ჩაცხრა, მინელდა სააბიტურიენტო ციებ-ცხელება.

აგვისტო ყოფილი და ახლანდელი აბიტურიენტებისთვის ათვლის ახალი წერტილია. ნულოვანი.

ყოფილები შვებით ამოისუნთქავენ – სწავლა-წვალების დატვირთული წელი უკან დარჩა. ნიშნები გამოცხადებულია. ახლანდელები ძალებს იკრებენ – სმენიათ, იციან, უნახავთ, ვინ არიან და როგორები არიან აბიტურიენტები. წინ რთული გზა ელით. სწავლა-წვალების ესტაფეტა, ამოღამებული თვალები, ჩამქრალი ცნობისმოყვარეობა, ანთებული ფორიაქი.

ჩვენი განათლების სისტემა, მეთოდოლოგია და პროგრამები რამდენიმე მიმართულებით მუშაობს წარმატებით, უტყუარად, შედეგიანად.

მაგალითად, ჩვენ ვახერხებთ და შემეცნების პროცესს ვაქცევთ შინაარსების კონსერვირებაზე ორიენტირებულ პროცესად.

ასევე კარგად გამოგვდის სპეციფიკური აკადემიური მიმართულებით მთელი ძალებისა და ენერგიის მიმართვა შემოქმედებითი, კრიტიკული და სოციალური უნარების დაჩლუნგებისა და ფიზიკური ჯანმრთელობის უგულებელყოფის ხარჯზე.

საუკეთესო შედეგები გვაქვს სტრესული გარემოს შექმნის მიმართულებით. უკვე სექტემბრიდან მოზარდები კარგა გვარიანად დატვირთული ცხრილისა და დღის განრიგის „ბედნიერი მფლობელები“ გახდებიან. მოსასწრები ხომ ბევრია.

ცნობისმოყვარეობის გაღვივება, სამყაროს მოწყობისა და არსის მიმართ ინტერესი, საკუთარი ინტერესების მიხედვით სასწავლო პროცესის დაგეგმვა, უმნიშვნელოვანესი სოციალური უნარების გავარჯიშება, ფიზიკურ სხეულზე ზრუნვა, შემეცნების სიხარული, საინტერესო საკითხავი და საფიქრალი, ნაფიქრის მოწესრიგება, არგუმენტირებული მსჯელობა, შემოქმედებითი აქტივობები, მოსმენილის გაგება, გააზრება და პოზიციის შეცვლაში გაწაფვა, როცა საპირწონედ მნიშვნელოვან კონტრარგუმენტაციას იღებ – ყველა ეს სიკეთე როგორღაც მნიშვნელობას კარგავს. სწავლა-წვალების ერთადერთ მიზეზად გამოცდებისთვის მომზადება რჩება.

მთავარი კითხვა სააბიტურო წლის განმავლობაში არის – ეს გამოცდაზე შეგხვდება? საგამოცდო საკითხია? ეს მოგვივა გამოცდაზე?

სამწუხაროდ, სწავლის სურვილის „აღმძვრელ“ უმთავრეს მოტივატორად სწორედ ეროვნული გამოცდები იქცევა. სწავლას შემეცნებისა და თვალსაწიერის გაფართოებისთვის ჩაენაცვლება სწავლა საგამოცდო საკითხების დასაზუთხად.

 წერილში ამჯერად მოტივაციაზე ვისაუბრებ. 

წიგნში„ინკლუზიური განათლება: გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის“ მოტივაცია განისაზღვრება, როგორც ქცევის განხორციელების ფსიქოლოგიური საფუძველი.

„რაც უფრო მეტად მოტივირებულნი არიან მოსწავლეები, მით მეტია სწავლის ხარისხი, რაც ნაკლებად არიან – შესაბამისად, სწავლის ხარისხიც იკლებს. არსებობს შინაგანი და გარეგანი მოტივაცია. მოსწავლის სასწავლო აქტივობები შეიძლება განპირობებული იყოს  მისი შინაგანი და გარეგანი მოტივაციით. შინაგანად მოტივირებული მოსწავლისათვის უფრო მნიშვნელოვანია თავად აქტივობა, ვიდრე მოსალოდნელი ჯილდო.
გარეგან მოტივაციას კი მაშინ აქვს ადგილი, როცა მოსწავლე შესრულებული სასწავლო აქტივობისათვის მოელის წახალისებას, ჯილდოს (კარგი ქულა, შექება, კლასში გარკვეული სტატუსისმოპოვება და ა.შ.) ამ დროს განხორციელებული სასწავლო აქტივობა შესაძლებელია მოსწავლისთვის არ იყოს საინტერესო. ზოგიერთი მოსწავლე დიდი ენთუზიაზმით ეკიდება სწავლას, რადგან მას აინტერესებს საგანი…მაგრამ არიან ისეთი მოსწავლეები, რომლებიც მასწავლებლის მხარდაჭერის  გარეშე სწავლისადმი დიდ ინტერესს არ იჩენენ. მათ მუდმივად სჭირდებათ შექება, სტიმული და თანადგომა.
ამრიგად მოსწავლის სასწავლო აქტივობას განაპირობებს როგორც გარეგანი, ისე მისი შინაგანი მოტივაცია“.

როგორც ხდება ხოლმე, წიგნებში თავმოყრილი თეორიების სიმწყობრე საკლასო ოთახის კარს იქით ვერ აღწევს. მასწავლებლებმა და მშობლებმა ვიცით –  საქმე ასე მარტივად არაა. საქმე გაცილებით რთულად და განსხვავებულადაა.

პირველ რიგში, დანამდვილებით იმის თქმა შეიძლება, რომ მთელი სასწავლო წლის სამყოფი „შინაგანი მოტივაცია“ ბუნებაში არ არსებობს.

ამასთან – კარგადაა განსასაზღვრი, რას ვგულისხმობთ კონკრეტულად  „შინაგან მოტივაციაში“. ამ სიტყვათშეთანხმების წარმოთქმისას სწავლის სურვილით ანთებულ თვალებგაფართოებულ მოსწავლეს წარმოვიდგენთ, რომელიც მზადაა გადააბულბულოს სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფი. ზედმიწევნით და დიდი სიხარულით შეასრულოს საშინაო წერითი დავალება, ხელაწეული და მიღებული ცოდნის გაზიარების სურვილით ანთებული გამოცხადდეს საკლასო ოთახში. გასაგებია, რომ არარეალური მოლოდინისა და ილუზიის ნაზავთან უფრო გვაქვს საქმე, ვიდრე რეალურ მოსწავლესთან.

როგორ „გამოიყურება“ მოტივაცია სასწავლო წლის სხვადასხვა პერიოდში და როგორ ვლინდება ის? 

განსხვავებულად. მრავალფეროვნად.

ჩემი დაკვირვებით, მოტივაცია, ანუ სასწავლო ქცევის განსახორციელებლად საჭირო, მნიშვნელოვანი სურვილი, მონდომება, იცვლება დროისა და პირობების შესაბამისად. რაღაც ეტაპზე ეს შეიძლება იყოს მასწავლებლის მიღწევა (მასწავლებელმა დააინტერესა მოსწავლე), მისი ხათრი ან პატივისცემა, „ჩაფლავების“ შიში, სხვებზე უკეთ რაღაცის გაკეთების ჟინი, მეგობრებისა და თანატოლების მაგალითი, დედმამიშვილის მიღწევის გამეორების სურვილი, მშობლებზე შთაბეჭდილების მოხდენა, მასწავლებელზე შთაბეჭდილების მოხდენის სურვილი, საკუთარი თავისთვის რაღაცის დამტკიცება ( აი, შემძლებია!), ინტერესი საკითხისა თუ საგნისადმი, დაუოკებელი სურვილი, თავი გაგანებონ და მოგეშვან, რაიმე სარგებელი, მატერიალური ნივთი (კარგად ისწავლი – ახალ ტელეფონს მიიღებ) და ა.შ.

მოტივაცია ჩნდება, ქრება, ღვივდება, ძლიერდება, ნავლდება, გარდაიქმნება, სუსტდება.

მოტივაცია შეიძლება იყოს და არც იყოს. რაც დაზუსტებით შეიძლება ითქვას – ის ვერ იქნება „წლიური მამოძრავებელი“.

არსებობს სამი უტყუარი ხერხი მოტივაციის სრულად ჩასახშობად და გასაქრობად. ამ ჩამონათვალიდან თუნდაც ერთ-ერთის სისტემატურად ან ერთჯერადად გამოყენების შემთხვევაში, მშობლებსა და მასწავლებლებს შეგვიძლია მოტივაცია ჩავახშოთ სამუდამოდ, დანამდვილებით, უკუქცევადად.

აი, ჩამონათვალი:

1. კრიტიკა
2. შეურაცხყოფა/დამცირება
3. გაუფასურება

„არასწორად აკეთებ“, „შენი ნამუშევარი არ ვარგა!“, „ასე ეს საქმე არ კეთდება!“ – კრიტიკული მიდგომა, კრიტიკული აზროვნება, კრიტიკა ზოგადად – სასარგებლო რამეა. კრიტიკა მოტივაციის ასამაღლებლად – ნონსენსია. შესრულებული საშინაო დავალების შემოწმება აქ არ იგულისხმება, რასაკვირველია. კრიტიკა, რომელიც მხოლოდ ნეგატიურ ან წარუმატებელ გამოცდილებას წარმოაჩენს, სასიკეთო ვერ იქნება.

შეურაცხყოფასა და დამცირებაზე რა უნდა ითქვას – პირის პატივისა და ღირსების შელახვა კანონითაც აკრძალულია და სოციალურადაც მიუღებელი ქმედებაა.

გაუფასურებად უნდა ჩაითვალოს მსგავსი ტიპის გამონათქვამები „საკმარისად არ ინდომებ“, „რამ დაგღალა, ერთი საათია რაც მეცადინეობ!“, „სხვები ახერხებენ და მეცადინეობენ, შენზე მეტს აკეთებენ. მეტი გმართებს!“. გამაუფასურებელი შეძახილებით ამაღლებული მოტივაცია ბუნებაში არ არსებობს.

როგორ დავეხმაროთ მოზარდებს, აბიტურიენტებს ამ რთული პერიოდის გადაგორებაში?

გავითავისოთ:

• მოტივაცია არ არის და ვერ იქნება სასწავლო წლის განმავლობაში მუდმივი მამოძრავებელი;
• დავეხმაროთ თვითდისციპლინისა და სასარგებლო ჩვევების გამომუშავებაში;
• ყურადღება გავამახვილებიოთ ფიზიკური სხეულის სიჯანსაღეზე – ყოველდღიური ვარჯიში, მოძრაობა, დიდხანს ჯდომის შემდეგ კუნთების ამუშავება – უმნიშვნელოვანესია. ადამიანის ორგანიზმი არაა შექმნილი მოკუნტული ჯდომისთვის.
• ისედაც სტრესულ გარემოში დამატებით სტრესფაქორად არ ვუქციოთ სწავლების პროცესი. სწავლა მუდმივი წვალება არაა. სწავლა შემეცნების სიხარულის მომნიჭებელი აქტივობაცაა. როგორღაც ეს ბალანსი მისაღწევია.
• წაახალისეთ არაფორმალური საგანმანათლებლო-შემეცნებითი აქტივობები. წრეები ინტერესების მიხედვით, კინოკლუბი, საინტერესო/სახალისო თამაშების ორგანიზება, ბუნებაში ლაშქრობა, ფეხით სეირნობა.
• არ დატვირთოთ მოზარდები ისე, რომ თავისუფალი დროის დეფიციტი შეექმნათ. აკონტროლეთ მისი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, ფიზიკური ჯანმრთელობა. ხშირი თავის ტკივილი, ოფთალმოლოგიური პრობლემები, მძიმე ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, აპათია, დეპრესიული ფონი, უხასიათობა ხშირადაა ხოლმე ზღვარგადასული, არაჰიგიენური დღის რეჟიმის შედეგი.

წელს სწორედ მე-12 კლასი მყავდა. როგორც ყოველთვის, ახლაც საინტერესო დაკვირვებების მოწმე გავხდი.

ერთი მოსწავლის ამბავს გაგიზიარებთ. მოსწავლისა, რომელსაც ჯამში ერთი საათიც არ ექნება წლის განმავლობაში ნამუშევარი კონკრეტულად „სააბიტურო“ მიმართულებით. მე ქართულს ვასწავლი. საგანში საგანგებოდ ეროვნული გამოცდის ფორმატში არც თემა დაუწერია, არც საპროგრამო თხზულებების დამუშავებით შეუწუხებია თავი. ამის ნაცვლად, დაკავებული იყო მისთვის საინტერესო ტექსტების კითხვით. გაკვეთილებზე ყურადღებითა და ინტერესით ისმენდა მასალას. ზოგჯერ – თავისას კითხულობდა. ერთვებოდა ან არ ერთვებოდა. ბევრს ვმსჯელობდით და ვსაუბრობდით მის მიმართებებსა და მოსაზრებებზე ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით. მანგებისა და კომიქსების დიდი მოყვარული გახლავთ და საფუძვლიანად გამიმდიდრა პერსონაჟთა გალერეა საინტერესო გმირებით. მაცნობდა და მიხასიათებდა თავის საყვარელ გმირებს. ასაბუთებდა, რატომ მოსწონდა ეს გმირი, როგორ ვითარდებოდა გმირი ტექსტის კვალდაკვალ. ნიჭიერი და საზრიანი ახალგაზრდაა, ზომიერად ინტერესდებოდა ხოლმე მხატვრული საშუალებებით. უფრო იმიტომ, რომ კითხვისას უკეთ აღექვა წაკითული/ნანახი.  სკოლის გაკვეთილებზე შესასრულებელი დავალებების მინიმუმით კმაყოფილდებოდა. წელი საინტერესოდ ჩავლილად შეაფასა, რადგან ელექტრონული მუსიკის თეორიასა და კეთებაში გაიწაფა. ამ ეტაპზე მას განსაზღვრული აქვს სამომავლო პროფესია, იცის რისი კეთება უნდა და სიამოვნებს. აქვს საკუთარი თავის იმედი – რაც დააინტერესებს, იმას აუცილებლად შეისწავლის. პროფესია ერთხელ და სამუდამოდ მისჯილ ცხოვრებისეულ განაჩენად არ მიაჩნია. მთელი წელი დაკავებული იყო ფიზიკური აქტივობებით. მისი საქმიანობის (უკვე პროფესიული საქმიანობის) მიმართულება მუდმივ ფიზიკურ აქტიურობასთანაა დაკავშირებული.

უნივესიტეტში ჩასაბარებელი გამოცდები ჩააბარა ყოველგვარი ღელვის გარეშე.

მიიღო მაღალი ქულები.

რატომ მოვისურვე ამის ასე ვრცლად გადმოცემა?

მხოლოდ და მხოლოდ იმის საილუსტრაციოდ, რომ სახეობაში „აბიტურიენტი“ გარდა თვალებამოღამებული, სწავლით დათრგუნული წარმომადგენლებისა არსებობენ ასეთებიც.

თუ ვინმე შიშითა და ძრწოლით უყურებს გასავლელ გზას, იცოდეს – ასეთი ალტერნატიული მოდელიც არსებობს – სწავლობ ინტერესით. ისმენ. ერთვები. გამოერთვები. კვლავ მიუბრუნდები. ჩაუღრმავდები. კითხულობ. სვამ კითხვებს. იღებ პასუხებს. აანალიზებ. მუშაობ საკუთარ თავზე. შემოკრებ თანამოაზრეებს. მეცადინეობთ ერთად. ცალ-ცალკე. შესვენებებით. ზრუნავ ჯანმრთელობაზე. ფიზიკურ და ინტელექტუალურ განვითარებას აბალანსებ. აღწევ წარმატებას. სწავლობ წარუმატებლობის შედეგად მიღებული გამოცდილებითაც. სწავლობ შემეცნებისთვის და არა სწორი პასუხის შემოსახაზად, აზროვნებ ინტერესით და არა კრიტერიუმის დასაკმაყოფილებლად და კრიტერიუმში გაწერილი „სრული ქულის“ ასაღებად.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების ერთ-ერთი სტრატეგიაა 5E. მისი სახელწოდება ასე იშიფრება:

Engage – გამოწვევა;

Explore – შესწავლა, გამოკვლევა;

Explain – ახსნა;

Elaborate – დეტალური დამუშავება, ღრმა კვლევა;

Evaluate – შეფასება.

1. გამოწვევის ფაზაში:

• მასწავლებელი წარადგენს აქტივობას, რომელიც აღძრავს ინტერესს, აღვივებს ცნობისმოყვარეობას. ძალიან ეფექტურია ფოტო- და ვიდეომასალის, ქეისის გამოყენება;
• მოსწავლეები სვამენ კითხვებს;
• მასწავლებელი ამოწმებს წინარე ცოდნას;
• მოსწავლეები ბრეინშტორმინგის ან სხვა მეთოდის გამოყენებით წარადგენენ და ადარებენ იდეებს.

2. გამოკვლევის ფაზაში:

• მოსწავლეები ასრულებენ პრაქტიკულ დავალებას;
• გამოცდიან ფენომენს, კონცეფციას;
• შეისწავლიან კლასში წარმოდგენილ იდეებს;
• ეძებენ დასმულ კითხვებზე პასუხს;
• ამოწმებენ იდეებს;
• გადაჭრიან პრობლემებს, ამოხსნიან ამოცანებს.

3. ახსნის ფაზაში:

• საკუთარ მოსაზრებებს ადარებენ უკვე არსებულ სამეცნიერო დასკვნებს;
• იყენებენ სამეცნიერო ტერმინოლოგიას;
• შეგროვილი ინფორმაციის საფუძველზე ქმნიან ახალ ახსნა-განმარტებებს, ახდენენ საკითხების ფორმულირებას.

4. დეტალური დამუშავების ფაზაში:

• ახალ კონტექსტში იყენებენ, რაც ისწავლეს;
• აყალიბებენ მოვლენის ან ფენომენის საფუძვლიან ახსნა-განმარტებას.

5. შეფასების ფაზაში:

• მასწავლებელი ადგენს, რა შეიცვალა მოსწავლეების ცოდნაში, დამოკიდებულებასა და უნარებში;
• მოსწავლეები აფასებენ, რა იცოდნენ და რა გაიგეს;
• მოსწავლეები აფასებენ, რისი გაკეთება არ შეეძლოთ და ახლა შეუძლიათ;
• მოსწავლეები მოკლედ ჩამოთვლიან, რისთვის შეიძლება გამოიყენონ ნასწავლი საკითხი ცხოვრებაში, ვისთვის იქნება მიღებული ინფორმაცია სასარგებლო.

მასწავლებლები, რომლებსაც შეუძლიათ გაკვეთილის დაგეგმვისას 5E სტრატეგიის გამოყენება, ცოდნის მყარი საფუძვლის შექმნაში ეხმარებიან მოსწავლეებს.

1. მასწავლებელი სვამს კითხვას: რა კავშირი შეიძლება იყოს ფოტოზე წარმოდგენილ გირლანდებსა და ადამიანის ნერვულ სისტემას შორის?

და მოსწავლეთა ვარაუდების მოსმენის შემდეგ გააცნობს მათ ელენეს ქეისს:

2. მოსწავლეები უპასუხებენ ქვემოთ ჩამოთვლილ კითხვებს:

. ჩამოთვალე ელენეს დედის სიმპტომები.

.  რას ნიშნავს ნევროლოგიური დაზიანებები?

.  რა არის დაღლილობა? რომელმა დაავადებამ/დაავადებებმა შეიძლება გამოიწვიოს ის?

. როგორ ადგენს ექიმი ნევროლოგი დაზიანებებს თავისა და ზურგის ტვინში?

3. 3. მასწავლებელი გააცნობს მოსწავლეებს ნეირონის აგებულებას ელენეს ქეისის გამოყენებით:

– და ნერვული სისტემის აგებულებას საპრეზენტაციო მასალის დახმარებით, მოსწავლეები კი დაამუშავებენ საკითხავ მასალას, რომელიც მოცემულია ჰიპერბმულების სახით ან გამოიყენებენ მოსწავლის წიგნს და დამატებით ელექტრონულ რესურსებს:

1. საპრეზენტაციო მასალა
2. ნერვული სისტემა
3. ნერვული იმპულსი
4. ცენტრალური ნერვული სისტემა
5. პერიფერიული ნერვული სისტემა
6. როგორ დავიცვათ ნერვული სისტემა
7. ნერვული სისტემის დაზიანებები
8. ნერვული სისტემის დაავადებები

ბოლოს შეასრულებენ მარტივ დავალებას და უპასუხებენ შეკითხვას:

1. 1. გააკეთე ნეირონის მონახაზი, მიუთითე ძირითადი სტრუქტურები და მათი ფუნქციები;
2. 2. რა განსხვავებაა ცენტრალურსა და პერიფერიულ ნერვულ სისტემებს შორის?

ჩამოთვლილთაგან რომელი გააძლიერებს ნეირონებს შორის კომუნიკაციას?

• ნეიროტრანსმიტერის კონცენტრაციის გაზრდა;
• უკუმიტაცების ინჰიბიტორის კონცენტრაციის გაზრდა;
• დენდრიტების რაოდენობის შემცირება;
• რეცეპტორების რაოდენობის გაზრდა.

ნაწილი 4: მიელინის გარსი

ელენეს დედამ ჩაიტარა ნერვების გამტარობის ტესტი და ლუმბალური პუნქცია. ექიმმა შეამჩნია ანტიბიოტიკები სითხეში. ამასთან, გაირკვა, რომ ნერვები ისე არ ატარებდა ნერვულ იმპულსს, როგორც ჩვეულებრივ შემთხვევაში. დაისვა დიაგნოზი  – გაფანტული სკლეროზი.

გაფანტული სკლეროზი ავტოიმუნური დაავადებაა, რადგან სიმპტომებს იწვევს იმუნური სისტემის შეტევა ჯანმრთელ უჯრედებზე. სიმპტომები შესაძლოა დროებითი იყოს, რადგან მიელინს აქვს ხელახლა წარმოქმნის უნარი. სიმპტომების შესამცირებლად ელენეს დედას სტეროიდები დაუნიშნეს, რომლებიც თრგუნავს იმუნურ პასუხს.

ელენემ მოიძია ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ შესაძლებელია მიელინის აღდგენის დაჩქარება. გაუზიარა დედასაც:

9. რატომ შეიძლება იყოს სიმპტომები დროებითი?
10. რატომ მიიჩნევა გაფანტული სკლეროზი ავტოიმუნურ დაავადებად?
11. რა ცვლილება მოხდება ბადურაზე სიგნალის გადაცემაში, თუ პაციენტი მიიღებს კლემესტინს?
12. გუანაბენი ზრდის ოლიგოდენდროციტების (მიელინის მწარმოებელი უჯრედების) გადარჩენის ალბათობას. რა გზით შეამცირებს ეს მედიკამენტი გაფანტული სკლეროზის სიმპტომებს?

ყველა ეტაპის გავლის შემდეგ მოსწავლეები შეაჯამებენ თემას. ამისთვის მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს გასასვლელი ბილეთები, ჩეკლისტი, მარტივი კითხვარი, ელექტრონული გამოკითხვის რომელიმე ფორმა. ძალიან ეფექტურია ვერბალური უკუკავშირი, რომლის დროსაც მოსწავლეები უფრო დეტალურად ახსნიან, რა გაიგეს, რაში გამოიყენებენ მიღებულ ცოდნას, რა დამოკიდებულება გაუჩნდათ საკითხის მიმართ და სხვა.

გასულ სასწავლო წელს სსიპ წალკის N1 საჯარო სკოლამ მოიპოვა მუშაობის შესაძლებლობა მასწავლებლის სახლის მიერ ინიციირებულ ინტერდისციპლინარულ პროექტში „ჩემი კლიმატმეგობრული სკოლა“. პროექტმა მოიცვა 12 საგნობრივი მიმართულება. მონაწილეებს ჩაუტარდათ სამუშაო შეხვედრები. ყველას საგნის პედაგოგს გაეგზავნა პროექტის სავარაუდო გეგმა და საკითხავი მასალა.

https://educationhouse.ge/open_news/2108

პროექტის ფარგლებში ჩემი სკოლის მიერ გაწეული სამუშაოს მასალები სხვადასხვა საგნების მიხედვით განთავსებულია ბლოგზე:

https://klimatshkola.blogspot.com/

ზოგადად, მსგავსი პროექტის კეთებისას მოსწავლეები გაიაზრებენ, რომ მათ მიერ შემუშავებულმა სკოლის კლიმატურმა გეგმამ, შესაძლებელია თავისი როლი შეასრულოს კლიმატის ცვლილების შერბილების საქმეში. ასევე, დადებითი ზემოქმედება მოახდინოს საზოგადოებასა და გარემოზე. გააცნობიერებენ, როგორ შეარჩიონ შედარებით ეკონომიური და ბუნებისთვის ნაკლებად საზიანო ენერგიის წყაროები; რა გზები და საშუალებები არსებობს „სათბურის ეფექტის“ შესამცირებლად.

ინტერდისციპლინარულ პროექტზე მუშაობა ხელს უწყობს კოლეგებს შორის თანამშრომლობითი კულტურის ამაღლებას. მოსწავლეები სხვადასხვა საგანში განხილულ საკითხებს გააერთიანებენ ერთი იდეის ირგვლივ, რაც სამომავლოდ განუვითარებს მათ ანალიტიკურ, კრიტიკულ აზროვნებასა და ცოდნის ტრანსფერულ უნარებს. უმნიშვნელოვანესია, შეიქმნას მთავარი პროდუქტი – მზის კოლექტორი. სამომავლოდ შესაძლებელია მზის კოლექტორის დანერგვა განხორციელდეს რეგიონებში, დაწესებულებებში, ოჯახებში. მზის კოლექტორის მასობრივ გამოყენებას აქვს ბევრი დადებითი მნიშვნელობა.

წინამდებარე სტატიაში ვისაუბრებ ენერგიის განახლებად და არაგანახლებად წყაროებზე. რატომ არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი განახლებადი წყაროების გამოყენების მასობრივად დანერგვა. რას წარმოადგენს მზის კოლექტორი და რა ფიზიკური კანონზომიერებები განაპირობებენ მის მუშაობას.

კლიმატის ცვლილების შედეგები გავლენას ახდენს მთელ პლანეტაზე და თითოეულ ადამიანზე. მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში ზოგიერთ დასახლებულ პუნქტს წყალდიდობები და კოკისპირული წვიმები ემუქრება, ზოგი ტორნადოსა და ქარიშხლის „მსხვერპლია“, ზოგი კი – მტკნარი წყლის ნაკლებობით გამოწვეულ გვალვას, ნიადაგის დეგრადაციას, შედეგად კი მოსავლის დაკარგვასა და საკვების უკმარისობას ებრძვის; მატულობს ტყის ხანძრის ფართობები და გეოგრაფია.

ჩვენი პლანეტის ზოგიერთ რეგიონში ადამიანები იძულებულნი არიან, ეკოლტოლვილებად იქცნენ და საცხოვრებლად უსაფრთხო ადგილები ეძებონ. გაეროს ექსპერტების ჯგუფის მიერ დადგენილია, რომ კლიმატის ცვლილება დიდწილად ატმოსფეროში სათბურის აირების კონცენტრაციის ზრდას უკავშირდება, რომლის მნიშვნელოვანი ნაწილი (95%-ზე მეტი) ადამიანის საქმიანობით, განსაკუთრებით კი საწვავი წიაღისეულის – ნახშირის, ნავთობისა და ბუნებრივი აირის წვითაა განპირობებული. კლიმატის კრიზისის პრევენციისთვის თითოეულ ადამიანს შეუძლია, გახდეს „კლიმატის ცვლილების“ ინიციატორი. ამისათვის საჭიროა „მწვანე ენერგეტიკის“ დანერგვა.

არსებობს ენერგიის არაგანახლებადი და განახლებადი წყაროები. ენერგიის არაგანახლებადი წყაროებია: ქვანახშირი, ნავთობი, ბუნებრივი აირი. ენერგიის განახლებადი წყაროები კი არის: მზის ენერგია, გეოთერმული ენერგია, წყლის ენერგია, ქარის ენერგია, ბიომასის ენერგია, საკვების ენერგია.

საწვავი არის მატერია, რომელსაც აქვს მზის საშუალებით ჭარბი რაოდენობით დაგროვილი ენერგია. კაცობრიობის მიერ ენერგიის მოხმარება იზრდება მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის პროპორციულად. ადრე ადამიანებს მცირე ენერგეტიკული მოთხოვნილებები ჰქონდათ, ენერგორესურსებს ძირითადად იყენებდნენ საკვების მოსამზადებლად და საცხოვრებლებში სითბოს შესანარჩუნებლად. თანამედროვე ადამიანი 110-ჯერ მეტ ენერგიას მოიხმარს, ვიდრე ჩვენი ადრეული წინაპარი. ენერგიის უმეტესი ნაწილი, რომელსაც ვიყენებთ, მოიპოვება წიაღისეული რესურსებიდან. ისინი წარმოიქმნა პრეისტორიული მცენარეებისა და ცხოველების დამარხული ფენებით, რომელიც ახლა გვხვდება წიაღისეულის სახით კლდოვან ფენებში, მიწის ქვეშ, ზღვებსა და ოკეანეებში. წიაღისეული საწვავი იმის გარდა, რომ არ არის განახლებადი, იგი გარემოზე პოტენციურად იწვევს სხვადასხვა სახის მავნე ზემოქმედებას. ბოლო 20 წლის განმავლობაში, ადამიანის მიერ გამოწვეული ემისიების თითქმის სამი მეოთხედი წიაღისეული საწვავის წვის შედეგია.

სახელმწიფოები ინახავენ საწვავი წიაღისეულის  საგანგებო რეზერვებს. პარალელურად, მეცნიერები ავითარებენ ტექნოლოგიებს ნახშირბადის ემისიების შესამცირებლად, რათა თანდათანობით შეზღუდონ წიაღისეული ენერგიის წყაროების როლი და ინტენსიურად დაინერგოს სუფთა ენერგიის გამოყენება.

არაგანახლებადი რესურსის აღდგენა შეუძლებელია. არაგანახლებადი წყაროების მარაგი მუდმივად მცირდება. მათი განახლება ისეთივე სიჩქარით არ ხდება, როგორც მოხმარება. მის ფორმირებას რამდენიმე მილიონი წელი სჭირდება. კაცობრიობა წიაღისეულს ხარჯავს ძალიან სწრაფად. ამოწურვადია ბირთვული ენერგიის მისაღები ელემენტების რესურსიც. ურანი მიეკუთვნება იშვიათ ელემენტებს. დროთა განმავლობაში ამოიწურება მისი საბადოებიც.

მიწის ქვეშ ნავთობის მარაგი იწურება. ამიტომ, ადამიანმა მისი მოპოვება დაიწყო ოკეანის ფსკერიდან. ოკეანის ფსკერიდან ნავთობის ამოქაჩვა უფრო ძვირი ჯდება და ასევე, უფრო სახიფათოა. სურათზე წარმოდგენილია 2010 წელს მომხდარი აფეთქება, რამაც 11 ადამიანის სიკვდილი გამოიწვია. მილიონობით ტონა ნავთობი ჩაიღვარა წყალში, წყლის გასუფთავებას რამდენიმე თვე დასჭირდა.

განახლებადი რესურსების ახლიდან წარმოქმნა იწყება მოხმარებისთანავე. მაგალითად, ხე. ძველის ნაცვლად ახალი ხის დარგვით რესურსის განახლება მარტივად არის შესაძლებელი. ხე განახლებადი რესურსია; შეიძლება მისი დარგვა, მოვლა და მისგან ხის მასალის დამზადება. ტყე ცოცხალია, გამრავლების უნარის მქონე ეკოსისტემაა. ტყე განახლებადი რესურსია, თუმცა ხეების ზრდას საკმაოდ დიდი დრო სჭირდება, ამიტომ უმჯობესია ხელოვნური ეკოსისტემის შექმნა. ტყის სიცოცხლისუნარიანობას ხელს უშლის ადამიანის დაუდევრობაც. მარცხენა სურათზე გამოსახულია ჯანმრთელი ტყე. მარჯვენა სურათზე კი ჩანს მჟავა წვიმებით განადგურებული ტყე. მჟავა წვიმა კი ადამიანის საქმიანობის შედეგია.

იმის იმედით, რომ რესურსი განახლებადია, მისი დაუდევრად გამოყენება არ შეიძლება. მაგალითად, შეიძლება მოვიყვანოთ წყალი. თევზი განახლებადი რესურსია. მისი გამრავლება სწრაფად ხდება, მაგრამ თუ წყალი დაბინძურდა, თევზის გამრავლება შეიზღუდება და იგი არაგანახლებად რესურსად გადაიქცევა.

მზის ენერგია არის მომავლის ელექტროენერგიის ყველაზე სწრაფად მზარდი და ყველაზე ხელმისაწვდომი წყარო. თანდათანობით იზრდება მზის ენერგიის სისტემების მოხმარება ბიზნესის თუ საოჯახო მოხმარების მიმართულებით.

ამჟამად, საზოგადოება ძირითადად ეყრდნობა წიაღისეულ საწვავ ენერგიას. სტატისტიკური მონაცემებით არაგანახლებადი რესურსები დედამიწას ეყოფა რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში. კერძოდ: ნავთობი 125-200 წელი; ქვანახშირი – 200-300 წელი; ბირთვული ენერგიაც ამოწურვადია, თანაც მისი გამოყენება შეიცავს საფრთხეებს.

განახლებადი რესურსების გამოყენებაც სპეციფიკურია. ქარის წისქვილები დამოკიდებულია ქარის სიმძლავრეზე, რის გამოც მისი გამოყენება უნდა განისაზღვროს ტერიტორიების მიხედვით. იწვევს ხმაურს და ფრინველთა განადგურებას. ქარის წისქვილების დანერგვისას გასათვალისწინებელია ბევრი ნიუანსი.

რაც შეეხება ჰიდროელექტრორესურსებს, ისინი, სავარაუდოდ, დიდად არ გაიზრდება, რადგან მდინარეების უმეტესობა ამ მიმართულებით უკვე ათვისებულია. ახალი ჰიდროელექტროსადგურების აშენება უმეტეს შემთხვევაში მოითხოვს მდინარეების კალაპოტის შეცვლას, რაც დიდი ზიანის მომტანია გარემოსთვის.

გეოთერმული ენერგია შემოიფარგლება კონკრეტული თერმული აქტივობის უბნებით (ბოლო დროს აქტიური ვულკანური უბნებით). გეოთერმული ენერგია ლოკალური მნიშვნელობით არის მძლავრი რესურსი, მაგრამ ამ ენერგიაზე დაყრდნობა ზოგადად ვერ იქნება მიზანშეწონილი.

მზის ენერგია უზარმაზარი და ამოუწურავი წყაროა, მაგრამ მისი დანერგვა საჭიროებს სხვა რესურსებს, მათ შორის ლითიუმს (Li ). ლითიუმი მიეკუთვნება იშვიათ ელემენტებს. მზის ელექტროდანადგარების უმეტესობა დაკავშირებულია ადგილობრივ ელექტროქსელთან, რაც ნიშნავს, რომ მზის ენერგიის შემგროვებელი სისტემის მიერ წარმოებული ჭარბი ენერგია უკან მიეწოდება ქსელს. მზის ბატარეა ინახავს მზის სისტემის მიერ წარმოებულ ენერგიას და სიჭარბის შემთხვევაში აბრუნებს მას ქსელში. ეს საშუალებას იძლევა, გამოვიყენოთ შენახული ენერგია, როდესაც მზის პანელები არ გამოიმუშავებენ ენერგიას, მაგალითად, მზის ჩასვლის შემდეგ ან მოღრუბლულ დღეებში. ლითიუმის მზის ბატარეები არის ენერგიის შესანახი მოწყობილობები, როგორც წესი, დამზადებულია ლითიუმის რკინის ფოსფატით. არსებობს ლითიუმის ტექნოლოგიის რამდენიმე განსხვავებული ტიპი – ჩვეულებრივი ლითიუმი, ლითიუმ-იონი და ლითიუმის რკინის ფოსფატი (Li Fe PO₄ – ასევე ცნობილია როგორც LFP). სტანდარტული ლითიუმის ბატარეები არ არის დატენვადი და შესაბამისად, არ არის შესაფერისი მზისთვის. თანამედროვე ტექნოლოგიები იყენებენ ლითიუმ-იონის ( Li-ion) ელემენტს. როგორც ვხედავთ, მზის ენერგიის გამოყენებაც საჭიროებს კვლევებს და ახალი ტექნოლოგიების განვითარებას.

წყალბადის საწვავი მიეკუთვნება პერსპექტიული რესურსების ჯგუფს, მაგრამ მისი დანერგვაც საჭიროებს უამრავ სამუშაოს, შემდგომ კვლევასა და ტექნოლოგიური მიმართულებით განვითარებას.

მომავალ ენერგორესურსებს აქვს უზარმაზარი გარემოსდაცვითი, პოლიტიკური და ეკონომიკური მნიშვნელობა, რამაც შეიძლება შეცვალოს მსოფლიო წესრიგი.

მზის ენერგია არის ჩვენი მომავლის ენერგია. მზიდან წამოსული ენერგია დედამიწას აღწევს სინათლის, სითბოს და ულტრაიისფერი სხივების სახით. მზე ხომ შეუზღუდავი რესურსია, ამიტომაც ის წარმოადგენს განახლებადი ენერგიის მთავარ წყაროს. მისი ენერგიის მეტად გამოყენებამ შეიძლება შეამციროს ჩვენი დამოკიდებულება ძლიერ დამაბინძურებელ წიაღისეულ საწვავზე.

მზის ენერგია შეიძლება კლასიფიცირდეს, როგორც პასიური და აქტიური, რაც დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ ხდება მისი გარდაქმნა და გამოყენება. კაცობრიობამ მზის ენერგიის ათვისება უძველესი დროიდან დაიწყო და მას სხვადასხვა მიზნისთვის იყენებდა. თქმულების მიხედვით, ბერძენმა მეცნიერმა არქიმედემ, ქალაქ სირაკუზის რომაელთა ჯარებისგან დასაცავად, სწორედ მზის ენერგია გამოიყენა. მან ლითონის სარკის ზედაპირზე არეკლილი სხივების ფოკუსირებით რომაულ საბრძოლო ხომალდებს ცეცხლი გაუჩინა. გარკვეული დროის შემდეგ კაცობრიობამ მზის ენერგიის გამოყენება უფრო რაციონალური მიზნებისთვის დაიწყო. 1515 წელს ლეონარდო და ვინჩმა შექმნა კონსტრუქცია, რომელიც მზის ენერგიას წყლის გასაცხელებლად იყენებდა.

მზის ენერგიის გამოყენებას უდიდესი პოტენციალი აქვს. ყოველ საათში დედამიწაზე მზიდან მოსული ენერგია საკმარისი იქნებოდა ერთი წლის განმავლობაში მსოფლიო ენერგორესურსებზე მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. არსებობს მზის ენერგიის გამოყენების პასიური და აქტიური მეთოდები. პასიურ მეთოდი არ გულისხმობს რაიმე სპეციალური ტექნოლოგიის გამოყენებას. მისი მაგალითია საცხოვრებელი სახლების ისეთი დაპროექტება, რომ მზის ენერგია ეფექტურად იქნეს გამოყენებული.

საქართველოში მზის ენერგიის გამოყენების პასიური მეთოდის მაგალითია ვარძია, რადგან კელიები მზისგან მაქსიმალური განათებითა და სითბოთი იყო უზრუნველყოფილი.

მზის ენერგიის გამოყენების აქტიური მეთოდია მზის პანელები. მათი საშუალებით შესაძლებელია არა მარტო წყლის გაცხელება, არამედ ელექტროენერგიის მიღებაც.

მზის კოლექტორი არის ინოვაციური ტექნოლოგია, რომელიც მზის ენერგიას გარდაქმნის სითბოდ. მზის კოლექტორი არის წყლის გაცხელების ალტერნატიული და იაფი საშუალება. საინტერესოა გავარკვიოთ მისი მუშაობის პრინციპი.

არსებობს განსხვავებული ტიპის მზის კოლექტორები, მაგრამ ყველა მათგანი შექმნილია ერთი და იგივე ძირითადი წინაპირობის გათვალისწინებით. თუნდაც განსხვავებული აგებულების კოლექტორის დასამზადებლად გამოიყენება ერთი და იგივე მასალა. განსხვავებაა მხოლოდ მათ კონსტრუქციაში.

მზის კოლექტორის ასაწყობად საჭირო შემდეგი რესურსები:

პლასტმასის 20მმ-იანი დიამეტრის მილები და შემაერთებლები, მილების გორგოლაჭიანი საჭრელი, ცხელი წებო, პლასტმასის ბოთლები, ანტიფრიზი, შავი ფერის მაღალი ტემპერატურის გამძლე საღებავი, ფუნჯი, თერმომეტრი, თუნუქის პრიალა ჭურჭელი (მაგ: ქილა), წყლის შესაგროვებელი ავზი.

მზის კოლექტორის დამონტაჟებამდე საჭიროა ტერიტორიის შესწავლა ჰელიორესურსების გამოყენების კუთხით. გასათვალისწინებელია მზის ნათების ხანგრძლივობის შესწავლა. მზის ენერგიის ეფექტურად გამოყენებისთვის საჭიროა წინასწარი შეფასებები და ანალიზი.

მზის კოლექტორის აწყობის ინსტრუქცია:

• ერთმანეთს უნდა მიუერთდეს პლასტმასის მილები და შემაერთებლები. მილები საჭიროა დაიჭრას, მაგალითად, 60სმ. სიგრძის ნაწილებად. ეს ყველაფერი ერთმანეთს უნდა შეეწებოს და ზედ ჩამოეცვას პლასტმასის ბოთლები. მანამდე მილები შავად უნდა შეიღებოს, რადგან შავი ფერი ზრდის პლასტმასის ბოთლის მიერ შთანთქმული მზის სხივების რაოდენობას და შედეგად, მატულობს წყლის გათბობის ეფექტურობა.
• სითბური ეფექტის გასაძლიერებლად პრიალა ზედაპირის მქონე თუნუქის ფირფიტით უნდა დამზადდეს ამრეკლი, რომელიც ბოთლებს უკანა მხრიდან ეკვრის.
• ბოთლების სისტემა უნდა შეივსოს გლიკოლის სითხით ან ანტიფრიზით (ანტიფრიზი არის სითხე, რომელიც არ იყინება. უფრო ზუსტად, ის იყინება ძალიან დაბალ ტემპერატურაზე: თანამედროვე ანტიფრიზი ჩვეულებრივ – 40⁰C, – 65°С ტემპერატურას უძლებს. ანტიფრიზის მთავარი და ძირითადი კომპონენტი არის ეთილენგლიკოლი, მისი შემცველობა ანტიფრიზში დაახლოებით 90%-ს უდრის, ის ამცირებს წყლის გაყინვის ტემპერატურას ხოლო ადუღებისას კი ზრდის. ანტიფრიზი წყალს იცავს გაყინვისგან).
• მილების სისტემის ქვედა ნაწილი უნდა მიუერთდეს მომწოდებელი ავზის ქვედა ნაწილს, ხოლო ზედა ნაწილი – სამარაგო ავზის ცენტრალურ ნაწილს. ცივი წყალი პლასტმასის მილების საშუალებით კოლექტორის ქვედა ნაწილს მიეწოდება, სადაც გათბება და ავზში აიწევს ზედა მილების საშუალებით.
• შედეგად სისტემაში მოხდება წყლის ბუნებრივი ცირკულაცია. იმისთვის, რომ ცირკულაციის ინტენსივობა გაიზარდოს, სამარაგო ავზი უნდა განთავსდეს კოლექტორის ოდნავ ზევით, დაახლოებით3 მ-ით.
• მიერთების სქემა:

ახლა გავაანალიზოთ ის ფიზიკური კანონზომიერებები, რომლებიც განაპირობებენ მზის კოლექტორის მუშაობას. არსებობს თბოგადაცემის სამი სახე: თბოგამტარობა, კონვექცია და გამოსხივება.

მზის ენერგია დედამიწამდე გამოსხივებით აღწევს. გამოსხივებით ყველაზე მეტად შავი სხეულები თბება. სწორედ ამიტომ, უნდა შეიღებოს პლასტმასის მილები შავად, შავი ზედაპირი მაქსიმალურად შთანთქავს მიღებულ ენერგიას. ვერცხლისფერი ზედაპირი მასზე დაცემულ ენერგიას არეკლავს, ამიტომ არის საჭირო მილების ქვევით ვერცხლისფერი თუნუქის ფურცელი. თუნუქის ზედაპირიდან არეკლილი სითბო წყლის მილების ირგვლივ კიდევ უფრო მეტი ენერგიის კონცენტრაციას მოახდენს.

როგორ ხდება წყლის ცირკულაცია მილებში? გავიხსენოთ კონვექციის განმარტება. კონვექცია შესაძლებელია სითხეებსა და აირებში. კონვექციის დროს ადგილი აქვს ნივთიერების გადატანას. მილებში გამთბარი წყალი გადაადგილდება მაღლა, და ცივი და ცხელი წყალი განიცდის ცირკულაციას. ასე ენაცვლება ცივი და გამთბარი წყალი ორი ავზის საშუალებით. ერთი ავზი არის დაბლა, მეორე კი – მაღლა. სწორედ კონვექცია ახდენს წყლის ცირკულაციას.

არ გვიხსენებია თბოგადაცემის მესამე სახე – თბოგამტარობა. სწორედ თბოგამტარობით ხდება მზის გამოსხივებით გახურებული ბოთლებით ანტიფრიზის, მილებისა და მასში არსებული წყლის გათბობა (თბოგამტარობის დროს ვრცელდება ენერგია და არა ნივთიერება). ორი სხეულის კონტაქტისას სითბო გადაეცემა ცხელი სხეულიდან ცივს; შედეგად, ცხელი სხეულის შინაგანი ენერგია კლებულობს, ხოლო ცივის – მატულობს. ანალოგიურ მოვლენას აქვს ადგილი, როცა გახურებული მილები ენერგიას გადასცემენ მასში არსებულ წყალს. რომ შევაჯამოთ, გამოსხივებით თბება პლასტმასის ბოთლები, გამოსხივებითა და თბოგამტარობით ანტიფრიზი, შემდეგ თბოგამტარობით წყლის მილები და წყალი, თბილი წყალი კი მილებში გადაადგილდება კონვექციით.

კაცობრიობას მომავალში „მწვანე ენერგეტიკის“ დანერგვის მიმართულებით სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი უამრავი საქმე აქვს გასაკეთებელი. საჭიროა, მოზარდებს მრავალჯერ დავუსაბუთოთ საბუნებისმეტყველო საგნებისა და მათ შორის ფიზიკის შესწავლის აუცილებლობა. ფიზიკოსთა თაობა თანდათან „ბერდება“… და არა მხოლოდ საქართველოში… განათლების მესვეურებისა და ფიზიკოსების ვალია, მაქსიმალურად იზრუნონ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების პოპულარიზაციის მიმართულებით, გადადგან ქმედითი ნაბიჯები ფიზიკის განვითარებისა და შესაბამისი კადრების აღზრდის საქმეში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://educationhouse.ge/open_news/2108

www.isoconsulting.ge

https://ck12.edu.ge/

მასწავლებლობა თავის თავში უამრავ პროფესიას მოიცავს. მასწავლებელს ხშირად უწევს ფსიქოლოგობა, მხატვრობა, მსახიობობა, რეჟისორობა… განსაკუთრებით დაწყებითი კლასების მასწავლებლებს, რომელთა თვალწინაც პატარა ადამიანები პიროვნებებად ყალიბდებიან და ამ პროცესში მათ უდიდესი როლი აკისრიათ. მასწავლებელია ის, ვინც უამრავი წლის შემდეგაც ახსოვთ და უყვართ. პირველი მასწავლებელი მართლაც დაუვიწყარია. გაზვიადებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მასწავლებლის დიდი შრომა დევს იმ საქმეში, თუ ვინ, როგორი და რა ადამიანები ვართ ჩვენ დღეს.

დღეს ბავშვებს უამრავ პრობლემასთან უხდებათ გამკლავება, განსაკუთრებით კი – ემოციებთან, თვითშეფასებასთან, ბრაზის მართვასთან… გაგიზიარებთ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც დაგეხმარებათ, თქვენს მოსწავლეებს ასწავლოთ გრძნობების გამოხატვა, თვითრეფლექსია, შეაყვაროთ და მოაწონოთ საკუთარი თავი. საკუთარი თავის მიღება – ყველაზე დიდი ცხოვრებისეული გამოწვევაა, და ამ გამოწვევას ძალიან მცირე ასაკიდან ვეჯახებით. შევეცადე, რამდენიმე სამუშაო ფურცელი მომემზადებინა და ქართულად გამემართა.

აიმაღლე თვითშეფასება – ამ ფურცელზე მუშაობისას, ბავშვები უღრმავდებიან საკუთარ თავს, ძალაუნებურად უწევთ საკუთარ კარგ თვისებებზე კონცენტრაცია. შეძლებენ, დაინახონ, რამდენად კარგები არიან და როგორ პოზიტიურად აფასებენ მათ სხვები.

გაბერე და გაუშვი შენი წუხილი შორს…

ამ ფურცლის შევსებისას თქვენი მოსწავლეები მოიშორებენ დარდს, სევდას – ვირტუალური საპნის ბუშტების გაშვებით. შეგიძლიათ იმსჯელოთ კიდეც, რომელი წუხილი გაუშვეს და რომელი დაიტოვეს, რატომ გაუშვეს, თავს როგორ გრძნობენ ამის შემდეგ, რამდენად შეუძლიათ ამ ყველაფრის რეალურ ცხოვრებაში გადმოტანა და საკუთარ წუხილებთან შელევა.

დაე, შენმა ემოციებმა იწვიმოს!

უაღრესად მნიშვნელოვანია, ბავშვებს ვასწავლოთ საკუთარ ემოციებთან ურთიერთობა, გაანალიზება, ამოცნობა; თითოეული ემოციისთვის სახელის დარქმევა; დაფიქრება, საიდან მოდის, რატომ განიცდიან, რომ აუცილებლად მიიღონ და არ უარყონ. ამის შემდეგ კი გაუმკლავდნენ, იზრუნონ ემოციების რეგულაციაზე, მათ საბოლოოდ „დაბინავებაზე“. ფურცლის შევსების შემდეგ, შეგვიძლია ბავშვებს ინდივიდუალურად გავესაუბროთ, ვკითხოთ, რას ნიშნავს მათთვის ეს კონკრეტული ემოცია, გრძნობა.

ფოთლები ხეზე!

მშვენიერი ფურცელია თვითშემეცნებისთვის, „მეს“ კრეატიული აღქმისთვის. „წარმოიდგინე, რომ ხე ხარ“ – ასე იწყება ეს ფურცელი და ჩვენი მოსწავლე ეშვება წარმოსახვის სამყაროში, რომელიც ფოთლებთან გაიგივებით, მეტაფორულად, საკუთარ თავს საუკეთესოდ გამოხატავს. ეს სავარჯიშო განსაკუთრებით წაადგებათ ისეთ ბავშვებს, რომლებსაც უჭირთ და ეუხერხულებათ საკუთარ თავზე საუბარი. ვფიქრობ, რომ მასწავლებლისთვის მშვენიერი საშუალებაა, უკეთ გაუგოს მოსწავლეებს, ჩასწვდეს მათ შინაგან ბუნებასა და თვითაღქმის თავისებურებებს.

ჩემი ბრაზის ღილაკები

ეს სამუშაო ფურცელი იდეალურად დაეხმარება მათ, ვინც ცდილობს ბრაზთან გამკლავებას. ბრაზთან და აგრესიასთან ბრძოლა სწორედ მათი აღიარებით იწყება. მნიშვნელოვანია იმის იდენტიფიცირება, რა გვაბრაზებს, რაზე ვღიზიანდებით. როდესაც გვეცოდინება – პრევენციაც მარტივია – შევეცდებით, ასეთ სიტუაციებს მოვერიდოთ და ჩვენი ბრაზსაც აღარ მიეცემა გასაქანი. ბავშვებისთვის ასეთ ფურცელთან მუშაობა სასარგებლოსთან ერთად სახალისოცაა. მოკლედ, მგონია, რომ ეს ძალიან დაეხმარება მასწავლებელს იმ ბავშვებთან სამუშაოდ, რომლებსაც უჭირთ ბრაზის მართვა.

აირჩიე სიკეთე

დაბოლოს, ჩვენი, მასწავლებლების უპირველესი მოვალეობაა, მოსწავლეები კარგ, ჰუმანურ, კეთილ ადამიანებად აღვზარდოთ; ვასწავლოთ სიკეთის კეთება და საერთოდაც ჩვევად, ყოველდღიურ რუტინად და რიტუალად ვუქციოთ ის. გთავაზობთ პოსტერს, რომელსაც კლასში გამოაკრავთ. ის ერთგვარი „ინსტრუქციის“ როლს შეასრულებს. ბავშვები კითხულობენ ხოლმე, რა არის სიკეთე? ხშირად ფიქრობენ, რომ მაინცდამაინც კონკრეტული აქტია სიკეთე და არა ჩვენი ყოველდღიურობა.

ეს პოსტერი მათ სწორედ იმის აღმოჩენაში დაეხმარება, რომ, თურმე, რა მარტივია იყო კეთილი; რომ სიკეთის ჩადენას რაიმე სახის პრივილეგირებული მდგომარეობა არ სჭირდება, არც მაინცდამაინც დიდი მატერიალური რესურსი. მთავარია, გულით მოინდომო. შეგიძლიათ, გამოაცხადოთ სიკეთის კვირეული. მოსწავლეები ყოველდღიურად აღწერენ და აღრიცხავენ, „სიკეთის პლაკატიდან“ რომელი სიკეთე აირჩიეს და რატომ.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით დედამიწის მოსახლეობის დაბერების ტემპი მთელ მსოფლიოში თანდათან იზრდება და 2050 წლისთვის 60/65+ ასაკის მოსახლეობის  ხვედრითი წილი 22 % -ს მიაღწევს.  გასული საუკუნის განმავლობაში მოსახლეობის დაბერება მხოლოდ განვითარებულ ქვეყნებში მიმდინარეობდა, ამჟამად ეს პროცესი დაიწყო თვით ყველაზე ნაკლებად განვითარებულ ქვეყნებშიც კი. ამავე დროს მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში სწრაფი ტემპით გაიზარდა ადამიანის სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობაც. მოსახლეობის დაბერება ეს არის ადამიანთა ხანგრძლივი სიცოცხლის შედეგი. მიუხედავად ამისა, მოსახლეობის დაბერების ყველაზე ცნობილი ფაქტორი შობადობის შემცირებაა. მოსახლეობის დაბერება ეს არის 60/65+ ასაკის ადამიანთა ხვედრითი წილის ზრდა მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში. როდესაც ბავშვთა შობადობა მცირდება ეს ნიშნავს, რომ ახალგაზრდა მოსახლეობის ხვედრითი წილი მცირდება მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში. 2021 წლის მონაცემებით შობადობის ჯამობრივმა კოეფიციენტმა განვითარებულ ქვეყნებში შეადგინა 1.7 ბავშვი. შობადობის შემცირება განვითარებად სამყაროში ეს არის უკანასკნელი წლების მოვლენა. მიუხედავად იმისა, რომ შობადობის მაჩვენებლები უმეტესად განვითარებად რეგიონებში კლებულობს უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში, შობადობის ჯამობრივი კოეფიციენტი კვლავ  მაღალი რჩება აფრიკაში (5.0 ბავშვი), ახლო აღმოსავლეთისა და აზიის ბევრ ქვეყანაში. მოსახლეობა დაბერებას იწყებს როდესაც შობადობა მცირდება და უფროს თაობაში სიკვდილიანობის მაჩვენებელი მცირდება.

ჩინეთი

განვითარებად ქვეყნებს შორის ყველაზე სწრაფად ჩინეთი “ბერდება”, სადაც 2050 წლისთვის 60/65+ ასაკში მყოფი მოსახლეობა შეადგენს ქვეყნის მოსახლეობის მეოთხედს. მიმდინარე საუკუნის შუა პერიოდისთვის ჩინეთში მოხუცებული მოსახლეობის რაოდენობა უკვე 500 მილიონს გადააჭარბებს. ექსპერტები ამ მოვლენას “შენელებული მოქმედების ბომბს” უწოდებენ.

ჩინეთში მოსახლეობის დაბერების პროცესი ერთი მხრივ ათწლეულების განმავლობაში შობადობის შემცირებით,  მეორე მხრივ კი სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის მკვეთრი ზრდით არის განპირობებული. იმის გამო, რომ მოსახლეობის დაბერებას ეკონომიკაზე ძლიერი გავლენა აქვს, ჩინეთის საზოგადოებისთვის მომდევნო ათწლეულებში ეს გახდება მთავარი პრობლემა.

მაოისტური რეჟიმის პირობებში მოსახლეობის რაოდენობის უკონტროლო ზრდის შემდეგ, ჩინეთის მთავრობა მოსახლეობის ზრდის შემცირებას ცდილობდა, რადგან ეს აღიქმებოდა ეკონომიკური ზრდის მთავარ დაბრკოლებად. ეს იყო 1979 წელს ეგრეთ წოდებული „ერთი ბავშვის პოლიტიკის“ განხორციელების მთავარი მიზეზი. ამ პოლიტიკამ წარმატებით შეამცირა ჩინეთის შობადობის მაჩვენებელი. შობადობის მაჩვენებლებმა, სიცოცხლის ხანგრძლივობის მკვეთრად მატებასთან ერთად, გამოიწვია მოსახლეობის პირამიდის დამახინჯება. ვარაუდობენ, რომ 2040 წლისთვის  60/65+ ასაკის ასაკის მოსახლეობის ხვედრითი წილი 17,8 %-დან (2020 წ) 32 %-მდე გაიზრდება, ხოლო შობადობის მაჩვენებელი კვლავ დაბალი დარჩება. ეს ტენდენცია აისახება ხანდაზმულთა დამოკიდებულების კოეფიციენტში, რომელიც გამოხატავს საპენსიო ასაკის ადამიანთა ურთიერთობას სამუშაო ასაკის მოსახლეობასთან და ვარაუდობენ, რომ გაიზრდება 18 %-დან 66 %-მდე (2060 წ).

დაბერებული საზოგადოების გამოწვევები

პირველად ბოლო ათწლეულების განმავლობაში დემოგრაფიული ცვლა უკვე აშკარაა. შრომისუნარიანი ასაკის მოსახლეობის რაოდენობის კლება 2014 წელს დაიწყო. რასაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის მთავრობისთვის, რადგან ჩინეთის ეკონომიკური მოდელი აქამდე დიდწილად მის იაფ და უხვ სამუშაო ძალაზე იყო დაფუძნებული. ჩინეთის მთავრობამ უკვე გადადგა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები ეკონომიკური მოდელის შესაცვლელად. რესტრუქტურიზაცია მომავალში კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი იქნება. ჩინეთის მთავრობის კიდევ ერთი გამოწვევაა საჯარო საპენსიო სისტემის გაუმჯობესება. წარსულში საპენსიო სისტემაში მხოლოდ ქალაქის მოსახლეობა იყო ჩართული. სოფლის მცხოვრებლებსა და ფერმერებს სიბერეში უწევდათ ძირითადად ნათესავების დახმარებაზე დაყრდნობა. 2010 წელს მთავრობამ წამოიწყო დამატებითი საჯარო საპენსიო სისტემა ყველა იმ ადამიანისათვის, რომელიც არ არის დაზღვეული. ეს საბაზისო დაზღვევა ბოლო წლებში მნიშვნელოვნად გაფართოვდა და დღეს უკვე ფარავს ადრე დაუზღვევი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს. თუმცა, ამ საბაზისო დაზღვევით გადახდილი პენსიები საგრძნობლად დაბალია და მთავრობას მოუწევს დიდი ძალისხმევა, რათა მხარი დაუჭიროს დაბერებული მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს, რომლის პენსია არ არის საკმარისი ცხოვრების საფასურის დასაკმაყოფილებლად და არ ჰყავს ნათესავები, რომელსაც დაეყრდნობიან.

სამხრეთ კორეა

სამხრეთ კორეის მოსახლეობა 2024 წლისთვის დაახლოებით 51,75 მილიონს მიაღწია.  მოსახლეობის თითქმის სამი მეოთხედი 15-დან 64 წლამდე ასაკისაა. სამხრეთ კორეის მოსახლეობა საგანგაშო სისწრაფით ბერდება. 2023 წელს სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობით მსოფლიოში მეორე ადგილზეა იაპონიის შემდეგ, ამავე დროს დაფიქსირდა მსოფლიოში ყველაზე დაბალი შობადობის მაჩვენებელი. ეს ტენდენცია გაგრძელდება და გაძლიერდება უახლოეს წლებში. მოსალოდნელია, რომ 2025 წლისთვის სამხრეთ კორეა გახდება „სუპერ ასაკოვანი საზოგადოება“, სადაც მოსახლეობის 20 %-ზე მეტი 65 წელზე უფროსი იქნება. მოსალოდნელია, რომ მთლიანი მოსახლეობა ამ დროისთვის დაახლოებით ექვსი მილიონი ადამიანით შემცირდება.

სამხრეთ კორეაში მოსახლეობის დაბერების ეკონომიკური გავლენა

2023 წელს მხოლოდ 230 000 ბავშვი დაიბადა, რაც 20 წლის წინანდელი დონის თითქმის მესამედი იყო. შობადობის ამ მკვეთრი კლების მიზეზებია ბავშვების აღზრდის მაღალი ხარჯები, უძრავი ქონების ფასების ზრდა და სამუშაო კულტურა, რომელიც აფერხებს ქალთა კარიერულ წინსვლას შვილის გაჩენის შემდეგ. თუ ეს ტენდენცია შენარჩუნდება, ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობა 2072 წლისთვის შემცირდება 36 მილიონამდე – ამჟამინდელი მოსახლეობის დაახლოებით ორი მესამედი.

სამხრეთ კორეა: შობადობა 2012 წლიდან 2022 წლამდე(1000 მოსახლეზე)

ამის საპირისპიროდ, 65+ ასაკის მოსახლეობა, სავარაუდოდ, 2050 წლისთვის გაორმაგდება. შრომისუნარიანი მოსახლეობის შემცირება და დამოკიდებული ადამიანების ერთდროული ზრდა ახალ თაობას მნიშვნელოვან ფინანსურ და სოციალურ ტვირთად დააწვება. ოფიციალური შეფასებით ვარაუდობენ, რომ თუ არსებული საპენსიო სისტემა შენარჩუნდება ეროვნული საპენსიო ფონდი მომდევნო 30 წელიწადში ამოიწურება. გარდა ამისა, კორეის ბანკმა გააფრთხილა, რომ შობადობის შემცირებამ შეიძლება 2050 წლიდან  უარყოფითი ეკონომიკური ზრდა გამოიწვიოს.

როგორ უმკლავდება სამხრეთ კორეა დემოგრაფიულ გამოწვევებს?

სამხრეთ კორეის მთავრობამ ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში ქვეყნის შობადობის მაჩვენებლის გასაზრდელად დაახლოებით 280 ტრილიონი სამხრეთ კორეული ვონი (დაახლოებით 200 მილიარდი აშშ დოლარი) დახარჯა. გამოყოფილ ბიუჯეტს არ ჰქონდა მკაფიო მიზნები და არასაკმარისი თანხები იყო მიმართული ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლისთვის. საერთაშორისო შედარებისთვის, სამხრეთ კორეის დანახარჯები ოჯახურ შეღავათებზე იყო ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი 2022 წელს. იუნ სუკ იოლის ამჟამინდელმა ადმინისტრაციამ გააცნობიერა სტრატეგიის ცვლილების გადაუდებელი აუცილებლობა და შესთავაზა ახალი გეგმები დემოგრაფიული კრიზისის მოსაგვარებლად. თუმცა, ჯერ კიდევ გასარკვევია, რამდენად ეფექტური იქნება ეს ზომები გრძელვადიან პერსპექტივაში.

სინგაპური

სინგაპური ამჟამად განიცდის მოსახლეობის დაბერებას, რაც გამოწვეულია სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის გაზრდით და შობადობის შემცირებით. 2021 წელს მას მსოფლიოში ერთ-ერთი, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ჰქონდა. თუმცა იმავე წელს სინგაპურში მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი შობადობის მაჩვენებელიც აღინიშნა -1,15 ბავშვი ქალზე. 2035 წლისთვის, გამოთვლილია, რომ სინგაპურის მოსახლეობის დაახლოებით მესამედი იქნება 65 წლის და უფროსი ასაკის, ხოლო მედიანური ასაკი ასევე მოსალოდნელია რომ 39,7-დან ( 2015 წ) 53,4-მდე (2050 წ) შეიცვლება.

ხანდაზმულთა რაოდენობა სინგაპურში 1970-2023 წწ

2023 წელს სინგაპურში 65 + ასაკის 717,84 ათასზე მეტი მცხოვრები იყო. სინგაპური ამჟამად ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად დაბერებული საზოგადოებაა აზიაში იაპონიასთან ერთად.

რა გამოწვევების წინაშეა სინგაპურის დაბერებული მოსახლეობა?

ხანდაზმულ მოსახლეობას აქვს უნიკალური გამოწვევები: ეკონომიკური ზრდის შემცირება,  ჯანდაცვისა და სოციალური სერვისების გაზრდილი ხარჯები. სინგაპურის მთავრობის მთავარი პრიორიტეტი ხანდაზმულთა ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება გახდა, რადგან მარტო დასაქმება არ იქნება საკმარისი სინგაპურელების მხარდასაჭერად სიცოცხლის ბოლო წლებში. 2015 წელს სინგაპურის მთავრობამ შეიტანა პაკეტი „პიონერების თაობა“ (The Pioneer Generation Package), რათა დაეხმაროს 1950 წლამდე დაბადებულ მოქალაქეებს ჯანმრთელობის დაცვისა და ცხოვრების ხარჯებთან გამკლავებაში. 2019 წელს პაკეტი -Merdeka Generation Package ამოქმედდა, რათა დაეხმაროს 1950-იან წლებში დაბადებულ „ბავშვებს“.

ასევე მზარდია მოთხოვნა ხანდაზმულთა დღისა და დემენციის მოვლის დაწესებულებებზე. კორპორატიულ დონეზე, რამდენიმე კომპანიამ, როგორიცაა სინგაპურის განვითარების ბანკმა (DBS) დანერგა პერსონალის ტრენინგი და კურსები უფროსებთან უკეთესი კომუნიკაციისთვის.

რა გამოწვევები აქვთ სინგაპურელ ხანდაზმულ მოსახლეობას?

სინგაპურში სიბერე ნიშნავს ცხოვრების მაღალ ხარჯებს. 2019 წელს, ლი კუან იუს საჯარო პოლიტიკის მოხსენებამ დაადგინა, რომ სინგაპურში 65 + ასაკის ხანდაზმულ მარტო მცხოვრებ მოქალაქეს სჭირდება თვეში დაახლოებით 1,379 S$ (სინგაპურული დოლარი), რათა ცხოვრების საბაზო ძირითადი სტანდარტები დაიკმაყოფილოს. 55-დან 64 წლამდე ასაკის ადამიანებისთვის ეს მაჩვენებელი 1721 S$ იყო. სინგაპურელების გამოკითხვამ აჩვენა, რომ 49% ფიქრობს, რომ არ იყო მზად სიბერისთვის ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის თვალსაზრისით, ხოლო გამოკითხულთა 55 % ასევე ფიქრობს, რომ ფინანსურად არ იყო მზად სიბერისთვის. ამან შესაძლოა ხელი შეუწყო დღეს სინგაპურის სამუშაო ძალაში ხანდაზმულთა რაოდენობის შესამჩნევ ზრდას. 2030 წლისთვის საპენსიო და ხელახალი დასაქმების ასაკი შესაბამისად 65 და 70 წლამდე გაიზრდება. 2018 წლის მდგომარეობით 65 წელზე უფროსი ასაკის დასაქმებულთა რაოდენობა 145 000-ს შეადგენდა, მაშინ როცა ათი წლის წინ ეს დაახლოებით 50 000 იყო. დამსაქმებლების წახალისების მიზნით, დაიქირაონ უფროსი თაობის მუშაკები, მთავრობამ შემოიღო უფროსი თაობის მუშაკებისთვის გრანტი 125 000 S$ -მდე, რომელიც უზრუნველყოფს  დაფინანსებას იმ დამსაქმებლებისთვის, რომლებმაც გაზარდეს შიდა საპენსიო და ხელახალი დასაქმების ასაკი.

ინდოეთი

ინდოეთის ხანდაზმული მოსახლეობის რაოდენობა 1961 წლიდან სტაბილურად იზრდება .

ინდოეთის მოსახლეობის რაოდენობა და შემადგენლობა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული მაჩვენებლები, რომელიც გამოიყენება დაგეგმვისთვის. ქვეყანაში 65+ ასაკის მოსახლეობის ზრდის ტემპი ნაწილობრივ გამოწვეულია მედიცინის განვითარების შედეგად სიკვდილიანობის შემცირებით. ხალხი უფრო დიდხანს ცხოვრობს და ქვეყნის მოსახლეობის 10 %-ზე მეტი არის 60 წელზე მეტი ასაკის (2021 წ). ეს მიუთითებს ხანდაზმულთა მომსახურების მდგომარეობისა და ფინანსური საჭიროებების გააზრებაზე და, შესაბამისად, ხანდაზმულთა ცხოვრების გასაადვილებლად საჭირო პოლიტიკის განხორციელების მხარდაჭერაზე. ეს ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ მომავალში უფრო მეტი ადამიანი მიიღებს პენსიას და სამთავრობო პენსიების გაზრდის საჭიროება გადაუდებელი პრიორიტეტი გახდება.

ეკონომიკური მდგომარეობა

ხანდაზმულთა დამოკიდებულების მაჩვენებელი გვიჩვენებს 65 წელზე მეტი ასაკის პირთა რიცხვსა და 15-დან 64 წლამდე ასაკის პირთა რაოდენობას შორის თანაფარდობას 100 ადამიანზე. ინდოეთში ეს კოეფიციენტი გაიზარდა თითქმის 11 %-დან 14 %-ზე 1961 წლიდან 2011 წლამდე და პროგნოზირებული იყო, რომ გაიზრდებოდა 20%-ზე მეტი 2031 წელს.

მოხუცების განაწილებამ, რომლებიც ეკონომიკურად არიან დამოკიდებულნი სხვა ადამიანებზე, გაიზარდა სოფლად. თუმცა, მთლიანად დამოკიდებულ მოხუცთა წილი სოფლად და ქალაქად შემცირდა. 2017 წელს ისინი, რომლებიც მთლიანად დამოკიდებულნი იყვნენ სოფლად, ეყრდნობოდნენ შვილებს ან მათ საჭიროებებს, ხოლო მეორე რიგში იყო ნათესავი, მეუღლე.

გამოწვევები ასაკის მატებასთან ერთად მატულობს. ქრონიკული დაავადებებისგან მაღალი ავადობის გამო ხანდაზმულებს აქვთ ხანგრძლივი ჯანდაცვის მოთხოვნილებები, რომლებიც დაკავშირებულია მაღალ დანახარჯებთან, რომელსაც მოსახლეობის სამ მეოთხედზე მეტი ვერ ახერხებს. ამ პრობლემების ეფექტურად გადასაჭრელად, აუცილებელია ხანდაზმულთა ჯანდაცვის სისტების და ხელმისაწვდომობის გაფართოება (საყოველთაო ჯანდაცვის დაფარვა). რაც სხვა სამთავრობო სქემებთან ერთად, რომლებიც ხანდაზმულების ფინანსურ უსაფრთხოებას იცავს ხელს შეუწყობს იმ ეკონომიკური და სოციალური პირობების შემსუბუქებას, რომლებიც გავლენას ახდენენ ხანდაზმული მოსახლეობის კეთილდღეობაზე.

გამოყენებული ვებგვერდები: https://www.statista.com/statistics/712843/south-korea-population-projections-by-age-group/ ; https://forbes.ge/blogs/mosakhleobis-sitsotskhlis-khangrdzlivobith-saqarthvelo-msophlioshi-93-e-adgilzea/ ; https://www.statista.com/topics/6000/aging-population-in-china/

“როცა ერმა ბევრი იცის, მისი მართვა რთულია“ ,
ლაო ძი (‘მოხუცი ოსტატი“), ძვ.წ. VI საუკუნის ჩინელი ფილოსოფოსი,
დაოსიზმის ფუძემდებელი, „დაო დე ძინის“ ტრაქტატის ავტორი

ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა აგრძელებს თავისი ეკონომიკურ „სასწაულს“ და კიდევ ერთხელ აოცებს მსოფლიოს. გერმანიის სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტოს, „დოიჩე ველეს“ (Deutsche Welle – DW, 04/16/2024) მიხედვით, ჩინეთის ეკონომიკა 2024 წელს უფრო მეტად გაიზარდა, ვიდრე ამას ოფიციალური წყაროები პროგნოზირებდნენ: „მიმდინარე წლის იანვრიდან მარტის ჩათვლით, ჩინეთის მთლიანი შინა პროდუქტი (მშპ) 5.3%-ით გაიზარდა და ეს მნიშვნელოვნად აღემატება , „ბლუმბერგის“ (Bloomberg) ანალიიკოსების მიერ გაკეთებულ ადრეულ 4.8%-იან მაჩვენებელს“, გვატყობინებს „დოიჩე ველე“.
„ეროვნულმა ეკონომიკამ გააგრძელა კარგი ინერციით მოძრაობა და ნახტომისებურად მოიმატა“, წერს ჩინეთის სტატისტიკის ეროვნული ბიურო.
დღევანდელი ეკონომიკური აზრის ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურა, არსებული საბაზრო წესების აქტიური კრიტიკოსი, გერმანელი პროფესორი იზაბელა მ. ვებერი (ამჰერსტის უნოვერსიტეტი, აშშ) თავის გახმაურებულ წიგნში „როგორ გადაურჩა ჩინეთი შოკურ თერაპიას: კამათი საბაზრო რეფორმის შესახებ“ (How China Escaped Shock Therapy: The Market Reform Debate ), მკითხველის ყურადღებას ამახვილებს ჩინეთის გეოგრაფიაზე და ჩინეთში შექმნილ, კლასიკურ, ორი ათასი წლის ასაკის მქონე ეკონომიკურ პრინციპებზე, რომლებიც, სხვა საკითხებთან ერთად, თანამედროვე ბაზარზე ფასების კონტროლის მექანიზმებსაც ეხმიანება.
შეგახსენებთ რომ ე.წ. „შოკური თერაპია“, გულისხმობს რომ ეკონომიკაში საერთოდ უნდა შეწყდეს ფასების კონტროლი და გეგმიური ეკონომიკა და აუცილებელია ფასების „შოკური“ ლიბერალიზაცია, ძალიან მოკლევადიანი, უცბად ჩატარებული პროვატიზაცია. მიუხედავად იმისა რომ ასეთი „შოკი“ აუცილებლად გამოიწვევს ეკონომიკურ ტკივილს, რაც გამოიხატება მასობრივ უმუშევრობასა და ინფლაციაში, ლიბერალური ბანაკის ეკონომისტების მოსაზრებით (და ღრმა რწმენით, ლ.ა.), ეს მეთოდები შედეგად მოგვცემს ეკონომიკის აღდგენას, გააქტიურებულ ბაზრებსა და კეთილდღეობას.
წარსულში, „შოკური თერაპია“, მე-20 საუკუნის 60-იანი წლების გერმანიის (გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის) „ეკონომიკური სასწაულის“ შესავალი-პროლოგი გახდა და დიდი ეფექტი მოახდინა მსოფლიოს ეკონომიკის თეორიებზე. თუმცა გავიდა დრო და რამდენიმე ათწლეულში, „შოკური თერაპიის“ გავრცელებულმა პრაქტიკებმა ეკონომიკური კატასტროფა გამოიწვიეს რუსეთში, საქართველოში და აღმოსავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებში. ჩინეთის ლიდერებმა „შოკური თერაპიული“ მიდგომები დიამეტრულად შეცვალეს და „ჩინური კაპიტალიზმის“, ან „კაპიტალიზმის ჩინური ვარიატის“ ასამოქმედებლად, ტრადიციული ჩინური, „გუანსის“ (关系 – „ახლო ურთიერთობების სისტემა“, ლ.ა.) ურთიერთობებისა და უერთიერთდამოკიდებული საქმიანობის უძველესი ეკონომიკური პრინციპები გამოიყენეს. როგორც პროფ. ვებერი გვეუბნება, „გუანსის“ ფილოსოფიური მიდგომები „ავალებს“ ადმინისტრატორებს აკონტროლონ ის რაც „მძიმეა“ (მნიშვნელოვანია) და „მიუშვან“ ის სფეროები და საკითხები, რაც არ ახდენს დიდი გავლენას საზოგადოებრივ სტაბილურობაზე (უმნიშვნელო თუ პერიფერიულია)“.
ჩინეთის ეკონომიკური წინსვლისა და ზრდის კიდევ ერთი დამატებითი ფაქტორია მისი მრავალფეროვანი ბუნება და გეოგრაფია, რაც ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ჩინეთის ეკონომიკის მრავალვექტორულ მიმართულებებსა და მასშტაბურობაში. ქვემოთ გთავაზობთ მოკლე ცნობებს ჩინეთის გეოგრაფიის შესახებ:
ჩინეთს აღმოსავლეთი და ცენტრალური აზიის კონტინენტის მნიშვნელოვანი ნაწილი უკავია. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა (ჩინ. ‘ჟონგუო’), მსოფლიოს მესამე ქვეყანაა ფართობით, რუსეთის ფედერაციისა და კანადის შემდეგ. მისი ტერიტორიის ფართობი 9.6 მილიონ კვ. კმ-ს შეადგენს რაც აზიის კონტინენტის ¼-ის ტოლია!
ჩინეთის ლანდშაფტის მრავალფეროვნება სრულიად ბუნებრივია: ეს გახლავთ უზარმაზარი ქვეყანა, რომელიც გადაჭიმულია ხუთი ათას ხუთას კილომეტრზე, ციმბირული მდინარე ამურიდან, პალმებით გადამწვანებულ სამხრეთი ჩინეთის კუნძულებამდე; ჩინეთის უკიდურესი დასავლეთი, პამირის თოვლიანი უღელტეხილებიდან მდინარე ხუანხეს შესართავამდეა გადაჭიმული, შანდუნის ნახევარკუნძულამდე. ჩინეთის სახმელეთო საზღვრების საერთო სიგრძე 20 000 კმ-ს აჭარბებს (!), ხოლო ჩინეთის საზღვაო სანაპირო ზოლის სიგრზე 18 000 კმ-ია (შედარება: საქართველოს სანაპირო ზოლი შავ ზღვაზე დაახლოებით 315 კმ-ია, ლ.ა.). ჩინეთი სახმელეთო მეზობლები არიან რუსეთი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, ავღანეთი, ინდოეთი, ნეპალი, ბჰუტანი, ლაოსი, ვიეტნამი, ჩრდილოეთი კორეა, მონღოლეთი და მიანმა.
ჩინური პეიზაჟისთვის ბუნებრივი და ჩვეულებრივია 8 000 მეტრი სიმაღლის მწვერვალები ჰიმალაებში და გობისა და თაკლა-მაკანის უდაბნოების ბარხანები და ქვიშები; აღმოსავლეთ ჩინეთის დაბლობის უსაზღვრო მწვანე საძოვრები და მდინარეების ვიწრო, კლდოვანი ხეობები, აჭრელებულნი ბრინჯის ყანებისა და ჩაის პლანტაციების მწანე ტერასებით. ჩინეთში მიედინება ლიოსით გაყვითლებული მდინარე-გიგანტი, ხუან-ხე („ყვითელი მდინარე“) და ჩინეთისა და მსოფლიოს ერთ-ერთი უგრძესი მდინარე იანძი (ჩინ. ‘ჩანგ-ცზიანი’ – „გრძელი მდინარე“, ლ.ა.), რომელიც სათავეს ტიბეტის ზეგანზე, 5 170 მ-ის სიმაღლეზე იღებს და ქ. შანჰაიში უერთდება აღმოსავლეთ ჩინეთის ზღვასა და წყნარ ოკეანეს.
ჩინეთის დიდი ზომიდან გამომდინარე, მისი პროვინციები და იქაური ლანდშაფტები დიდად განსხვავდებიან. ჩინეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთი (ყოფილი მანჯურია) დაბლობის ვაკეებისგან და დაბალი სიმაღლის მთებისგან შედგება. ქვეყნის ამ ნაწილისთვის დამახასიათებელია უხვთვლიანი, მკაცრი ზამთარი და მშრალი, ცხელი ზაფხული. ჩინეთის სახმხრეთ-აღმოსავლეთი ცნობილია ტრადიციული, დიდი ზომის სამრეწველო საწარმოებით რომლებიც დაკავშირებულნი არიან ქვანახშირის მოპოვებასთან და რკინის მადნის მოპოვება-გადამუშავებასთან. აქვე მდებარეობენ ჩინეთის მთავარი ფოლადსადნობი ქარხნები და კომბინატები.
ჩინეთის დასავლეთისკენ მოგზაურობისას, მთაგორიანი რელიეფი უკიდეგანო სტეპებით იცვლება. დღეს ამ ადგილებზე ბალახობენ ცხვრის, ცხენებისა და აქლემების მრავალმილიონიანი ფარები და რემები. კიდევ უფრო დასავლეთით, კუნ-ლუნისა და ტიან-შანის მთიანი მასივების 7000-მეტრიან მწვერვალებამდე მდებარეობს ჩინეთის უდიდესი უდაბნო, თაკლა-მაკანი, რომლის ფართობი 330 000 კვ. კმ-ს აღემატება (ეს მეტია ვიდრე ისეთი ქვეყნების ფართობი როგორებიცაა პოლონეთი, ახალი ზელანდია, ვიეტნამი, ომანი, იტალია, ფილიპინები, ბელარუსი და ნორვეგია, ლ.ა.). თაკლა-მაკანის უდაბნოში მიედინება მსოფლიოს ყველაზე უცნაური მდინარე ტარიმი, რომელიც სათავიდან მძლავრად შედის უდაბნოში და შემდგომ მის ქვიშები იკარგება და პერიოდულად ასაზრდოებს ხან ლობნორის, ხან კი – ყარაბურან-გიოლის ტბებს, ჩინეთის უკიდურეს დასავლეთში მდებარე, სინცზიან-უიგურების ავტონომიურ ოლქში. სწორედ მდ. ტარიმის ჩრდილოეთით მდებარეობდა სახელგანთქმული „აბრეშუმის დიდი საქარავნო გზა“ (ჩინ. ს’-ლუ – 丝路), რომელიც ჩინეთს, ცენტრალურ აზიასთან და ევროპასთან აკავშირებდა.
ჩინეთის კიდევ ერთ დიდ სიმდიდრესა და რესურსს წარმოადგენს ჩინეთის აღმოსავლეთით მდებარე დაბლობზე მდებარე ნაყოფიერი, ცენტრალური ჩინეთის ლიოსური ზეგანის მდინარეული დანალექი ქანებით აგებულის ვრცელი ვაკეები, რომელთა სიგანე, ზოგიერთ პროვინციაში, 500 კმ-ს აღწევს. სწორედ ეს რაიონებია ჩინეთის ინტენსიური და მაღალპროდუქტიული სოფლის მეურნეობის ზონა, რომელიც ქვეყნის მილიარდნახევრიან მოსახლეობას ამარაგებს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციით.
ჩინეთის ცენტრალური და სამხრეთი რაიონები, უმეტესწილად ჩინეთის დიად მდინარესთან, იანძისთან (ჩინ. ‘ჩანგ-ცზიანი’) არიან დაკავშირებულნი. „გრძელი მდინარე“, ჩინეთის ცენტრისა და სამხრეთის მთავარი საწყალოსნო და სატრანსპორტო არტერიასა და მძლავრი ჰიდროელექტოსადგურების კასკადს წარმოადგენს და მისი როლი და მნიშვნელობა ჩინური ცივილიზაციისთვის, განუზომელია. მდინარე იანძი ქვეყანას თითქმის შუაზე ჰყოფს.
იანძის ჩრდილოეთით მდებარეობს ჩინეთის დიდი დაბლობი, რომელზეც მიედინება ჩინეთის მეორე დიადი მდინარე, ჰუანხე („ყვითელი მდინარე“). ამ მდინარის პირას მცხოვრებნი (მდ. ჰუანხე ჰკვეთს ჩინეთის შემდეგ პროვინციებს: ცინგჰაი, განსუ, ნინგსია, შიდა მონღოლეთი, შაან-სი, შანსი, ხე-ნანი და შან-დუნი, ლ.ა) ათასწლეულების განმავლობაში აგებდნენ კაშხლებსა და დამბებს, რომელბიც აუცილებელი იყო მდ. ჰუანხეს დამანგრეველი წყალდიდობებისგან, ბრინჯისა და ბოსტნეულის ნაკვეთების დასაცავად.
საუკუნეების განმავლობაში, გლეხების მიერ აგებული კაშხლები და დამბები მუდმივად მატულობდა სიმაღლეში და მდინარის კალაპოტის ქვიშით გავსებასთან ერთად, მატულობდა მდინარის კალაპოტის სიმაღლეც! დღეს, მდინარე ხუანხე, გარშემო მდებარე დაბლობზე მაღლა მდებარეობს და მთებიდან ჩამოტანილი ქვიშის მიერ ბუნებრივად აგებულ შემაღლებულ კალაპოტში მიაგელვებს თავის მძლავრ ყვითელ ტალღებს. ამ მხრივ, მდ. ჰუანხე მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო მდინარეა, რადგან ბევრჯერ მომხდარა ისე რომ წყალდიდობისას, მდინარე ამოსულა კალაპოტიდან და რამდენიმე მეტრის სიმაღლიდან „დასხმია“ თავს დაბლამდებარე სოფლებსა და ქალაქებს.
მდინარე იანძის სამხრეთით, ასეულობით კილომეტრზეა გადაჭიმული ბრინჯის მინდვრები და ტერასები – ჩინეთის პეიზაჟის აუცილებელი ატრიბუტი, რომელიც ნაცნობია ჩვენთვის ჩინური მხატვრობიდან თუ კინოფილმებიდან. გაეროს მსოფლიო სასოფლო-სამეურნეო და საკვების ორგანიზაციის (Food and Agrivulture Organization, FAO) მონაცემებით, ჩინეთმა მიაღწია იმას რომ დედამიწაზე არსებული სასოფლო-სამეურნეო მიწის 10%-ზე აწარმოებს მსოფლიოს მარცველულის 25% და საკვებით უზრუნველყოფს მსოფლიოს მოსახელობის 20%-ს (!) ეს გახლავთ უდიდესი მიღწევა, მსოფლიოს საკვებით უზრუნველყოფის საქმეში. გაგახსენებთ რომ გასული საუკუნის 1959-1962 წლებში, ჩინეთს თავს დაატყდა საშინელი შიმშილობა, რომელმაც ანჰუის, ჩუნცინის, სიჩუანის, ჰუნანისა და გუიჟოუს პროვინციებში, სხვადასხვა წყაროებით, 15-50 მილიონამდე ადამიანი შეიწირა!
ჩინეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, ტერიტორია სამხრეთ-ჩინეთის მთიანეთს უკავია, რაც ხელს უწყობს ამ ადგილებში, რომელიც გამოირჩევა რბილი, სუბ-ტროპიკული ჰავით, ჩაის კულტურის ფართო განვითარებას. სწორად აქ შეიძლება ვნახოთ მარადმწვანე ტერასებზე გაშენებული ბუჩქნარი, სახელგანთქმული ჩინური ჩაის (ჩინური კამელია – ლათ. Camellia sinensis), ლუნ-ჯინის თუ უ-ლუნის უკიდეგანო პლანტაციები, რომელმაც რამდენიმე საუკუნის წინ მთელი მსოფლიო (მათ შორის საქართველოს ზღვისპირა სუბტროპიკული რაიონებიც) დაიპყრო და დღესაც, მსოფლიოს ყველაზე პოპულარულ არაალკოჰოლურ სასმელად რჩება.
როგორც ჩინელები ამბობენ, ჩინეთის სამხრეთში და აღმოსავლეთში (პროვინციები ხებეი, ძიანგსი, ანჰუი, გუანდუნი, ჰუნანი) ჩაი უხსოვარი დროიდან იზრდება და ჩაის, როგორც სასოფლო-სამეურნეო კულტურას, უკვე ორი ათას წელზე მეტია კრეფენ. ქრონიკების თანამხმად, ჩაის კულტურა, იაპონიაში და შემდეგ, კორეაში, ჩინეთიდან შევიდა მე-9 საუკუნეში, ხოლო შემდეგ, ჩაიმ თავისი ძველამოსილი მოგზაურობა „აბრეშუმის დიდი გზით“ აზიისა და ევროპის სხვა ქვეყნებისკენაც დაიწყო. შენიშვნა: საქვეყნოდ ცნობილი „ინდური ჩაი“, ინდოეთში მე-19 საუკუნეში გაჩნდა, როდესაც ბრიტანელებმა, ინდოეთის კოლონიზაციის შემდეგ, გადაწყვიტეს ინდური ჩაის მეშვეობით „შეეჩერებინათ“ ჩინური ჩაის მონოპოლია.
ჩინეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთი, ტიბეტის მძლავრ, თითქმის 4000-4500 მ-ის სიმაღლის ზეგანს უკავია – ტიბეტის მთიანების საერთო ფართობი 2 500 000 კვ. კმ-ს აჭარბებს და სიდიდით იგი ბევრად მეტია, ვიდრე გრენლანდიის, ბორნეოსა ან ახალი გვინეის ფართობი!
ჩინეთის შემადგენლობაში შემავალ ტიბეტის უზარმაზარ მაღალმთიან ზეგანს მჭიდროდ და საზიაროდ ეკვრის ჩინეთის, პაკისტანის, ინდოეთისა და ნეპალის უმაღლესი მწვერვალები კ-2 (ჩოგორი, 8612 მ), მაკალუ (8485 მ), ლჰო-ცზე (8,516 მ) და ჯომოლუნგმა (იგივე ევერესტი, მსოფლიოს უმაღლესი მწვერვალი, 8848 მ), რომელიც ჩინეთისა და ნეპალის საზღვარზე არის აღმართული. სწორედ აქ, ამ მაღალმთიან ზეგანზე იღებენ თავის სათავეებს მდინარეები ხუნა-ხე და იანძი, რომელბსაც მდინარის წყლები ყვითელ და აღმოსავლეთი ჩინეთის ზღვებში ჩააქვთ.
ჩინეთის გეოგრაფიაში აღსანიშნავია კუნძული ჰაინანი (ჩინ. „ჰაი-ნან“ 海- „ჰაი“ – ზღვის; 南 – „ნან“ – სამხრეთი, ლ.ა.), რომელიც ჩინეთის სამხრეთში, ჰონგ-კონგისა და მაკაოს სამხრეთით მდებარეობს, ჩინეთის თბილ სამხრეთ-ჩინეთის ზღვაში, ვიეტნამიდან მხოლოდ 300 კმ-ში. აქაური ფერმერებს მოჰყავთ ქოქოსი, ანანასი, მანგო, ფორთოხალი, სხვა ციტრუსოვნები, იჭერენ თევზს და მოიპოვებენ ზღვის მარგალიტს. კ. ჰაინანი სახელგანთქმულია თეთრქვიშიანი პლაჟებით და ქოქოსის პალმების ტროპიკული პეიზაჟებით, რაც მილიონობით ტურისტს იზიდავს მთელი წლის განმავლობაში.
ჩინეთის, როგორც „მიწის ცივილიზაციის“ (ცნობილი ბრიტანელი ისტორიკოსის, არნოლდ ჯ. ტოინბის/Arnold J. Toynbee თეორიის მიხედვით სამყარო იყოფა „ზღვის“ და „მიწის“ ცივილიზაციებად, რომლებიც განვითარების თავისებურებების გამო, მუდმივად უპირისპირდებიან ერთმანეთს, ლ.ა.) წარმომადგენლის ტერიტორია, ათასწლეულების განმავლობაში განიცდიდა ცვლილებებს და დღეს, უზარმაზარი სახმელეთო სახელმწიფოს სახით წარმოგვიდგება. ჩინეთის ისტორიული განვითარებისას, ჩინეთის შემადგენლობაში უამრავი მონათესავე თუ სხვა წარმოშობის ხალხი და ეროვნება შევიდა, რომლებსაც დღეს, უმეტეს შემთხვევაში, ავტონომიური მმართველობა აქვთ მინიჭებული ჩინეთის ცენტრალური მთავრობისგან. შესაბამისად, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა დღეს არ წარმოადგენს ჰომოგენურ ან უნიფიცირებულ სახელმწიფოს, მასში რეგისტრირებული 56 ეთნიკური ჯგუფი და ერი, რომელბიც ჩინეთის ფარგლებში ცხოვრობენ ჩინელებთან (ჩინ. „ჰან“ – ჩინელი, ლ.ა.) ერთად. ჩინეთის ხალხებიდან აუცილებლად გამოვყოფთ რამდენიმე ეთნიკურ რაიონს, რომლებიც ფართო ავტონომიით სარგებლობე. ესენია ხუთი მსხვილი ეთნიკური ავტონომია ჩინეთის ფარგლებში: 1) გუანგ-სი/ Guangxi, ვიეტნამის მიმდებარე მსხვილი რეგიონი ჩინეთის სამხრეთში, გუანგჟოუს/კანტონის დასავლეთით; 2) შიდა მონღოლეთი („ნეი მონგოლ“); 3) შიდა მონღოლეთის იმდებარე მცირე ზომის „ნინგსიას“ (Ningxia) ავტონომია, ჩრდილოეთში, ისლამის მიმდევარი ჩინელებით; 4) ტიბეტის მთიანი ზეგანის ავტონომია, ე.წ. “სი-ზანგ/Xi Zang” და 5) სინძიან- უიღურთა ავტონომიური მხარე, ჩინეთის უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეთში, ყაზახეთისა და ყირგიზეთის საზღვარზე, სადაც ყაზახებისა და ყირგიზების მონათესავე, თურქულენოვანი ხალხი – უიღურები (ჩინ. „ვეი-ძუ“) ცხოვრობენ, რომლებსაც ჩინურს პარალელურად, არაბულის საფუძველზე შექმნილი ანბანი აქვთ და უმეტესწილად სუნიტი მუსლიმები არიან.
საინტერესოდ გვეჩვენება ჩინეთის ავტონომიების მცხოვრებთა დამოკიდებულება ჩინეთისა და ჩინური ენისადმი – მაგალითად, ჩრდილოეთ ჩინეთში ნინგსიას (Ningxia) ავტონომიაში მცხოვრები ხალხი, ჰუი, სხვა მათ მეზობელ ხალხებთან ერთად, მუსლიმები არიან, თუმც მათთვის მშოვლიურია ჩინერუ ენა და ჰანის ჩინელთა ცხოვრების წესები.
ნინგსიასგან განსხვავებით, სინძიანის თურქულენოვანი უიღურები და ბუდისტი ტიბეტელები ყოველთვის ეწინააღმდეგებოდნენ „ჰანიზაციას“/„სინიზაციას“, ანუ ჩინელებთან ასიმილაციას, განსაკუთრებით მათ ავტონომიურ ტერიტორიებზე. ჩინეთის სახელმწიფოს რეაქცია ან პასუხი ამ მიმდინარეობებზე განსხვავებულია და ზოგან ასიმილაციის ზომებში, ზოგან კი – ჩინელების დემოგრაფიულ ექსპანსიაში გამოიხატება. ეს ღონისძიებები, ზოგიერთი მეცნიერისა და დემოგრაფიის სპეციალისტის მიერ, ცენტრალური მთავრობის ცენტრიდანული და ანტი-სეპარატისტული ტენდენციების პრეცენციად მიიჩნევა.
დღეს, ჩინეთის მთავრობა დიდ ყურადღება უთმობს (განსაკუთრებით დასავლეთის პროვინციებში, რომლებიც ჩინეთის პოლიტიკური და ეკონომიკური საკმაოდ შორს მდებარეობენ და შედარებით ნაკლებად არიან განვითარებულნი) „დასავლეთის დიდი განვითარების“ პროექტებს, რაც დასავლეთის პროვინციებში ცხოვრების პირობების მკვეტრად გაუმჯობესებას და საბაზო ინფრასტრუქტურის მოდერნიზებას ითვალისწინებენ. პროექტები არ შემოისაზღვრება მხოლოს გზების, ელექტოენერგიისა თუ წყლის მიეოდების ქსელებით, „დასავლეის დიდი პროექტები“ მოიცავს აეროპორტების, ავტობანებისა და დიდი ზომის საწარმოების და სასოფლო-სამეურნეო ფერმების მშენებლობას, სინძიანისა და ტიბეტის უმეტეწილად დაუსახლებელ ან მეჩხერად დასახლებულ, ძნელად მისადგომ მთიან რაიონებში.
აქვე უნდა აღინიშნოს რომ უიღურების, ტიბეტელების ძირითადი ნაწილი, სხვა უფრო მცირე ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლებთან ერთად (გუანსის ჟუანგები, ნინგსიას ჰუი, მანჯურები ძილინის, ჰეილუნციანის და ლიაონინის პროვინციებიდან, მონღოლები, მიაო, კორეელები, დონგები და იაო) ხშირად „განვითარებას“ ჰანის ჩინელების (ჩინეთის ძირითადი მოსახლეობა) დემოგრაფიუოლ ექსპანსიას უკავშირებენ და შიშობენ რომ ეს ჰანის ჩინელების ეკონომიკურ და პოლიტიკურ დომინაციას გამოიწვევს მათ ავტონომიურ რაიონებში თუ ოლქებში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ რომ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის შორეული პროვინციების ყველა დედაქალაქი ჩქაროსნული, თანამედროვე სარკონიგზო მაგისტრალების არის დაკავშირებული ჩინეთის დედაქალაქ, პეკინთან. აქ გთავაზობთ ჩინეთის პროვინციების დედაქალაქების დასახელებს და მათ დაცილებას დედაქალაქიდან: ქ. ურუმჩი ( სინძიან-უიღურების ავტონომიური პროვინცია, 2400 კმ პეკინიდან), ქ. ჩენგდუ (, სიჩუანის პროვინცია, 1800 კმ პეკინიდან), ქ. ლჰასა (ტიბეტის ავტონომიური პროვინცია, 3100 კმ პეკინიდან), შიდა მონღოლეთის ავტონომია, ქ. ჰუჰ-ჰოტო (500 კმ პეკინიდან), ქ. ჰარბინი ( რუსეთის მოსაზღვრე ჰეილუნციანის პროვინცია, ჩინეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ყოფილი მანჯურია – 1200 კმ პეკინიდან) და ნან-ნინი (გუანსის ავტონომიური პროვინცია ჩინეთის სამხრეთი პროვინცია, ვიეტნამისა საზღვარზე, 2300 კმ პეკინიდან).
აღსანიშნავია რომ უმეტეს შემთხვევაში (გარდა პეკინი-ლჰასას/ტიბეტის მარშრუტისა, რომელიც ზოგან 5 000 მ სიმაღლეზე გადის!), ჩინური სარკინოგზო შემადგენლობის სიჩქარე, ქვეყნის დიდი ქალაქებს შორის მოგზაურობისას, საათში საშუალოდ 250-350 კმ აღწევს!

მოსწავლეთა უმრავლესობას ინდუქციური აზროვნება აქვს, უფრო ნაკლებს კი – დედუქციური, რაც იმას ნიშნავს რომ, უმრავლესობა დასკვნას ადვილად აკეთებს ხელმისაწვდომ მტკიცებულებებსა და წარსულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით. დედუქციური აზროვნების მოსწავლეები კი ლოგიკურ დასკვნას ორი ან მეტი არგუმენტიდან აკეთებენ. დედუქციური აზროვნება ლოგიკური წესების სწორად გამოყენებას გულისხმობს. მაგალითებზე, ანუ კონკრეტულ ქეისებზე დაფუძნებული სწავლების გამოყენება შეიძლება სამართლის, მედიცინის და ნებისმიერ სკოლაში, სადაც მასწავლებელს უნდა, რომ მოსწავლეებმა ნასწავლი რეალურ ცხოვრებაში გამოიყენონ. ქეისები მრავალფეროვანია, მაგალითად, „რას გააკეთებდი კონკრეტულ სიტუაციაში?“ კითხვას ახლავს დეტალური აღწერა სიტუაციისა, მონაცემები გაანალიზებისთვის და სხვა დამხმარე მასალა. ქეისის განხილვის ბოლოს მოსწავლეს უწევს პასუხის გაცემა ღია კითხვაზე, ზოგჯერ ერთაბზაციან დასკვნას აკეთებენ, ზოგჯერ პრობლემის ანალიზს, სამოქმედო გეგმაც კი დავალების პროდუქტია.

ქეისის განხილვისას მნიშვნელოვანია შემდეგ ძირითად კითხვებზე პასუხი:

• რაშია საქმე?
• რა არის ანალიზის მიზანი?
• რა არის სიტუაციის კონტექსტი?
• რა ძირითადი ფაქტები უნდა იქნას გათვალისწინებული?
• რა ალტერნატიული გადაწყვეტილებების მიღებაა შესაძლებელი?
• რას ურჩევდით ქეისის გმირს? რატომ?
• როგორ დაუსაბუთებდით რჩევის სისწორეს?

ქეისის, ანუ კონკრეტული სიტუაციის ერთ-ერთი ნიმუში, რომელიც საშუალო საფეხურის მოსწავლეებთან, ან სამედიცინო კოლეჯის სტუდენტებთან სამუშაოდ გამოდგება, აღწერს ახალბედა დედის, ნინას მდგომარეობას, რომელიც შეშფოთებულია შვილის ჯანმრთელობით. მის ჭირვეულობას საფენს აბრალებს, მაგრამ აღმოჩნდება რომ პრობლემა ანატომიური წარმოშობისაა. დავალება ადაპტირებულია ქართული სკოლებისთვის, მოიცავს სამუშაო ფურცლებს, საპრეზენტაციო მასალას, დავალებებს, როგორც ფურცელზე, ასევე ონლაინ სამუშაოდ.

აქტივობა 1: სიტუაციის გაცნობა (გააცანით მოსწავლეებს მხოლოდ პირველი ნაწილი, სთხოვეთ უპასუხონ მის ბოლოს დასმულ შეკითხვებს). 

ქეისი: საფენის დრამა                 

კითხვები

1. რა სიმპტომები აღენიშნებოდა მარინას?
2. როგორ ცდილობდა ნინა მარინას სიმპტომების მკურნალობას?
3. 3. მარინას პრობლემა მართლა საფენით იყო გამოწვეული? რატომ თვლი ასე?
4. რატომ დატოვა გაბრაზებულმა ნინამ ექიმის კაბინეტი?
5. რის სპეციალისტია უროლოგ-პედიატრი?

აქტივობა 2: საპრეზენტაციო მასალის გაცნობა (საპრეზენტაციო მასალა)

საპრეზენტაციო მასალა შეეხება ადამიანის საშარდე გზებისა და ზოგადად შარდ-გამომყოფ ორგანოებს.

აქტივობა 3: დავალებებზე მუშაობა (შესაძლებელია ჩამოთვლილი დავალებების ცალ-ცალკე აქტივობების დროს შესრულება)

ა) დავალება, მთელ კლასთან სამუშაოდ დავალებები pptx –

ბ) დავალება ინდივიდუალური მუშაობისთვის გააფერადე ნეფრონი

გ) დავალება ინდივიდუალური მუშაობისთვის თირკმლის სტრუქტურები

დ) დავალება ინდივიდუალური მუშაობისთვის გააფერადე თირკმელი

ე) დავალება ინდივიდუალური ან წყვილებში მუშაობისთვის ასოების მესერი – გამომყოფი ორგანოები

ვ) ვიდეოს ანალიზი – სამუშაო ფურცელი N 1

 აქტივობა 4: ქეისის მეორე ნაწილის განხილვა – მოსწავლეები გაეცნობიან შარდის ანალიზის, როგორც მრავალი დაავადების დიაგნოსტირების საშუალებას.

6. რა უპირატესობა და ნაკლი აქვს შარდის ნიმუშის მოშარდვის დროს აღებას?
7. რა უპირატესობა და ნაკლი აქვს შარდის ნიმუშის კათეტერით აღებას?
8. არსებობს შარდის ნიმუშის შეგროვების რამდენიმე სხვა ტექნიკაც. შესთავაზე სხვა გზა, იფიქრე როგორც ინჟინერმა, ჩათვალე, რომ მცდარი პასუხი არ არსებობს.

აქტივობა ვიდეოს ანალიზი

აქტივობა5: კვლევის ჩატარება – სიმულაციური შარდის ანალიზი სამუშაო ფურცელი N 2

აქტივობა 6: ქეისის მესამე ნაწილის გაცნობა დიაგნოზის დასმის სხვა საშუალებები

9. რატომ არის კონტრასტი საჭირო მანიპულაციის დროს?
10. რა ცვლილება აღმოაჩინე ჩვილის საშარდე გზებში?

11. 11. რა არის ექტოპიური შარდსაწვეთი? რა პრობლემას ქმნის?
12. რა განსხვავებაა გარკვეული ინფექციის წინააღმდეგ გამოყენებულსა და საპროფილაქტიკო ანტიბიოტიკებს შორის?
13. რა არის ნეფრექტომია?
14. რას აირჩევდი ნინას ადგილზე რომ ყოფილიყავი, მედიკამენტურ მკურნალობას თუ ქირურგიულ ჩარევას? ახსენი პასუხი.

აქტივობა 7: ქეისის დასკვნის პრეზენტაცია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://sites.psu.edu/pedagogicalpractices/case-studies/

https://sites.psu.edu/pedagogicalpractices/case-studies/#howto

თანამედროვე მსოფლიო რადიკალიზმის გამოღვიძებისა და გაძლიერების ხანაში ცხოვრობს. საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პრობლემებით დაინტერესებული ადამიანები ყოველდღიურად ვკითხულობთ სხვადასხვა შემაშფოთებელ ცნობას. მაგალითად, ევროპაში საკმაოდ ხმამაღლა ისმის იმ ადამიანების ხმა, რომლებიც დემოკრატიას მმართველობის საუკეთესო ფორმად არ მიიჩნევენ. ისინი ავტორიტარიზმისკენ, ერთმმართველობისკენ მიბრუნებას ემხრობიან. მათ გვერდით არსებობენ ჯგუფები, რომლებიც შემწყნარებლობას შხამად მოიხსენებენ და უცხო ადამიანების გარიყვას, განდევნას აუცილებელ ღონისძიებად აცხადებენ. აშშ-ში მილიონობით მოქალაქეს არწმუნებენ, რომ კლიმატის ცვლილება ჩინელების გამოგონილი ტყუილია დასავლური ეკონომიკის გასანადგურებლად. ბევრი აქტივისტი უკვე საჯაროდ აღიარებს, რომ ძალის გამოყენება მხოლოდ სახელმწიფოს ექსკლუზიური უფლებამოსილება არ არის, მათთვის ძალადობა თანამოქალაქეებთან ურთიერთობის ჩვეულებრივი ფორმაა.

რადიკალურ ჯგუფებზე დაკვირვების შედეგად ზოგიერთი სწავლული უცნაურ დასკვნამდე მივიდა. ბევრი მიმომხილველი ადამიანის ასაკსა და ანტიდემოკრატიულ ტენდენციებს შორის ხედავს კავშირს. თითქოს რაც უფრო მოხუცია მოქალაქე, მით უფრო ემხრობა რეტროგრადულ იდეებს. თუ საკითხს მხოლოდ ტექნიკურად შევხედავთ, შეიძლება მართლა აღმოვაჩინოთ ამგვარი კავშირი, მაგრამ სოციალური მეცნიერებები ფიზიკასა და მათემატიკას არ ჰგვანან. ჩვენ მხოლოდ რიცხვებით არ ვზომავთ მოვლენებს. აუცილებელია ყველა სოციალური ჯგუფისა თუ ასაკობრივი კატეგორიის უფრო ღრმად შესწავლა, გამონაკლისებზე განსაკუთრებული აქცენტის დასმა.

როგორც ჩანს, ბევრ ასაკოვან მოქალაქეს ძალიან ეწყინა ზოგიერთი დამკვირვებლის ზედაპირული მოსაზრებების საყოველთაოდ გავრცელება. მრავალმა ადამიანმა გადაწყვიტა თავისი შვილებისა და შვილიშვილების, მთელი საზოგადოების წინაშე ღიად გამოეცხადებინა მხარდაჭერა პროგრესული დღის წესრიგისათვის. რამდენიმე წლის წინ, ევროპის შუაგულში, ქალაქ ვენაში დაფუძნდა მოძრაობა „ბებიები რადიკალთა წინააღმდეგ“, რომელიც შემდეგ მთელს კონტინენტზე გავრცელდა.

რისთვის იბრძვიან ბებიები?

ბებიების ბრძოლის შინაარსის განხილვა რამდენიმე მაგალითის საფუძველზე შეგვიძლია.

ორიოდე წლის წინ ავსტრიის მთავრობამ ჰიტლერის მშობლიურ სახლთან დაკავშირებით საკამათო გადაწყვეტილება მიიღო. შინაგან საქმეთა სამინისტრომ კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე სასტიკი დიქტატორის ბინასთან განთავსებული მემორიალური ქვის აღება დააპირა. ქვას უზარმაზარი ასოებით აწერია: „მშვიდობისთვის, თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის აღარასოდეს დავუშვათ ფაშიზმი, გვახსოვდეს მილიონობით დაღუპული“. სახელმწიფო უწყების ინიციატივა კეთილშობილური გახლდათ – ოფიციალურ პირებს სურდათ ტურისტად ჩამოსული ნაცისტებისთვის ნაკლებად თვალსაჩინო ყოფილიყო მათთვის საინტერესო ადგილი, პოლიცია მიზნად ისახავდა არასასურველი თავყრილობების თავიდან აცილებას. ამასთანავე, ცენტრალური ხელისუფლება თანაუგრძნობდა პატარა ქალაქ ბრაუნაუს კეთილშობილ მოქალაქეებს, რომლებიც წლებია, ოცნებობენ საშინელი დამღისგან მცირედით გათავისუფლებას მაინც.

აქტიურმა ბებიებმა დაუშვებლად მიიჩნიეს მემორიალის ქუჩიდან გაქრობა. მოძრაობის წევრებმა მაშინ განაცხადეს: „დღევანდელ ევროპაში ფაშისტებისა და რასისტების მომრავლების ერთ-ერთი მიზეზი ის არის, რომ ზოგიერთები ჩვენი ისტორიის ნეიტრალიზებას ცდილობენ. ჰიტლერის მიერ ჩადენილი დანაშაულები უნდა გვახსოვდეს, მათზე მუდამ უნდა ვმსჯელობდეთ, სინანულს სამარადჟამოდ უნდა გამოვხატავდეთ, რათა ეს უბედურება აღარასდროს განმეორდეს. მიჩქმალვა, მემორიალების გადამალვა კუთხეში მიმწყვდეულ რადიკალებს დღის სინათლეზე გამოსვლის შესაძლებლობას აძლევს. ჩვენ არ ვითხოვთ მუდმივ გვემაში ყოფნას, ჩვენ გვინდა, რომ გვახსოვდეს, რათა აღარასდროს განმეორდეს“.

ბებიებმა ეს ბრძოლა მოიგეს, თუ ოდესმე ამ დაწყევლილ ადგილას აღმოჩნდებით, ვეებერთელა ქვას კვლავ შენიშნავთ პატარა ავსტრიული ქალაქის ქუჩებში.

არ იფიქროთ, რომ მოძრაობის წევრები მხოლოდ მემორიალების დასაცავად ირაზმებიან. 2024 წელს ბებიებმა ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე მძლავრ ულტრამემარჯვენე პარტიას – „ალტერნატივა გერმანიისათვის“ საშინელი თავსატეხი გაუჩინეს. პენსიონერებმა ათასობით ხელმოწერა შეაგროვეს და პეტიციით მიმართეს ბერლინის სახალხო ბანკს. პეტიციაში ისინი ფაშისტებითა და ექსტრემისტებით დაკომპლექტებული პარტიისთვის საბანკო ანგარიშის დახურვას მოითხოვდნენ. ბანკის ალყაშემორტყმულმა თანამშრომლებმა უყურადღებოდ ვერ დატოვეს მოძრაობის შემოტევა და წინასაარჩევნო კამპანიის სტარტზე პარტიას საბანკო ანგარიშები დაუხურეს.

გაერთიანება „Omas gegen Rechts“ მიიჩნევს, რომ კლიმატის ცვლილება და მისგან გამომდინარე შედეგები მხოლოდ გრეტა ტუნბერგისა და მისი თაობის წარმომადგენელთა სადარდებელი არ უნდა იყოს, გარემოს დაცვისა და გლობალური დათბობის პრობლემა პენსიონერთა საზრუნავსაც უნდა წარმოადგენდეს. აქედან გამომდინარე, მწვანეთა სამოქალაქო ჯგუფების მიერ ორგანიზებულ მასობრივ დემონსტრაციებზე მოსწავლეებისა და სტუდენტების გვერდით უკვე გამოჩნდნენ ერთ გუნდად შეჯგუფებული ბებიები, რომელთაც მწვანე დროშებთან ერთად თავიანთი მოძრაობის ტრანსპარანტებიც მოაქვთ. საერთოდ, მოძრაობის წევრების გამორჩევა ყველა ღონისძიებაზე ადვილად არის შესაძლებელი, თუ საშინელი მზე არ აჭერს, აქტივისტებს ნაქსოვი ქუდები ახურავთ თავზე.

ბევრი რომ აღარ გავაგრძელოთ, სადაც ადამიანებს, ბუნებას, დემოკრატიას დაცვა სჭირდება, სადაც ზიზღსა და ჩაგვრას ებრძვიან, ბებიები თავიანთი შვილიშვილების გვერდით დგანან და ზურგს უმაგრებენ ახალ თაობას.

მოძრაობის განვლილ გზაზე დაკვირვებისას სიხარულთან ერთად სევდაც მიპყრობს ხოლმე. სევდის მიზეზს ბებიების მიერ გამოქვეყნებულ მანიფესტში მივაკვლიე. საპროგრამო დოკუმენტის ბოლოს ევროპელი ასაკოვანი ქალები წერენ: „ჩვენ უკვე აღარ გვყავს პატარა შვილები, აღარ გვჭირდება დიდი დატვირთვით მუშაობა, გვაქვს მეტი დრო პოლიტიკაში მონაწილეობისთვის და, როგორც ჩანს, ახლა სწორედ შესაფერისი დრო დგას საერთო საქმეში საკუთარი წვლილის შესატანად. საქმე ეხება ურთიერთწახალისების, საერთო ქსელის მშენებლობისა და ხილვადობის საკითხს. სიბერე არ ნიშნავს ჩუმად ყოფნას“. ევროპელ ქალებს აქვთ საშუალება, ხმამაღლა ისაუბრონ არამხოლოდ საკუთარ, არამედ საზოგადოების პრობლემებზეც, ღარიბ ქვეყნებში კი მოხუცებს გადარჩენისთვის უწევთ ბრძოლა.

დაბრუნება სოფელში

ახლა არის ივნისი, ახლა გვიან ღამდება.
მაგონდება ბავშვობა. ეს ცა მაშინ სხვა იყო!
ამ მაღლობზე ველოდი ქრისტეს გამოცხადებას…
მერე თეთრმა სიჩუმემ ის იმედი წაიღო.

ახლა დედის აჩრდილი დებს და მამას მაბარებს,
(ახლა უფრო ხშირია დარდი და უძილობა).
მზერას მტაცებს საყდარი. ველზე გათხრილ სამარეს
ვაკვირდები შორიდან, როგორც მიწის ჭრილობას.

ახლა იქნებ ჭორებიც მომედება ტალახად:
მე ხომ ბედმა გამრიყა, თანაც მტანჯავს ციება!..
ახლა ჩემში ძნელია გენიოსის დანახვა,
ახლა ჩემი გაკილვა ყველას ეპატიება.

თუმცა თვალებს ცეცხლიანს არ ეტყობათ დაღალვა,
ვიცი, გაფითრებული ვგავარ შემოღამებას.
ნიჭმა ვეღარ მიშველა, როგორც ზეცამ მაღალმა…
არ თავდება ვარამი და იობის წამება.

ახლა მინდა ამ მზეში იმედები გახშირდეს
(თუმცა რაა იმედი? – წამიერი ფარ-ხმალი).
მელანდება სიკვდილი და სოფელი მამშვიდებს,
ჩემი ტკბილი ოცნების ლურჯი ნამოსახლარი.

ეს ხუთსტროფიანი ლირიკული შედევრი ტერენტი გრანელის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ლექსია. უხეში გამოანგარიშებით, გრანელის ლექსების ოთხმოცდათხუთმეტი პროცენტი ყველაზე გავრცელებული საზომით – ლოგაედური ათმარცვლედით არის დაწერილი. აღნიშნულ ათმარცვლედს მან შესძინა სრულიად უნიკალური ინტონაციური აკუსტიკა, გრანელის ათმარცვლედის ინტონაციურ ეპიგონიზმს დღესაც მრავლად შევხვდებით. რაც შეეხება სხვა საზომებს, რომელთა ხვედრითი წილი, როგორც უკვე აღვნიშნე, გრანელთან ცოტაა: ამ საზომებით დაწერილ მის ლექსებში თვითკმარობა და ინდივიდუალიზმი კონცეპტუალურ-თემატური აქცენტებით უფრო მიიღწევა. ტერენტი, ზოგადად, არ იყო ნოვატორი ვერსიფიკატორი, უკვე არსებული, სულ რამდენიმე ფორმის ფარგლებში ოპერირებდა, თუმცა ეს ფორმები წარმოუდგენელ პოეტურ სიმაღლემდე აიყვანა, როგორც ჭეშმარიტად დიდ პოეტს სჩვევია.

ეს კონკრეტული ლექსი ფოლკლორული თოთხმეტმარცვლედით არის დაწერილი. ამ რამდენიმე თვის წინ, გალაკტიონისადმი მიძღვნილ ერთ გადაცემაში, ერთი პატივცემული ამ და სხვა ძველ საზომებს გალაკტიონს “აბრალებდა”, მისი შემოტანილიაო. სინამდვილეში ეს ფოლკლორული საზომია, რომელიც, საყოველთაო მოსაზრებით, გურამიშვილმა გაალიტერატურულა. თუმცა ამ საზომის მწიგნობრულ ვარიანტს გურამიშვილამდე გაცილებით ადრე – მეცხრე საუკუნეში ვხვდებით ატენის სიონის კედელზე, სადაც სხვადასხვა სახეობის (5/2 და 4/3) შვიდმარცვლედით დაწერილი ორი, მონორიმულად გარითმული ლექსის ფრაგმენტი იკითხება:

1. “იხილეთ ესე ჟამი,
წავა, ვითარცა წამი…” და ა. შ.

და

2. “ეგრე იტყვის მოძღვარი,
მუნ არ არის ვაჭარი…” – და ა. შ.

ზემოთ ნახსენები პატივცემული პირველ წარწერაში დამუშავებულ შვიდმარცვლედსაც (5/2) გალაკტიონს მიაწერდა, თუმცა დავანებოთ თავი, ამჟამად ჩვენ მეორე წარწერა გვაინტერესებს: ეს ის თოთხმეტმარცვლედია, რომლითაც ტერენტის, ზემოთ მოხმობილი, ლექსია დაწერილი, ოღონდ ეს თოთხმეტმარცვლედი, უბრალოდ, შუაზეა გახლეჩილი. მიუხედავად ამ წარწერისა, ამ და ათეულობით სხვა საზომის ლიტერატურული ლეგიტიმაცია, ცხადია, გურამიშვილის დამსახურება გახლავთ, წორედ გურამიშვილის მეშვეობით კულტივირდა ეს საზომი შემდგომდროინდელ ქართულ პოეზიაში და გალაკტიონმაც სწორედ მისგან აიღო (ისევე, როგორც – სხვა, არაერთი საზომი), უბრალოდ, გალაკტიონმა ამ საზომში შიდა რითმები შემოიტანა და ასე დაწერა “ლურჯა ცხენები”. ეს საზომი, გალაკტიონისეული შიდა რითმებით, გრანელსაც აქვს გამოყენებული და იქ “ლურჯა ცხენების” ინტონაციურ ტყვეობას ვერ აღწევს თავს, თუმცა ეს შეგირდობის პერიოდია. ამ პერიოდში გრანელთან ცისფერყანწელების საერთო პოეტიკის (ბესიკური თოთხმეტმარცლედის მონოტონური, მოსაწყენი ინტონაცია) შეინიშნება, თუმცა ტერენტიმ რეკორდულად მალე დაძლია გავლენები და თავის უნიკალურ ხმას მიაგნო, ოღონდ უნდა ითქვას, რომ ამ და კიდევ სხვა რამდენიმე საზომით მისი შემდგომი, უკვე ღრმად ინდივიდუალისტური, დაინტერესება სწორედ გალაკტიონიდან მოდის.

***

ლექსი (როგორც ტერენტის თითქმის ყველა ლექსი) ჯვარედინად გარითმული კატრენებით არის დაწერილი. რას გვეუბნება ლექსის კონცეპტუალური მხარე? – აქ ტერენტი მთელი თავისი გენიალური დიდებულებით არის წარმოდგენილი, მისი პოეზიის ყველა იმანენტური შტრიხია ამ ლექსში თავმოყრილი: სოფელში დაბრუნების თემა; რელიგიური მოტივები; გარიყულობა და უიმედობა; მუდმივი სიახლოვე ტრანსცენდენტურ სამყაროსთან.

გრანელმა წალენჯიხა სახარებისეული ტოპონიმიკის რეგისტრში აიყვანა. ჩემი ბავშვობა მთლიანად თუ არა, ნაწილობრივ მაინც წალენჯიხასთან იყო დაკავშირებული – დეიდაჩემი ცხოვრობს იქ, თანაც – გრანელის სახლ-მუზეუმიდან სულ ორასიოდე ნაბიჯში. მახსოვს გრანელის მოუვლელი სახლ-მუზეუმი…

ეს ლექსი ჩემში ბავშვობისდროინდელ, ტკბილ-მწარედ ინტიმურ ემოციებს აღძრავს: მახსენდება მოასფალტებული, დახვეული, ხეებით დაბურული გზა, რომელიც ფერდობს მიუყვება ეკლესიამდე (“ამ მაღლობზე ველოდი ქრისტეს გამოცხადებას…”), მახსენდება წალენჯიხის ძველი ტაძარი, სადაც მოვინათლე (“მზერას მტაცებს საყდარი.”) და მახსენდება ტაძრის გაყოლებაზე გათხრილი სამარე ჩემი ოცდაერთი წლის დეიდაშვილისა, რომელიც რუსეთში მოკლეს (“ველზე გათხრილ სამარეს / ვაკვირდები შორიდან, როგორც მიწის ჭრილობას…”)…