გაკვეთილზე მოსწავლის დაგვიანებით შემოსვლა მასწავლებლისთვის რამდენად უსიამოვნოა, თუმცა კლასში ჯერ ენერგეტიკული  სასმლის ქილა და მერე მოსწავლე რომ შემოდის, ჩემთვის ეგ უკვე ტრაგედიაა. ტვინში ირთვება სირენები, თვალები მინათდება და ყოველ ჯერზე იმის ახსნას ვიწყებ, რატომ არ უნდა მიიღოს ის არასრულწლოვანმა და მით უფრო, უზმოზე. ენერგეტიკულ სასმელზე „დაუსრულებელი“ საუბრით ისე მოვაბეზრე თავი ჩემს მოსწავლეებს, რომ გაკვეთილზე უკვე მალავენ, მაგრამ ეს ხომ საბოლოო გამოსავალი არაა. დერეფანში, ქუჩაში, სხვა გაკვეთილზე, კინოში და კიდევ ბევრ ადგილას, სამწუხაროდ, ოჯახებში სიამოვნებით აგემოვნებენ. ენერგეტიკული სასმელებზე დამოკიდებულებაც ისეთივე მასშტაბური გახდა, როგორც ნიკოტინზე.  ვფიქრობ, რომ ამაზე ყველამ უნდა ვისაუბროთ, სადაც და როგორც მიგვიწვდება ხმა. ჩემი წერილის მიზანი მკითხველის დაფიქრებაა, მასწავლებლისთვის კი სხვადასხვა აქტივობის ჩამონათვალის მიწოდებაა

ნაწილი I – ზოგადი მიმოხილვა

ენერგეტიკული სასმელი პირველად ავსტრიაში დაამზადეს. ის განსხვავდება ე.წ. სპორტული სასმელებისგან.

სახელწოდებაში სიტყვა „ენერგეტიკული“ არ გამოსახავს საკვების ენერგეტიკულ ღირებულებას. მის შემადგენლობაში შედის:

კოფეინი – სტიმულატორი – რომელიც ახდენს ფიზიკური და მენტალური პროცესების სტიმულირებას. კოფეინის დღიური უსაფრთხო ნორმა მოზარდებში არის 100 მგ, ზრდასრულებში – 400 მგ, ორსულებში – 200 მგ. დოზის გადაჭარბების შემთხვევაში ირღვევა გულის ციკლი, ვითარდება უძილობა, იზრდება არტერიული წნევა, ძლიერდება თავის ტკივილი და მატულობს ადამიანის დაძაბულობა. ყავა ესპრესოში კოფეინი მხოლოდ 45 მგ-ია. კოფეინი ტვინსა და ნერვულ სისტემას ასტიმულირებს კორტიზოლისა და ადრენალინის ცირკულაციის გაძლიერებით.

ენერგეტიკულ სასმელში შესაძლოა, იყოს გაზირებული წყალი, გლუკოზა, დამატკბობელი ან ფრუქტოზა. ასევე არის მცენარეული ექსტრაქტი და სხვა ინგრედიენტები.

ერთი ქილა ენერგეტიკული სასმელი საშუალოდ შეიცავს 54 გრამ შაქარს, უმთავრესად გლუკოზის სახით, რაც კაფეებში გამოყენებული შეფუთული შაქრის 13,5 პაკეტს შეესაბამება. ეს იგივეა, რაც 5,4 საშუალო ზომის დონატში არსებული შაქრის რაოდენობა. ყველაზე მეტ შაქარს მოიხმარს აშშ-სა და ბელგიის მოსახლეობა, სწორედ აშშ-ს მოსახლეობის 33%-ის BMI > 30, ე.ი. გავრცელებულია სიმსუქნე და ჭარბწონიანობა. 1988-1994 წლებში აშშ-ს კაცების 63%, ქალების – 55% იყო მსუქანი ან ჭარბწონიანი, 2007-2012 წლებში კი მაჩვენებელი შესაბამისად 75% და 67%-მდე გაიზარდა. მკვლევრებს აინტერესებდათ მიზეზი. მონაცემების დამუშავების შემდეგ გამოვლინდა, რომ ერთ-ერთი გამომწვევი ენერგეტიკულ სასმელებში არსებული დიდი რაოდენობით გლუკოზა და ტაურინია. ტაურინი ამინომჟავაა, ის მნიშვნელოვანია გულისა და ჩონჩხის კუნთებისთვის, ასევე ტვინის, თვალებისა და სისხლის წნევის რეგულირებისთვის. მისი უსაფრთხო დღიური დოზა 300 მგ-ია. ერთი ქილა ენერგეტიკული სასმელი კი ტაურინის ათასზე მეტ მგ-ს შეიცავს. ტაურინი მონაწილეობს ცხიმებისა და წყლის შერევის პროცესში. ამინომჟავას შეიცავს ნაღველი და მსხვილი ნაწლავები. კოფეინისგან განსხვავებით არ ასტიმულირებს, თუმცა ცვლის სისხლში კალციუმის კონცენტრაციას, სწორედ ეს იონი მოქმედებს გულის შეკუმშვის სიხშირესა და სისხლის წნევაზე.

ენერგეტიკულ სასმელებში არის B ჯგუფის ვიტამინები: B₃; B_6, B_2, B_12. ნიაციანი B ჯგუფის ვიტამინია. ის საკვებს „აკონვერტირებს“ ენერგიაში. ასევე ასტიმულირებს „კარგი“ ქოლესტერინის გამოყოფას.

გუარანა – ენერგეტიკული  სასმლის ძირითადი ინგრედიენტია, შეიცავს კოფეინსა და სტიმულატორებს, მაგალითად თეოფილინს, თეობრომინს, რომლებიც არც ისე უსაფრთხოა განსაკუთრებით თინეიჯერებისთვის. მასში ორჯერ მეტი კოფეინია, ვიდრე ყავაში.

ენერგეტიკული  სასმლის დიდი რაოდენობით მიღება ზრდის გულის შეკუმშვის სიხშირესა და სიძლიერეს, იზრდება სისტოლური დაძაბულობა. 2015 წელს ტეხასის შტატის მედიცინის სკოლამ მოხალისე პირებზე ჩატარებული კვლევით დაადგინა, რომ ენერგეტიკული სასმელების სისტემატური გამოყენების შედეგად იზრდება წნევა, იცვლება გულის კუნთში წარმოქმნილი ელექტრული იმპულსის სიხშირე, ვითარდება არითმია, გვირგვინოვანი არტერიის სპაზმი და აორტის მწვავე შეკუმშვა.

ენერგეტიკული სასმელები შეიცავს ჟენშენის ფესვების ექსტრაქტს. ამ მცენარის ნაყენი მცირე რაოდენობით გამოყენების შემთხვევაში: ასტიმულირებს იმუნურ ფუნქციას, ადამიანს თავს აგრძნობინებს კარგად, ზრდის გარეგანი სტრესორებისადმი მდგრადობას, აძლიერებს კოგნიტიურ ფუნქციას, კონცენტრაციის უნარს და აუმჯობესებს მეხსიერებას. 19 ზრდასრულში 200 მგ/დღეში რვა კვირის განმავლობაში არ ცვლის მეტაბოლურ პასუხს. 38 ზრდასრულში 2 გ/დღეში არ შეინიშნა ვარჯიშისა და აღდგენის უნარების გაუმჯობესება. ენერგეტიკულ სასმელებში არის 400 მგ ჟენშენის ექსტრაქტი.

ენერგეტიკული სასმელი აფხიზლებს, ზრდის ყურადღების სიმახვილეს, რეაქციის სიჩქარეს. აძლიერებს კუნთების ძალასა და გამძლეობას, თუმცა ამ ფაქტის მყარი სამეცნიერო მტკიცებულებები ჯერ არ არსებობს. ენერგეტიკული სასმელების ხშირი მოხმარება ჯანმრთელობისთვის მრავალ რისკს შეიცავს. ალკოჰოლთან ერთად მისი მოხმარება ზრდის ტრავმების ჩამოყალიბების სიხშირეს. გადაჭარბებული მოხმარება იწვევს გულისა და ფსიქიატრიულ დაავადებებს. რისკის ქვეშ არიან ორსულები, თინეიჯერები, სპორტსმენები, ადამიანები, რომლებსაც აქვთ გულ-სისხლძარღვთა სისტემის რაიმე ქრონიკული დაავადება. ბოლო წლებში განსაკუთრებით გაიზარდა მათი მომხმარებლის რაოდენობას. რაც უკავშირდება ახალგაზრდებზე გათვლილ სარეკლამო რგოლებს, სოციალურ ქსელებში, სპორტულ ღონისძიებებსა და ღია ცის ქვეშ კონცერტებზე მათ უფასო გავრცელებას.

შეჯამების სახით, მაინც რა გავლენას ახდენს ენერგეტიკული სასმელები ადამიანის ჯანმრთელობაზე:

• იზრდება ტიპი 2 დიაბეტის რისკი, რადგან სისხლში ხანგრძლივად ჭარბი გლუკოზა უჯრედების მიერ მის არაეფექტურ აბსორბციასა და მეტაბოლიზმს განაპირობებს;
• იზრდება სიმსუქნის რისკი;
• იზრდება გაუწყლოების რისკი, რადგან შარდმდენ ნივთიერებებს შეიცავს;
• უძილობას იწვევს, რადგან ირღვევა სეროტონინის ცვლა და შესაბამისად ძილ-ღვიძილის ციკლი. ამ დროს სეროტონინის გამოთავისუფლება ითრგუნება;
• სისხლში მოცირკულირე ადრენალინის რაოდენობა იმატებს და შედეგად ხდება გულის აჩქარება.

დასკვნა: წამიერი ენერგიის მოზღვავებისთვის ჯანმრთელობის რისკის ქვეშ დაყენება არაგონივრული ქცევაა.

ნაწილი II – აქტივობები მასწავლებლებისთვის

(აქტივობების განხორციელება სასურველია დამრიგებლების, ბიოლოგიის, ქიმიის, სპორტის მასწავლებლებისა და სკოლის ექიმის მონაწილეობით).

1. მოსწავლეების გამოკითხვა, რომლითაც დადგინდება რა ასაკის მოსწავლეები და რა სიხშირით მოიხმარენ ენერგეტიკულ სასმელებს.
2. ენერგეტიკული სასმლის ეტიკეტის გამოკვლევა – მოსწავლეები სხვადასხვა ენერგეტიკული  სასმლის ეტიკეტებზე წარმოდგენილ ინფორმაციას შეაგროვებენ, ცხრილის სახით წარმოადგენენ და შეადარებენ ჯერ ერთმანეთს სხვა რომელიმე სასმელს;
3. რეკლამისა და ანტირეკლამის მომზადება – მოსწავლეთა ერთი ჯგუფი მოამზადებს რეკლამას, მეორე კი ენერგეტიკული სასმლის ანტირეკლამას;
4. დისკუსია/დებატები – სკოლის ექიმისა და რამდენიმე მშობლის მონაწილეობით ჩატარდება დისკუსია ან დებატები, სადაც მოსწავლეები შემთხვევითობის პრინციპით დაიყოფიან ენერგეტიკული სასმელების გამოყენების მომხრეებისა და მოწინააღმდეგეების ჯგუფებად და წინასწარ მოამზადებენ არგუმენტებს საკუთარი პოზიციის დასაცავად;
5. სპორტის მასწავლებელი ჩაატარებს მინი-ლექციას ე.წ. სპორტული და ენერგეტიკული სასმელების მოქმედებაზე ადამიანის სხვადასხვა ორგანოთა სისტემაზე, განსაკუთრებით გულსა და კუნთებზე;
6. კლასში ჩამოყალიბდება მოხალისეების ჯგუფი, რომლებიც სკოლის ექიმთან ერთად სხვა კლასების მოსწავლეებს გაესაუბრებიან ენერგეტიკულ სასმელებთან დაკავშირებით.
7. სურვილის შემთხვევაში მოამზადებენ საინფორმაციო ხასიათის რესურსს მშობლებისთვის.

https://en.wikipedia.org/wiki/Energy_drink

https://youtu.be/9_MpaZmuoxM

https://www.reagent.co.uk/blog/chemicals-in-energy-drinks/

რამდენიმე დღის წინ ავტობუსით მგზავრობისას ჩემ წინ მჯდომ ორ მოზარდ გოგონას შორის საინტერესო, საყურადღებო და შეიძლება ითქვას, ნებისმიერი მშობლისთვის ერთგვარად საგანგაშო დიალოგის უნებლიე მოწმე გავხდი. „რომ იცოდე, რა ბედნიერი ხარ, დედა გვერდით რომ გყავს“ – ხმაში ერთგვარი სინანულით მიმართა ანანომ მეგობარს – „ყველაფერს დავთმობდი დედაჩემი ჩემ გვერდით რომ ყოფილიყო. როგორ ვეხვეწებოდი, უცხოეთში სამუშაოდ რომ მიდიოდა, უარი ეთქვა თავის გადაწყვეტილებაზე. ის ცდილობდა, დავემშვიდებინე, შენს მომავალზე ვზრუნავ და იმიტომ მივდივარო. უკვე შვიდი წელი გავიდა, რაც დედა ჩემ გვერდით არ არის. მართალია მირეკავს, მესაუბრება, საჩუქრებსაც არ მაკლებს, მაგრამ მე მასთან ჩახუტება მენატრება. იცი, ახლა ცოტა მაშინებს კიდეც მასთან შეხვედრა, თანდათან ის ჩემთვის თითქოს უცხო ადამიანი ხდება. ხშირად, როცა მირეკავს, ორივე სასაუბრო თემებს ვეძებთ, არ ვიცით რაზე ველაპარაკოთ ერთმანეთს“. მეგობარი ერთგვარი სევდით უსმენდა თანატოლს. შემდეგ კი მისი დამშვიდება დაიწყო – „არ ინერვიულო. შენ გგონია რახან დედაჩემი ჩემ გვერდით არის და უცხოეთში არ წავიდა, დიდი მეგობრობა გვაკავშირებს ერთმანეთთან?! ხანდახან ისეთი დაღლილი მოდის სამსახურიდან, ჩემთან საუბრის არანაირი სურვილი არა აქვს. არის შემთხვევები, როცა მე უკვე მძინავს მისი მოსვლისას. იმ დღეებში კი, როცა ორივე სახლში ვართ, ან საქმეებშია ჩაფლული, ან საკუთარ მეგობრებთან სატელეფონო საუბრებით არის დაკავებული. მე კი როგორ მჭირდება მისი რჩევები, რომ სირთულეების გადალახვა შევძლო, მართალია ერთ სახლში, ერთ ჭერქვეშ, ერთმანეთის გვერდით ვცხოვრობთ, მაგრამ ჩვენც თანდათან უცხო ადამიანები ვხდებით ერთმანეთისთვის“, – გულდაწყვეტილი თიკო არ ცდილობდა დაემალა საკუთარი გულისტკივილი მეგობრისთვის და ამით ერთგვარი თანაგრძნობაც გამოეხატა მის მიმართ.

 

გაუცხოება რომ უცხო არ არის ჩვენი საზოგადოებისთვის, ვფიქრობ ამას ყველა უნდა ამჩნევდეს. გაუცხოება მეგობრებს, ნათესავებს, მეზობლებს შორის დღეს აღარავის აკვირვებს. თუმცა, მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოება განსაკუთრებული საფრთხის შემცველია. პიროვნული ფორმირების პროცესში მყოფ მოზარდს ყველაზე მეტად მშობლების სიახლოვე, მათი ყურადღება, მზრუნველობა და ჩართულობა ესაჭიროება. ვერავინ შეძლებს ბავშვისთვის იმის გაკეთებას, რის გაკეთებაც მშობელს შეუძლია, ვერავინ შეძლებს მის ჩანაცვლებას. თუ მათ შორის გაუცხოება დაისადგურებს, ამას ბევრი უარყოფითი შედეგი შეიძლება მოhყვეს და სერიოზულად დააზარალოს ბავშვი, მისი განვითარება.

 

 მშობლებთან გაუცხოების შესაძლო შედეგები ბავშვებში:

• დაქვეითებული თვითშეფასება;
• სირთულეები საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებისას. ბავშვს ექნება საკუთარი მოსაზრებების თავისუფლად გამოთქმის შიში;
• შფოთვა, ბრაზი, აგრესია;
• სტრესული მდგომარეობა, ემოციური ლაბილურობა და ემოციური გადაღლა;
• ნევროზული დარღვევები, ისეთი, როგორიცაა მაგ. დეპრესია, შიშები, მაღალი შფოთიანობა;
• მტრული დამოკიდებულება გარე სამყაროს და სხვა ადამიანების მიმართ;
• თანაგრძნობის, თანაგანცდის, ემპათიის ნაკლებობა;
• ადამიანებთან ჯანსაღი ურთიერთობების დამყარების უუნარობა;
• საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა, თავდაჯერებულობის ნაკლებობა;
• შებოჭილობა ქცევაში.

 

იმისათვის, რომ შევძლოთ მშობლებთან გაუცხოების შემთხვევაში ბავშვის მდგომარეობის ერთგვარად შემსუბუქება, უნდა ვიცნობდეთ იმ მიზეზებს, რომლებიც მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოებას იწვევს.

 

მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოების გამომწვევი ძირითადი მიზეზები:

 

• უკანასკნელ ათწლეულებში ჩვენს ქვეყანაში მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოების ერთ-ერთ სერიოზულ მიზეზად იქცა მშობლების, განსაკუთრებით კი დედების უკონტროლო გადინება ქვეყნიდან. ლუკმა-პურის საშოვნელად, შვილების გამოსაკვებად და მათი მომავალი ცხოვრების მოსაწყობად უცხოეთში გადახვეწილი დედები, რომლებიც წლების განმავლობაში ვერ ხედავენ საკუთარ შვილებს, არ არიან მათ გვერდით მათი ცხოვრების ყველაზე მნიშვნელოვან მომენტებში, არცთუ იშვიათად სრულიად უცხო ადამიანებად იქცევიან შვილებისთვის და წლების შემდეგ, როცა ისინი სამშობლოში ბრუნდებიან, აღმოაჩენენ, რომ საერთოდ არ იცნობენ საკუთარ შვილებს. შვილებთან გაუცხოება მათ ქვეცნობიერად ახალი მიზეზების ძებნას აწყებინებს, რომ კვლავ დატოვონ ოჯახი და უცხოეთში წასვლის მიზეზად ამჯერად შვილიშვილების დახმარების სურვილს ასახელებენ;
• ბავშვების მშობლებთან გაუცხოების საკმაოდ ხშირ მიზეზს წარმოადგენს მშობლების უზომოდ დაკავებულობა და შვილებთან ურთიერთობისათვის დროის სერიოზული დეფიციტი. არცთუ ისე იშვიათია შემთხვევები, როცა ერთ ჭერქვეშ მცხოვრები მშობლები და შვილები თითქმის ვერ ხედავენ ერთმანეთს – დილით, მშობლების სახლიდან გასვლისას ბავშვებს ჯერ კიდევ სძინავთ, საღამოს კი სახლში გვიან დაბრუნებულ მშობელს შვილი უკვე დაძინებული ხვდება. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ბავშვი არ იძინებს და ელოდება დედის დაბრუნებას, რომ მასთან საკუთარი ცხოვრების მნიშვნელოვან მოვლენებზე ესაუბროს, დაღლილ-დაქანცული დედა თავს არიდებს შვილთან საუბარს იმ მოტივით, რომ ძალიან დაღლილია, საუბრის თავი არა აქვს და უნდა დაიძინოს, რომ დილით დროულად ადგომა და სამსახურში წასვლა შეძლოს. როცა ასეთი მდგომარეობა დიდხანს გრძელდება, შეიძლება ბავშვმა სხვაგან დაიწყოს იმ ადამიანების ძებნა, რომლებიც მას მოუსმენენ, პატივს სცემენ, რჩევებს მისცემენ. არის შემთხვევები, როცა ეს ადამიანები ერთგვარი საფრთხის შემცველებიც ხდებიან ბავშვისთვის, მაგრამ მშობლებთან გაუცხოებული მოზარდისთვის შეიძლება სრულიად უცხო ადამიანი დიდ ავტორიტეტად იქცეს და მისი რჩევებიც კრიტიკის გარეშე გაითვალისწინოს;
• მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოების მიზეზი შეიძლება გახდეს ასევე დაძაბული ვითარება ოჯახში და გაუთავებელი კონფლიქტები მეუღლეებს შორის. ასეთ დროს ხშირად ერთ-ერთი მშობელი შეგნებულად, განზრახ უარყოფითად განაწყობს ბავშვს მეორე მშობლის წინააღმდეგ. მოზარდები, რომლებიც მსგავს სიტუაციაში ხვდებიან, განიცდიან რთულ, ამბივალენტურ გრძნობას. მათ უყვართ ორივე მშობელი, მაგრამ იძულებულები არიან, მუდმივად ასიამოვნონ ერთ-ერთ მათგანს, იმას, ვინც მოცემულ მომენტში იკავებს ძალის პოზიციას და აქვს შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს ბავშვზე. შედეგად მოზარდი იწყებს იმის დაჯერებას, რომ მეორე მშობელი ნამდვილად ცუდია; ის არ გრძნობს თავს დამნაშავედ მშობლის სიძულვილის გამო და არ ღელავს მასზე, გაურბის მასთან ურთიერთობას, პირისპირ საუბარს;
• მშობლებისა და შვილების ურთიერთობას სერიოზული საფრთხის წინაშე აყენებს და ერთ-ერთი მშობლის მიმართ გაუცხოების ალბათობას მნიშვნელოვნად ზრდის მეუღლეების განქორწინება, ოჯახის დანგრევა. ასეთ დროს ძალიან ხშირად ერთ-ერთი მშობელი ბავშვის მანიპულირებით არის დაკავებული და ძალისხმევას არ იშურებს, რომ მომართოს მოზარდი მეორე მშობლის წინააღმდეგ. რადგანაც ბავშვს არა აქვს ასეთი მშობლისაგან განცალკევებით ცხოვრების შესაძლებლობა და მთლიანად დამოკიდებულია მასზე ცხოვრების ყველა ასპექტში, ის მძევლის მდგომარეობაში იმყოფება. ის იკავებს იმ მშობლის მხარეს, რომელიც მას სხვადასხვა გზით აიძულებს უარყოს მეორე მშობელი, შეურაცხყოს, განდევნოს ის საკუთარი ცხოვრებიდან. გულის სიღრმეში ბავშვებს, როგორც წესი, სურთ, ღიად გამოხატონ თავიანთი სიყვარული უარყოფილი მშობლის მიმართ, მაგრამ ეშინიათ მეორე მშობლის აგრესიული რეაქციის. პრობლემა ის არის, რომ გარკვეულ მომენტში ბავშვები თავად იწყებენ იმის დაჯერებას, რომ სძულთ მშობელი. სასურველი მიზნის მისაღწევად ბავშვზე ზეწოლის ერთ-ერთი ფორმაა ემოციური განდგომა, განცალკევება, გულგრილობა, სიცივე და სიყვარულის გაცემაზე უარის თქმა, თუ ბავშვი თავს უფლებას მისცემს გამოხატოს დადებითი დამოკიდებულება მეორე მშობლის მიმართ. დროთა განმავლობაში, ყოველივე ზემოაღნიშნულმა შეიძლება სერიოზული გაუცხოება გამოიწვიოს ბავშვსა და მშობლებს შორის.

რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ თავიდან ავიცილოთ გაუცხოება მშობლებსა და შვილებს შორის – რეკომენდაციები:

• მოვერიდოთ ბავშვთან ხანგრძლივ განშორებას, თუ ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი არ არის ბავშვისთვის ან მშობლისთვის. გავითვალისწინოთ, რომ დედის სიახლოვეს, მის სითბოს, სიყვარულს, მასთან მუდმივ ურთიერთობას ბევრი სირთულის დაძლევა და ასევე ბევრი პრობლემის კომპენსირება შეუძლია ბავშვისთვის. თუმცა, მატერიალური კეთილდღეობა და საჩუქრების სიმრავლე ნამდვილად ვერ ანაცვლებს დედის სითბოს, სიყვარულს, მასთან ჩახუტებით მიღებულ სიამოვნებას;
• ნურასოდეს მოვიმიზეზებთ დაღლილობას და ნუ მოვიცილებთ ბავშვს უხეშად, თუ მას ჩვენთან ურთიერთობის და საუბრის სურვილი აქვს. მაშინაც კი, თუ ძალიან დაღლილი ვართ და გვიჭირს ბავშვის მოსმენა, შეგვიძლია გამოვნახოთ საუბრის გადავადების ისეთი ფორმა, რომელიც მოზარდს არ გაანაწყენებს და პირიქით, ემპათიას, თანაგრძნობას აღუძრავს ჩვენ მიმართ ჩვენი მდგომარეობის გამო. მაგ. შეგიძლიათ უთხრათ, რომ ძალიან გაინტერესებს, ამასთან გვსურს კიდეც მასთან საუბარი, მაგრამ იმისათვის, რომ ყურადღებით მოსმენა შეძლოთ, ცოტას დაისვენებთ და შემდეგ აუცილებლად მოისმენთ მის მონათხრობს. ეს უფრო მისაღები იქნება ბავშვისთვის, ვიდრე მისი უხეშად მოცილება სიტყვებით: „შენი თავი არ მაქვს, ჩემთან ლაპარაკს გირჩევნია დაჯდე და გაკვეთილები მოამზადო!“. გავითვალისწინოთ ისიც, რომ უფროსებს ძალიან ცოტა დრო გვაქვს ბავშვთან მეგობრული, ნდობით განმსჭვალული და კეთილგანწყობილი დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად. ეს მხოლოდ გარდატეხის ასაკამდეა შესაძლებელი. თუ ამ დროისათვის ვერ მოვასწრებთ, გარდატეხის ასაკში მოზარდი უკვე თავად იპოვის იმ ადამიანებს, რომლებსაც გულს გადაუშლის, რომლებიც მოუსმენენ და რჩევებსაც მისცემენ. თუმცა, რამდენად ეფექტიანი იქნება ეს რჩევები, შეიძლება ჩვენთვის ამოუცნობ საიდუმლოდ დარჩეს;
• ნუ გავხდით უფროსები ბავშვებს ჩვენ შორის კონფლიქტების განხილვის მოწმედ. ეს ჩვენ ვერაფერში დაგვეხმარება, ბავშვს კი სერიოზულად დააზარალებს ემოციურად და ნდობასაც დაუკარგავს ჩვენ მიმართ;
• განქორწინების შემთხვევაში ნუ ვისაუბრებთ უარყოფითად ყოფილ მეუღლეზე, ნუ წამოვწევთ წინ მის ნაკლოვან მხარეებს. ნება მივცეთ ბავშვს ურთიერთობა იქონიოს ორივე მშობელთან. მეტი დრო გავატაროთ პატარასთან. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია 3-დან 7 წლამდე პერიოდში, როდესაც ყალიბდება მიჯაჭვულობა და საფუძველი ეყრება გენდერულ როლებს. მშობლებთან გაუცხოების თავიდან აცილების მიზნით ბავშვი უნდა იღებდეს მეტ-ნაკლებად თანაბარ ყურადღებას ორივე მშობლისგან.

 

დაბოლოს გავითვალისწინოთ, რომ მშობლებსა და შვილებს შორის გაუცხოების თავიდან აცილება შეიძლება ყოველთვის ადვილი არ არის, თუმცა შესაძლებელია. ამაში სერიოზულ დახმარებას გაგვიწევს იმ უარყოფითი შედეგების გააზრება და გაანალიზება, რომლებიც შეიძლება მოჰყვეს ბავშვებთან გაუცხოებას. ამასთან, გავითვალისწინოთ, რომ არავის და არაფერს შეუძლია ბავშვის განვითარებაზე ისეთი სერიოზული გავლენის მოხდენა, როგორც მშობელთან ურთიერთობას. კაცობრიობას ამაზე უკეთესი ჯერ არაფერი მოუგონია.

 

 

(მეორე ნაწილი)

 

ნინო ზედელაშვილმა 2012 წელს გამოსცა წიგნი, სახელად „ნაწილიანი – მოგონებები გოდერძი ჩოხელზე“. ავტორი მწერალსა და მის ოჯახთან დამეგობრების ულამაზეს ამბავს მოგვითხრობს, მერე მისი მწერლობისა და რეჟისორობის შესახებ საინტერესო ფაქტებს გვაცნობს, რასაც მოჰყვება გოდერძი ჩოხელის მეგობრების, კოლეგების, ოჯახის წევრების მიერ წერილებში ასახული მოგონებები. წიგნს დართული აქვს ფოტომასალა ოჯახის არქივიდან.

წიგნის კითხვისას მკითხველის თვალწინ იძერწება მწერლის პორტრეტი, გოდერძი ჩოხელი – შვილი, ძმა, მოსწავლე, სტუდენტი, მეუღლე, მამა, მეგობარი, რეჟისორი, მწერალი, პოეტი, სცენარისტი, მეზობელი, ბიძა, სულიერი შვილი, მოქალაქე. ვეცნობით მას მრავალმხრივ: წარმატებულსა და ცხოვრებისეულ ქარიშხალში მოყოლილს, აღტაცებულსა და სევდიანს, ხალისიანსა და ფიზიკური ტკივილებით სავსეს, წერაზე, კინოზე, სამშობლოზე, ოჯახზე თავდავიწყებით შეყვარებულ კაცს. მოგონებების ადრესანტებს ერთადერთი ადრესატი ჰყავთ – ყველასთვის საყვარელი გოდერძი ჩოხელი, ადამიანთა გულების გამაერთიანებელი.

ნინო ზედელაშვილის წიგნი „ნაწილიანი – მოგონებები გოდერძი ჩოხელზე“ საინტერესო იქნება როგორც მწერლის შემოქმედების მკვლევრებისთვის, ისე მისი ბიოგრაფიის დაწვრილებით გაცნობის მსურველთათვისაც. ამასთანავე, მოგონებები ეპოქის პოლიტიკურ, ისტორიულ და კულტურულ მოვლენებს ასახავს. მწერლის ფსიქოლოგიური პორტრეტის გაცნობა მკითხველს მისი მრავალმხრივი შემოქმედების – ფილმების, პროზისა და პოეზიის – აღქმას გაუადვილებს.

მოგონებებიდან ამონარიდების გაზიარებამდე მოვიყვანთ წიგნში ასახულ ინფორმაციას გოდერძი ჩოხელის ფილმების შესახებ, რადგან მის მწერლურ შემოქმედებასთან ერთად ფართო საზოგადოებისთვის გოდერძი ჩოხელის კინონამუშევრების შეხსენება მნიშვნელოვანი მგონია:

„ადგილის დედა“, „ნამეხარი მუხა“, „ბაკურხეველი ხევსური“, „აღდგომა“, „მიწისმზომელები“, „ლუკას სახარება“, „ადამიანთა სევდა“, „მეკვლე“, „ცოდვის შვილები“, „სამოთხის გვრიტები“, „მიჯაჭვული რაინდები“, „სიყვარულის ცეცხლი“, „აღდგომის ბატკანი“, „უცხო“ -გოდერძის ფილმები, როგორც წესი, საერთაშორისო კინოკონკურსების პრიზებით აღინიშნებოდა. ობერნჰაუზენის კინოფესტივალის გრან-პრი, ჰიროშიმის საერთაშორისო კინოფესტივალის პრიზი, მონტე-კარლოს კინოფესტივალის ვერცხლის ნიმფა, საერთაშორისო კათოლიკური ეკლესიის პრიზი, რუსეთის კინოფესტივალ „კინო-შოკის“ მთავარი პრიზი (სამჯერ), სრულიად რუსეთის პატრიარქ ალექსი მეორის პრიზი, საქართველოს კინოფესტივალ „ოქროს არწივის“ ჟიურის სპეციალური პრიზი და პრიზი საუკეთესო რეჟისურისთვის, დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი სახელმწიფო პრემია – ეს არის არასრული ნუსხა გოდერძი ჩოხელის მიერ კინემატოგრაფიაში გაწეული ღვაწლის აღიარებისა, ყველაზე დიდი ჯილდო კი, რაღა თქმა უნდა, ქართველი ხალხის სიყვარულის დამსახურებაა“.

 

ამონარიდები მოგონებებიდან

„გოდერძი ჩოხელის მრავალმხრივი შემოქმედება სიკეთისა და სიყვარულის სადიდებელია. ეს არის პიროვნება, რომელიც მთელი გულწრფელობით უხსნის თავის შინაგან მდიდარ სამყაროს ადამიანებს და საოცარი უბრალოებით აფიქრებს მათ ღრმა ფილოსოფიურ საკითხებზე“. – ილია II, სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი

„მას ჰქონდა საოცარი უნარი – მთელი არსებით განიცდიდა მოყვასის ტკივილს, ნებისმიერ ჩაგვრას, უსამართლობას და, ამავე დროს, შეეძლო დამტკბარიყო მშვენიერებით, სიკეთით, სიყვარულით. გოდერძი რაღაც განსაკუთრებული სიმძაფრით აკეთებდა ამას“. – მეუფე დანიელი (დათუაშვილი), ჭიათურისა და საჩხერის ეპარქიის მიტროპოლიტი

„გოდერძი ჩოხელი ჩემი უსაყვარლესი მწერალია. იგი ქართულ ნიადაგზე დგას შესანიშნავი შემოქმედებით, მაგას შემოევლოს ჩემი თავი! გოდერძი ჩვენი ქვეყნის სიამაყეა“. – გურამ დოჩანაშვილი, მწერალი

„გოდერძი ჩოხელი უნიჭიერესი ადამიანი, უპატიოსნესი პიროვნება და უდიდესი შემოქმედი იყო. იშვიათად მინახავს ასეთი მართალი მხატვარი, ასეთი მართალი პიროვნება, გენიალური იყო როგორც მწერალი, ასევე რეჟისორიც“. – გიგა ლორთქიფანიძე, კინორეჟისორი

„მე გოდერძის ახლო მეგობარი არ ვიყავი, მაგრამ ნამდვილად კარგად ვიცნობდი მას და მის შემოქმედებას. გენიალური ადამიანი იყო. ძალიან დიდ პატივს ვცემდი როგორც ქართველ კაცს და დიდ შემოქმედს“. – ოთარ ჭილაძე, მწერალი

„დარწმუნებული ვარ, რომ იმქვეყნად მას პირველად ვაჟა შეეგებება, დაჰკრავს ბეჭზე ხელს და ეტყვის: „ყოჩაღ, ბალღო!“ – გოგი დოლიძე, კინომცოდნე

„თავი სიზმარში მეგონა, თითქმის ერთი საათის განმავლობაში გოდერძი ჩოხელი კითხულობდა ვაჟა-ფშაველას ულამაზეს პოეზიას და დღესაც გული მწყდება, რომ მე მისი ერთადერთი მსმენელი ვიყავი. ეს იყო წუთები, რომელიც უნდა ენახათ ახალგაზრდებს. წლები გავიდა, მაგრამ მკაფიოდ მახსოვს ის დღე, მახსოვს მისი მშვიდი, მტკიცე და ლამაზი ხმა. არაჩვეულებრივად კითხულობდა“. – ნინო ზედელაშვილი

„ამირან, მე წავედი. შეიძლება მთის ხატებმა ჩემი უკან დაბრუნება მოიწადინონ. გკოცნი ბევრს. გოდერძი“. – მიაწერე ერთხელ ჩემი საერთო რვეულის ყდას და წახვედი მთაში. სამი ათეული წლის წინანდელი ის რვეული დღემდე შემომრჩა. ისეთი განცდა მაქვს, რომ ახლაც ამ სიტყვებით მემშვიდობები და ჩვენი განშორებაც დროებითია“. – ამირან არაბული

„ერთხელ ამერიკაში ყოფნის დროს ვიჯექი და ვფიქრობდი, სად დამერეკა. პირველი, ვინც გამახსენდა, გოდერძი იყო. სიტყვა „მოიფიქრა“ არ შეესაბამება იმას, რასაც გოდერძი აკეთებდა. ის სიუჟეტები და სიტყვები მასში ბუნებრივად იბადებოდა. ვინმემ რომ მკითხოს, რომელ თვისებას გამოვყოფდი გოდერძის პიროვნების დასახასიათებლად, უყოყმანოდ ვუპასუხებ, რომ ეს იყო მისი გასაოცარი თავმდაბლობა, რომელშიც ჩანდა მისი სიდიადე“. –კახი კავსაძე, მსახიობი

„თოვლი არ იყო, არადა, გადაღებისთვის აუცილებლად გვჭირდებოდა. გოდერძი ადგა და სალოცავში წავიდა, საღამოს დაბრუნდა. მეორე დილას რომ გავიღვიძეთ, ისე ბარდნიდა, გარშემო აღარაფერი ჩანდა. ყველანი გავოცდით, ვერ ვიჯერებდით, უზარმაზარი ფანტელები მოდიოდა ციდან. გოდერძის ვეკითხებოდით: მართლა სთხოვე ღმერთსო? ის კი იღიმებოდა ალალი ღიმილით: ჰო, რა ვიცი, მე კი ვთხოვე და… დღემდე მიკვირს ეს ამბავი, არადა ჩემ თვალწინ მოხდა“. – გურამ ფირცხალავა, მსახიობი

„გოდერძი ჩემი სიბერის ნათელი წერტილი იყო. ჩვენი შეხვედრა გვიან მოხდა, მაგრამ დიდი წარმატებით დაიწყო, იმიტომ, რომ პირველმა ფილმმა, რომელიც ერთად გადავიღეთ, გრან-პრი აიღო. ეს იყო „სამოთხის გვრიტები“. ამ ფილმის შემდეგ სულ ერთად ვიყავით, განუყრელნი გავხდით“. – გივი ბერიკაშვილი, მსახიობი

„ის მოვიდა თეატრალურ ინსტიტუტში პირდაპირ გუდამაყრის ხეობიდან, თავისი ჩოხიდან, – რაც კარგები ვართ, ჩოხელები ვართო, ამბობდა სიცილით, – პატარა გამხდარი ბიჭი, რომელიც სრულებით არ ჰგავდა სტერეოტიპულ მთიელს და მაშინვე მიიპყრო ჩემი ყურადღება თავისი არაახალგაზრდულად დაკვირვებული მზერით, სხვებისგან განცალკევებისა და სიჩუმისადმი მიდრეკილებით, და, რაც მთავარია, წერის ღვთით მომადლებული ნიჭით. ეს მაშინ ვიგრძენი, როცა ჩემი დავალებით – პირველი კურსის სტუდენტმა – პირველი მოთხრობა დაწერა ხევსურული სოფლის ანატორის ტრაგიკული ბედის შესახებ. უკვე მაშინ, ამ აშკარად გამოუცდელი ხელით ნაწერში, სიტყვის ისეთი ძალა, წარმოსახვის ისეთი უნარი იგრძნობოდა, რომ უცებ სული შემეხუთა, რადგანაც მივხვდი – ამ მორცხვი და თავისებურად ფაქიზი მთიელის სახით საქართველოს ჭეშმარიტი მწერალი მოევლინა!“ – ლანა ღოღობერიძე, კინორეჟისორი

„დიდი მადლობა, რომ ბაგრატის სასახლის ნანგრევების ჩუქურთმებს კოცნიდი, მერე ხელები გაშალე არწივის მართვესავით, სირბილით მიადექი მისი ეზოს კბოდეს და გაბრწყინებული სახით რიონის ხეობას ომახიანად გასძახე: – შენ გენაცვალე, საქართველო! დიდი მადლობა მითქვამს, ჩემო გერგეტის ტაძრის ანგელოზო, ხევის, ხევსურეთის მარგალიტო, გმადლობ, რომ არსებობდი, ამშვენებდი, ამდიდრებდი შედევრებით ხელოვნებას და მწერლობას“. – ნინო ჩხეიძე

„ერთხელ ცდოში ქვაზე ჩამოჯდა და ჩაფიქრდა. ახალი დუბლი უნდა გადაგვეღო, მთელი ჯგუფი მოემზადა და ველოდით გოდერძის. ის ჩვენგან ზურგშექცევით იჯდა, აღარ ვახსოვდით. გვერდით მივუჯექი, წყნარი ხმით მისი ლექსის „სად დაგიჩოქო, არაგვო“ კითხვა დავიწყე. ნელ-ნელა ხმას ავუწიე, დავამთავრე ლექსის წაკითხვა და მოვიხედე, გოდერძი გაღიმებული მომჩერებოდა: „წავიდეთ, ქალბატონო თამარ, გადავიღოთ!“ თავისივე ლექსით გამოვიყვანე იმ გარინდებიდან და ჩვენთან დავაბრუნე“. – თამარ სხირტლაძე, მსახიობი

„აუუუო! – დაიყვირა გოდერძიმ, – ცოცხალ ეთეროს შევხვდიო… – შავი ტყავის „კურტკის“ ჯიბეში ჩაყოფილი ხელით ტყავი სარჩულის მხარეს გადაიბრუნა. კინაღამ დავიკივლე: დახეული ჯიბის სარჩულიდან ბაყაყს თავი არ გამოუყვია?! დგაფადგუფი გაუდის მის ყელს. თვალები ზომაზე მეტად დაუჭყეტია და კრუტუნებს… გოდერძიმ ჯიბესთან მიუტანა ტუჩები და ბაყაყს აკოცა. ჩემთვის გავიფიქრე, მთლად დალაგებული ვერ არის-მეთქი. ასე გადავწყვიტე, მაგრამ ღმერთი სხვაგვარად სჯიდა და იმ დღის შემდეგ დავახლოვდით“. – ეთერ თათარაიძე, პოეტი

„შეიძლება, ვინმემ მკრეხელობად ჩამითვალოს, მაგრამ ვიტყვი, რომ გოდერძი ჩოხელის შემოქმედება ბიბლიასავითაა, ის ჭკუას არ გარიგებს, – გასწავლის, როგორ არ უნდა იცხოვრო, თუ ოდნავ მაინც გინდა უფალთან მიახლოება“. – ჯემალ ჭკუასელი

„გოდერძის ცხედარი სახლიდან ქაშვეთის ეკლესიაში უნდა გადაესვენებინათ. საღამო იყო, ბინდი იდგა, მაგრამ ლამპიონები არ ენთო. დამამახსოვრდა საოცარი ფაქტი: როდესაც ის ეზოში გამოიყვანეს, გარშემო უცნაური, იისფერი ნათება იყო“. – დარეჯან ხაჩიძე, მსახიობი

„გოდერძი სტუდქალაქში ყოფილა მეგობრებთან მიწვეული. დაუგვიანია. წვეულებაზე მისულს მხრებით მიუტანია ძლიერი ქარისგან ფესვებიანად მოგლეჯილი ხე და უთქვამს: „ქარს მოეგლიჯა, შემეცოდა, მარტო ვერ დავტოვე და თან წამოვიღე!“ ამ ამბავს რომ ვიხსენებ, ბუნებრივად მიჩნდება აზრი: გოდერძი ჩოხელი თავად იყო მისი ყველა მოთხრობის გმირი: ვაჟი გოგიც, ბერიც, მაქსინაც, გამიხარდაიც, ბიბღაც, შუღლაიც, სტეფანეც, აჩლახუნეც, სებაც, თადეოზიც, ლუკაც…“ – ვახტანგ გურული

„ჩვენ ვთანამშრომლობდით საფრანგეთში ჟორჟ პომპიდუს სახელობის კინოცენტრთან. ამ ცენტრმა 1991-1992 წლებში ორი ფილმი დააფინანსა. ერთი ფილმის გადაღების უფლება მიეცა ნოდარ მანაგაძეს, მეორე კი რეზო ჩხეიძემ, სცენარის უნახავად, გოდერძის მისცა. იცოდა, რომ გოდერძის საინტერესო სცენარები ჰქონდა. ფრანგები ფილმების თანამონაწილენი იყვნენ. გოდერძიმ თავისი ბრწყინვალე რომანის „მგლების“ მიხედვით დაწერა სცენარი და ფილმის თითქმის ნახევარი გადაიღო, მაგრამ ქვეყანაში შექმნილმა საომარმა მდგომარეობამ ყველანაირი კინოსაქმიანობა გაყინა და, შეიძლება ითქვას, გაანადგურა“. – ანდრეი ლოგვინოვი, პროდიუსერი

„გადაღებაზე 60 კაცია დასაქმებული, შალიკო დაიგვიანებს, ჩვენი მოცდენა არ იქნებაო – უთქვამთ გოდერძისთვის. გოდერძის გაღიმებია: შალიკო მე არ მიღალატებსო. ღამე კოცონთან მსხდარან. როცა ღამე დათვის ჯვრის უღელტეხილი გადმოვიარეთ, გოდერძის შუქები დაუნახავს და უთქვამს ხალხისთვის: აგე, მანქანის შუქები ჩანს, შალიკო მოდისო, დილით განახლდა გადაღება“. – შალვა ქირიკაშვილი, მსახიობი

„დაყოფილ-დაწეწილი ქვეყნის დარდი მჭამსო… ის, რომ ერთიანობისა და ურთიერთგაგების მადლთან ერთად ერთმანეთის სიყვარულიც დავკარგეთ… მტრისგან რომ იყოს, არც დამწყდება გულიო, მტერია და უნდა გიმტროს, შენი სისხლი რომ გიღალატებს და გაგიბზარავს სულს, იმ გაბზარულის გამთელება იოლი არ იქნებისო…“ – თამარ შაიშმელაშვილი, პოეტი

„ყაზბეგში ალექსანდრე ყაზბეგის საფლავთან მივედით. გოდერძიმ დაიჩოქა და მოეფერა, უცებ ცხვირიდან სისხლი წასკდა, გადავაწვინეთ, რომ წამოდგა, ისევ დაიჩოქა საფლავთან და ისევ სისხლდენა დაეწყო. ეს რამდენჯერმე განმეორდა. დღემდე ვერ ამიხსნია, რა მოხდა“. – გოდერძი მარსაგიშვილი, გოდერძის ძმადნაფიცი

„14 აპრილის დემონსტრაციებში ყველა ვმონაწილეობდით. გოდერძი ემოციებს ვერ ფარავდა. დაგვიჭირეს, მაგრამ მალევე გამოგვიშვეს.

ჩვენს კორპუსს ფანჯრებზე რკინის გისოსები ჰქონდა მიკრული, ოთახშიც რკინის საწოლები გვედგა. ციხეში მეგონა თავი, საწოლს რკინის თავი მოვაშორე და ტახტის ფორმა მივეცი. გოდერძიმ ნახა, მოეწონა, სხვებსაც ანახა და ყველამ თავის საწოლს მოაჭრა თავი. ერთგვარი პროტესტი გამოგვივიდა“. – ქეთევან ჩიხაძე, არქიტექტორ-რესტავრატორი

„ბავშვივით სუფთა ბუნების გოდერძი უზნეობას ვერ იტანდა, მისი თანდასწრებით ცუდის თქმა არ შეიძლებოდა, დენთივით იყო, თუ აფეთქდებოდა, კაცი ვერ გააჩერებდა. ჩვენს კორპუსში ერთი აფხაზი, გვარად ჭკადუა ცხოვრობდა. ამ აფხაზმა შეყვარებულს ბავშვი გააყიდვინა. ეს ამბავი გოდერძიმ რომ გაიგო, ყურებს არ უჯერებდა, შეუვარდა იმ ჭკადუას და ისე სცემა, ერთი კვირა ფეხზე ვეღარ დადგა. იმან უჩივლა და გოდერძი დაიჭირეს, ღმერთმა გაანათლოს იაკობ ტრიპოლსკი, მან გამოაშვებინა“. – ლევან აბულაძე, მხატვარი

„ახლა რომ დავით აღმაშენებლის ძეგლი დგას, პირდაპირ დიდი მოედანი იყო და მამას იქ დავყავდი – ჭიანჭველებსა და ჭიამაიებს ქვებითა და ჯოხებით სახლს ვუშენებდით… ერთხელ კალია შემოხტა და ჭაღზე დაჯდა. მოსაკლავად მივვარდი. არ მოკლაო, – გოდერძიმ მთხოვა. ფეხებში მოვკიდე ხელი და გარეთ გავსვი. სიხარულისგან მეცხრე ცაზე იყო. ბუზის მოკვლასაც არ მანებებდა“. – ლუკა ჩოხელი, გოდერძი ჩოხელის უფროსი შვილი

„ახლა, როცა მამა აღარ არის, ხშირად ვფიქრობ მის საოცარ დამოკიდებულებაზე ჩვენ მიმართ. ის ერთდროულად თითქოს მამაც იყო, ბაბუაც, თანატოლიც, უყვარდა ჩვენი მეგობრები, მათთან საუბარი. დედა ზოგჯერ რაღაცას გვიკრძალავდა, მამა პატივს გვცემდა და დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების მიღების საშუალებას გვაძლევდა“. – ნიკა ჩოხელი, გოდერძი ჩოხელის უმცროსი შვილი

„მე და გოდერძი უმამოდ გავიზარდეთ. მთაში ძნელია ცხოვრება, ოჯახის გაძღოლა. დედას დიდი ჯაფა უწევდა, მთელი დღე შრომობდა, თიბავდა, ხვეტავდა, საქონელს უვლიდა. სულ საქმეს აკეთებდა, არ ეცალა და გოდერძი მე გავზარდე.

ბავშვობაშიც თავისებური იყო. დაჯდებოდა თავისთვის მარტო და აყვავებულ ხეებს უყურებდა. თუ ეცალა, წიგნს ვერ მოაშორებდი, ძალიან უყვარდა კითხვა.

დედაჩემს და ჩემს ძმას უცნაური სიყვარულით უყვარდათ ერთმანეთი, უსიტყვოდ, შორ მანძილზეც ესმოდათ ერთმანეთის ფიქრი და გულისცემა“. – ელისო ჩოხელი, გოდერძი ჩოხელის და

„ლელა კარგი ქალი იყო, მაგრამ ვერ შევეწყვეთ. ალბათ, ჩემი ახალგაზრდობის ბრალიც იყო. სხვა ოჯახი შევქმენი, თუმცა შვილები აღარ მყოლია. გოდერძიმ მაპატია, რომ მამობა ვერ გავუწიე. როცა ჩემს შვილებს ვჭირდებოდი, მათ გვერდით არ ვიყავი. ახლა გოდერძი აღარ არის, 80 წლის ასაკში მყოფს გული მტკივა იმ წლების გამო“. – ნიკო ჩოხელი, გოდერძი ჩოხელის მამა

„მე და ჩემმა მეგობრებმა გავიცანით გოდერძი. არ მახსოვს, მაშინ რაზე ვილაპარაკეთ. ალბათ, მოვეწონე, რადგან წამოსვლისას, უკვე ავტობუსში მყოფს, ულამაზესი თეთრი ყვავილი მომართვა. თითქოს მორიდებული გოდერძი თავისუფალი აზროვნებითა და ქცევით გამორჩეული, უცნაური ბიჭი იყო. დამშვიდობებისას ქურთუკის ღილზე მომკიდა ხელი, მოატრიალა და მოწყვიტა. დაქორწინების მერე სახლში ვნახე ის ღილი, შეუნახავს.

1982 წელი იყო, გოდერძი ტელევიზიაში ჩემთან მოვიდა, ცალკე გამიყვანა და მითხრა: „ან დღეს გამომყვები ცოლად, ან არასოდეს!“ მიტრიალდა და წავიდა, გულში რაღაც ჩამწყდა, მეგონა ყველაფერი დამთავრდა, დამთავრდა რაღაც ძალიან სუფთა, ლამაზი… და მივხვდი, მივხვდი, რომ მეც არ შემეძლო უიმისოდ არსებობა… იმ საღამოს ზურა ქაფიანიძემ გადაგვიხადა პირველი ქორწილი. ზურამ მოიტანა ღვინო, გაიშალა პურმარილი და ისეთი ქორწილი გვქონდა თავისი ცეკვა-სიმღერით, ლექსებით, დღესაც მახსენდება ხოლმე. ძალიან ბედნიერები ვიყავით.“ – ნინო მელაშვილი, გოდერძი ჩოხელის მეუღლე

ზურაბ კიკნაძე ქართული მითოლოგიის ენციკლოპედიაში ქორწილს ამგვარად განმარტავს: „ძველი ცხოვრების დასასრულისა და ახლის დასაწყისის სიმბოლო. ქორწილით, როგორც საბოლოო მიზნის აღსრულებით, მთავრდება ჯადოსნური ზღაპრების მეტი წილი… ქორწილი ერთიანობის, სიხარულის, იმედის ჟამია“.

გოდერძი ჩოხელზე მოგონებებიდან ამოკრეფილი ამონარიდები სიმბოლურად მისი მეუღლის, ნინო მელაშვილის მიერ ქორწილის გახსენებით სწორედ ამიტომ დავასრულეთ. ბავშვობაში სიზმრად ნანახი გოგო მწერალმა მრავალი წლის შემდეგ ქალაქში იპოვა და წყვილმა ზღაპრის მსგავსად დაბრკოლებებითა და სიხარულით სავსე ცხოვრება გაიარა. მათი სიყვარულის ისტორია, რომლის შესახებ მეგობრები ულამაზეს ამბებს ჰყვებიან, „გვაგონებს ერთიანობის, სიხარულის, იმედის ჟამს“.

ცხადია, სტატიაში მოყვანილი ამონარიდები მხოლოდ ნაწილია წიგნში არსებული მასალისა. განსაკუთრებით ამაღელვებელია მეგობრების მოგონებები და მწერლისადმი მათი მიმართვის ფორმა – „გოდე“.

ნინო ზედელაშვილის წიგნის წაკითხვის შემდეგ გაკვირვებული ვფიქრობდი, როგორ შეიძლება, ამდენ ადამიანში დატოვო ულამაზესი კვალი, სითბო, სიყვარული; თითქოს გოდერძი ჩოხელის გახსენებისას ადამიანები ძალიან სათუთ, სულიერებით ავსებულ სამყაროში მოგზაურობენ; მთელი არსებით იაზრებ, როგორი დადებითი, კეთილი ძალა ჰქონდა გოდერძი ჩოხელს.

შესაძლებელია ჩემ მიერ შერჩეული ამონარიდების მიხედვით წარმოდგენის დადგმა – ბავშვები წაიკითხავენ მოგონებებს, შევარჩევთ მუსიკას, დავდგამთ კოსტიუმირებულ პანტომიმას.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ 2017 წელს ნინო ზედელაშვილმა გამოსცა წიგნი სახელად „დარდების შემგროვებელი“, რომელიც გოდერძი ჩოხელის შესახებ არსებული მოგონებების ახალი კრებულია. ამ წიგნის სახით მკითხველს წინ დიდი ბედნიერება ელის.

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

ნინო ზედელაშვილი, ნაწილიანი. რედ. კატო ჯავახიშვილი. თბილისი, საუნჯე, 2012

დიდხანს მეგონა, რომ კლასის მართვა (რომელიც აგრეთვე ერთ-ერთ უდიდეს გამოწვევად მიმაჩნდა სწავლებისას) მხოლოდ მოსწავლეთა ცუდი ქცევის მიზეზებსა და მათთან გამკლავების გზებს უკავშირდებოდა. თანდათან ნათელი გახდა, რომ ასე არ ყოფილა. რასაკვირველია, ქცევის კონტროლი კლასის მართვის მნიშვნელოვანი ნაწილია, მაგრამ ბევრი სხვა რამეც გასათვალისწინებელია, მათ შორის – გარემო და რესურსები.

თუ გაკვეთილის დაგეგმვისას გარემოსა და რესურსებს სწორად გამოვიყენებთ, კლასის მართვის ის ნაწილი, რომელიც მოსწავლეთა ქცევის კონტროლს უკავშირდება, საგრძნობლად გამარტივდება.

კლასის მართვის დროს მასწავლებელი დარწმუნებულია, რომ გაკვეთილი კარგად ჩაივლის. როდესაც გარემოს მართვაზე მიდგება საქმე, უმთავრესად სამ რამეზე კონცენტრირებაა საჭირო: ფიზიკურ რესურსებზე, კლასში მოსწავლეების განაწილებასა და თავად კლასზე.

 

1. ფიზიკური რესურსების მართვა

ფიზიკური რესურსები გულისხმობს ნებისმიერ რამეს, რაც შეიძლება მოსწავლეებმა ან მასწავლებელმა გაკვეთილზე გამოიყენონ: წიგნებს, რვეულებს, სურათებს, წებოს, მაკრატელს, ფანქრებს… გაკვეთილის დაგეგმვისას ყველა მასწავლებელი წინასწარ ფიქრობს იმაზე, რა და რამდენი დასჭირდება, რამდენად უსაფრთხოა ან რამდენად დაეხმარება ესა თუ ის რესურსი გაკვეთილის მიზნების მიღწევაში. მოსაფიქრებელია ისიც, როგორ იმუშავებენ მოსწავლეები ამ რესურსებზე – დამოუკიდებლად, წყვილებად თუ ჯგუფებად, როგორ და რა პრინციპით განაწილდება რესურსები და ა.შ. ყოველივე ამის წინასწარ გათვლა და დაგეგმვა საგაკვეთილო პროცესის წარმატებით წარმართვის აუცილებელი პირობაა.

არ დაგავიწყდეთ: არასდროს დაარიგოთ რესურსები, სანამ ბავშვებს მათზე მუშაობის წესებს არ აუხსნით. მაგალითად, თუ მასწავლებელმა სამუშაო ფურცლები ინსტრუქციის გაცემამდე ან გაცემის პროცესში დაარიგა, ათიდან ცხრა ბავშვი ამ ფურცლებში დაიწყებს ყურებას და ინსტრუქციას აღარ მოისმენს. კლასიკური შეკითხვის: „მასწ, რა უნდა გავაკეთოთ?“ – მოსმენაც ყველასგან ცალ-ცალკე მოგიწევთ, სათითაოდ პასუხის გაცემაში კი დრო და ენერგია ფუჭად დაგეხარჯებათ.

 

2. მოსწავლეების განაწილება

როდესაც გაკვეთილს ვგეგმავთ, ყოველთვის ის კლასი გვიდგას თვალწინ, რომლისთვისაც ვირჯებით: რამდენი ბავშვია კლასში, როგორ დგას მერხები, ვინ ვის გვერდით ზის, როგორი ურთიერთობა აქვთ ახლოს მჯდომ მოსწავლეებს – როგორ ურთიერთქმედებენ ისინი ერთმანეთთან, როგორ თანამშრომლობენ და ა.შ.

გაკვეთილის დაგეგმვისას ასეთი დეტალების გათვალისწინება აუცილებელია, რათა წინასწარ მოვიფიქროთ, ვინ სად გადავსვათ, ინტერაქციის რომელი მეთოდის გამოყენება ჯობია და ა.შ.

ზოგიერთი კლასი უფრო მეტხანს ახერხებს მასწავლებლის მოსმენისას კონცენტრაციის შენარჩუნებას (უმთავრესად – უფროსი კლასები). ასეთ დროს უმჯობესია, მოსწავლეები ოვალურად ისხდნენ, რათა ცენტრში მდგომ მასწავლებელს და დაფას/ეკრანს ყველა ერთნაირად ხედავდეს.

ზოგიერთი აქტივობა წყვილებად ან ჯგუფებად მუშაობას მოითხოვს. ამ შემთხვევაში მასწავლებელმა წინასწარ უნდა განსაზღვროს, როგორ გადაადგილდებიან მოსწავლეები, ვინ ვისთან დაჯდება და რისთვის, როდის გადაჯდება – აქტივობის დაწყებამდე თუ სულაც გაკვეთილის დაწყებამდე – და ა.შ. ამ დეტალების წინასწარ და ზედმიწევნით ცოდნა კლასის წარმატებით მართვის საწინდარია.

 

3. საკლასო ოთახი

იმისთვის, რომ გაკვეთილმა კარგად ჩაიაროს, უპირველეს ყოვლისა, უსაფრთხო და ჩვენს აქტივობებს მორგებული საკლასო ოთახია საჭირო, მაგრამ რაკი ოთახი, როგორც წესი, ერთნაირია, მასწავლებლემა უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რომ აქტივობების დაგეგმვისას მისი ზომა და სივრცე მაქსიმალურად გავითვალისწინოთ და შეძლებისდაგვარად ავითვისოთ.

უმცროს კლასებთან აქტივობები ხშირად სირბილს, ხტუნვას, ცეკვას ან სიმღერას გულისხმობს, ამიტომ მნიშვნელოვანია, წინასწარ დავგეგმოთ ყოველი მოძრაობა, რომ საფრთხე თავიდან ავირიდოთ. თუ აქტივობა ძალიან დიდ სარბენ სივრცეს მოითხოვს, უნდა დავრწმუნდეთ, რომ მსგავსი სივრცე ნამდვილად გვაქვს. ცხადია, სივრცის გათავისუფლება მერხების მიწევით შეიძლება, მაგრამ ვინ დაგვეხმარება მერხების მიწევაში? როდის გავაკეთებთ ამას – აქტივობის თუ გაკვეთილის დაწყებამდე? სწორედ ესენია ის საკითხები, რომლებიც საკლასო ოთახის მოწესრიგებას ეხება და კლასის მართვის ასევე უმნიშვნელოვანესი ნაწილია.

თუ ყველა ამ კითხვას გაკვეთილის დაგეგმვისას დავუსვამთ საკუთარ თავს და პასუხებსაც ვიპოვით, გაკვეთილის მიმდინარეობისას გაცილებით ნაკლები ენერგიის დახარჯვა მოგვიწევს, რადგან კარგი გეგმა, უწინარესად, ჩვენთვისვეა შვებაა. მეორე მხრივ, როცა მოსწავლეთა ყოველი ნაბიჯი წინასწარ არის გათვლილი, მათ ნაკლები დრო რჩებათ ცელქობისთვის, რაც გარკვეულწილად ქცევის კონტროლშიც გვეხმარება. თუმცა ქცევაზე, მისი დარღვევის მიზეზებსა და ამ დარღვევებთან გამკლავების გზევბზე მომდევნო სტატიაში  გიამბობთ.

 „დაიქცა ყველა დიდი ჯალაბი…“

1940 წელს 23 წლის ლადო ასათიანს უკვე დაწერილი ჰქონდა „ალბომიდან“, „არ ვიცი ასე რამ შემაყვარა“, „საქართველოში“, „კრწანისის ყაყაჩოები“. ჯერ კიდევ დასაწერი იყო „სალაღობო“, „ქართლის გზაზე“, „ფიროსმანის მეგობრებთან“… – სულ რჩეული და ერთმანეთზე უკეთესი ლექსები.

ლადოს სულში პოეზიის ხანძარი ბრიალებდა, ფილტვებში კი ნელ-ნელა იფოთლებოდა „სიმჭლის სენი“.

„ვერც დედის ხელმა, ვერც სატრფოს ეშხმა

ვერ გამიყუჩა ჭაბუკს იარა…“ –

წერდა იგი 1940 წელს ერთ-ერთ ლექსში. დედა კი სად იყო ამ დროს, რომ მის იარებს სალბუნად დასდებოდა. 1937 წლის  „ხანმა უნდობარმა“, უხვად რომ მოეტანა „სისხლი და ცხედრები“, ისიც ჩაითრია იმ სასტიკი სახელმწიფო მანქანის რკინის ბორბლებში, რომელიც უამრავ უდანაშაულო ადამიანს სრესდა.

რამდენიმე ამონარიდი პოეტის უფროსი მეგობრისა და ჭირისუფლის ნიკა აგიაშვილის მოგონებიდან: „კარგა ხანს იყო მოწყენილი ლადო და დასევდიანებული და ძალზე გამკილავი გახდა“; „ბოლო ხანებში ლადო ასათიანს ძლიერ გაუჭირდა ცხოვრება. ზოგიერთმა ვერ გამოიჩინა მისადმი გულისხმიერი დამოკიდებულება. ბევრი ამხანაგისაგან დააკლდა მას დროზე ნათქვამი ალერსიანი სიტყვა, მორალური მხარდაჭერა, მეგობრული დახმარება“; „ახსენებდა საყვარელ დედას, რომელიც იმ მძიმე წლებს გაჰყვა“[1].

ძალადობის სუსხი დაქროდა უზარმაზარ იმპერიაში. ეს სუსხი შეეხო უამრავ ოჯახს, ართმევდა მათ წარსულსაც, აწმყოსაც და მომავალსაც. ძნელი იყო ამ წნეხის გაძლება.

ასათიანების ოჯახის რეპრესია ჯერ კიდევ მაშინ დაიწყო, როცა ლადო 13 წლის იყო. 1930 წელს ლადოს ბაბუის, „დიდი გუჯუ ბატონის“, ოჯახი გააკულაკეს – ჩამოართვეს მთელი ადგილ-მამული, ტყეები  და  სოფლის გლეხობას გადასცეს; ოჯახს საკუთარ სახლში ერთი ოთახი დაუტოვეს და დანარჩენ ოთახებში კოლმეურნეობის კანტორა და კოოპერატივი გახსნეს (ეს გადაწყვეტილება წიგნიერ მკითხველს  აუცილებლად გაახსენებს მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნების“ მსგავს ეპიზოდებს). პოეტის ბაბუამ ამ ტრაგედიას ვერ გაუძლო, მიწების ჩამორთმევის გაგების დღესვე  გარდაიცვალა, მალევე გარდაიცვა მისი მეუღლეც, პელაგია ჩიქოვანი.

ლადოს მშობლებმა დიდი წვალების შედეგად მხოლოდ სოფლის გლეხობის მიერ გაპარტახებული სახლისა და მცირე მიწის ნაკვეთის დაბრუნება და ასე თუ ისე აღდგენა შეძლეს. რომ ეგონათ,  ოჯახი ოჯახს დაამსგავსეს,  ახალი განსაცდელის წინაშე აღმოჩნდნენ. ძლივს შემორჩენილ ორიოდე მიწის ნაჭერზე ჩასაფრებულმა ადამიანებმა ახლა ლადოს დედა, ლიდა ცქიტიშვილი, ამოიღეს მიზანში და როცა დასმენა-ჩაწიხვლის ხელსაყრელი დრო დადგა, ანტისაბჭოთა ლაყბობისთვის უჩივლეს. ეს ხელსაყრელი დრო დამსმენთათვის კი   1937 წელი იყო.

უცნაურია ბედისწერის განგებულება. წლების შემდეგ, როცა ბარდნალაში ლადო ასათიანის სახლ-კარის განახლება, ხოლო ცაგერის ცენტრში პოეტის ძეგლის გახსნის საზეიმო ღონისძიებისა და იუბილეს ორგანიზება დაიწყო, ამ საქმეებში განსაკუთრებული მონაწილეობის მიღება სწორედ იმ კაცს მოუწია,  რომლის ოჯახსაც პოეტის დედის დასმენა ბრალდებოდა.

ლადო ასათიანის ლექსები „დედისადმი“ და „ბარდნალა“  ორივე 1940    წელს დაიწერა.  დედისადმი მიძღვნილი ლექსის დაწერის დროს პოეტი მის არათუ დაბეჭდვაზე, გამოჩენაზეც ვერ იოცნებებდა. ეს ლექსი უფრო საკუთარი გულის მოსაოხებლადაა  დაწერილი. მასში დედის დატუსაღებითა და  ადამიანთა დაუნდობლობით გამოწვეული ტრაგედიაა გადმოცემული. წლების განმავლობაში დაგროვილმა ტკივილმა და უსამართლობამ, როგორც ჩანს, ამ ლექსში ერთიანად  ამოხეთქა. მართალია, 1937 წლიდან უკვე სამი წელი იყო გასული, მაგრამ ოდესმე ხომ უნდა ეთქვა, საკუთარი თავისთვის მაინც, ის, რაც ასე ტანჯავდა ცხადად თუ სიზმრად, ცოტათი მაინც ხომ უნდა გათავისუფლებულიყო იმ საშინელი პროტესტის გრძნობისაგან, რომელიც დუმილს აიძულებდა.

თუმცა ეს არ იყო დედისადმი მიძღვნილი პირველი ლექსი. ჯერ კიდევ 1938 წელს ლადო ასათიანს თავის უბის წიგნაკში შემდეგი სტრიქონები ჩაუწერია:

 

1938 წელი, 8 თებერვალი

ავდექი დარდით გულგასერილი,

გავაღე ჩემი მაგიდის ყუთი,

ვნახე, ძვირფასო, შენი წერილი…

და გამიბრწყინდა თვალები წუთით.

 

ვკითხულობ, ვღელავ, ქართლის მთებიდან

გინატრე შვილმა, იტირა ლექსმა,

ამ გაყვითლებულ წერილებიდან

მე შენი გულის ფართქალი მესმა.

 

ჰაუ, რამდენი ცრემლები ვღვარე,

როცა გავყევი წუხილის დემონს,

ნეტავ სადა ხარ, ან რომელ მხარეს…

სულზე უტკბესო დედილო ჩემო,

 

ავიღებ ყვითელ წერილის ფურცლებს,

ვინახავ გულთან, მარცხენა მხარეს…

შემაჟრიალებს ტანში და უცებ

ვგრძნობ შენი ხელის სიტკბოს და ალერსს.

 

და მჯერა, როცა ბრძოლის დროს, ხმალში,

განიგმირება პოეტის გული,

დედი, მაგ გულიც მოკვდება მაშინ,

უცხო მხარეში გადაკარგული.

 

აუხდა წინასწარმეტყველება – როცა 1943 წელს სიკვდილთან ბრძოლაში დამარცხდა ლადო ასათიანი, სავარაუდოდ, სწორედ იმ პერიოდში „უცხო მხარეში“ გაჩერებულა დედამისის, ლიდა ცქიტიშვილის, გულიც, რადგან ამ დროიდან მისი წერილებიც შემწყდარა.

ჯერ კიდევ 1940 წლის  სექტემბერში მექი ასათიანი რძალს, ანიკო ვაჩნაძეს, შუა აზიაში გადასახლებული მეუღლის შესახებ სწერდა: „თქვენი ფასი მას არავინ დარჩება იცოდეთ ანიკო, თუ ლადოს კარგად დაახვედრებთ… და შეიძლება მასაც გაუღიმოს ბედმა და დაბრუნდეს ცოცხალი. ბევრი არ დარჩენია კიდევ, წელიწადზე მეტი. მეოთხე წელია ახლა და ეღირსოს თქვენს ნახვას ეგებ. ის ძალიან ბევრს მუშაობს იმისთვის რომ ვადამდის განთავისუფლდეს“.

ამ წერილის მიხედვით, პოეტის დედა 1942 წლისთვის უკვე განთავისუფლებული უნდა ყოფილიყო, მაგრამ, სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა. 1938 წელს დედის სახემ ორიოდე სიტყვით გაიელვა ლექსში „თავადის ქალს“:

„დავშორდი დედას, არ ვახსოვარ ჭაღარა მამას

(უდროოდ დასჭკნენ სიჭაბუკის ჩემის ვარდები)“.

არ არის შემთხვევითი, რომ ლადო ასათიანს სწორედ 1938 წელს უთარგმნია რუსი პოეტის, სერგეი ესენინის,  ლექსი, რომელიც, როგორც ჩანს, საკუთარ წარსულსა და აწმყოს ახსენებდა. ვერ ისვენებდა, დედის თემას უტრიალებდა. რადგან დედისადმი მიძღვნილ საკუთარ ლექსს ვერ აქვეყნებდა, თავისი  სატკივრის გადმოცემას  ესენინის ლექსის თარგმანით  ცდილობდა:

 

***

ყველა სულდგმული თავის ბედს მიჰყავს

და ყველას ბედის ლოდინი დაღლის.

მე რომ პოეტი არ ვყოფილიყავ

დამიძახებდნენ ქურდსა და თაღლითს.

ტანად დაბალი და კაფანდარა,

ბიჭებში  ყოჩი, სინდისიანი,

თითქმის ყოველდღე, არ დაგიმალავთ,

შინ ვბრუნდებოდი პირსისხლიანი.

და განცვიფრებულ დედაჩემს ასე,

კვნესით ვეტყოდი ანგლობის ამბავს:

– ეგ არაფერი, დავეცი ქვაზე

და ხვალ დილამდის მოვრჩები ალბათ.

და ახლა, როცა შორით წასულან

იმ ნათელ დღეთა მღელვარე ხმები,

ზვიადმა ძალამ, მამაკაცურად,

ჩემს პოემებში გაშალა მხრები.

ოქროს სიტყვების ძვირფასი ხვავი

ყოველ სტრიქონში საქვეყნოდ მამხელს,

როგორც ოდესღაც უშიშარ რაინდს,

როგორც მოჩხუბარს და როგორც  თავხედს.

და დავრჩი მაინც  ამაყი დღემდე,

მხოლოდ ახლისკენ ვადგამ ნაბიჯებს

და თუ წარსულში სახეში მცემდნენ,

ახლა ეს სული სისხლით ამივსეს.

და დედის ნაცვლად ვაუწყებ ასე

ბობოქარ ბრბოებს ანგლობის ამბავს:

– ეგ არაფერი, დავეცი ქვაზე

 და ხვალ დილამდის მოვრჩები – ალბათ.

მაგრამ ეს მაინც სხვისი ლექსი იყო და სრულად ვერ გამოხატავდა იმ  მძაფრ პროტესტს, რომელიც მის გულში გიზგიზებდა.

თავის ლექსში უნდა ეთქვა ის, რაც ახრჩობდა – მერე რა, თუ ვერ დაბეჭდავდა.

1939 წელს კიდევ ერთ ლექსში, „წარწერა სურათზე“, გაიელვა დედის თემამ:

„როცა ვნატრობდი უბრალო ხალათს,

დედის ძვირფასი ხელით შეკერილს…“

მაგრამ არც ეს არ იყო ის, რისი თქმაც სურდა.

ცხოვრებაში ბევრი, ერთ დროს წარმოუდგენელი, რამ ხდება. ლადო ასათიანის ეს ლექსიც – „დედისადმი“ –  დაწერიდან 35 წლის შემდეგ მაინც გამოქვეყნდა, გამოქვეყნდა არა საქვეყნოდ და სახალხოდ, არამედ საიდუმლოდ – არალეგალურ ჟურნალ „ოქროს საწმისში“.  დაწერიდან 48 წლის შემდეგ  კი ჟურნალ „განთიადში“ უკვე ლეგალურად დაიბეჭდა:

 

დედისადმი

 

ამქვეყნად როცა ავიდგი ენა,

პირველი სიტყვა იყავი დედა,

დედა სიზმრებმა არ მომასვენა

შენს ბნელ საკანში გადმომახედა.

გეძახი, მინდა გაგესაუბრო

შუა აზიის ურწყულ მხარეში…

რა გენატრება – ქმარი თუ უფრო

დავაჟკაცებულ შვილის ალერსი.

მთვარეულივით დავდივარ ხმელზე

აგერ ეს ოცდასამი წელია,

მაგრამ, ძვირფასო მშობელო, შენზე 

ერთი სიტყვაც არ დამიწერია.

ეს იმიტომ, რომ მიყვარხარ ძლიერ,

დამქონდი, როგორც საუნჯე გულით

და სიყვარულის სიმღერის მიერ 

ვიყავი დღემდე დამუნჯებული.

ახლა კი მეტი არ ძალმიძს, არა, 

ტირილი მინდა და შეცხადება,

შავმა სიზმრებმა შავ ნიაღვარად 

წარმომიდგინეს შენი ხატება.

ჩვენი სახლ–კარი ააწიოკეს 

დაუბანელმა გლეხის კაცებმა,

ნეტავ შენსავით ბნელში ვტიროდე, 

არ ვუყურებდე ქვეყნის დაქცევას.

ინგრევა შენი ნაამაგარი

და არ გახსენო, არ შემიძლია,

აღარ გაჰკივის რთველში მაყარი, 

ვენახში თოფებს აღარ ისვრიან.

თონეში ცეცხლი აღარ ტკრციალებს, 

მამამ ბეღელი ვალში გაყიდა 

და ძველებურად არ მიფრიალებს 

შუკაში თეთრი ბაშილაყითა.

ჩვენი მარანი და საწნახელი 

უფრო ძლიერმა დაიგირავა,

მამა ბუხართან ზის თავდახრილი, 

ცეცხლში აფურთხებს და იგინება.

რკინის ჭიშკრიდან ყვითელ გვალვაში 

არ შემოვდივართ მე და ურემი

და გაზაფხულის ხმაზე თავლაში 

არ ჭიხვინებენ ბედაურები.

დაიქცა ყველა დიდი ჯალაბი, 

ნაგაზს ჯაჭვს არვინ არ აღრღნევინებს,

წინათ თუ ღვინოს დაგაძალებდნენ,

დღეს წყალსაც არვინ დაგალევინებს.

დანაცრებულან ციხე–კოშკები,

„მრავალჟამიერ“ არსად გუგუნებს.

მე კარგად ვიცი, მალე მოვკვდები,

მე ვერ გავუძლებ ამ საუკუნეს.

ო, ვიცი ეგ და ამიტომ მინდა,

უკანასკნელად მაინც გიხილო,

დედაო, ქრისტეს ხატივით წმინდავ,

და ეს ტანჯვები შენ გაგიმხილო

და პირვანდელი ლუღლუღის მსგავსად 

ხელებგაშლით და თვალებგახელით,

დაუვიწყარო, სიკვდილის ჟამსაც 

გავიმეორო შენი სახელი.

ხომ მძიმეა ასათიანების „დანგრეული ბუდის“ წარმოდგენა, მაგრამ კიდევ უფრო მტკივნეულია წარმოდგენა თავისთვის ჩუმად მოტირალი ახალგაზრდა კაცისა, რომლის ცრემლები მის მკითხველს არასდროს უნახავს. არ უნახავს მაშინაც კი, როცა სიკვდილის სარეცელზე იწვა.  ამიტომ მგონია, რომ ეს ყველაზე ინტიმური, „პირადი“ ლექსია, მხოლოდ საკუთარი თავისთვის დაწერილი, ისეთი ლექსი – საშუალებაც რომ ჰქონოდა,  არათუ სხვისთვის, იქნებ დედისთვისაც კი დაემალა ეს სიტყვები:

„ახლა კი მეტი არ ძალმიძს, არა, 

                                                        ტირილი მინდა და შეცხადება“.

წარმოიდგინეთ, როგორ უჭირდა, რომ  ეს თქვა კაცმა, რომლის სტრიქონებიც:

                                                      „ცხრა ლახვარი რომ დამარტყათ ცხრაჯერ გულში,

                                                      მტრის ჯინაზე ცხრაჯერ მწარედ გავიცინებ“ –

დღემდე მოუდრეკელი ქართული ხასიათის უმთავრეს ნიშან-თვისებად მიიჩნევა.

პოეტის სათქმელი პირად ტრაგედიაზე, ოღონდ სხვებისთვისაც გასაგონად, მაინც ითქვა – ითქვა განსხვავებულად, უცრემლოდ, შეფარულად და საყოველთაოდ ცნობილიც გახდა. „ბარდნალა“ „საგარეო“ ვარიანტია იმავე თემისა, რომელზედაც პოეტმა ლექსში „დედისადმი“ ისაუბრა. მრავალი წელია „ბარდნალას“, როგორც საბავშვო ლექსს, ისე ასწავლიან. არადა ლექსი ბედნიერი ბავშვობის მონატრება  კი არა, ბედნიერი წარსულის გამოტირებაა. ნურავის მოატყუებს  ალიტერაციის მუსიკა, რომელიც ამ ლექსის დასაწყისში ისმის და ნურც შემდეგ სიტყვათა გამეორებით მიღწეული გრადაცია, რომელთა მიღმაც  მწარე ცრემლები იმალება.

ხელნაწერთა კრებულ „მთვარიან ღამეებში“ ლექსის სათაურის ქვეშ ფრჩხილებში წერია „ბარდნალა (პირველი ვარიანტი)“. ამ ლექსის მეორე ვარიანტი კი არსად ჩანს. ისიც არ ვიცით, საერთოდ არსებობდა თუ არა. ფაქტია, რომ ლადოს რაღაც გეგმები ჰქონია „ბარდნალასთან“ დაკავშირებით, მაგრამ  რა… იქნებ ამ ლექსის მეორე ვარიანტი სწორედ დედისადმი მიძღვნილი ის ლექსია, რომელსაც იმ გადასახედიდან ვერასდროს დაბეჭდავდა.

ყველასთვის ცნობილი პირველი ვარიანტი კი ესაა:

 

                                   ბარდნალა

                              (პირველი ვარიანტი)

 

რა კარგი იყო ბარდნალა, 

ბარდნალელების ბორანი, 

ვარდებიანი ბარდნარი, 

ბულბულთა ნაამბორალი,

ჩემი ხორგო და მარანი, 

ჩემი ცეცხლი და ღადარი, 

სახლის წინ ნაგრიგალარი –

გაფითრებული ჭადარი,

ჩემი კავი და სახნისი, 

ჩემი თონე და ბეღელი 

და დედა, დიასახლისი, 

ჯანღონე გაუტეხელი,

ჩემი პაწია ქოთანი, 

დუღილით ნაქოთქოთარი. 

რა კარგი იყო ბარდნალა, 

როგორი სათაყვანები!

ვარდებიანი ბარდნარი 

და გუმარეშის ყანები, 

თოხი პირგამოპირული, 

გაციებული ბინული…

 

გახსოვს, ტყეები, ირიბად 

ხეზე დაკრული თარჯები… 

ვერ დაივიწყებ ვინც გიყვარს, 

შეყვარებული დარჩები… 

გახსოვს, ცხენისწყლის ნაპირი, 

თევზაობა და აპრილი? 

გახსოვს, მაჭრით რომ გავბრუვდით, 

და ძლივს რომ მივაბიჯებდით,

სახლში რომ ვეღარ დავბრუნდით 

მისგან დამთვრალი ბიჭები? 

გახსოვს, ღვინიან შემოდეგს 

აივანზე რომ შემოვდექ?

გახსოვს, აფთარი ზამთარი, 

ან გაზაფხული – პირიქით? 

გახსოვს, ამტყდარი ავდარი 

და სარეწკელას ბილიკი?

გახსოვს, სოფელი ლარჩვალი 

და მეწისქვილე დამღრჩვალი? 

გახსოვს, ჩვენ ორნი მარტონი 

და ვარდიგორას ხანძარი

და დიდი გუჯუ ბატონი 

თავისი ქამარ–ხანჯალით? 

ხან ისე იყო, ხან ასე, 

გახსოვს, ცაგერის ჭალაზე.

 

ეჰ, რა იქნება ხელახლა 

დაიწყებოდეს თავიდან, 

რაც დროის დენამ შელახა, 

რაც დროსთან ერთად წავიდა.

რა კარგი იყო ბარდნალა, 

როგორი სათაყვანები! 

შენ, მამაჩემო, რათ დარდობ, 

რამ დაგისველა თვალები?

ან შენ სადა ხარ, დედილო, 

რომ ლექსი გამაბედვინო?! 

რად არ ჭიხვინებს ვეება 

ლაფშა, ლაგამის მკვნეტავი?

ჰეი, წარსულის დღეებო, 

დაბრუნდებოდეთ ნეტავი! 

რა კარგი იყო ბარდნალა, 

ბარდნალელების ბორანი, 

ვარდებიანი ბარდნარი, 

ბულბულთა ნაამბორალი!

 

საინტერესოა, ამ ორი ლექსიდან  – „დედისადმი“ და „ბარდნალა“ – რომელი დაიწერა პირველად. ის, რომ ორივე ლექსის თემა ერთი და იგივეა, მათი შედარება-შეპირისპირებითაც კარგად ჩანს.

„ბარდნალაში“ ყველაფერი საუკეთესო მხოლოდ წარსულშია: „რა კარგი იყო ბარდნალა…“.

ხორგოც და მარანიც, ცეცხლიც და ღადარიც, კავიც და სახნისიც, თონეც და ბეღელიც იყო…  იყო და აღარ არის, თუ რატომ, ამის განზოგადებული პასუხი მეორე ლექსშია – „დედისადმი“:

„ჩვენი სახლ–კარი ააწიოკეს 

დაუბანელმა გლეხის კაცებმა…“

უფრო კონკრეტული პასუხები კი ამ ორი ლექსის მიხედვით, ასეთია:

„ჩემი ხორგო და მარანი…“  („ბარდნალა“)

„ჩვენი მარანი და საწნახელი 

უფრო ძლიერმა დაიგირავა…“ („დედისადმი“);

 

„ჩემი თონე და ბეღელი…“   („ბარდნალა“)

„თონეში ცეცხლი აღარ ტკრციალებს, 

მამამ ბეღელი ვალში გაყიდა…“ („დედისადმი“);

 

 „რად არ ჭიხვინებს ვეება 

ლაფშა, ლაგამის მკვნეტავი?“ („ბარდნალა“)

„და გაზაფხულის ხმაზე თავლაში 

არ ჭიხვინებენ ბედაურები“ („დედისადმი“).

„ბარდნალაში“ საინტერესოა კიდევ ერთი რამ – ავტორი ცდილობს, რომ მკითხველის ყურადღება  ერთი აკვიატებული სიტყვის გამეორებით მიიქციოს. პირველი ასეთი  სიტყვაა „ჩემი“:

                                     „ჩემი ხორგო და მარანი, 

                                      ჩემი ცეცხლი და ღადარი…

                                      ჩემი კავი და სახნისი, 

                                      ჩემი თონე და ბეღელი… 

                                      ჩემი პაწია ქოთანი…“

„ჩემი“ – ამ სიტყვის  ჯიუტად გამეორებით პოეტი მკითხველს მიანიშნებს, რომ ეს ყველაფერი, რაც ერთ დროს მისი ოჯახის საკუთრება იყო, დაუნდობელმა დრომ წაართვა.  იყო და აღარ არის…

შემდეგ სტრიქონებში  თონეს, ბეღელსა და ქოთანს შორის მოქცეულია  დედის სახე, რომელიც წარსულის მოზაიკის ყველაზე ძვირფასი კენჭია:

„ჩემი კავი და სახნისი, 

ჩემი თონე და ბეღელი 

და დედა, დიასახლისი, 

ჯანღონე გაუტეხელი,

ჩემი პაწია ქოთანი, 

დუღილით ნაქოთქოთარი“. 

და ისევ რეფრენი: „რა კარგი იყო ბარდნალა…“ .

ლექსის შუა ნაწილში პოეტი  უკვე სხვა სიტყვაზე აკეთებს აქცენტს,  მის გამეორებას იწყებს და  სათქმელს ამ სიტყვის ქარგაზე აწყობს:

„გახსოვს, ტყეები, ირიბად 

ხეზე დაკრული თარჯები… 

ვერ დაივიწყებ ვინც გიყვარს, 

შეყვარებული დარჩები… 

გახსოვს, ცხენისწყლის ნაპირი, 

თევზაობა და აპრილი? 

გახსოვს, მაჭრით რომ გავბრუვდით, 

და ძლივს რომ მივაბიჯებდით,

სახლში რომ ვეღარ დავბრუნდით 

მისგან დამთვრალი ბიჭები? 

გახსოვს, ღვინიან შემოდეგს 

აივანზე რომ შემოვდექ?

გახსოვს, აფთარი ზამთარი, 

ან გაზაფხული – პირიქით? 

გახსოვს, ამტყდარი ავდარი 

და სარეწკელას ბილიკი?

გახსოვს, სოფელი ლარჩვალი 

და მეწისქვილე დამღრჩვალი? 

გახსოვს, ჩვენ ორნი მარტონი 

და ვარდიგორას ხანძარი

და დიდი გუჯუ ბატონი 

თავისი ქამარ–ხანჯალით?“

„გახსოვს?“ –  ამ სიტყვის ყოველი გამეორების შემდეგ სტრიქონებში მოქცეული მონატრება თანდათან ტკივილად,  საყვედურად, სასოწარკვეთად იქცევა.

„ბარდნალაში“ ორი პასუხგაუცემელი კითხვაა:

ვის მიმართავს ავტორი ასე დაჟინებით: „გახსოვს?“

და  ვის გულისხმობს სიტყვებში:

„ვერ დაივიწყებ ვინც გიყვარს, 

 შეყვარებული დარჩები…“

პირველი კითხვის სავარაუდო პასუხს, რომ შეიძლება პოეტი საკუთარ თავს ესაუბრებოდეს,  შემდეგი სტრიქონი გამორიცხავს: „გახსოვს, ჩვენ ორნი მარტონი…“. 

ვინ არის ის მეორე – მეგობარი თუ  საყვარელი გოგონა?

ჩემი აზრით, სწორედ დედაა ის მეორე, რომელსაც, როგორც მისი ბავშვობის წლების თანაზიარს, ჩავლილი ეპიზოდების მომსწრესა და ზოგჯერ მონაწილესაც, წარსულს ახსენებს…

ამ ლექსის დასაწყისში ასათიანების სახლის წინ ერთი ნაგრიგალარი, გაფითრებული ჭადარი ჩანს. ეს ჭადარი ჩვეულებრივი ჭადარი არავის ეგონოს, იგი  მეტაფორაა ერთი  ქარიშხალგადავლილი ოჯახისა:

„სახლის წინ ნაგრიგალარი –

გაფითრებული ჭადარი…“

თუ „ბარდნალაში“ აღწერილ ფრაგმენტებს გავაერთიანებთ,  ასათიანების გაფითრებული ჭადრის ფონზე „გადაღებულ“ ოჯახურ პორტრეტს დავინახავთ. ამ „ფოტოზე“ მხოლოდ სამი ადამიანია: ბაბუა, გუჯუ ბატონი, რომელიც ლექსის დაწერის დროს, მართალია, ცოცხალი აღარაა, თუმცა ერთგვარი თანამდევი სულია არა მარტო ამ ოჯახისა, არამედ – პოეტის შთაგონებისა; მამა, რომელიც ჯერ კიდევ შემორჩენია ნაგრიგალარ ოჯახს და დედა, რომელიც სადღაც, შუა აზიის უდაბნოშია გადაკარგული.

ჩემი აზრით, თუ ვინმე შეიძლება იყოს ჩამოთვლილთაგან ამ სიტყვების მიმართვის ობიექტი:

„ვერ დაივიწყებ ვინც გიყვარს, 

შეყვარებული დარჩები…“ – სწორედ დედაა.

„საიდუმლო“ ლექსშიც ხომ არის მსგავსი სიტყვები:

„ეს იმიტომ, რომ მიყვარხარ ძლიერ,

დამქონდი, როგორც საუნჯე გულით…“ („დედისადმი“);

 

ამ ორი ლექსის საერთო სულისკვეთების გამომხატველია ასევე შემდეგი პარალელები:

„შენ, მამაჩემო, რათ დარდობ, 

რამ დაგისველა თვალები?  („ბარდნალა“)

„მამა ბუხართან ზის თავდახრილი, 

ცეცხლში აფურთხებს და იგინება“  („დედისადმი“);

 

„ან შენ სადა ხარ, დედილო, 

რომ ლექსი გამაბედვინო?!“  („ბარდნალა“)

 „და სიყვარულის სიმღერის მიერ 

ვიყავი დღემდე დამუნჯებული“  („დედისადმი“).

 

პოეტმა მშვენივრად იცის, რომ რაც იყო, ის ვერასდროს დაბრუნდება, მაგრამ ნატვრას მაინც  რა უდგას წინ:

„ეჰ, რა იქნება ხელახლა 

დაიწყებოდეს თავიდან, 

რაც დროის დენამ შელახა, 

რაც დროსთან ერთად წავიდა“.

„ხელახლა, თავიდან…“ – შეუძლია კი ვინმეს წარსულის უკან დაბრუნება ან ჩავლილ მდინარეში ხელმეორედ შესვლა?

დიახ, შეუძლია – შეუძლია პოეტის სიტყვას; ეს შეეძლო ლადო ასათიანს, რომელმაც გრძნობები და ემოციები პოეტურ სიტყვად ისე გარდაქმნა, რომ მკითხველიც თავისი განცდების თანამონაწილედ აქცია. ამ ჯადოსნურ ძალას თავადაც კარგად გრძნობდა  და ამიტომაც ერთ ლექსში დაწერა კიდეც:

                „მჯერა, ამ დიად ბუნების კართან

                მე თვით სიკვდილსაც გარდავქმნი ლექსად“ („ვაჟა-ფშაველას ნაამბობი“).

ლადო ასათიანის „ბარდნალა“ მრავალი წელია სკოლაში ისწავლება, თუმცა არაფერია ნათქვამი იმის შესახებ, რომ ეს ლექსი პოეტის ბიოგრაფიის ნაწილია, უნდობარი ხანის ექოა. არ ჩანს ეს პოეტის ბიოგრაფიაშიც, რომელიც ლექსს უძღვის წინ, არ ჩანს არც მეთოდიკურ ნაწილში, რომელიც ლექსს განსჯისა და ანალიზისათვის მოსდევს.  ამის გარეშე კი გაუგებარია სტრიქონები:

„შენ, მამაჩემო, რათ დარდობ, 

რამ დაგისველა თვალები?

ან შენ სადა ხარ, დედილო, 

რომ ლექსი გამაბედვინო?!“

ლადო  ასათიანის „ბარდნალა“ არ არის ერთი კონკრეტული ადამიანისა და ოჯახის ტრაგედიის ექო, იგი მთელი თაობების ტკივილია, დაუნდობელი ეპოქის ანარეკლია.

 

***

 

ბევრ თქვენგანს მოუსმენია ალბათ აუდიოჩანაწერი, რომელშიც ცნობილი ქართველი მსახიობი ეროსი მანჯგალაძე ლადო ასათიანის „ბარდნალას“ კითხულობს. ასათიანის პოეზიის მოყვარულნი დროდადრო აზიარებენ ხოლმე ამ ლექსს. მე არ მიყვარს ამ ჩანაწერის მოსმენა, რადგან იგი გულისმომკვლელი დასტურია იმისა, თუ როგორ ჩეხდა საბჭოთა ეპოქა ლადო ასათიანის შემოქმედებას. წარმოვიდგენ, როგორ დაესერებოდა გული პოეტს, ეს დაჩეხილი ლექსი რომ მოესმინა. ხომ ცნობილია, რომ ლადო საშინლად ღიზიანდებოდა, როცა მის ლექსში რაიმე, თუნდ უმნიშვნელო, ცვლილება შეჰქონდათ.

მეუღლის, ანიკო ვაჩნაძისათვის,  გაგზავნილ ერთ წერილში წერს: „უნდა დაიბეჭდოს აუცილებლად ასე… წინააღმდეგ შემთხვევაში, არ მინდა; თუ რაიმე შეიცვლება, თუ გინდ ერთი სიტყვა, არც მაშინ მინდა…“ . ძმას, გოგი ასათიანსაც, ასეთ რამეს სწერს ერთ წერილში: „ძმაო, გოგი! შენი ლექსი უშეცდომოდ დაიბეჭდაო, რომ მწერ, ესაა, ბიჭო, უშეცდომოდ?! წათების მაგიერ – წაქები წერია, ნადუღი რომ დაგეწერათ, უკეთესი იქნებოდა, წინმბრძოლის მაგივრად – წინბრძოლი. ისე–ს მაგივრად ისევ და სხვა. განსაკუთრებით ეს „ისევ“ ამახინჯებს აზრს. ზევით სამ სტრიქონში „ისევ“ არის ნახმარი და თქვენ, ალბათ, იფიქრეთ, მეოთხეშიც „ისევ“ იქნებაო, და გაუშვით ასე. მეოთხეში უნდა იყოს „ისე გულდაგულ შევარდნენ“. თქვენ გაგიწყდათ მიწა, თქვენ!“.

ვინც ეროსი მანჯგალაძის მიერ წაკითხულ „ბარდნალას“  ყურადღებით მოისმენს, ადვილად მიხვდება, რომ   მსახიობი ლექსის შემოკლებულ ვარიანტს არ კითხულობს. ჩანს, მას ლექსი თავიდან ბოლომდე წაუკითხავს, მაგრამ არასასურველი სტროფები შემდეგ ვიღაცას ამოუჭრია.

ამოჭრილი კი  საკმაოდ მოზრდილი მონაკვეთია:

„გახსოვს, სოფელი ლარჩვალი

და მეწისქვილე დამღრჩვალი?

გახსოვს, ჩვენ ორნი მარტონი

და ვარდიგორას ხანძარი

და დიდი გუჯუ ბატონი

თავისი ქამარ–ხანჯალით?

ხან ისე იყო, ხან ასე,

გახსოვს, ცაგერის ჭალაზე?

ეჰ, რა იქნება ხელახლა

დაიწყებოდეს თავიდან,

რაც დროის დენამ შელახა,

რაც დროსთან ერთად წავიდა!

რა კარგი იყო ბარდნალა,

როგორი სათაყვანები!

შენ, მამაჩემო, რად დარდობ,

რამ დაგისველა თვალები?

ან შენ სადა ხარ, დედილო,

რომ ლექსი გამაბედვინო?!“

 

თუ რატომ ამოჭრა „მაკრატლიანმა“ ცენზორმა ეს მონაკვეთი ლექსიდან, რთული მისახვედრი არაა – როგორ შეიძლებოდა იმ დროს ბედნიერი საბჭოთა ადამიანის მოგონებებში ავისმომასწავებელი განწყობა ჯერ დამხრჩვალი მეწისქვილის გახსენებას შემოეტანა, შემდეგ – ვარდიგორაში გაჩენილ ხანძარს, არც „დიდი გუჯუ ბატონის“  პოზიტიური კონტექსტით  გახსენება იქნებოდა სასურველი და   არც ბედნიერი ბავშვობის „შემლახველ“ დროზე საუბარი იქნებოდა მისაღები…

ყველაზე უსიამოვნო და აუხსნელი კი ალბათ ეს სტროფი აღმოჩნდა:

 

  „შენ, მამაჩემო, რად დარდობ,

                                                            რამ დაგისველა თვალები?

ან შენ სადა ხარ, დედილო,

რომ ლექსი გამაბედვინო?!“

 

რომელ წელშია ჩაწერილი ამ ლექსის აუდიოვერსია, არ ვიცი, მაგრამ ალბათ დიდი მნიშვნელობა არცა აქვს. ვიღაცის მახვილმა ყურმა ზუსტად ის გაიგონა, რაც პოეტმა თქვა და „მაკრატელიც“ იმიტომ აიღო ხელში.

ყველაზე კარგად თვითონ ლადო ასათიანმა იცოდა, როგორ ეპოქაში უწევდა ცხოვრება და ამიტომაც ზოგჯერ იძულებული იყო, თავად შეეტანა კორექტივები საკუთარ ლექსებში, რომ თვალმახვილი და ყურმახვილი ადამიანების შემოტევებისაგან დაეცვა თავი. ვისაც ლადო ასათიანის ხელნაწერი კრებული „მთვარიანი ღამეები“ უნახავს, შეამჩნევდა, რომ ამგვარი შესწორებები იქ აქა-იქ გვხდება. „ბარდნალაშიც“ არის ერთი ამგვარი, პოეტის ხელით ჩასწორებული, ადგილი. ჯერ წერია:

 

                                   „რაც საუკუნემ შელახა,

                                   რაც საუკუნოდ წავიდა!“ –  

 

შემდეგ კი ისე, რომ თავდაპირველი ვარიანტი არ გადაუშლია, პოეტს ხაზებს შორის დაუწერია:

 

                             „რაც დროის დენამ შელახა,

                             რაც დროსთან ერთად წავიდა!“

ლადო ასათიანის კრებულებში ჩანს, რომ ვიღაცას „ბარდნალაში“ ერთი სხვა შესწორებაც შეუტანია. ლადოს ლექსის დედანში ასე უწერია: „ჰეი, წარსულის დღეებო…“, კრებულებში კი დღემდე ასე იბეჭდება: „ჰეი, ბავშვობის დღეებო…“.

ლექსის ტრაგიკული    სულისკვეთება რომ შეეცვალა, იმ ვიღაცამ  სიტყვა წარსული ბავშვობით ჩაანაცვლა. იქნებ სწორედ ამის შემდეგ გამოცხადდა „ბარდნალა“ საბავშვო ლექსად?

უკვე ვთქვით, რომ არავინ უნდა მოტყუვდეს ვარდებითა და ბულბულებით, რომლითაც ეს ლექსი იწყება. როცა პოეტის სათქმელს ნაბიჯ-ნაბიჯ გაჰყვები, ადვილი მისახვედრია, რომ „ბარდნალა“ არც საბავშვო ლექსია და არც პასტორალი. „ბარდნალა“ ერთი დიდი კვნესაა, რომელშიც არა მხოლოდ ასათიანების ოჯახის, არამედ მილიონობით საბჭოთა ადამიანის ტრაგედია აირეკლა. აკი, ლადოც ზუსტად ასე –  განზოგადებულად ხედავდა თავისი ოჯახის უბედურებას:

                     „დაიქცა ყველა დიდი ჯალაბი, 

                     ნაგაზს ჯაჭვს არვინ არ აღრღნევინებს,

                     წინათ თუ ღვინოს დაგაძალებდნენ,

                     დღეს წყალსაც არვინ დაგალევინებს“.

 

ხომ უცნაურია, მაგრამ როცა მე-20 საუკუნის 80-იან წლებში ლადო ასათიანის  დედისადმი მიძღვნილ ლექსს ბოლოს და ბოლოს ოფიციალურად დაბეჭდვა ეღირსა, ვერც მაშინ გადაურჩა ცენზურას. ის ადგილი, სადაც პოეტს „დაუბანელმა გლეხის კაცებმა…“ ეწერა, დაბეჭდვისას ასე შეცვალეს: „გაუტანელმა გლეხის კაცებმა…“. თუმცა ამასაც თავისი მიზეზი ჰქონდა, ასათიანების ოჯახი ჯერ კიდევ მოძალადე თანასოფლელთა შთამომავლებს ერიდებოდა.

ლადოს „ბარდნალა“ – ეს გამორჩეული ლირიკული ლექსი ნატიფი პოეტური სახეებით, დახვეწილი ენობრივი ქსოვილით, ალიტერაციის მუსიკით, შინაგანი დრამატიზმით, ინტიმითა და სიფაქიზით – უნდობარი ხანის რეკვიემად ქცეული ერთი გულწრფელი და გულისგულში ჩაბრუნებული მდუღარე ცრემლის წვეთია.

დრომ ბევრი რამ გადააფასა. მე-20 საუკუნის ქართულ ლიტერატურასაც საბჭოური სტერეოტიპებისაგან გათავისუფლება და ახლებურად  წაკითხვა-გააზრება სჭირდება.

 

_{[1] ნიკა აგიაშვილი, „ჭაბუკები დარჩნენ მარად“, გვ.76, თბ, 1971.}