ხარისხიანი განათლება საქართველოს მთავრობის ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტია. საქართველოში არსებული საგანმანათლებლო პოლიტიკა  (კანონი ზოგადი განათლების შესახებ) და ეროვნული მიზნები კიდევ ერთხელ ადასტურებს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას, საქართველოში მცხოვრები ყველა ბავშვისთვის  (მათ შორის უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მქონე მოსწავლეებისთვის) გაზარდოს განათლებაზე ხელმისაწვდომობა და უზრუნველყოს მათი ჩართულობა სასწავლო პროცესში, საგანმანათლებლო სისტემაში და ამ მხრივ, განსაკუთრებული ყურადღება გამოიჩინოს იმ მოზარდების მიმართ, რომლებიც უცხო ქვეყნის მოქალაქეები არიან და სწავლობენ საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში, თუმცა, ქართული ენის არასრულფასოვანი ფლობის გამო, მნიშვნელოვნად ჩამორჩებიან თანატოლებს სწავლის შედეგებით. შესაბამისად, ენის ფლობის დონის ამაღლების საჭიროება გამოკვეთილია.

ტერმინები – მეორე ენა და უცხო ენა – სწავლებაში, მეცნიერულ კვლევებსა და პრაქტიკაში უკვე დამკვიდრებული და განსხვავებული ტერმინებია და  მრავალ სოციო-კულტურულ მახასიათებელს მოიცავს.

მეორე ენა არის სახელმწიფო ენა იმ ეთნიკური უმცირესობებისთვის, რომლებიც ცხოვრობენ ქვეყანაში, მაგრამ მათი მშობლიური ენა განსხვავებულია ოფიციალურად აღიარებული სახელმწიფო ენისაგან. ამ შემთხვევაში, იგულისხმება, რომ ისინი ცხოვრობენ ერთიან ენობრივ გარემოში, თუმცა მათი მშობლიური ენა სხვაა. მეორე ენის ცოდნა მათთვის მნიშვნელოვანია  ინტეგრაციისთვის  და  მოცემულ საზოგადოებაში პიროვნების სრულყოფილად განვითარებისათვის, რაც ერთგვარ სავალდებულო ფენომენად ითვლება.

უცხო ენა არის ის ენა, რომელთანაც ენის შემსწავლელს შემხებლობა, გარემო ან რაიმე სხვა ფაქტორი არ აკავშირებს და მისი შესწავლა განპირობებულია კონკრეტული მიზნით: სურვილი, განათლება, საცხოვრებელი ადგილი ან სხვა. საქართველოში შემოსული უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის ქართული უცხო ენაა. თუ ისინი საქართველოს მოქალაქეები გახდებიან, შესაძლებელია, უცხო ენის სტატუსი მათთვის მეორე ენის სტატუსით შეიცვალოს. რაც შეეხება რესურსებს, ქართულის, როგორც უცხო ენის, შესასწავლად,  ძალიან მწირია. თუ უცხო ქვეყნის მოქალაქეების ოჯახების ბავშვები სწავლას იწყებენ ქართულ საჯარო სკოლებში, მათ აუცილებლად სჭირდებათ სპეციალური პროგრამა, რომელიც ხელს შეუწყობს ამ სივრცეში მათ ადაპტაციას. არსებობს სუბმერსიის სპეციალური პროგრამა, რომელიც გულისხმობს, ინდივიდუალურ გაკვეთილებს ასეთი მოსწავლეებისთვის ენობრივი ბარიერის გამო წარმოქმნილი ჩამორჩენის დასაძლევად.  მომავალში მათი სრულფასოვანი ინტეგრაციისთვის უნდა შეიქმნას სპეციალური პროგრამა-კურიკულუმი და ასევე რესურსი, რომელიც მოიცავს იმ ენობრივი უნარების განვითარებას, რომლებიც საჭიროა ყველა საგნის ქართულ ენაზე შესასწავლად.

ბოლო წლებში, საქართველოში, საგრძნობლად იმატა უცხო ქვეყნის მოქალაქეების შემოდინებამ, რომელთა სასკოლო საზოგადოებაში ინტეგრაციისთვის სახელმწიფო ენის ცოდნას უმთავრესი როლი აქვს. სწორედ ამიტომ, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი,  დონორი  ორგანიზაციების – UNCHR, WORLD-VISION, პატარკაციშვილი-გუდავაძის ფონდის მხარდაჭერით ახორციელებს პროექტს სახელწოდებით: საქართველოში მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მქონე მოსწავლეებისთვის სახელმწიფო ენის სწავლებაზე ხელმისაწვდომობის  მხარდაჭერა.

პროექტის მიზანია, საქართველოში მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მქონე მოსწავლეებისთვის ქართული ენის ცოდნის დონის გაუმჯობესება, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეს საზოგადოებაში ინტეგრაციასა და ფორმალურ განათლებაში არსებული გამოწვევების დაძლევაში, ასევე ამ მოსწავლეებს მისცემს უწყვეტი განათლებისთვის აუცილებელი ცხოვრებისეული უნარებისა და კომპეტენციების შეძენის შესაძლებლობას.

პროექტის სამიზნე ჯგუფია საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მქონე მოსწავლეები.

შემდგომი მუშაობის დაგეგმვის მიზნით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გამოდგა სამუშაო პროცესში განხორციელებული  სწავლების  მონიტორინგი, როგორც ორგანიზაციულ-ტექნიკური, ისე შინაარსობრივი მიმართულებით, რომელმაც გამოკვეთა რიგი პრობლემები: კომუნიკაციისა და ინიციატივის გამოხატვის დეფიციტი ენის ბარიერის და განსხვავებული კულტურების გამო. ჯგუფის მუშაობისას ნათლად გამოჩნდა, რომ ენის ფლობის დონის და ასაკობრივი ნიშნით მოსწავლეთა  დაყოფა ვალიდური და რელევანტურია.

პროექტში ჩართულია 180 მოსწავლე.

სასწავლო წლის ბოლოს ჩატარდა შუალედური ტესტირება. შედეგად, მასწავლებლებმა გამოკვეთეს სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებული და გასაუმჯობესებელი ასპექტები, რაც  შემდგომი სამუშაო პროცესის ეფექტიანად დაგეგმვის წინაპირობაა.

ასევე, განხორციელდა კვლევა, რომლის ბენეფიციარები იყვნენ პროექტში ჩართული სკოლების დირექტორები და მასწავლებლები. კვლევის მიზანი იყო მოსწავლეთა რეალური საჭიროებების გამოვლენა, რათა კურიკულუმისა და წიგნის  ჯგუფებს კონკრეტული საჭიროების შესაბამისად განესაზღვრათ მეთოდიკური ორიენტირები, სასწავლო კურიკულუმის, მასწავლებლისა და მოსწავლის წიგნების შესაქმნელად.

პროექტის ფარგლებში მუშავდება  ქართული ენის სწავლებისთვის საჭირო კომპლექსური კურიკულუმი (4 კომპონენტიანი კურიკულუმი). კურიკულუმის მიხედვით გადამზადდებიან პროექტში ჩართული მასწავლებლები. კურიკულუმის შემუშავების შემდეგ  შეიქმნება გრძელვადიანი, ჰიბრიდული (პირისპირ/ონლაინ/თვითრეგულირებადი) ტრენინგ-მოდული.

პროექტის ფარგლებში  შეიქმნება  სახელმძღვანელო მასწავლებლებისა და მოსწავლეებისთვის,  რომელიც ბენეფიციარების  საჭიროებებზე იქნება მორგებული.

პროექტი უზრუნველყოფს პროცესში ჩართული მოსწავლეებისთვის სახელმწიფო ენის მაღალ დონეზე შესწავლას და ხელს შეუწყობს   არსებულ გარემოსთან ინტეგრაციას.  კურიკულუმისა  და სახელმძღვანელოების შექმნა განიხილება, როგორც მდგრადი რესურსი, რომელიც უზრუნველყოფს უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მქონე მოსწავლე-ახალგაზრდობის მხარდაჭერას  სახელმწიფო ენის შესწავლის პროცესში.

“როცა ერმა ბევრი იცის, მისი მართვა რთულია“ ,

ლაო ძი (‘მოხუცი ოსტატი“), ძვ.წ. VI საუკუნის ჩინელი ფილოსოფოსი,

დაოსიზმის ფუძემდებელი, „დაო დე ძინის“ ტრაქტატის ავტორი

 ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა აგრძელებს თავისი ეკონომიკურ „სასწაულს“ და კიდევ ერთხელ აოცებს მსოფლიოს. გერმანიის სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტოს, „დოიჩე ველეს“ (Deutsche Welle – DW, 04/16/2024) მიხედვით,  ჩინეთის ეკონომიკა 2024 წელს უფრო მეტად გაიზარდა, ვიდრე ამას ოფიციალური წყაროები პროგნოზირებდნენ: „მიმდინარე წლის იანვრიდან მარტის ჩათვლით, ჩინეთის მთლიანი შინა პროდუქტი (მშპ) 5.3%-ით გაიზარდა და ეს მნიშვნელოვნად აღემატება , „ბლუმბერგის“ (Bloomberg) ანალიიკოსების მიერ გაკეთებულ ადრეულ 4.8%-იან მაჩვენებელს“, გვატყობინებს „დოიჩე ველე“. 

 „ეროვნულმა ეკონომიკამ გააგრძელა კარგი ინერციით მოძრაობა და ნახტომისებურად მოიმატა“, წერს ჩინეთის სტატისტიკის ეროვნული ბიურო.

დღევანდელი ეკონომიკური აზრის ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურა, არსებული საბაზრო წესების აქტიური კრიტიკოსი, გერმანელი პროფესორი იზაბელა მ. ვებერი (ამჰერსტის უნოვერსიტეტი, აშშ) თავის გახმაურებულ წიგნში „როგორ გადაურჩა ჩინეთი შოკურ თერაპიას: კამათი საბაზრო რეფორმის შესახებ“ (How China Escaped Shock Therapy: The Market Reform Debate ), მკითხველის ყურადღებას ამახვილებს ჩინეთის გეოგრაფიაზე და ჩინეთში შექმნილ, კლასიკურ, ორი ათასი წლის ასაკის მქონე ეკონომიკურ პრინციპებზე, რომლებიც, სხვა საკითხებთან ერთად, თანამედროვე ბაზარზე ფასების კონტროლის მექანიზმებსაც ეხმიანება.

შეგახსენებთ რომ ე.წ. „შოკური თერაპია“, გულისხმობს რომ ეკონომიკაში საერთოდ უნდა შეწყდეს ფასების კონტროლი და გეგმიური ეკონომიკა და აუცილებელია ფასების „შოკური“ ლიბერალიზაცია, ძალიან  მოკლევადიანი, უცბად ჩატარებული პროვატიზაცია. მიუხედავად იმისა რომ ასეთი „შოკი“ აუცილებლად გამოიწვევს ეკონომიკურ ტკივილს, რაც გამოიხატება მასობრივ უმუშევრობასა და ინფლაციაში, ლიბერალური ბანაკის ეკონომისტების მოსაზრებით (და ღრმა რწმენით, ლ.ა.), ეს მეთოდები შედეგად მოგვცემს ეკონომიკის აღდგენას, გააქტიურებულ ბაზრებსა და კეთილდღეობას.

წარსულში, „შოკური თერაპია“, მე-20 საუკუნის 60-იანი წლების გერმანიის (გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის) „ეკონომიკური სასწაულის“ შესავალი-პროლოგი გახდა და დიდი ეფექტი მოახდინა მსოფლიოს ეკონომიკის თეორიებზე. თუმცა გავიდა დრო და რამდენიმე ათწლეულში, „შოკური თერაპიის“ გავრცელებულმა პრაქტიკებმა ეკონომიკური კატასტროფა გამოიწვიეს რუსეთში, საქართველოში და აღმოსავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებში. ჩინეთის ლიდერებმა „შოკური თერაპიული“ მიდგომები დიამეტრულად შეცვალეს და  „ჩინური კაპიტალიზმის“, ან „კაპიტალიზმის ჩინური ვარიატის“ ასამოქმედებლად, ტრადიციული ჩინური, „გუანსის“ (关系 – „ახლო ურთიერთობების სისტემა“, ლ.ა.) ურთიერთობებისა და უერთიერთდამოკიდებული საქმიანობის უძველესი ეკონომიკური პრინციპები გამოიყენეს. როგორც პროფ. ვებერი გვეუბნება, „გუანსის“ ფილოსოფიური მიდგომები „ავალებს“ ადმინისტრატორებს აკონტროლონ ის რაც „მძიმეა“ (მნიშვნელოვანია) და „მიუშვან“ ის სფეროები და საკითხები, რაც არ ახდენს დიდი გავლენას საზოგადოებრივ სტაბილურობაზე (უმნიშვნელო თუ პერიფერიულია)“.

ჩინეთის ეკონომიკური წინსვლისა და ზრდის კიდევ ერთი დამატებითი ფაქტორია მისი მრავალფეროვანი ბუნება და გეოგრაფია, რაც ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ჩინეთის ეკონომიკის მრავალვექტორულ მიმართულებებსა და მასშტაბურობაში. ქვემოთ გთავაზობთ მოკლე ცნობებს ჩინეთის გეოგრაფიის შესახებ:

ჩინეთს აღმოსავლეთი და ცენტრალური აზიის კონტინენტის მნიშვნელოვანი ნაწილი უკავია. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა (ჩინ. ‘ჟონგუო’), მსოფლიოს მესამე ქვეყანაა ფართობით, რუსეთის ფედერაციისა და კანადის შემდეგ. მისი ტერიტორიის ფართობი 9.6 მილიონ კვ. კმ-ს შეადგენს რაც აზიის კონტინენტის ¼-ის ტოლია!

ჩინეთის ლანდშაფტის მრავალფეროვნება სრულიად ბუნებრივია: ეს გახლავთ უზარმაზარი ქვეყანა, რომელიც გადაჭიმულია ხუთი ათას ხუთას კილომეტრზე, ციმბირული მდინარე ამურიდან, პალმებით გადამწვანებულ სამხრეთი ჩინეთის კუნძულებამდე; ჩინეთის უკიდურესი დასავლეთი, პამირის თოვლიანი უღელტეხილებიდან მდინარე ხუანხეს შესართავამდეა გადაჭიმული, შანდუნის ნახევარკუნძულამდე. ჩინეთის სახმელეთო საზღვრების საერთო სიგრძე 20 000 კმ-ს აჭარბებს (!), ხოლო ჩინეთის საზღვაო სანაპირო ზოლის სიგრზე 18 000 კმ-ია (შედარება: საქართველოს სანაპირო ზოლი შავ ზღვაზე  დაახლოებით 315 კმ-ია, ლ.ა.). ჩინეთი სახმელეთო მეზობლები არიან რუსეთი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, ავღანეთი, ინდოეთი, ნეპალი, ბჰუტანი, ლაოსი, ვიეტნამი, ჩრდილოეთი კორეა, მონღოლეთი და მიანმა.

ჩინური პეიზაჟისთვის ბუნებრივი და ჩვეულებრივია 8 000 მეტრი სიმაღლის მწვერვალები ჰიმალაებში და გობისა და თაკლა-მაკანის  უდაბნოების ბარხანები და ქვიშები; აღმოსავლეთ ჩინეთის დაბლობის უსაზღვრო მწვანე საძოვრები და მდინარეების ვიწრო, კლდოვანი ხეობები, აჭრელებულნი ბრინჯის ყანებისა და ჩაის პლანტაციების მწანე ტერასებით. ჩინეთში მიედინება ლიოსით გაყვითლებული  მდინარე-გიგანტი, ხუან-ხე („ყვითელი მდინარე“) და ჩინეთისა  და მსოფლიოს ერთ-ერთი უგრძესი მდინარე იანძი (ჩინ. ‘ჩანგ-ცზიანი’ – „გრძელი მდინარე“, ლ.ა.), რომელიც სათავეს ტიბეტის ზეგანზე, 5 170 მ-ის სიმაღლეზე იღებს და ქ. შანჰაიში უერთდება აღმოსავლეთ ჩინეთის ზღვასა და წყნარ ოკეანეს.

ჩინეთის დიდი ზომიდან გამომდინარე, მისი პროვინციები და იქაური ლანდშაფტები დიდად განსხვავდებიან. ჩინეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთი (ყოფილი მანჯურია) დაბლობის ვაკეებისგან და დაბალი სიმაღლის მთებისგან შედგება. ქვეყნის ამ ნაწილისთვის დამახასიათებელია უხვთვლიანი, მკაცრი ზამთარი და მშრალი, ცხელი ზაფხული. ჩინეთის სახმხრეთ-აღმოსავლეთი ცნობილია ტრადიციული, დიდი ზომის სამრეწველო საწარმოებით რომლებიც დაკავშირებულნი არიან ქვანახშირის მოპოვებასთან და რკინის მადნის მოპოვება-გადამუშავებასთან. აქვე მდებარეობენ ჩინეთის მთავარი ფოლადსადნობი ქარხნები და კომბინატები.

ჩინეთის დასავლეთისკენ მოგზაურობისას, მთაგორიანი რელიეფი უკიდეგანო სტეპებით იცვლება. დღეს ამ ადგილებზე ბალახობენ ცხვრის, ცხენებისა და აქლემების მრავალმილიონიანი ფარები და რემები. კიდევ უფრო დასავლეთით, კუნ-ლუნისა და ტიან-შანის მთიანი მასივების 7000-მეტრიან მწვერვალებამდე მდებარეობს ჩინეთის უდიდესი უდაბნო, თაკლა-მაკანი, რომლის ფართობი 330 000 კვ. კმ-ს აღემატება (ეს მეტია ვიდრე ისეთი ქვეყნების ფართობი როგორებიცაა პოლონეთი, ახალი ზელანდია, ვიეტნამი, ომანი, იტალია, ფილიპინები, ბელარუსი და ნორვეგია, ლ.ა.). თაკლა-მაკანის უდაბნოში მიედინება მსოფლიოს ყველაზე უცნაური მდინარე ტარიმი, რომელიც სათავიდან მძლავრად შედის უდაბნოში და შემდგომ მის ქვიშები იკარგება და პერიოდულად ასაზრდოებს ხან ლობნორის, ხან კი – ყარაბურან-გიოლის ტბებს, ჩინეთის უკიდურეს დასავლეთში მდებარე, სინცზიან-უიგურების ავტონომიურ ოლქში. სწორედ მდ. ტარიმის ჩრდილოეთით მდებარეობდა სახელგანთქმული „აბრეშუმის დიდი საქარავნო გზა“ (ჩინ. ს’-ლუ – 丝路), რომელიც ჩინეთს, ცენტრალურ აზიასთან და ევროპასთან აკავშირებდა.

ჩინეთის კიდევ ერთ დიდ სიმდიდრესა და რესურსს წარმოადგენს ჩინეთის აღმოსავლეთით მდებარე დაბლობზე მდებარე ნაყოფიერი, ცენტრალური ჩინეთის ლიოსური ზეგანის მდინარეული დანალექი ქანებით აგებულის ვრცელი ვაკეები, რომელთა სიგანე, ზოგიერთ პროვინციაში, 500 კმ-ს აღწევს. სწორედ ეს რაიონებია ჩინეთის ინტენსიური და მაღალპროდუქტიული სოფლის მეურნეობის ზონა, რომელიც ქვეყნის მილიარდნახევრიან მოსახლეობას ამარაგებს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციით.

ჩინეთის ცენტრალური და სამხრეთი რაიონები, უმეტესწილად ჩინეთის დიად მდინარესთან, იანძისთან (ჩინ. ‘ჩანგ-ცზიანი’) არიან დაკავშირებულნი. „გრძელი მდინარე“, ჩინეთის ცენტრისა და სამხრეთის მთავარი საწყალოსნო და სატრანსპორტო არტერიასა და მძლავრი ჰიდროელექტოსადგურების კასკადს წარმოადგენს და მისი როლი და მნიშვნელობა ჩინური ცივილიზაციისთვის, განუზომელია. მდინარე იანძი ქვეყანას თითქმის შუაზე ჰყოფს.

იანძის ჩრდილოეთით მდებარეობს ჩინეთის დიდი დაბლობი, რომელზეც მიედინება ჩინეთის მეორე დიადი მდინარე, ჰუანხე („ყვითელი მდინარე“). ამ მდინარის პირას მცხოვრებნი (მდ. ჰუანხე ჰკვეთს ჩინეთის შემდეგ პროვინციებს: ცინგჰაი, განსუ, ნინგსია,  შიდა მონღოლეთი,  შაან-სი, შანსი, ხე-ნანი და შან-დუნი, ლ.ა) ათასწლეულების განმავლობაში აგებდნენ კაშხლებსა და დამბებს, რომელბიც აუცილებელი იყო მდ. ჰუანხეს დამანგრეველი წყალდიდობებისგან, ბრინჯისა და ბოსტნეულის ნაკვეთების დასაცავად.

საუკუნეების განმავლობაში, გლეხების მიერ აგებული კაშხლები და დამბები მუდმივად მატულობდა სიმაღლეში და მდინარის კალაპოტის ქვიშით გავსებასთან ერთად, მატულობდა მდინარის კალაპოტის სიმაღლეც! დღეს, მდინარე ხუანხე, გარშემო მდებარე დაბლობზე მაღლა მდებარეობს და მთებიდან ჩამოტანილი ქვიშის მიერ ბუნებრივად აგებულ შემაღლებულ კალაპოტში მიაგელვებს თავის მძლავრ ყვითელ ტალღებს. ამ მხრივ, მდ. ჰუანხე მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო მდინარეა, რადგან ბევრჯერ მომხდარა ისე რომ წყალდიდობისას, მდინარე ამოსულა კალაპოტიდან და რამდენიმე მეტრის სიმაღლიდან „დასხმია“ თავს დაბლამდებარე სოფლებსა და ქალაქებს.

მდინარე იანძის სამხრეთით, ასეულობით კილომეტრზეა გადაჭიმული ბრინჯის მინდვრები და ტერასები – ჩინეთის პეიზაჟის აუცილებელი ატრიბუტი, რომელიც ნაცნობია ჩვენთვის ჩინური მხატვრობიდან თუ კინოფილმებიდან. გაეროს მსოფლიო სასოფლო-სამეურნეო და საკვების ორგანიზაციის (Food and Agrivulture Organization, FAO) მონაცემებით, ჩინეთმა მიაღწია იმას რომ დედამიწაზე არსებული სასოფლო-სამეურნეო მიწის 10%-ზე აწარმოებს მსოფლიოს მარცველულის 25% და საკვებით უზრუნველყოფს მსოფლიოს მოსახელობის 20%-ს (!) ეს გახლავთ უდიდესი მიღწევა, მსოფლიოს საკვებით უზრუნველყოფის საქმეში.  გაგახსენებთ რომ გასული საუკუნის 1959-1962 წლებში, ჩინეთს თავს დაატყდა საშინელი შიმშილობა, რომელმაც ანჰუის, ჩუნცინის, სიჩუანის, ჰუნანისა და  გუიჟოუს პროვინციებში, სხვადასხვა წყაროებით, 15-50 მილიონამდე ადამიანი შეიწირა!

ჩინეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, ტერიტორია სამხრეთ-ჩინეთის მთიანეთს უკავია, რაც ხელს უწყობს ამ ადგილებში, რომელიც გამოირჩევა რბილი, სუბ-ტროპიკული ჰავით, ჩაის კულტურის ფართო განვითარებას. სწორად აქ შეიძლება ვნახოთ მარადმწვანე ტერასებზე გაშენებული ბუჩქნარი, სახელგანთქმული ჩინური ჩაის (ჩინური კამელია – ლათ.  Camellia sinensis), ლუნ-ჯინის თუ უ-ლუნის  უკიდეგანო პლანტაციები, რომელმაც რამდენიმე საუკუნის წინ მთელი მსოფლიო (მათ შორის საქართველოს ზღვისპირა სუბტროპიკული რაიონებიც) დაიპყრო და დღესაც, მსოფლიოს ყველაზე პოპულარულ არაალკოჰოლურ სასმელად რჩება.

როგორც ჩინელები ამბობენ, ჩინეთის სამხრეთში და აღმოსავლეთში  (პროვინციები ხებეი, ძიანგსი, ანჰუი, გუანდუნი, ჰუნანი) ჩაი უხსოვარი დროიდან იზრდება და ჩაის, როგორც სასოფლო-სამეურნეო კულტურას, უკვე ორი ათას წელზე მეტია კრეფენ. ქრონიკების თანამხმად, ჩაის კულტურა, იაპონიაში და შემდეგ, კორეაში, ჩინეთიდან შევიდა მე-9 საუკუნეში, ხოლო შემდეგ, ჩაიმ თავისი ძველამოსილი მოგზაურობა „აბრეშუმის დიდი გზით“ აზიისა და ევროპის სხვა ქვეყნებისკენაც დაიწყო. შენიშვნა: საქვეყნოდ ცნობილი „ინდური ჩაი“, ინდოეთში მე-19 საუკუნეში გაჩნდა, როდესაც ბრიტანელებმა, ინდოეთის კოლონიზაციის შემდეგ, გადაწყვიტეს ინდური ჩაის მეშვეობით „შეეჩერებინათ“ ჩინური ჩაის მონოპოლია.

ჩინეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთი, ტიბეტის მძლავრ, თითქმის 4000-4500 მ-ის სიმაღლის ზეგანს უკავია – ტიბეტის მთიანების საერთო ფართობი 2 500 000 კვ. კმ-ს აჭარბებს და სიდიდით იგი ბევრად მეტია, ვიდრე  გრენლანდიის, ბორნეოსა ან ახალი გვინეის ფართობი!

ჩინეთის შემადგენლობაში შემავალ ტიბეტის უზარმაზარ მაღალმთიან ზეგანს მჭიდროდ და საზიაროდ ეკვრის ჩინეთის, პაკისტანის, ინდოეთისა და  ნეპალის უმაღლესი მწვერვალები კ-2 (ჩოგორი, 8612 მ), მაკალუ (8485 მ), ლჰო-ცზე (8,516 მ) და ჯომოლუნგმა (იგივე ევერესტი, მსოფლიოს უმაღლესი მწვერვალი, 8848 მ), რომელიც ჩინეთისა და ნეპალის საზღვარზე არის აღმართული. სწორედ აქ, ამ მაღალმთიან ზეგანზე იღებენ თავის სათავეებს მდინარეები ხუნა-ხე და იანძი, რომელბსაც მდინარის წყლები ყვითელ და აღმოსავლეთი ჩინეთის ზღვებში ჩააქვთ.

ჩინეთის გეოგრაფიაში აღსანიშნავია კუნძული ჰაინანი (ჩინ. „ჰაი-ნან“ 海- „ჰაი“ – ზღვის; 南 – „ნან“ – სამხრეთი, ლ.ა.), რომელიც ჩინეთის სამხრეთში, ჰონგ-კონგისა და მაკაოს სამხრეთით მდებარეობს, ჩინეთის თბილ სამხრეთ-ჩინეთის ზღვაში, ვიეტნამიდან მხოლოდ 300 კმ-ში. აქაური ფერმერებს მოჰყავთ ქოქოსი, ანანასი, მანგო, ფორთოხალი, სხვა ციტრუსოვნები, იჭერენ თევზს და მოიპოვებენ ზღვის მარგალიტს. კ. ჰაინანი სახელგანთქმულია თეთრქვიშიანი პლაჟებით და ქოქოსის პალმების ტროპიკული პეიზაჟებით, რაც მილიონობით ტურისტს იზიდავს მთელი წლის განმავლობაში.

ჩინეთის, როგორც „მიწის ცივილიზაციის“  (ცნობილი ბრიტანელი ისტორიკოსის, არნოლდ ჯ. ტოინბის/Arnold J. Toynbee თეორიის მიხედვით სამყარო იყოფა „ზღვის“ და „მიწის“ ცივილიზაციებად, რომლებიც განვითარების თავისებურებების გამო, მუდმივად უპირისპირდებიან ერთმანეთს, ლ.ა.) წარმომადგენლის ტერიტორია, ათასწლეულების განმავლობაში განიცდიდა ცვლილებებს და დღეს, უზარმაზარი სახმელეთო სახელმწიფოს სახით წარმოგვიდგება. ჩინეთის ისტორიული განვითარებისას, ჩინეთის შემადგენლობაში უამრავი მონათესავე თუ სხვა წარმოშობის ხალხი და ეროვნება შევიდა, რომლებსაც დღეს, უმეტეს შემთხვევაში, ავტონომიური მმართველობა აქვთ მინიჭებული ჩინეთის ცენტრალური მთავრობისგან. შესაბამისად, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა დღეს არ წარმოადგენს ჰომოგენურ ან უნიფიცირებულ სახელმწიფოს, მასში რეგისტრირებული 56 ეთნიკური ჯგუფი და ერი, რომელბიც ჩინეთის ფარგლებში ცხოვრობენ ჩინელებთან (ჩინ. „ჰან“ – ჩინელი, ლ.ა.) ერთად. ჩინეთის ხალხებიდან აუცილებლად გამოვყოფთ რამდენიმე ეთნიკურ რაიონს, რომლებიც ფართო ავტონომიით სარგებლობე. ესენია ხუთი მსხვილი ეთნიკური ავტონომია ჩინეთის ფარგლებში: 1) გუანგ-სი/ Guangxi, ვიეტნამის მიმდებარე მსხვილი რეგიონი ჩინეთის სამხრეთში, გუანგჟოუს/კანტონის დასავლეთით; 2) შიდა მონღოლეთი („ნეი მონგოლ“); 3) შიდა მონღოლეთის იმდებარე მცირე ზომის „ნინგსიას“ (Ningxia) ავტონომია, ჩრდილოეთში, ისლამის მიმდევარი ჩინელებით; 4) ტიბეტის მთიანი ზეგანის ავტონომია, ე.წ. “სი-ზანგ/Xi Zang” და 5) სინძიან- უიღურთა ავტონომიური მხარე, ჩინეთის უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეთში, ყაზახეთისა და ყირგიზეთის საზღვარზე, სადაც ყაზახებისა და ყირგიზების მონათესავე, თურქულენოვანი ხალხი – უიღურები (ჩინ. „ვეი-ძუ“) ცხოვრობენ, რომლებსაც ჩინურს პარალელურად, არაბულის საფუძველზე შექმნილი ანბანი აქვთ და უმეტესწილად სუნიტი მუსლიმები არიან.

საინტერესოდ გვეჩვენება ჩინეთის ავტონომიების მცხოვრებთა დამოკიდებულება ჩინეთისა და ჩინური ენისადმი – მაგალითად, ჩრდილოეთ ჩინეთში ნინგსიას (Ningxia) ავტონომიაში მცხოვრები ხალხი, ჰუი, სხვა მათ მეზობელ ხალხებთან ერთად, მუსლიმები არიან, თუმც მათთვის მშოვლიურია ჩინერუ ენა და ჰანის ჩინელთა ცხოვრების წესები.

ნინგსიასგან განსხვავებით, სინძიანის თურქულენოვანი უიღურები და ბუდისტი ტიბეტელები ყოველთვის ეწინააღმდეგებოდნენ „ჰანიზაციას“/„სინიზაციას“, ანუ ჩინელებთან ასიმილაციას, განსაკუთრებით მათ ავტონომიურ ტერიტორიებზე. ჩინეთის სახელმწიფოს რეაქცია ან პასუხი ამ მიმდინარეობებზე განსხვავებულია და ზოგან ასიმილაციის ზომებში, ზოგან კი – ჩინელების დემოგრაფიულ ექსპანსიაში გამოიხატება.  ეს ღონისძიებები, ზოგიერთი მეცნიერისა და დემოგრაფიის სპეციალისტის მიერ, ცენტრალური მთავრობის ცენტრიდანული და ანტი-სეპარატისტული ტენდენციების პრეცენციად მიიჩნევა.

დღეს, ჩინეთის მთავრობა დიდ ყურადღება უთმობს (განსაკუთრებით დასავლეთის პროვინციებში, რომლებიც ჩინეთის პოლიტიკური და ეკონომიკური საკმაოდ შორს მდებარეობენ და შედარებით ნაკლებად არიან განვითარებულნი) „დასავლეთის დიდი განვითარების“ პროექტებს, რაც დასავლეთის პროვინციებში ცხოვრების პირობების მკვეტრად გაუმჯობესებას და საბაზო ინფრასტრუქტურის მოდერნიზებას ითვალისწინებენ. პროექტები არ შემოისაზღვრება მხოლოს გზების, ელექტოენერგიისა თუ წყლის მიეოდების ქსელებით, „დასავლეის დიდი პროექტები“ მოიცავს აეროპორტების, ავტობანებისა და დიდი ზომის საწარმოების და სასოფლო-სამეურნეო ფერმების მშენებლობას, სინძიანისა და ტიბეტის უმეტეწილად დაუსახლებელ ან მეჩხერად დასახლებულ, ძნელად მისადგომ მთიან რაიონებში.

აქვე უნდა აღინიშნოს რომ უიღურების, ტიბეტელების ძირითადი ნაწილი, სხვა უფრო მცირე ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლებთან ერთად (გუანსის ჟუანგები, ნინგსიას ჰუი, მანჯურები ძილინის, ჰეილუნციანის და ლიაონინის პროვინციებიდან, მონღოლები, მიაო, კორეელები, დონგები და იაო) ხშირად „განვითარებას“  ჰანის ჩინელების  (ჩინეთის ძირითადი მოსახლეობა) დემოგრაფიუოლ ექსპანსიას უკავშირებენ და შიშობენ რომ ეს ჰანის ჩინელების ეკონომიკურ და პოლიტიკურ დომინაციას გამოიწვევს მათ ავტონომიურ რაიონებში თუ ოლქებში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ რომ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის შორეული პროვინციების ყველა დედაქალაქი ჩქაროსნული, თანამედროვე სარკონიგზო მაგისტრალების არის დაკავშირებული ჩინეთის დედაქალაქ, პეკინთან. აქ გთავაზობთ ჩინეთის პროვინციების დედაქალაქების დასახელებს და მათ დაცილებას დედაქალაქიდან: ქ. ურუმჩი ( სინძიან-უიღურების ავტონომიური პროვინცია, 2400 კმ პეკინიდან), ქ. ჩენგდუ (, სიჩუანის პროვინცია, 1800 კმ პეკინიდან), ქ. ლჰასა (ტიბეტის ავტონომიური პროვინცია, 3100 კმ პეკინიდან), შიდა მონღოლეთის ავტონომია, ქ. ჰუჰ-ჰოტო (500 კმ პეკინიდან), ქ. ჰარბინი ( რუსეთის მოსაზღვრე ჰეილუნციანის პროვინცია, ჩინეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ყოფილი მანჯურია – 1200 კმ პეკინიდან) და ნან-ნინი (გუანსის ავტონომიური პროვინცია ჩინეთის სამხრეთი პროვინცია, ვიეტნამისა საზღვარზე, 2300 კმ პეკინიდან).

აღსანიშნავია რომ უმეტეს შემთხვევაში (გარდა პეკინი-ლჰასას/ტიბეტის მარშრუტისა, რომელიც ზოგან 5 000 მ სიმაღლეზე გადის!), ჩინური სარკინოგზო შემადგენლობის სიჩქარე, ქვეყნის დიდი ქალაქებს შორის მოგზაურობისას, საათში საშუალოდ 250-350 კმ აღწევს!

 („ბახტრიონი, „გიგლია“, „ეთერი“, „სისხლის ძიება“)

რაც შეეხება ქალთა კონკრეტულ სახეებს, რომლებიც ვაჟა-ფშაველას პოემებში გვხვდება, მათი გალერეა მრავალფეროვანია. მასში გვხვდებიან ქალები – დიდი პიროვნებები, საკაცობრიო თვისებებითა და გრძნობით აღსავსენი და ასევე, ყოველდღიურ საზრუნავზე მზრუნველი, სულმოკლე, აწრიალებული, მოფუსფუსე და გამოჩენის მიმდევარი ქალები.

ვაჟასეულ ქალთა პირველ წყებაში საპატიო ადგილი დედებს აქვთ მიჩენილი – სანათას პოემა „ბახტრიონიდან“ და გიგილას დედას პოემიდან „გიგლია“.

დავიწყოთ სანათას დახასიათებით. პოემაში სანათას გამოჩენისთანავე იბადება კითხვა: ვინ არის ეს „ბერი დიაცი“, ცრემლი რომ „წინ უდგას გუბედა“, თემის ხელშეუხებელი ტრადიცია რომ ასე თამამად დაურღვევია, ქალისთვის დაუშვებელი მოვალეობა უკისრია: „მარტოს დაუკლავ საკლავი, თვითონვე უტყავებია“ და ხევისბერის მაგივრად მიცვალებულთ ამწყალობებს. შინაგანად ძლიერი ადამიანის გარდა, ამას ვერავინ ჩაიდენდა, თუნდაც ისეთ გამოუვალ მდგომარეობაშიც, როგორიც სანათას შემთხვევაშია: მამაკაცი რომ აღარაა დარჩენილი თემში მტერთან ბრძოლის შემდეგ („უკაცურთ კაცობა გვმართებს, მანამ სული გვჩრავ პირშია, ხატიც შეგვინდობს ცოდვასა…“) ცხადია, სანათა, ჯოხს რომ ეყრდნობა „ხანხალით, ძალისძალითა,“ სულიერად ჯერ კიდევ გაუტეხელია. ნაწარმოების კითხვისას თანდათან გვიმტკიცდება ეს აზრი: თურმე ეს ის ქალია, რომელსაც მტერთან ბრძოლაში დაეღუპა ქმარი; ის დედაა, შვიდი შვილი რომ დაზარდა, „შვიდივ ლომისა დარია“ და შვიდივე რომ დაიტირა ერთ დღეს (,,ორ კვირას საფლავებ ვთხარე იმათ თავშესაფარია“); ის ხოშარელი დიაცი, რომელმაც საკუთარი თვალით ნახა თავისი სოფლის დაქცევა. ასეთი მძიმე, ტრაგიკული მდგომარეობიდან ადამიანის სულით დაცემამდე ერთი ნაბიჯიღაა, დარდი ახრჩობს სანათას, გულს იმჯიღავს, მწარედ მოთქვამს თვის სატკივარზე:

„დავკარგე ყველა თვისტომი,

ვინაც კი მყვანდა თავისა

………………………………………………..

რად გვინდა დედებს შვილები,

რაზე ვსწვალობდით, ნეტავი?

…………………………………………………

დღე მთელი, ხვალე მკვდარია,

მოვა წაიღებ უეცრად

სისხლისა ნიაღვარია

პირსისხლიანის მსინჯველი

შვილის, დუშმანიმც არია!“.

პირადი სატკივრის გარდა, სხვაც აწუხებს მოხუც სანათას, თავის დაღუპულ ქმარ-შვილთან ერთად ხოშარელთა ბედისწერასაც გლოვობს:

„როდემდის უნდა ვიბანოთ

სისხლით პირი და ხელები,

შვილთა მაგივრად დიდებსა

…………………………………………………….

ვაჰმე, გაგვიწყდა, აღარ გვყავს

ამ ფშავისხევის მცველები!“.

ეს უკვე აღარ არის ვიწრო, პიროვნული ტკივილი, ქვეყნის, ხალხის სატკივარზე მოთქმა და ვაებაა. თითქოს გულგატეხილია სანათა, თითქოს ყველასი და ყველაფრის რწმენაც დაკარგული აქვს, მაგრამ გამოჩნდება კვირია და მოაქვს ამბავი: თურმე ურჯულო თათრებზე საბრძოლველად ემზადებიან ქართველები („მთელი კახეთი ქცეულა ჩიქილამოხდილ ქალადა“) და სანათა, ბედდამწვარი და მგლოვიარე, გასაოცარ ფერისცვალებას განიცდის: უკვე აღარ დასტირის მტერთან ბრძოლაში დახოცილ ქმარ-შვილს, რადგან მათ, როგორც ქვეყნისთვის თავგანწირულებს, სატირალი არაფერი სჭირთ („თუ ამამყრიდით მტრის ჯავრსა შვილთ არც კი მოვიგონებდი“), ისევ მხნე და ძლიერია, რწმენაგაუტეხელი და იმედით სავსე:

„შენ გაუმარჯვე ჩვენს ჯარსა,

დავლათო ახმეტისაო.

…………………………………………

გვიშველე, ლაშარის ჯვარო,

დაგვჭირდა შენი თავია,

………………………………………………………………….

გვიჭირს და გამოგვაყენე

შეუმუსრავი ძალია!“.

ეს კი უკვე „ქართვლის დედის“ დალოცვაა და მოწოდება.

ასეთი ძლიერი და საინტერესო ხასიათი შექმნა ვაჟამ სანათას სახეში.

ბევრი რამა აქვთ საერთო სანათას და პოემა „გიგლიას“ ერთ-ერთ გმირს – თალალის, „ფშავი-ხევი იმედის“, თავისი ვაჟკაცობით განთქმული გიგლიას დედას. მასაც, როგორც ყველა დედას, მზეც და მთვარეც შვილზე ამოსდის (,,პურა შეჭამე, ნუ ჩქარობ, შვილო, სილაღევ დედისა“), მაგრამ ეს სიყვარული არ არის ეგოისტური და ბრმა, რადგან თალალის შეგნებაში სხვა სიყვარულიც არის გამჯდარი: ერისა და ქვეყნის სიყვარული. მან იცის, რომ შვილი მარტო თავისთვის კი არა, მამულისთვისაც გაზარდა:

„კაცს მიტომ კაცსა ვეძახით,

უნდა წელს ერტყას ხმალია,

მაშ რა უნდა ვქნათ, ხომ ჰხედავ,

ფშავლები მტერმა დალია?!“.

ამიტომაც, მიუხედავად ავი წინათგრძნობისა („შენ არ მოუკვდე დედასა, შენზედ არ დავჯდე მტირალი“), რომელსაც გიგლიას დის, თამარის სიზმარიც ემატება („სხივნ გამქრალიყვნენ მზისანი, დალეწილები ეყარნენ აბრაქნი ჩემის ძმისანი“), არიგებს და გზას ულოცავს გიგლიას:

„ფშაველთ სალოცავმ შემასწვრას

შენს შინ მშვიდობით მოსვლასა,

ხერხით მაიქცე მტერთანა,

ნუ გასწევ ჯიუტობასა

მშვიდობით! ჯვარი გეწეროს!“.

პატრიოტ ქალებზე ლაპარაკისას უნდა მოვიხსენიოთ ლელა ბაჩლელიც პოემა „ბახტრიონიდან“. ჩვეული მოწიწებითა და სინატიფით ხატავს ვაჟა მთიელი ქალწულის უზადო სილამაზეს:

„საამურია საცქერლად

ვარდზე ცხვარები დილისა,

ქალი ჰგავს სამოთხის ყვავილს,

ნარწყავსა უკვდავებითა,

ხორცშესხმულ სიყვარულსა ჰგავს,

აუწყველს, -უწყავებითა“.

ეს ლელაა „ვარდი, ვარდის წყლით ნაბანი“, მტერთან საბრძოლველად, სნეული მამის სანაცვლოდ ბრძოლაში წაყვანას რომ მოითხოვს მისი საქციელი გაოცებული და აღშფოთებული მეომარი მამაკაცებისაგან:

„- ვერ მიჰხვდით? პირდაპირ გეტყვით:

თათრებთან ომი მწადიან,

………………………………………

რად გიკვირსთ, ფშაველ-ხევსურნო

იქნებ მიწუნებთ ქალობით?

ჩემ ძმათ ცხოვნებამ, გარგებდით,

ჩვენთა სალოცავთ წყალობით“.

ეს მომხიბვლელი შერწყმა ქალურისა და ვაჟური ქცევისა უფრო ხაზს უსვამს მთიელი ქალწულის მიმზიდველ ქალურობას.

ლელას პატრიოტიზმი მარტო მჭექარე სიტყვებში არ გამოიხატება („მტრის ჯავრი გულში მიდგია, შავის ალაზნის გუბედა“): ის აშკარა სიკვდილზე მიდის და იღუპება, როგორც გმირი ბახტრიონის ციხის კარებთან.

„ლეკვი ლომისა სწორიაო….“ და ამაზე მეტი „ლომობა“ ქალისაგან, ალბათ ძნელი წარმოსადგენია.

ვაჟას პოემა „ეთერი“ ხალხური „ეთერიანის“ საფუძველზეა შექმნილი. დიდი ნიჭია საჭირო, რომ ხალხურმა გენიამ არ შთანთქას ხელოვანის ინდივიდუალური შესაძლებლობები. ვაჟას ჰქონდა ეს ნიჭი. მის პოემაში, რომელიც ერთი ტრაგიკული სიყვარულის ამბავია, არ არის ის საგმირო-ჰეროიკული სული, ხალხური ეპოსისთვის რომაა დამახასიათებელი. ნაწარმოების ცენტრში დგას მწყემსი ქალი ეთერი და არა ხალხი. აქ ეთერის ფსიქიკა, მისი სულის მოძრაობაა მთავარი.

ვაჟასეული ეთერი კიდევ ერთი მშვენიერი სახეა მისი პოემების გმირ ქალთა შორის:

„… და მწყემსი ქალი, ობოლი-

ყვავილი ედემისაო…

ეტყობა მიწას ლამაზი

ნავალი ეთერისაო“.

მართლაც, გენიოსის კალმის მოსმაა, როგორც იტყვიან, შეუძლებელია, რამდენიმე ჩვეულებრივი ფრაზით ამაზე სრულიად და არაჩვეულებრივად ქალის სილამაზის გადმოცემა.

ტყის ფერიაა ეთერი. ყელი ჯეირანს მიუგავს, ბალიშად ქვა უდევს და ლეიბად „შამბი ძირზედა“, თვალებში ზღვა და ხმელეთი ჩაჰქსოვია, ხორცშესხმული სიყვარულია და თავზე ტრფობის გვირგვინი ადგას:

„ტანთ შავი ჯუბა აცვია,

შავი მანდილი თავზედა,

ვერ ნახავ ერთ მძივს, ან ღილსა

ეთერის ლერწამ ტანზედა“.

„პოემაში ეთერი შუა საუკუნეების საგალობელში გამოსახულ ღვთისმშობელსა ჰგავს, სახე მისი მზეა… (თვალებში) უბრწყინავს მთელი ქვეყანა, წმინდანთა და ღვთაების სიყვარულით დაგვირგვინებული“ (ვაჟა-ფშაველას ხუთი პოემა, საიუბილეო კრებული, 1974).

ვაჟას ეთერი პიროვნებაა: წინდახედული („ღირსი არა ვარ, ხელს გბანდე, განაღამც გვყვანდე ცოლადა, მეფე ხარ რატომ არ ჰფიქრობ? საქმეს რად იჭერ ყროლადა?“), არცთუ მიამიტი („მიწაზე ცალი არა გყავს, როგორც მზეს მაღლა ცაზედა; ვაითუ მალე მოგწყინდე, მალე გამცვალო სხვაზედა“), დამატყვევებელი სულის პირველქმნილი მშვენიერი სისპეტაკითა და უანგარობით (,,ხშირად ტანთ არა მაცვია, დავდივარ ფეხშიშველაო, მაგრამ სიმდიდრე, სიდიდე, ფუჭია ჩემთვის ყველაო“.).

კიდევ ერთი მშვენიერი, მაღალი სულის ქალი გვხვდება პოემაში „სისხლის ძიება“. ეს არის დემურის ცოლი. პოეტური ნიჭი არც ამ ქალის სილამაზის გადმოსაცემად დაიშურა ვაჟა-ფშაველამ:

„ქალი გადმოდგა ქოხიდან,

შუქი გამოჰყვა პირითა,

………………………………………………..

თუ შურთხი არის ლამაზი

მსტვინავი მაღალ მთაზედა?

…………………………………………………….

ან თუ ვარსკვლავთა კრებული

უხვსხივიანი ცაზედა?

…………………………………………………..

იქნება სამოთხე იყოს,

ქვეყნად მოსული ციდანა?

ვაჟკაცის გული ჭირია,

გადამგდებელი ჭკვიდანა“.

ქალი, რომელსაც საოცარი მოკრძალება და ხათრი აქვს ქმრისა, აღმოაჩენს, რომ დემური გამცემია: „შავად მენახოს, ქმარაო, შენი ვარსკვლავი ცაზედა“. ამ მწარე სიტყვების მიზეზიც, ალბათ მარტო ძმის სიკვდილი არ არის, შელახული რწმენა და თავმოყვარეობაცაა.

მოულოდნელად და უცნაურად იკლავს თავს დემურის ცოლი: იმავე ცეცხლში გადაეშვება, რომელშიც მისი ქმრის მკვლელი, ქიჩირბეი, იწვება. საინტერესოა, რა არის ეს? რწმენადაკარგული და სასოწარკვეთილი ქალის საბედისწერო ნაბიჯი, პროტესტი უსამართლობის მიმართ, თუ რაღაც სხვა, უფრო ღრმა განცდა.

მრავალფეროვანია ვაჟასეული პლეადა ქალებისა, რომელთა ხასიათებსა და შინაგან სამყაროში ბოლომდე წვდომა არც ისე ადვილია. ეს, შეიძლება ითქვას, მთელ მის შემოქმედებაზეც. „დღეს ვერავინ დაიჩემებს, თითქოს მან ისეთნაირად გახსნა ვაჟა-ფშაველას ლექსი, რომ შემდგომ თაობებსაც კი არაფერი რჩებათ გაურკვეველი და გასაკეთებელი…

ვაჟა-ფშაველა დიდი ხელოვანია და ამიტომ კვლევა-ძიების რომელიმე ერთ დონეზე ნამდვილად დაუძლეველია იგი. თვითონ ვაჟა ადვილად თხზავდა, ჩვენ კი ძნელად გასარკვევი თხზულებები დაგვიტოვა, რაცაა მისი პოეტური სიცოცხლის უკვდავების პირობა“.

ვაჟა ურთულესი ფენომენია, რომლის სიდიადის ბოლომდე გააზრებისგან ჩვენ ჯერ კიდევ კიდევ შორს ვართ.

ქართულმა გენმა შვა ვაჟა-ფშაველა, რომელიც „ოლიმპიური ზევსივით დგას არა მარტო ქართველი ხალხის, არამედ მთელი კაცობრიობის სულიერი კულტურის საგანძურში“ (დ. ბენაშვილი, ვაჟა-ფშაველა, 1961წ).

არსებობს ლიტერატურისადმი  ეროტიკული  სიყვარული და არსებობს ინტელექტუალური (პროფესიული) სიყვარული. პირველ შემთხვევაში წიგნებს სიამოვნების მისაღებად ვკითხულობთ, უფრო მეტად შინაარსსა და ემოციურ ზემოქმედებას ვუკვირდებით, ვიდრე ფორმასა და კონტექსტს. აი, მეორე შემთხვევაში კი ყველაფერი ერთად გვაინტერესებს. მეორე შემთხვევაში ლიტერატურა ჩვენი სუნთქვაა, არათუ სიამოვნების, არამედ კვლევის, ძიების საგანია.

წიგნებიც ამ ორ კატეგორიაში შეიძლება, მოთავსდეს: კლასიკა, თანამედროვე ლიტერატურა, ყველაფერი ის, რაც სიამოვნებით ან სამოყვარულო ინტერესით იკითხება და საკვლევ-საჩხრეკი ლიტერატურა, ანუ ის, რასაც მხოლოდ ლიტერატურის ისტორიისათვის აქვს გარკვეული მნიშვნელობა. მეორე კატეგორიაშია, მაგალითად, სოციალისტური რეალიზმის მემკვიდრეობა და, ერთი სიტყვით, ყველა ის მწერალი, რომელთა შემოქმედებაც ვერ გასცდა მათ კონტექსტს, თანადროული ეპოქის მიღმა აქტუალური და საინტერესო არ აღმოჩნდა.

რატომ დავფიქრდი ამ ყველაფერზე ახლა?

გამომცემლობა „მედუზამ“ ორი ისეთი წიგნი გამოსცა ბოლო დროს, უფრო მეორე კატეგორიას რომ განეკუთვნება. ეს კი იშვიათია – მეორე კატეგორიის წიგნებს მკითხველები ნაკლები ჰყავს და გამომცემლობებიც გარისკვას ერიდებიან ხოლმე.

მე, როგორც პატარა გამომცემლობების დიდმა გულშემატკივარმა და წიგნებისადმი გარდარეული სიყვარულის მქონემ, რა თქმა უნდა, ორივე შევიძინე. ესენია: ალექსანდრე აბაშელის „ქალი სარკეში“ და მოთხრობების კრებული „დროთა კავშირი“.

„ქალი სარკეში“ პირველი ქართული სამეცნიერო ფანტასტიკაა, დაწერილი 1930 წელს. კითხულობ და ეპოქას ხედავ, კითხულობ და იმ ეპოქის ენა გესმის, ბოროტი ტოტალიტარული სისტემის ყალბი ენა. კითხულობ და იგებ, რა ცოდნას ფლობდნენ მეოცე საუკუნის (გასული საუკუნის!) დასაწყისში ასტრონომიასა და ფიზიკაში. მართალია, მთავარი ინტრიგის გახსნის შემდეგ (რა თქმა უნდა, არ გეტყვით, რა ინტრიგაა) წიგნი ოდნავ მოსაწყენი ხდება, მაგრამ რამდენადმე ბუნდოვანი ფინალი საფიქრალს მაინც ტოვებს. თუ ლიტერატურის ისტორია გაინტერესებთ, „ქალი სარკეში“ აუცილებლად უნდა იშოვოთ. თუ – არა, მხოლოდ ეროტიკული სიყვარული გაქვთ ლიტერატურისადმი, მაშინ მეორე წიგნს გირჩევთ, მოთხრობების კრებულ „დროთა კავშირს“.

„დროთა კავშირი“ შვიდი ავტორის ექვს მოთხრობას აერთიანებს. ამ ავტორების სახელები და გვარები, გარდა ედიშერ ყიფიანისა, პირველად სწორედ კრებულიდან გავიგე. ეს ერთი მიზეზი, რატომაც წიგნის შეძენა ღირს. მეორე ის, რომ იდეურადაც მრავალფეროვანია: არის სასიყვარულო ხაზი, არის ხელოვნური ინტელექტისა და ეთიკის თემა, არის, ჩემთვის სრულიად მოულოდნელად, ფსევდომეცნიერული თეორიების გადათამაშებაც. აი, ამაზე კი ცოტა ვრცლად უნდა გითხრათ:

მოთხრობაში „სასჯელი მცდელობისთვის“ გალაქტიკათაშორის ბოროტმოქმედებს ვეცნობით, რომლებიც პლანეტებიდან ხალხს იტაცებენ და სხვა პლანეტაზე ტყვედ ყიდიან. სულ ხუთნი არიან: იაჰვე, ამონი, ვედა, შამაში და ვაალი. დარწმუნებული ვარ, ჩამოთვლილთაგან სულ ცოტა, სამი სახელი გეცნოთ. არც შემცდარხართ – ამ მოთხრობის სიუჟეტი აგებულია ე.წ. პალეოკონტაქტის თეორიაზე. ამ ფსევდომეცნიერული თეორიის თანახმად, ყველაფერი, რაც ძველმა ცივილიზაციებმა იცოდნენ, უცხოპლანეტელებმა ასწავლეს და მათი ღმერთებიც, რომლებიც ციდან ჩამოდიან და რომლებსაც ტაძრებს უგებენ, სინამდვილეში, უცხოპლანეტელები არიან. ტაძრები კი ერთგვარი ენერგეტიკული და ტექნოლოგიური ცენტრებია, რომლებიც ერთმანეთსა და კოსმოსს უკავშირდებოდა.

დროში მოგზაურობა კიდევ ერთი თემაა, რომელიც ორ მოთხრობაშია გაშლილი და აქედან ერთში, ედიშერ ყიფიანის მოთხრობაში, ვიტყოდი, რომ საინტერესოდ და უჩვეულოდაა გააზრებული.

და მაინც, ყველა ამ ტექსტში ჩანს ეპოქა და რეჟიმი, ჩანს იმ თემებში, რაც ძირითად თემასთან ერთად გაკრთება ან რაც ზოგჯერ სულაც მთავარი თემაა ხოლმე: ატომური კატასტროფა („მუტანტები“), ფაშიზმი („უკანასკნელი საქმე“), რელიგიის გამასხარავება („სასჯელი მცდელობისათვის“), ბოროტი კაპიტალიზმი („განაჩენი“). ამ ყველაფერს ემატება შეუსაბამოდ, ძალად გაპოეტურებული და გამეტაფორებული ენა, რომელიც ზოგ ადგილას ქართული ხალხური გამოთქმებითაა სავსე, რითაც ტექსტებს კომიკურ ელფერს სძენს – პერსონაჟები, უმეტესად, ქართველები არ არიან და არც მოქმედება ხდება საქართველოში. აი, მაგალითად:

მოთხრობაში „შავი უსასრულეთი“ ჩრდილოამერიკელ ინდიელ პერსონაჟზე ნათქვამია, რომ კოლეჯის დამთავრების შემდეგ იგი „მინეაპოლისის ასტრონავტიკის ინსტიტუტში ჩაირიცხა“. მინეაპოლისში ასტრონავტიკის შემსწავლელი უმაღლესი სასწავლებელი რომც ყოფილიყო, ცხადია, მას „კოლეჯი“ ან „უნივერსიტეტი“ ერქმეოდა და არა – „ინსტიტუტი“, როგორც საბჭოთა ქვეყნებში ერქვა უმაღლეს სასწავლებლებს.

აქვე დავაკვირდეთ, როგორ მეტყველებს ამავე მოთხრობის სხვა პერსონაჟი, ისიც – არაქართველი:

„არც დამცველი მუშაობს, არც რეაქტორები, აღარც „ჯონის“ გამოძახება შეგვიძლია! ბასტა, გათავდა ყველაფერი! რაღა მკვდარი და რაღა შინმოუსვლელი! გინდ მგელს შეუჭამიხარ და გინდ მგლისფერ ძაღლს! ბარემ ჩვენს წილადაც გამოჩენილიყო ერთი ხეირიანი ასტეროიდი და ის იქნებოდა…“. (გვ. 32-33)

„ბარემ ჩვენს წილადაც გამოჩენილიყო ერთი ხეირიანი ასტეროიდი“ – როგორ მოგწონთ?

აი, სხვა პლანეტების ბინადართა დიალოგიც მოთხრობიდან „სასჯელი მცდელობისათვის“:

„ექსპერტი: ვითომდა რატომაო? დიდი ხანია, რაც თქვენი წინაპრები ხეებიდან ჩამოვიდნენ და ადამიანებად იქცნენ?[…]

მთავარი მოსამართლე: როგორიც ალხანა, ისეთი ჩალხანაო. რა მოძღვრებიც ჰყავდათ, მოწაფენიც ისეთივენი გახდნენ და მათ გზას გაჰყვნენ. […]

დამცველი: ახლა იმასაც იტყვით, რომ დედამიწისთვის უმტკივნეულოდ ჩაიარა ოპერაციამ და აბორიგენებს არავითარი ზიანი არ მიაყენეთ! ისემც რა გითხრათ!“. (გვ.55-57)

წარმოიდგინეთ უცხოპლანეტელი, რომელიც ასე მეტყველებს: „ისემც რა გითხრათ!“.

ასეთი ენობრივი უხერხულობებით სავსეა ყველა მოთხრობა. რატომ არის ეს პრობლემა? იმიტომ, რომ ტექსტის შინაარსიდან აშკარაა, ავტორების განზრახვა კომიკური ეფექტის მიღწევა როდია – პირიქით, ეს გამოთქმები სწორედ იმგვარ პასაჟებშია გამოყენებული, ემოციურ დაძაბულობას რომ უნდა გამოხატავდეს. როცა ეკიპაჟიდან გადარჩენილი მხოლოდ ორი კოსმონავტი კოსმოსში ყოველგვარი კავშირის გარეშე რჩება, ამაში საერთოდ არაფერია სასაცილო („შავი უსასრულეთი“). ყოველ შემთხვევაში, თავად მთხრობელი ცდილობს, დაგვაჯეროს, რომ როცა ეს ხდება, შტურმანი გაფითრებულია, პერსონაჟი კი, რომელიც ამბობს, აღარც დამცველი მუშაობს, აღარც რეაქტორებიო, – გაცეცხლებული. არადა, მისი სიტყვები ბრაზის გადმოცემის ნაცვლად სიცილს იწვევს. პლანეტათაშორის ბოროტმოქმედთა გასამართლებაც, წესით, დაძაბული და დამაინტრიგებელი პროცესი უნდა იყოს და არა – კომიკური („სასჯელი მცდელობისათვის“). ავტორს განუზრახავს ამ დაძაბულობის შექმნა – ეს აშკარაა ბოროტმოქმედების თავხედური შეპასუხებით, მაგრამ ბოლოს ყველაფერი მაინც მხოლოდ სასაცილოა.

ასეთი მარგალიტები ალექსანდრე აბაშელის რომანშიც ბევრი მოიძებნება, ოღონდ იქ ამას კონტექსტისთვის შეუფერებელი პოეტურობის სახე აქვს და ქართული მოდერნიზმის სინტაქსის თავისებურებები დაჰყვება:

„ვიდრე სასახლეს მიაღწევდა, მან უკვე სავსებით დაიურვა უცბად ასხლეტილი გრძნობიერება, რომელიც გახედნილი რაშივით ლაგამ-ამოდებული ბორგავდა მუდამ კამარელის არსებაში, მეცნიერული სიდინჯით დათასმული.

სასახლის კიბის საფეხურზე ისე მარდად შეხტა, თითქო გაქანებული უზანგში ფეხი მოიმაგრაო“. (გვ.42-43)

ან ეს – იმის ნაცვლად, რომ უბრალოდ დაიწეროს: „მდივანმა სავიზიტო ბარათი მაგიდაზე დაუდო“, წერია: „შემოდის შიკრიკი და კამარელს წინ დაუდებს სადარბაზო ბარათს“. (გვ. 16)

მაგრამ რა, იცით? სწორედ ამ სასაცილო ხარვეზების გამო ორმაგად მიყვარს ეს ორივე წიგნი – რაც უნდა იყოს, ეს მაინც ლიტერატურის ისტორიაა, ჩ ე მ ი ლიტერატურის ისტორია. ამასთან, ბევრ სხვა კითხვასაც აღძრავს: ამ ტექსტებში მოყვანილი მეცნიერული ფაქტები მართლაც დასაბუთებულია მეცნიერულად? თუ კი, საიდან იცოდნენ მათ შესახებ ავტორებმა, რა იყო მათი წყაროები? როგორ შეგვიძლია ამ ტექსტების წაკითხვა პოსტკოლონიური თეორიის ჭრილში? რა მიმართებაა ჟანრსა და პოლიტიკურ რეჟიმს შორის?

ასე ხდება, როცა ლიტერატურის სიყვარული ეროტიკულთან ერთად ინტელექტუალურიცაა. და თქვენი სიყვარული ლიტერატურისადმი როგორია?

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სასწავლო პროცესში შუალედური სასწავლო მიზანი განისაზღვრება ისეთი დავალების სახით, რომელიც წარმოადგენს შემოქმედებით პროდუქტს და რომლის საშუალებითაც მოსწავლე საგნობრივ საკითხთან/საკითხებთან მიმართებით საკუთარ ცოდნას წარმოაჩენს. (ესგ. 1თავი. მუხლი 5.)

კრექტიულობა და შემოქმედობითობა არის სწავლის საშუალება, რომელიც მოსწავლეს ეხმარება ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებაში, პრობლემების იდენტიფიცირებაში, კითხვების დასმაში, ახალი იდეების ღიად, მოქნილად და ორიგინალურად წარმოჩენაში.

მათემატიკაში შემოქმედობითობა გამოიხატება შემდეგი გზით: კომპლექსურ დავალებების/ ამოცანების პრობლემის ფორმულირება, მათი გადაჭრის გზებისა და საშუალებების ორიგინალური მეთოდის მოძებნა. არასტანდარტულად გადაჭრილი პრობლემის პრეზენტაცია კი  მოსწავლეს უვითარებს უნარს გამოიყენოს მასალა ისე, რომელიც არ არის ჩვეულებრივი ალგორითმი და პროცედურა კლასში, რაც არა მხოლოდ აძლიერებს აზროვნების პროცესს, არამედ ზრდის მოსწავლეთა მოტივაციას და ინტერესს ყველა დონეზე.

გთავაზობთ კომპლექსური დავალების ბარათს, რომელის “სიტუაციური შინაარსი” ნაცნობ კონტექსტზეა დაფუძვნებული,    დავალება მოსწავლეებისთვის ღია კითხვების წარდგენით, მოითხოვს შემოქმედებით აზროვნებას და იძლევა ერთზე მეტ შესაძლო პასუხს. პრობლემებთან გამკლავების მიზანი მიმართულია ამოხსნის პროცესზე და მოსწავლეთა თვალსაზრისის გაფართოებაზე მათემატიკური თემებისა და იდეების საშუალებით:

თემა: მონაცემი, მონაცემთა ანალიზი. (მონაცემთა მოწესრიგება და ინტერპრეტაცია)

სამიზნე ცნება/ ქვეცნებები:

მათემატიკური მოდელი: მონაცემთა საშულო, მედიანა, მოდა

კანონზომიერება: რიცხვითი მახასიათებლები; შერჩევა (ეფექტური მეთოდის შერჩევა)

ლოგიკა: კლასიფიკაცია (მონაცემთა კლასიფიკაცია) მსჯელობა/ ანალიზი

საკითხთა კლასტერი: მონაცემთა ანალიზი.  მოდა, მედიანა, საშუალო

შემოქმედებითი (კომპლექსური )დავალების იდეა:

1. შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებული (ნინოს ფეხსაცმელების მაღაზიის ) მონაცემების  საფუძველზე, მონაცემთა განაწილების ძირითადი მახასიათებლების (მონაცემთა საშუალო,  მედიანა, მოდის) მოძებნა და ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღება, სავარაუდო პროგნოზის გაკეთება;

საკვანძო შეკითხვა: როგორ გვეხმარება მონაცემთა ორგანიზებისა და  დამუშავების ხერხები  საკვლევი საკითხების შესახებ დასკვნის გაკეთებაში?

მიზანი: მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ მათემატიკური ცნებების (მოდა, მედეანა, საშუალო) გაგება და მათი გამოყენება ცხოვრებისეულ სიტუაციებში; ლოგიკური მსჯელობა თავიანთი პასუხების ასახსნელად, სხვების მსჯელობის შეფასება და ინტერპრეტირება.

სტანდარტის მიხედვით მისაღწევი შედეგები

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა   – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

1. საკითხის შესწავლასთან დაკავშირებით საკვლევი კითხვის ფორმულირება, რომელზე პასუხის გასაცემად საჭიროა მოწესრიგება;   საკვლევი კითხვის განსხვავება არასაკვლევი კითხვისგან
2. მონაცემთა განაწილების ძირითადი მახასიათებლების (მონაცემთა საშუალო,  მედიანა, მოდა) მოძებნა;

3. მონაცემთა ანალიზი და საკვლევ კითხვაზე არგუმენტირებული პასუხის გაცემა;

1. მონაცემების ანალიზის საფუძველზე ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღება, ან სავარაუდო პროგნოზის გაკეთება;

აქტივობა 1. კომპლექსური დავალების გაცნობა

კომპლექსური დავალება „ქალის ფეხსაცმლის მაღაზია“ ნინომ გახსნა ქალის ფეხსაცმლის მაღაზია. ბიზნესის განვითარების მიზნით ნინო აწარმოებს მის მაღაზიაში კვლევას. კერძოდ მას სურს ქალის ფეხსაცმელის გაყიდვები შეისწავლოს და დაგეგმოს მომგებიანი სტრატეგია, მოძებნოს მომხმარებლების მოსაზიდად გზები.     კვლევას აწარმოებს ერთი კვირის მანძილზე. მან შექმნა რამდენიმე  ცხრილი გაყიდვების შესახებ მონაცემების დასაორგანიზებლად   ·       კვირის მანძილზე გაყიდული ქალის ფეხსაცმელი. მოდელი #X კვირის დღეები ორშ სამშ ოთხშ ხუთშ პარასკ შაბათ კვირა ფეხსაცმელის ზომა 42; 38; 36; 39 36; 37; 36; 37; 38 43; 41; 38; 38; 38; 36; 36; 37; 39; 39 37; 35; 37 42; 40; 40 ;38 41; 38; 37; 37   ·        მაღაზიაში გასაყიდად შემოტანილი აქვს ქალის ფეხსაცმელის 8 მოდელი, რომელთა ფასები მერყეობს 80ლარიდან 399 ლარამდე: ფეხსაცმლის მოდელი #1 #2 #3 #4 #5 #6 #7 #8 ფასი (ლარი) 80₾ 99₾ 120₾ 139₾ 139₾ 139₾ 139₾ 399₾ კვირის მანძილზე გაიყიდა 8 6 18 15 30 28 27 1   ამ მონაცემების გამოყენებით ააგეთ სიხშირეთა ცხრილები/ დიაგრამები და შეეცადეთ  მათ საფუძველზე უპასუხოთ კითხვებს ·       რა ინფორმაციას გვაძლევს პირველ ცხრილში წარმოდგენილი მონაცემები? ·       რა ინფორმაციას გვაძლევს მეორე ცხრილში წარმოდგენილი მონაცემები? ·       ნინოს რა რაოდენობის მოდელი #X -ს ფეხსაცმელი იყიდება დღეში საშუალოდ? ·       რა არის ქალის ფეხსაცმელის საშუალო ფასი მაღაზიაში? (ამის დასადგენად ცენტრალური ტანდენციის რომელი საზომი გამოიყენე და რატომ?) ·       რა ზომის ფეხსაცმელი (მოდელი #X) უნდა შემოიტანოს ნინომ მაღაზიაში, გაყიდვების უკეთ საწარმოებლად? (ამის დასადგენად ცენტრალური ტანდენციის რომელი საზომი გამოიყენე და რატომ?) ·       ნინო ასევე აღწერს კვირის მანძილზე მაღაზიაში შემოსულ ვიზიტორთა რაოდენობას და საშუალოდ 40 ადამიანია დღეში. რამდენი ადამიანი შემოსულა მაღაზიაში კვირის მანძილზე? ·       კვირის მანძილზე მაღაზიაში შემოსულ ვიზიტორთა შორის რამდენი ვიზიტორი იყო მხოლოდ „დამთვალიერებელი“.  შესაძლებელია თუ არა ამ მონაცემის ზუსტად დადგენა? ·       როგორ ფიქრობთ, საკმარისია ნინოს მიერ შეგროვებული მონაცემები სრული სურათის შესაქმნელად? ·       რას ურჩევთ ნინოს? მოამზადეთ საპრეზენტაციო მასალა თქვენს მიერ დამუშავებული ინფორმაციის საფუძველზე, თქვენთვის მისაღები ფორმით შენი დავალება, წარმოადგინო: პასუხები ამოცანაში მოცემულ კითხვებზე; ააგე მონაცემთა  შესაბამისი დიაგრამები, იპოვე რიცხვითი მახასიათებლები; მოიძიე ინფორმაცია მარკეტინგისა და მარკეტინგული კვლევის შესახებ და წარმოადგინე პრეზენტაციაში (შესაძლოა დაგეხმაროს ბმული https://imc.ge/marketinguli-kvleva-da-bazris-kvleva/ ) ნაშრომში ხაზგასმით წარმოაჩინე: ·       რატომ არის კარგი მონაცემები მნიშვნელოვანი? ·       როგორ და რა ფორმით მოახდინე მოცემული მონაცემების ორგანიზება? ·       მონაცემთა ერთობლიობა რომელი რიცხვითი მახასიათებლების მიხედვით წარმოადგინე? ·       შენს მიერ დამუშავებული მონაცემების საფუძველზე გააკეთე ანალიზი, მიეცი რჩევა ნინოს.   რეკომენდაცია მოსწავლეს: დავალების შესრულებისას, ეწვიე ბმულებს:   საშუალოს გამოთვლა (ვარჯიში) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) მოცემული საშუალოს მეშვეობით უცნობი მონაცემის პოვნა (ვიდეო) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) მოცემული საშუალოს მეშვეობით უცნობი მონაცემის პოვნა (ვარჯიში) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) სტატისტიკის შესავალი: საშუალო, მედიანა და მოდა (ვიდეო) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) საშუალო, მედიანა და მოდა: მაგალითი (ვიდეო) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) მედიანის გამოთვლა (ვარჯიში) | ხანის აკადემია (khanacademy.org) მონაცემები და სტატისტიკა: შუალედური ტესტი 4 | ხანის აკადემია (khanacademy.org) მონაცემები და სტატისტიკა: შუალედური ტესტი 3 | ხანის აკადემია (khanacademy.org)

გთავაზობთ განმავითარებელი შეფასების რუბრიკას

მოსწავლეებმა შეძლეს საგნობრივ საკითხთან დაკავშირებული ფაქტებისა და მოვლენების კრიტიკულად და ურთიერთდაკავშირებულად გააზრება, გაანალიზება და მოცემულ სიტუაციაში გამოყენება. მოსწავლეებმა გაიაზრეს რომ:

• სტატისტიკა შეიძლება გამოყენებულ იქნას მონაცემების გასაანალიზებლად და მისგან დასკვნების გამოსატანად.
• მოვლენის კვლევისა და ანალიზისთვის საჭიროა მონაცემების შეგროვება. მონაცემები იყოფა რაოდენობრივ და თვისობრივ მონაცემებად.
• მონაცემების უკეთ აღქმისა და გაანალიზების მიზნით მათი მოწესრიგება/ ორგანიზება და წარმოდგენაა საჭირო.
• მონაცემთა მოწესრიგებული ერთობლიობების შემაჯამებელი რიცხვითი მახასიათებლები საშუალო, მოდა და მედიანა მონაცემთა ინტერპრეტირებისა და ანალიზის საშუალებას იძლევა.
• საშუალო, მედიანა და მოდაცენტრალური ტენდენციის საზომებია. გვეხმარება მომავალი მოვლენებისა და ქცევების შესახებ პროგნოზების გასაკეთებლად
• მონაცემების შეგროვება და გაანალიზება ყველა პროფესიის ადამიანს სჭირდება თავიანთი საქმიანობის უკეთ დაგეგმვის მიზნით;

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის, ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/
3. მათემატიკის გზამკვლები მე-6 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meegvse-klasi/

STEM (მეცნიერება, ტექნოლოგია, ინჟინერია და მათემატიკა) განათლება დღითიდღე უფრო მნიშვნელოვანი ხდება  მომავალი თაობისთვის. ჩვენი სკოლის კლუბი სწორედ ამ მიმართულებას ეხმარება მოზარდებს განვითარებაში და სთავაზობს მათ მრავალფეროვან ექსტრაკურიკულარულ აქტივობებს, რომლებიც აუმჯობესებს პრაქტიკულ უნარ-ჩვევებს და ავითარებს შემოქმედებით აზროვნებას.

STEM პროექტების განხორციელება მოსწავლეს ეხმარება აღმოაჩინოს და შეისწავლოს ბუნების კანონზომიერებები, იმისათვის რომ ეს ცოდნა ადამიანების საკეთილდღეოდ გამოიყენოს.

ტექნოლოგიების შექმნა ამარტივებს ყოველდღიურობას და ხელშესახებს ხდის იმას, რაც ადამიანისთვის მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფი შეიძლება ყოფილიყო.

ინჟინერია ბუნების კანონზომიერებების პრაქტიკული დანიშნულებით გამოყენებასა და შესაბამისი ტექნოლოგიების შექმნაში გვეხმარება.

მათემატიკური უნარები და ლოგიკური აზროვნება  ბუნების მოვლენების აღწერის,  ალგორითმების შემუშავებისა და ინჟინრული პრობლემების გადაჭრის შესაძლებლობას  იძლევა.

კლუბის წევრები კლუბში მუშაობისას ეცნობიან ელექტრობის საწყისებს: ელექტრული მუხტი და ელექტრული დენი, ელექტრული ძაბვა, წინაღობა, ომის კანონი, ელექტრული სიმძლავრე, ელექტრული წრედის კომპონენტები, მიმდევრობითი და პარალელური შეერთება, შერეული შეერთება, ნახევარგამტარები და მათი გამოყენება ტექნოლოგიებში.

ხდება, საჭირო პლატფორმის შესწავლა და გამოყენება: ელექტრული წრედის კომპონენტების შესწავლა და საზომი ხელსაწყოების მუშაობის პრინციპის გაცნობა Tinkercad-ში, მიკროკონტროლერ arduino-ს მუშაობის პრინციპის შესწავლა, პროგრამული კოდებისა და ალგორითმების შესწავლა.

კლუბში, მოსწავლეების ეცნობიან მიკროკონტროლერი arduino და მის კომპონენტებს: წნევის, ტემპერატურისა და ტენიანობის სენსორებით ინფორმაციის მიღება, დამუშავება და ეკრანზე გამოტანა, ულტრაბგერითი სენსორით ინფორმაციის მიღება და პროცესების მართვა, ფოტორეზისტორით ინფორმაციის მიღება და პროცესების მართვა

Arduino-ს გამოყენება იტალიური სკოლის  რობოტოტექნიკის კლუბში ხელს უწყობს ტექნოლოგიებისა და ინჟინერიის სწავლებას პრაქტიკული და ინტერაქტიული გზით. ეს მიკროკონტროლერი მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, რეალურ სამყაროში გამოიყენონ თავიანთი ცოდნა და შექმნან ინოვაციური პროექტები, რომლებიც მათი ფანტაზიით და კრეატიულობით არის გაჯერებული.

რატომ Arduino?

1.  Arduino არის ხელმისაწვდომი და მარტივი ინსტრუმენტი, რომელიც მოსწავლეებს სწრაფად შეუძლიათ აითვისონ.
2. Arduino-ს უამრავი გამოყენების შესაძლებლობა აქვს, დაწყებული მარტივი პროექტებიდან რთულ სისტემებამდე.
3. Arduino-ს დიდი და აქტიური მომხმარებელი ყავს და  უამრავი რესურსი და იდეა შეიძლება მოიძებნოს.

Arduino-ს გამოყენების გზები სკოლის კლუბებში

1. პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება

Arduino-ს გამოყენება სხვადასხვა პროექტებში მოსწავლეებს ეხმარება უკეთ გაიგონ და განავითარონ თავიანთი ცოდნა ტექნოლოგიებსა და ინჟინერიაში. კლუბში ხშირად ხორციელდება შემდეგი პროექტები:

შუქნიშნის აწყობა –  მოსწავლეები სწავლობენ, როგორ მართონ LED შუქნიშანი მიკროკონტროლერის მეშვეობით.

ლიფტის სისტემა – Arduino-ს გამოყენებით ლიფტის პროტოტიპის შექმნა, რომელიც გადატვირთვის ტესტს გაუძლებს.

გარე განათება-  მიკროკონტროლერით გარე განათების სისტემების მართვა, რომელიც რეაგირებს სინათლისა და სიბნელის დონეზე.

ხაზზე მავალი რობოტი- პროექტი, სადაც მოსწავლეები ქმნიან რობოტს, რომელიც განსაზღვრული ხაზის მარშრუტს მიჰყვება.

გალვანური ელემენტები –  ექსპერიმენტები, სადაც ელექტროქიმიური ელემენტების საშუალებით სტუდენტები ქმნიან ენერგიის წყაროებს.

2. შემოქმედებითი პროექტები

Arduino საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, გამოიყენონ თავიანთი ფანტაზია და შექმნან უნიკალური და შემოქმედებითი პროექტები:

ინტერაქტიული ხელოვნება –  მოსწავლეები  ქმნიან ინტერაქტიულ ხელოვნების ნამუშევრებს, რომლებიც რეაგირებენ მოძრაობაზე ან ხმაზე.

მუსიკალური ინსტრუმენტები –  Arduino-ს გამოყენებით შექმნილი ელექტრონული ინსტრუმენტები, რომლებიც ქმნიან განსხვავებულ ხმებსა და მელოდიებს.

3. STEM განათლება და ექსპერიმენტები

Arduino-ს გამოყენება STEM განათლებაში მოსწავლეებს ეხმარება უკეთ გაიგონ სამეცნიერო და ტექნოლოგიური პრინციპები:

• სიმკვრივის დადგენა: Arduino-ს სენსორების გამოყენებით შესაძლებელია სხვადასხვა ნივთიერებების სიმკვრივის განსაზღვრა.
• საპნისა  წარმოება: მოსწავლეები სწავლობენ საპნის წარმოების პროცესს და მასთან დაკავშირებულ ქიმიურ რეაქციებს.
• ფერადი რეაქციები: ექსპერიმენტები ინდიკატორებით, რომლებიც ქმნიან ფერად რეაქციებს და მოსწავლეებს  აჩვენებენ ქიმიური პროცესების მიმდინარეობას.

4. ინჟინერიის პროექტები

Arduino-ს დახმარებით, მოსწავლეები სწავლობენ ინჟინერიის პრინციპებს და ქმნიან სხვადასხვა კონსტრუქციებს:

• ხის ჩხირებისგან ხიდის გაკეთება: მოსწავლეები ქმნიან ხიდს, რომელიც კონკრეტული წონის ტვირთს გაუძლებს.
• ლიფტის შახტის კონსტრუირება: ლიფტის შახტები, რომლებიც კონკრეტული წონის ტვირთს გაუძლებს და ფუნქციონალურად იმუშავებს.

Arduino-ს გამოყენება სკოლის კლუბებში ხელს უწყობს მოსწავლეთა  ტექნოლოგიური, სამეცნიერო და ინჟინერიული უნარების განვითარებას, ამავდროულად მათ აძლევს შესაძლებლობას, გამოიყენონ თავიანთი ფანტაზია და კრეატიულობა. ეს მიკროკონტროლერი ქმნის მრავალფეროვან და ინტერაქტიულ სასწავლო გარემოს, რომელიც მოსწავლეებს შესაძლებლობას აძლევს, აქტიურად ჩაერთონ და შექმნან ახალი და საინტერესო პროექტები.

ეს კადრები ასახავს სკოლის კლუბში 2023-2024 სასწავლო წელს მიმდინარე მეცედინეობებს.

ჩვენი სკოლის კლუბი უზრუნველყოფს უნიკალურ შესაძლებლობებს ბავშვებისთვის, რათა მათ შეძლონ საკუთარი ინტერესების განვითარება და პრაქტიკული უნარების გაუმჯობესება STEM მიმართულებით.

არაფერი ვიცით. გადამწვარი ქვეყნიერების ერთ-ერთ კუთხეში, ფერფლის სქელი ფენით დაფარულ მიწაზე ვდგავართ და მხრებს უმწეოდ ვიჩეჩთ: როგორ შეიძლება გაგრძელდეს აქ დაწყებული ამბავი? სადამდე მიიყვანს მწერალს ეს უცნაური არჩევანი?
წიგნი კი გზაზეა, მრავალგვარი განსაცდელის დაძლევასა და გულში მოგიზგიზე ცეცხლის გადარჩენაზეა. სასიკვდილო საფრთხისგან თავდახსნილს ყველა საყრდენი ხელუხლებლად უნდა დახვდეს, ნაკვერჩხალს სულის ერთი შებერვა უნდა ეყოს.
მამა და შვილი. მამაშვილობის სიმართლე შემზარავად სახეშეცვლილ სამყაროში.
კორმაკ მაკართის „გზა“ ძალიან ნელა უნდა წაიკითხო – სიტყვები, ფრაზები გონებაში უნდა დააყოვნო, მოულოდნელად გაჩენილ აზრს კი ბოლომდე მიჰყვე, თუნდაც ყველაზე შემაძრწუნებელს, გულისგამხეთქავს. მხოლოდ ასე თუ ჩასწვდები, რატომ აიძულებს ავტორი მთავარ გმირებს გამუდმებით სიარულს, მეტ-ნაკლებად უსაფრთხო თავშესაფრების სწრაფად მიტოვებას, ერთ ადგილას ჩასუნთქვას და სხვაგან ამოსუნთქვას.

„რით განსხვავდება ყოვლად შეუძლებელი არასოდეს არსებულისგან?“
„მაინც ვინ აქცია ეს სამყარო მხოლოდ ტყუილად და სიყალბედ?“

შეკითხვას შეკითხვა მოსდევს, მთავარი ეჭვი კი მაინც ბავშვის პირით გაცხადდება: „მაგრამ ჩვენ ისევ კარგი ადამიანები ვართ?“ რა თქმა უნდა, მამა ბიჭუნას დარწმუნებას შეეცდება – არ შევცვლილვართ და ეს არც მერე დაგვემუქრებაო, თუმცა მათ საუბარს რაღაც ისეთიც ახლავს, რაც ჩრდილქვეშ აქცევს ყველა იმედიან ვარაუდს.
გეზი სამხრეთისკენ აუღიათ. ზღვის სანაპიროსკენ. ჩრდილოეთში გადარჩენას ვერ მოახერხებდნენ, რა ღონეც უნდა ეხმარა უკვე ჯანმრთელობაშერყეულ კაცს, რომლის გონებაც გამალებით მუშაობს შესაძლებლობებისგან ყველაზე ხელსაყრელის გამოსარჩევად. ისეთი წამიც დგება, როცა ნაცრისფერი დღის შუქში „მთელი სამყაროსეული სიმართლის დასანახი თვალი“ ეხილება: „გათოშილ უსასრულობაში უანდერძოდ გადაგებული დედამიწის უაზროდ ბრუნვის, მარადიული უსულგულო წყვდიადის, უმზეობაში ბრმად და ალალბედზე გაუთავებელი წანწალის, სულშემხუთავი შავი უჰაერობის“ ერთ მოცემულობად აღქმა და გაცნობიერება რთულ ამოცანას აღარ წარმოადგენს. ნაცნობი გამოსახულებებიც მკაფიოდ ჩანს სურათში: „და ამის ფონზე საბოლოოდ ყველა გზამოჭრილი მამა-შვილი ცახცახებდა სადღაც, ორ მელიასავით სოროში მომწყვდეული“.

მაინც რა ძალა აიძულებს კაცს, რომ უმომავლო სამყაროში განთიადს დაელოდოს, წამოდგეს, წყალი მოსვას, შვილის გაღვიძებამდე სასოწარმკვეთი ფიქრები თავიდან მოიშოროს, მერე კი გასამხნევებელ სიტყვებს მიაგნოს – სწორსა და უბრალოს? იმედს მხოლოდ პატარა არ ეძებს – უფრო და უფრო გულდამძიმებული მკითხველიც ნატრობს, რომ სინათლის სხივმა ამ უღრანში შემოაღწიოს. თუნდაც მცირე ხნით. თუნდაც ყველაზე მოკლემ. რაღაც სასწაულის მსგავსიც ხომ მომხდარა – კონსერვის ქილებითა და საყოფაცხოვრებო ნივთებით სავსე სამალავისთვის მიუგნიათ, მიტოვებულ გემზე ასპირინსა და სხვა წამლებს გადასწყდომიან, გაბოროტებულ, გამხეცებულ ადამიანებს ხელიდან დასხლტომიან…

ბოლოს კი ის დროც დგება, როცა შვილის შეკითხვას – ყველაზე დიდი ვაჟკაცობა რა ჩაგიდენიაო? – კაცი გულახდილად პასუხობს: ამ დილით ადგომა იყო დიდი ვაჟკაცობაო.
მელიები. ვიწრო სოროში ერთმანეთს მიკრულნი, თვალებში შიშჩამდგარნი.
„თუ უნდა მოვკვდეთ, წინასწარ ხომ მეტყვი?

არ ვიცი. არ მოვკვდებით“.

როცა ზღვის სანაპიროს მიაღწევენ, ცხადი ხდება, რომ გზა უნდა გააგრძელონ, სხვა სამხრეთი უნდა მოძებნონ. იქ კი, ვინ იცის, რა დახვდებათ, რა ქარ-წვიმა და ძნელად წარმოსადგენი განსაცდელი…
მთავარია, რომ ისევ კარგი ადამიანები არიან, გულში ცეცხლის შემნახველნი.

გასაოცარ სამყაროში გვიწევს ცხოვრება: ერთი მხრივ, სოციალური გარემო თავისი ყოველდღიური პრობლემებით და, მეორე მხრივ, ციფრული ეპოქა და ტექნოლოგიები, რომლებიც გვთავაზობენ განუსაზღვრელ შესაძლებლობებს. მიუხედავად იმისა, რომ ვიცით, არსებობს ტექნოლოგია, რომელიც დაგვეხმარება, ხშირად უფროსი თაობა თავს იკავებს  მისი გამოყენებისგან.

ციფრული თაობა კი ამასობაში უკვე გაწაფულია AI პლატფორმებზე. მახსოვს, პირველად რომ ChatGPT და მსგავსი ჩატბოტები გამოჩნდა, მოსწავლეებმა და სტუდენტებმა სწრაფად აიტაცეს მათი გამოყენება. TikTok-სა   და Facebook – ზე ხშირად მხვდებოდა ვიდეოები, რომლებშიც სტუდენტები და მოსწავლეები აცხადებდნენ, რომ „მასწავლებლებს და ლექტორებს ამის შესახებ, გთხოვთ, არ  გააგებინოთო.  ეს, ერთი შეხედვით, ირონიული განაცხადი, სიმართლესთან ახლოს იყო, რადგან „ხელოვნური ინტელექტი დაგვიპყრობს“, „მერე ჩვენ რა უნდა ვაკეთოთ, თუ ისინი ამდენ რამეს გააკეთებენ?“ – არსებობდა/არსებობს ასეთი შიშები. უმრავლესობა ელოდება, როდის ეტყვიან: რომ ეს კარგი და სასარგებლოა მისი საქმიანობისათვის. ეს კი შეიძლება, არასდროს მოხდეს… ამიტომ მნიშვნელოვანია, თავად გამოვცადოთ ეს სიახლეები და მერე გადავწყვიტოთ, გვჭირდება თუ არა? მით უფრო, გასათვალისწინებელია ეს ამბავი, რომ AI ჩატბოტები ქართულად გაწაფულად ამეტყველდნენ! ასეთებია, მაგალითად: ChatGPT და  Claude.ai . ისინი არა მხოლოდ საუბრობენ ქართულად, არამედ, ქართულ ტექსტებსაც დაგირედაქტირებენ და წიგნებსაც შეგიფასებენ.

და მაინც, რას წარმოადგენენ  AI ჩატბოტები?

AI ჩატბოტები არის პროგრამები, რომლებიც იყენებენ ხელოვნურ ინტელექტს ადამიანებთან ტექსტური დიალოგისთვის. ისინი აანალიზებენ  ტექსტს, იგებენ კონტექსტს და შინაარსს, და პასუხობენ ბუნებრივი ენის მსგავსად. ძირითადი მახასიათებლები: ენის გაგება და გენერირება, კონტექსტის შენარჩუნება, საუბრისას სწავლა და ადაპტირება ინტერაქციებიდან. გამოიყენება: კლიენტთა მომსახურებაში, ინფორმაციის მიწოდებაში, პერსონალურ ასისტენტებად და ასე შემდეგ.

როგორ მუშაობენ ჩატბოტები?

მონაცემთა დასწავლა: AI ჩატბოტები სწავლობენ დიდი  მოცულობის ტექსტური მონაცემებს, რათა გაიგონ კონტექსტი და უპასუხონ კითხვებს ადექვატურად.

ბუნებრივი ენის დამუშავება: AI ჩატბოტები აანალიზებენ ბუნებრივ ენას, მათ შორის, ტონს, იუმორს და კონტექსტს..

ტექსტის გენერირება: AI ჩატბოტები ქმნიან გააზრებულ და კონტექსტურ პასუხებს ღრმა  სწავლების მოდელის გამოყენებით;

თუ ჰკითხავთ Claude.ai-ს, გაგეცნოთ, ის დაგიწერთ: „მე შემქმნა კომპანიამ Anthropic-მა, შევიქმენი იმისთვის, რომ დავეხმარო ადამიანებს სხვადასხვა ამოცანის შესრულებაში – ინფორმაციის მოძიებაში, ანალიზში, კითხვებზე პასუხის გაცემაში, წერაში და ა.შ. ჩემი ცოდნის ბაზა ბოლოს განახლდა 2023 წლის აპრილში;  მე ვარ Claude 3.5 Sonnet-ის ვერსია, რომელიც არის Claude 3-ის მოდელების ოჯახის ნაწილი“.

ChatGPT – მ კი ასე მიპასუხა: „მე ვარ ChatGPT, დიდი ენის მოდელი, შექმნილი OpenAI-ს მიერ. ჩემი მიზანია მომხმარებლებს დავეხმარო სხვადასხვა დავალებაში, როგორიცაა: კითხვებზე პასუხების მიცემა, ტექსტების შედგენა, თარგმნა, რედაქტირება და სხვა…“

დამერწმუნეთ, რომ ციფრული ტექნოლოგიები, მათ შორის, AI ჩატბოტები, ფუნდამენტურად ცვლიან ჩვენს ცხოვრებას და სამუშაო გარემოს. ისინი ქმნიან ახალ შესაძლებლობებს განათლებაში, ჯანდაცვაში, ფინანსებსა და სხვა სფეროებში. ამ ტექნოლოგიების ცოდნა და გამოყენება ხდება აუცილებელი უნარი კონკურენტუნარიანობის შესანარჩუნებლად თანამედროვე შრომის ბაზარზე – ეს კი ყველასთვის სასარგებლოა.

დღეისთვის ხელოვნური ინტელექტის ჩატბოტების გამოყენების ცოდნა აღარ არის ფუფუნება, არამედ აუცილებლობაა 21-ე საუკუნის მოქალაქისთვის. ეს ტექნოლოგია გვთავაზობს უნიკალურ შესაძლებლობებს პირადი განვითარებისთვის, კარიერული წინსვლისთვის და ინოვაციური იდეების რეალიზებისთვის – ამაზე უარს კი ვერავინ იტყვის! ხოლო ის, ვინც დროულად აითვისებს ამ ინსტრუმენტებს, მოიპოვებს მნიშვნელოვან უპირატესობას სწრაფად ცვალებად, ტექნოლოგიებით მართულ მსოფლიოში.

ახლა კი ჩამოგითვლით, რაში შეუძლიათ გამოიყენონ მასწავლებლებმა ხელოვნური ინტელექტის ჩატბოტები:

1. ინტეგრირება სხვადასხვა საგნებში:
– ენის გაკვეთილებზე AI-ს გამოყენება წერის უნარების გასაუმჯობესებლად;
– მათემატიკაში პრობლემების გადაჭრის ახალი მეთოდების დემონსტრირება;
– ისტორიაში ისტორიული სცენარების სიმულაცია და ანალიზი;

2. პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება:
– სტუდენტების წახალისება, შექმნან AI-ზე დაფუძნებული პროექტები;
– ჯგუფური მუშაობა AI ინსტრუმენტების გამოყენებით;

3. კრიტიკული აზროვნების განვითარება:
– AI-ს პასუხების ანალიზი და შეფასება;
– ეთიკური დისკუსიების წამოწყება AI-ს გამოყენების შესახებ;

4. პერსონალიზებული სწავლების ხელშეწყობა:
– AI-ს გამოყენება ინდივიდუალური სასწავლო გეგმების შესაქმნელად;
– სტუდენტების პროგრესის მონიტორინგი AI ანალიტიკის საშუალებით;

5. კვლევითი უნარების გაუმჯობესება:
– AI-ს გამოყენება ინფორმაციის მოძიებისა და ანალიზის პროცესში;
– წყაროების სანდოობის შეფასების სწავლება AI კონტექსტში;

6. ინტერდისციპლინური სწავლება:
– AI-ს გამოყენება სხვადასხვა საგნის დასაკავშირებლად;
– კომპლექსური პრობლემების გადაჭრა AI-ს დახმარებით;

7. ციფრული მოქალაქეობის სწავლება:
– ონლაინ ეთიკისა და უსაფრთხოების სწავლება AI კონტექსტში;
– დეზინფორმაციის ამოცნობის უნარების განვითარება;

8. კრეატიულობის სტიმულირება:
– AI-ს გამოყენება ხელოვნების, მუსიკის და ლიტერატურის შექმნაში;
– ინოვაციური იდეების გენერირება AI-სთან თანამშრომლობით;

9. პრაქტიკული უნარების განვითარება:
– რეზიუმეების შექმნა და სამუშაოს ძიების პროცესის სიმულაცია AI-ს დახმარებით;
– ბიზნეს გეგმების შემუშავება AI ანალიტიკის გამოყენებით;

10. მთელი სიცოცხლის მანძილზე სწავლის ხელშეწყობა:
– AI-ს გამოყენება, როგორც დამხმარე ინსტრუმენტი უწყვეტი განათლებისთვის;
– ახალი უნარების სწრაფად ათვისების სტრატეგიების სწავლება;

ხელოვნური ინტელექტი და AI ჩატბოტებიც ელვის უსწრაფესად ვითარდება. შესაძლოა, ამ სტატიის დაწერიდან გამოქვეყნებამდე დროშიც კი შეიცვალოს. ისინი ცხოვრების ყველა სფეროსთვის ხსნიან ახალ შესაძლებლობებს.

რა ტრენდებია და როგორი იქნება ახლო მომავალი? რა მიმართულებები განვითარდება?

მულტიმოდალურობა: ხმოვანი, ვიზუალური და ტექსტური ფორმების ინტეგრაცია მოხდება და კომუნიკაცია გახდება უფრო ბუნებრივი და მრავალმხრივი;

პერსონალიზაცია: AI ჩატბოტები მომხმარებელთა მოთხოვნების სულ უფრო სიღრმისეულ ანალიზს გააკეთებენ და   შესთავაზებენ მათ  ინდივიდუალურად შერჩეულ მომსახურებას და რეკომენდაციებს;

ემოციური ინტელექტი: AI ჩატბოტები ამოიცნობენ მომხმარებელთა ემოციებს, ექნებათ მათზე რეაგირება და დიალოგიც უფრო მეტად ემპათიური და ბუნებრივი გახდება;

პროგნოზირება: AI ბოტები გამოიყენებენ მონაცემებს მომხმარებლის ქცევის პროგნოზისთვის, შესთავაზებენ პროაქტიულ გადაწყვეტილებებს და გაფრთხილებებს.

“უმაღლესი განათლების მუდმივად ცვალებად ლანდშაფტში, Chat GPT-ის შემოსვლა წარმოადგენს გარდამტეხ მომენტს, რაც სწავლა-სწავლების ახალი ერის დასაწყისს მოასწავებს. ეს რევოლუციური ტექნოლოგია, რომელიც ხელოვნური ინტელექტისა და ლინგვისტური პროგრამირების დახვეწილ ნაზავს წარმოადგენს,  აფართოებს სწავლის, სწავლებისა და აკადემიური კვლევის საზღვრებს. Chat GPT, თავისი შესაძლებლობით დაამუშაოს და შექმნას ადამიანის მსგავსი ტექსტი, წარმოუდგენელ პერსპექტივებს სთავაზობს როგორც მასწავლებლებს, ისე სტუდენტებს, რათა მათ აღმოაჩინონ ცოდნის შეძენისა და გავრცელების ახალი ჰორიზონტები.”[1] (Richard La Faber)

AI ჩატბოტების „ჰალუცინაცია“

უნდა გვახსოვდეს, რომ პასუხების გენერირებისას AI ჩატბოტებმა შეიძლება „აურიოს“. ამ პროცესს „ჰალუცინაცია“ ეწოდება.

“ჰალუცინაცია” ხელოვნური ინტელექტის კონტექსტში ნიშნავს, რომ AI სისტემა, როგორიცაა ჩატბოტი, აგენერირებს ინფორმაციას, რომელიც არასწორია ან არ შეესაბამება რეალობას. ეს ხდება მაშინ, როცა სისტემა ქმნის ტექსტს, რომელიც გრამატიკულად და სტილისტურად გამართულია, მაგრამ შინაარსობრივად მცდარი ან გამოგონილია.

თუ აღმოაჩენთ ასეთ ტექსტებს, შეამოწმეთ ინფორმაცია სანდო წყაროებში ყურადღება მიაქციეთ უჩვეულო ან საეჭვო დეტალებს დასვით დამაზუსტებელი კითხვები, რომლებზეც თავად ჩატბოტი გიპასუხებთ, რომ მცდარია (როცა მცდარია).

Vectara-ს 30-კაციანმა გუნდმა,  28.5 მილიონი დოლარის საწყისი დაფინანსებით, გამოიკვლია წამყვანი ჩატბოტები ისეთი კომპანიებიდან, როგორიცაა OpenAI, Google, Meta და Anthropic.  კვლევამ აჩვენა, რომ OpenAI-ის ChatGPT-ს ყველაზე დაბალი ჰალუცინაციების მაჩვენებელი აქვს – 3%, ხოლო Google-ის Palm-ში ეს მაჩვენებელი 27%-მდეა. Meta-ს და Anthropic-ის ჩატბოტები შუა მაჩვენებლებში აღმოჩნდნენ 5-8%-ის შუალედში.[2]

მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ AI სისტემები, მიუხედავად მათი სიძლიერისა, არ არიან უცდომელნი. კრიტიკული აზროვნება და ინფორმაციის გადამოწმება აუცილებელია მათი გამოყენებისას.

ჰალუცინაციების შესამცირებლად, მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ გენერაციული AI ხელსაწყოები უნდა იყოს დაკავშირებული ფაქტების შემმოწმებელ სისტემებთან, რათა არცერთი ჩატბოტი არ დარჩეს ზედამხედველობის გარეშე.[3]

P.S. და ბოლოს, ამ შესავლის შემდეგ, შეგვიძლია დავიწყოთ AI ჩატბოტებთან კომუნიკაცია. ამისათვის კი მოგვიწევს ვისწავლოთ ის ენა და ალგორითმები, რომლებიც განაპირობებენ ეფექტურ კომუნიკაციას. იმის გათვალისწინებით, რა გვჭირდება, AI ჩატბოტებს ვაძლევთ ტექსტურ დავალებას, რომელსაც ეწოდება: ინსტრუქცია, მითითებები ან უნივერსალურ ენაზე რომ ვთქვათ, პრომპტები/prompts. შემდეგ წერილში ვისაუბრებთ ჩატბოტებთან ეფექტური კომუნიკაციის ენობრივ მოდელებზე.

[1] https://www.linkedin.com/pulse/ai-chat-gpt-higher-education-richard-la-faber-wdccc

[2] https://news.outsourceaccelerator.com/chatbots-prone-to-hallucination/

[3] https://www.scientificamerican.com/article/chatbot-hallucinations-inevitable/