როგორ გავზარდოთ კარგი მკითხველი?! – ამ შეკითხვას საკმაოდ ხშირად სვამენ საგანმანათლებლო სივრცეებში და მის გარეთაც. არსებობს ბევრი საინტერესო სასწავლო მეთოდი, რომლებიც ხელს უწყობენ წაკითხულის სიღრმისეულად გააზრებას და კითხვის პროცესსაც სახალისო აქტივობად გარდაქმნიან. ამჯერად მინდა განვიხილო შებრუნებული საკლასო ოთახის პრინციპით აგებული ლიტერატურის გაკვეთილების ერთგვარი მოდელი და გაგიზიაროთ მასთან დაკავშირებული რამდენიმე აქტივობა, რომელთა დახმარებითაც ჩემმა მოსწავლეებმა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგეს მკითხველად ჩამოყალიბების გრძელ და საინტერესო გზაზე.

მოგზაურობა დონალდ ბისეტის სამყაროში

მეორე კლასის მოსწავლეებისთვის პირველი წიგნის შერჩევა საკმაოდ საპასუხისმგებლო საქმეა, რადგან მათ ჯერ მცირე ზომის მარტივი ტექსტების მეტი არაფერი წაუკითხავთ. პირველ წიგნად, როგორც წესი, ვირჩევ მოსწავლეთა ასაკის შესაბამისი სირთულის ზღაპრების ან მოთხრობების კრებულს, რადგან გამოუცდელ მკითხველთა უმეტესობას უჭირს ხანგრძლივი სიუჟეტებითა და მრავალრიცხოვანი პერსონაჟებით დატვირთულ წიგნებთან შეჭიდება. წელს დონალდ ბისეტის ზღაპრები შევარჩიე. კრებულს ჰქვია „ყველაფერი ყირამალა“ და მასში მართლაც თავდაყირა ანუ დაუჯერებლად სახალისო ამბებია მოთხრობილი. ამას გარდა, ზღაპრები წიგნთან/ავტორთან დიალოგის შესაძლებლობას და მრავალფეროვანი აქტივობების დაგეგმვის საშუალებას იძლევა.

რაც შეეხება გაკვეთილის მსვლელობას, მოსწავლეებს მისთვის წინასწარ უწევთ მომზადება. ისინი დამოუკიდებლად კითხულობენ მითითებულ ზღაპარს, კითხვის პროცესში ხაზავენ უცნობ სიტყვებს, ინიშნავენ შეკითხვებს, რომლებიც წაკითხულ ტექსტთან დაკავშირებით გაუჩნდათ და ასრულებენ წაკითხული მასალის სიღრმისეულ გააზრებაზე ორიენტირებულ დავალებებს, რომლებიც, სასწავლო საფეხურით გათვალისწინებული საგნობრივი უნარ-ჩვევების განვითარების გარდა, ახალი ცოდნის საკუთარ გამოცდილებასთან დაკავშირებას, შემოქმედებითი უნარების ეფექტურად გამოყენებასა და მრავალფეროვანი სასწავლო პროექტების განხორციელებას უწყობს ხელს. უშუალოდ საგაკვეთილო პროცესი კი დამუშავებული მასალის მიზნობრივად გამოყენებაზე ორიენტირებულ აქტივობებს ეთმობა.

ლიტერატურული პროექტი „პერსონაჟის დღე“

გარკვეული გამოცდილების მიღებამდე, დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ამბის გამართულად და თანმიმდევრულად თხრობა უჭირთ. ამ სირთულის დასაძლევად არაერთ სასწავლო მეთოდს მივმართავთ. მათ შორისაა ჩემი ფავორიტი მეთოდი „თხრობა სხვადასხვა ინტერპრეტაციით“, რომელიც ბავშვებსაც ძალიან უყვართ. სწორედ აღნიშნული მეთოდის დახმარებით განვახორციელე ზემოაღნიშნული ლიტერატურული პროექტი, რომლის ფარგლებშიც ჩემმა მოსწავლეებმა დონალდ ბისეტის პერსონაჟების როლი მოირგეს და პირველ პირში გადმოსცეს თავიანთი რჩეული გმირების თავგადასავალი. ამ დღეს სკოლის მერხებთან ისხდნენ ზოლებდაკარგული ვეფხვის ბოკვერი ბინკი,  ლამაზა ძროხა, მოგზაური მირანდა, ურჩხული კომოდო, ადმირალი ნელსონი, გოჭი იკაროსი, იადონი რაკრაკა და სხვ. ბავშვებმა ასევე უპასუხეს თანაკლასელების მხრიდან დასმულ თემატურ შეკითხვებს და ბისეტის პერსონაჟები სხვა კლასების მოსწავლეებსაც გააცნეს. შედეგად, დღის ბოლოს დონალდ ბისეტის ზღაპრების შესახებ ყველამ იმაზე ბევრად მეტი იცოდა, ვიდრე – დღის დასაწყისში.

რეფლესია დავალებად

წაკითხულ ტექსტებთან დაკავშირებული დავალებები უმეტესად ტექსტთან მიბრუნებაზე, საკუთარ გამოცდილებასა და წაკითხულ ამბავს შორის კავშირის გაბმაზე და არსებული ცოდნის/უნარების ეფექტურად გამოყენებაზეა ორიენტირებული.  რეფლექსიის საშუალებით მოსწავლეები ემოციურ კავშირს ამყარებენ ტექსტთან და სიღრმისეული გააზრების უნარ-ჩვევების განვითარების საწყის ეტაპსაც წიგნთან ერთგვარი დიალოგის რეჟიმში გადიან. აქვე შეგიძლიათ გაეცნოთ დავალების რამდენიმე ნიმუშს:

ზღაპარი „ბზუ“

დავალება 1 – განცხადება

ყურადღებით წაიკითხეთ ზღაპარი „ბზუ“ და წარმოიდგინეთ, რომ ვეშაპის მეგობარი ბუზი დაიკარგა. შეადგინეთ მწერების პოლიციაში წარსადგენი განცხადების ტექსტი (განცხადების ნიმუშს შეგიძლიათ გაეცნოთ სახელმძღვანელოს (ქართული ენა და ლიტერატურა 2,  ავტორები: თ.კუხიანიძე, მ. ბედოშვილი, ნ.გორდელაძე) 77-ე გვერდზე). სასურველია, განცხადებას თან დაურთოთ ბუზის ე.წ. პორტრეტი ან დეტალური აღწერა, რათა პოლიციას მისი მოძებნა გაუადვილდეს.

დავალება 2 – დისკუსია ზღაპრის გმირთან

გამართეთ დისკუსია ზღაპრის ერთ-ერთ პერსონაჟთან. ვრცლად/წერილობით უპასუხეთ ქვემოთ მოცემულ შეკითხვებს. ნიმუშად გთავაზობთ ინტერვიუს ფუტკარ ზუზუსთან:

1. როგორ მოიქცა ბზუ?

ბზუ ვეშაპთან საცხოვრებლად გადასახლდა, რადგან ბზარების ეშინოდა. მან მე და ჩემს მეგობრებს თაფლი გვთხოვა და ნიკის მიართვა.

2. რაში ეთანხმები მას?

მეგობრისთვის საჩუქრის მირთმევა კარგი საქციელია.

3. რაში არ ეთანხმები მას.

ბზარების გამო ოჯახი და მშობლიური სახლი არ უნდა მიატოვო.

4. შენ როგორ მოიქცეოდი?

მეგობარს ხანდახან ვესტუმრებოდი, მაგრამ ოჯახს საფრთხეში არ დავტოვებდი (თუ ბზარები საშიშია, ისინიც ხომ საფრთხეში არიან?!).

დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ძალიან უყვართ კომიქსები და პირველ წიგნებად უმეტესად მათ ირჩევენ. კომიქსად ქცეული მოთხრობები სახელმძღვანელოებშიც მრავლად გვხვდება და მათ შექმნას მოსწავლეებსაც ხშირად ვთავაზობთ.  მაგალითისთვის წარმოგიდგენთ დონალდ ბისეტის ერთ-ერთ ზღაპართან დაკავშირებული დავალების დეტალურ ინსტრუქციას:

ზღაპარი „დიდი ტალღა და პატარა ტალღა“

შეადგინეთ კომიქსი ზღაპრის სიუჟეტის მიხედვით.

შეგახსენებთ, რომ კომიქსი შედგება თემატური ილუსტრაციებისა და დიალოგებისგან, რომლებშიც თანმიმდევრულად იკითხება სიუჟეტის ძირითადი ხაზი. აქვე შემოგთავაზებთ ზღაპრის დაყოფის ვრცელი ვარიანტის ინსტრუქციას:

I ფანჯარა – აქ ვხატავთ პატარა და დიდ ტალღებს, ე.წ. ღრუბლებში კი  ვწერთ დიალოგს, სადაც ჩანს, რომ ისინი მეგობრობენ, მაგალითად: – „მოდი, ვითამაშოთ!“ – „მოდი!“

II ფანჯარა – ამ ეპიზოდში უნდა გამოჩნდეს, რომ პატარა ტალღა ყველას ემეგობრება, დიდი კი ყველას თავს ესხმის. დიალოგებიც ჩანახატის შესაბამისი უნდა იყოს, ანუ პატარა ტალღას სიხარულით ეგებებიან ზღვის ბინადრები, გემები, ნაპირი, კლდე, ადამიანები. დიდს კი გაურბიან, მათი შეძახილებიც ემოციის შესაბამისია.

III ფანჯარა – დიდი ტალღა ბიჭს ნაყინს გამოსტაცებს და პატარა ტალღისთვის მიაქვს (მგონი პერსონაჟებისთვის შესაბამისი რეპლიკების შერჩევა არ გაგიჭირდებათ).

IV ფანჯარა – დიდი ტალღა კლდეებს ეჯახება და შემთხვევით, მათ უკან, ჩაღრმავებულ ტაფობში ვარდება. დიალოგის შედგენისას გაითვალისწინეთ, რომ დიდი ტალღა ჯერ ტრაბახობს პატარა ტალღასთან, ამ კლდეს მოვერევიო! კლდის მეორე მხარეს გადავარდნილი კი შველას ითხოვს.

V ფანჯარა – ამ ეპიზოდში მთავარი იხვისა და დიდი ტალღის გასაუბრებაა. მასში მოცემულია მზა დიალოგები. შეგიძლიათ აირჩიოთ სასურველი კითხვა-პასუხი იხვისა და ტალღის დიალოგიდან და დაურთოთ თემატურ ილუსტრაციას.

VI ფანჯარა – აქ იხვი პატარა ტალღას ხვდება. მათი საუბრის გადმოსაცემად აქაც შეგიძლიათ ტექსტში მოცემული დიალოგის გამოყენება.

VII ფანჯარა –  ამ ეპიზოდში იხვი მირანდა პატარა ტალღას კლდის მეორე მხარეს მოხვედრაში ეხმარება. დახატეთ ეპიზოდში განვითარებული მოვლენები და მოიფიქრეთ სიტუაციის შესაბამისი დიალოგი.

VIII ფანჯარა – ზღაპრის ბოლო მონაკვეთში პატარა და დიდი ტალღა ერთმანეთს ხვდებიან. ეპიზოდში მოცემული დიალოგიდან შეარჩიეთ სასურველი კითხვა-პასუხი, რომელიც თქვენს ილუსტრაციას ყველაზე მეტად შეესაბამება.

შენიშვნა: შეგიძლიათ ზღაპარი სხვაგვარად დაყოთ (გააერთიანოთ ზემოაღნიშნული ეპიზოდები, უფრო მოკლედ გადმოსცეთ შინაარსი), მაგრამ ნახატებს აუცილებლად უნდა ახლდეს პერსონაჟთა რეპლიკები ანუ დიალოგი, რომელიც სიუჟეტის აღქმაში ეხმარება მკითხველს. ასევე შეგიძლიათ აირჩიოთ ზღაპრის ერთი მონაკვეთი და ეპიზოდის დეტალური კომიქსი შექმნათ.

საუკუნეების განმავლობაში ზღაპრები კულტურის განუყოფელი ნაწილი იყო. მსმენელს (და ახლა მკითხველს) ატყვევებდა ჯადოსნური სამყაროს მომხიბლავი ისტორიებით, გმირული თავგადასავლებითა და მარადიული ღირებულებებით. უძველესი ფორმებიდან დღემდე, ზეპირი გადმოცემებიდან წიგნებში, ფილმებსა და პიესებში სახეცვლამდე ზღაპრები ამდიდრებენ ადამიანის წარმოსახვას. იყო არა მხოლოდ გართობის, არამედ ცოდნისა და სიბრძნის გადაცემის საშუალება. შესაბამისად, თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში ზღაპრის გამოყენება ხელს უწყობს ერთდროულად სწავლებას, გართობასა და ღირებულებების გადაცემასაც.

ეს სტატია სწორედ ზღაპრების მნიშვნელობაზეა, მათ ისტორიულ მახასიათებლებზე, მათ როლზე განათლებაში, იმაზე, რომ ეს ტექსტები დღესაც, უწინდელივით, სწავლების მძლავრი ინსტრუმენტია როგორც ბავშვებისთვის, ასევე მოზრდილებისთვის. ვიმსჯელებთ იმაზე, როგორ შეიძლება ზღაპრის გამოყენება სასწავლო პროცესში და რა სარგებელი მოაქვს მას მოსწავლეებისთვის.

რატომ ზღაპარი?

ზღაპარი ერთგვარი უნივერსალური ენაა, ყველა ასაკის ადამიანისთვის თანაბრად გასაგები. სწორედ ამიტომ არის განსაკუთრებული მისი გამოყენება სასწავლო რესურსად სხვადასხვა ასპექტში:

1. ემოციური ჩართულობა – ზღაპრები იწვევენ ემოციებს, რაც ზრდის მოსწავლეების ინტერესსა და ყურადღებას.
2. ღირებულებების გადაცემა – ხშირად ზღაპრები ერთგვარ „მორალურ გაკვეთილებს“ შეიცავს, და ეხმარება მოსწავლეებს ეთიკური ღირებულებების გააზრებაში.
3. წარმოსახვის გააქტიურება – ზღაპრის სამყარო ხელს უწყობს კრეატიულ აზროვნებას.
4. კომპლექსური ცნებების გამარტივება – ზღაპრები გვეხმარება რთული იდეების მარტივად წარმოდგენაში.

ზღაპრის გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა საგანში და სხვადასხვა უნარის განსავითარებლად

ენისა და ლიტერატურის სწავლება

ზღაპრები იდეალური რესურსია ენობრივი უნარების განვითარებისთვის:

• კითხვის უნარების განვითარება – ხელს უწყობს კითხვის მიმართ ინტერესის გაღვივებას და გააზრებული კითხვის უნარის ჩამოყალიბებას.
• ლექსიკის გამდიდრება – ახალი სიტყვები და გამოთქმები ამდიდრებს მოსწავლის ლექსიკურ მარაგს.
• წერის უნარების განვითარება – ზღაპრების საფუძველზე შეიძლება მოსწავლეებმა შექმნან საკუთარი ნაწარმოებები, მოახდინონ ზღაპრების ადაპტირება ან გაგრძელება და სხვა.

მათემატიკა

ზღაპრები შეიძლება მათემატიკური კონცეფციების სწავლებისთვისაც გამოვიყენოთ:

• რიცხვითი თანმიმდევრობები – მაგალითად, „სამი გოჭი“ გამოგვადგება დათვლისა და რაოდენობის კონცეფციების სწავლებისთვის.
• გეომეტრიული ფიგურები – ზოგიერთი ზღაპარი შეიცავს ელემენტებს, რომლებიც გვეხმარება გეომეტრიული ფორმების გაცნობაში.
• პრობლემის გადაჭრა – ზღაპრის გმირები ხშირად გადაჭრიან პრობლემებს, რაც კარგი მაგალითია ლოგიკური აზროვნების განვითარებისთვის (ეს უნარი არცაა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ დისციპლინასთან დაკავშირებული).

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები

ზღაპრები შეიძლება დაგვეხმაროს ბუნების შესახებ ცოდნის გადაცემაშიც:

• ბუნების შემეცნება – ზღაპრები ცხოველების შესახებ გვეხმარება ცხოველთა სამყაროს გაცნობაში.
• ბუნებრივი მოვლენები – ზოგიერთი ზღაპარი ასახავს ბუნებრივ მოვლენებს, რაც შეიძლება მათი ახსნისთვის გამოვიყენოთ.
• ეკოლოგიური ცნობიერება – თანამედროვე ზღაპრები ხშირად ეხება გარემოსდაცვით თემებს.

სოციალური უნარები

ზღაპრები ასევე გვეხმარება სოციალური და ემოციური უნარების განვითარებაში:

• ემპათია – ზღაპრის პერსონაჟების განცდებთან თანაზიარობა ავითარებს ემპათიის უნარს (მაგალითად, თუნდაც, „კონკიას“ ზღაპრის სხვადასხვა ვერსია გამოგვადგება, სადაც ობოლი, თავად გასაჭირში მყოფი გოგონა, სხვებს ეხმარება, როგორც შეუძლია).
• კონფლიქტების მოგვარება – ზღაპრებში არსებული კონფლიქტები და მათი გადაჭრის გზები საინტერესო მაგალითებად გამოგვადგება ჩვენს მოსწავლეებთან („სამი გოჭი“, „ნაცარქექია“, „თერთმეტი გედი“, „თორმეტი ძმა“, „რაპუნცელი“ და სხვ.).
• განსხვავებულობის პატივისცემა – მრავალფეროვანი ზღაპრები გვასწავლის განსხვავებული კულტურებისა და ტრადიციების პატივისცემას („სინდბადი“ ან ნებისმიერი სხვა ტექსტი, რომლებიც გმირის მოგზაურობას, მის თავგადასავალს და თავს გადახდენილ ამბებში მიღებულ გამოცდილებას თავის და სხვათა სასარგებლოდ იყენებს).

პრაქტიკული მეთოდები ზღაპრის სწავლებისას

როლური თამაშები

ზღაპრის სცენების გათამაშება ეხმარება მოსწავლეებს:

• უკეთ გაიაზრონ პერსონაჟების მოტივაცია
• განივითარონ ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის უნარები
• გამოხატონ ემოციები უსაფრთხო გარემოში.

შემოქმედებითი დავალებები

• ზღაპრის გაგრძელება ან ალტერნატიული დასასრულის შექმნა
• ზღაპრის პერსონაჟების დღიურის წერა
• ზღაპრის ადაპტირება თანამედროვე კონტექსტში

დისკუსია და ანალიზი

• ზღაპრის გმირების ქმედებების განხილვა.
• მორალური დილემების ანალიზი.
• ზღაპრის შედარება რეალურ ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან.

მნიშვნელოვანია, ზღაპრები შევარჩიოთ ჩვენი მოსწავლეების საჭიროებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე, ისინი დავუკავშიროთ ჩვენს სასწავლო მიზნებს,  ვეცადოთ, გავამდიდროთ სხვადასხვა ვიზუალური ელემენტით, წავახალისოთ კრიტიკული აზროვნება, და, რაც მთავარია, პატივი ვცეთ კულტურულ მრავალფეროვნებას, შევარჩიოთ სხვადასხვა კულტურის ზღაპრები.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ზღაპარი მრავალფუნქციური სასწავლო რესურსია, რომლის ეფექტურად გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა საგნის სწავლებისას და სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებთან. ისინი არა მხოლოდ ხელს უწყობს აკადემიური უნარების განვითარებას, არამედ ეხმარება მოსწავლეებს ზოგადი უნარ-ჩვევებისა და ღირებულებითი სისტემის ჩამოყალიბებაში. ზღაპრის ინტეგრირება სასწავლო პროცესში ხელს უწყობს სწავლის პროცესის გამრავალფეროვნებას და ხდის მას უფრო საინტერესოს და სახალისოს მოსწავლეებისთვის.

პედაგოგების კრეატიულობასა და ინოვაციურ მიდგომებზეა დამოკიდებული, თუ როგორ გამოიყენებს ზღაპრებს სასწავლო პროცესში. ამ უძველესი ლიტერატურული ჟანრის თანამედროვე განათლებაში ინტეგრირებით, ჩვენ ვქმნით კავშირს წარსულსა და აწმყოს შორის, ვამდიდრებთ მოსწავლეთა გამოცდილებას და ვხდით სწავლას უფრო მნიშვნელოვანს, საინტერესოს და დასამახსოვრებელს.

ხელოვნების გაკვეთილებზე სისტემატური სამუშაო მასალები გვაქვს: სახატავი რვეულები, ფანქრები, აკვარელი თუ გუაშის საღებავები, პასტელები, მარკერები, ფერადი ქაღალდები, პლასტილინი და ჰაერზე შრობადი თიხა. მაგრამ შემიმჩნევია, რომ ჩვენს ცნობისმოყვარე მოსწავლეებს რაღაც განსხვავებული ყოველთვის უფრო მეტად ხიბლავთ და ააქტიურებთ.

როცა გაკვეთილს განსხვავებული მასალებით ვგეგმავ, დანამდვილებით ვიცი, რომ ყველაზე მოუსვენარი ბავშვებიც კი დავალებას ყურადღებით შეასრულებენ. აქ მნიშველოვანია რესურსების წინასწარ მომარაგება და პრაქტიკული სამუშაოსთვის განკუთვნილი დროის სწორად განსაზღვრა. თეორიული ნაწილის განხილვის შემდეგ კი მოსწავლეები იწყებენ მუშაობას ფუმფულა თიხით, ფერადი მავთულებით*, მუყაოთი, ერთჯერადი თეფშებითა თუ ჭიქებით, თოკებით და სხვა.

მოდი, დავიწყოთ ფერადი ფუმფულა თიხით („ფუმფულა“ ჩვენ დავარქვით, ისე Foam Air dry clay – „ჰაერზე შრობადი ქაფის თიხა“ ჰქვია). (სურათი 1)

თავიდან ბავშვები ამ მასალას საძერწად ვერ აღიქვამენ, ზოგს ის მხოლოდ ანტისტრესული სათამაშო ჰგონია. სინამდვილეში ეს ფერადი, ჰაერზე შრობადი თიხაა, ადვილად დასამუშავებელი, არც ხელებს სვრის, არც მაგიდას, არც იარაღებს. შეიძლება მისი მოხატვაც, მყარ ზედაპირზე დაკვრა და ეფექტური რელიეფური კომპოზიციების, ქანდაკებების, სათამაშოებისა და დეკორატიული ნივთების დამზადებაც.

ფუმფულა თიხასთან შეხებისას პირველი სასიამოვნო მომენტია მისი ფაქტურა – ქაფისებრი, რბილი და დამყოლი, რომელიც, ფერების დიდ არჩევანსაც გვთავაზობს. მასალის ეს თვისებები უმალ აღვიძებს მოსწავლეების ფანტაზიასა და შემოქმედებითობას. ზოგ აქტივობაში პლასტელინიც კი ჩავანაცვლეთ ამ თიხით, იმდენად მოხერხუბელია მასთან მუშაობა. თან ერთ დღეში შრება და თუ კარგად არის დამუშავებული, ადვილად არ ზიანდება.

მესამეკლასელებმა რელიეფური კომპოზიციები შექმნეს, მაგალითად, „ჩემი ოჯახი“ (სურათი 2) – მუყაოზე ჯერ დახატეს, მერე ფუმფულა ფერადი თიხით დააძერწეს გამოსახულებები.

სადაც შერეული ტექნიკა გვჭირდება, იქაც შეუცვლელია ეს ფერადი თიხა. მეშვიდეკლასელები თრიალეთის ოქროს თასის ინტერპრეტაციებზე ფიქრობდნენ. მყარი მასალის ერთჯერადი ჭიქები დაფარეს ამ ფუმფულა თიხით და შემდეგ მოხატეს – ორიგინალური დიზაინი გამოუვიდათ და პროცესით ძალიან ისიამოვნეს (სურათი 3).

სადაც შერეული ტექნიკა გვჭირდება, იქაც შეუცვლელია ეს ფერადი თიხა. მეშვიდეკლასელები თრიალეთის ოქროს თასის ინტერპრეტაციებზე ფიქრობდნენ. მყარი მასალის ერთჯერადი ჭიქები დაფარეს ამ ფუმფულა თიხით და შემდეგ მოხატეს – ორიგინალური დიზაინი გამოუვიდათ და პროცესით ძალიან ისიამოვნეს (სურათი 3).

როგორც ხედავთ, საახლწლო სათამაშოებისთვისაც გამოგვადგა (სურათი 4).

ხელმარჯვე ოსტატები კარგად იცნობენ ძაფის ბუსუსებით დაფარულ ფერად-ფერად მავთულებს, ე.წ. „მუხლუხოს ღეროებს“ (ინგლისურად „pipe cleaners“ – „მილების საწმენდი“, თავდაპირველი მნიშვნელობა კი ფრანგულია: „chenille stem“ – ღეროები“) (სურათი 5). ეს ფაფუკი და ადვილად დრეკადი მასალა, შეიძლება ითქვას, უნივერსალურია. შეგვიძლია, გამოვიყენოთ ადამიანისა თუ ცხოველის ფიგურის კარკასის ასაწყობად, კიდურების გასაკეთებლად, სამკაულებისთვის, საკიდებისთვის, დეკორისთვის, საინტერესო კოლაჟებისა თუ ასამბლაჟების შესაქმნელად და ა.შ.

გაკვეთილზე ამ მავთულების გამოჩენა დიდ აჟიოტაჟს იწვევს ხოლმე. ბავშვებს ძალიან მოსწონთ ეს სიფერადე, ზოგისთვის ნაცნობია, მაგრამ უმეტესობა მეკითხება: „რა შეიძლება ამისგან გავაკეთო?“ მე ამ მავთულებით ადამიანის ფიგურის აგებას ვასწავლი. თანდათან ხვდებიან, რასთან აქვთ საქმე და იწყებენ ცხოველების, ყვავილების, სხვადასხვა ნივთის კეთებას. ვცდილობ, მასალა ისე გავანაწილოთ, რომ ჯერ მიცემული თემის მიხედვით შეასრულონ დავალება, დარჩენილი დრო კი სურვილისამებრ გამოიყენონ და რაც მოესურვებათ, ის დაამზადონ.

ფერადი მავთულებით კარკასის აგება პროპორციის, სიმეტრია-ასიმეტრიის გასააზრებლადაც ძალიან სასარგებლო აქტივობაა.

მეხუთე კლასის მოსწავლეებმა ასეთი „მხიარული კაცუნები“ შექმნეს (სურათი 6)

თითო მოსწავლეს ორი მავთული დასჭირდება, ერთისგან თავსა და ხელებს გავაკეთებთ, მეორეს მხრებზე გადავაბამთ, ქვევით ჩამოვუშვებთ, წელთან გადავგრეხთ და ტორსი და ფეხები გამოვა. ამას სადემონსტრაციოდ ვაჩვენებ, რომ პროპორცია დაიცვან.

ბავშვებმა ბევრი იცინეს, როცა ორიოდე ფიგურას ზედმეტად გრძელი ხელები აღმოაჩნდა. იმაზეც იხალისეს, რომ ზოგს თავი გამოუვიდა დიდი, ზოგს – ტორსი, ზოგს – კისერი. მერე განვიხილეთ ადამიანის პროპორციები, დააკვირდნენ საკუთარ სხეულს, რომ, აი, ხელები წვივებამდე კი არა, მუხლებამდეც არ უნდა სწვდებოდეთ და მავთულის კაცუნებიც შეასწორეს. დრეკადი კიდურების წყალობით სხვადასხვა პოზაში დასვეს, აამოძრავეს, ააცეკვეს, მერე ამ კარკასს ზოგმა ქაღალდისგან გამოჭრილი სახე და ტანსაცმელი დააწება, ზოგმა პლასტილინით ან ფუმფულა თიხით შემოსა, გარემოც მოუწყო. მუშაობისას ერთმანეთს ეხმარებოდნენ, უზიარებდნენ იდეებს, როგორ შეიძლებოდა ფეხსაცმლის ან ტანსაცმლის დამზადება. ძალიან საყვარელი არსებები შექმნეს, სახელებიც დაარქვეს და ამ პერსონაჟებზე პატარა ისტორიებიც მოიგონეს.

ხელოვნებაში სამუშაო მასალის მრავალფეროვნება და ზოგჯერ მოულოდნელობაც მნიშვნელოვანია აღქმისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებისთვის. ხელოვნების გაკვეთილებზე განსხვავებული მასალების შეთავაზება მოსწავლეებს უფრო მეტად ააქტიურებს, სხვანაირად ანთებს მათ შემოქმედებით ენერგიას. ასეთ დროს აღარ ფიქრობენ იმაზე, „სწორად“ გამოუვათ თუ არა, იმიტომ რომ ამ განსხვავებული მასალებით მუშაობისას „წესები“ არ არსებობს. მასალით განპირობებულ თავისუფლების ამ შეგრძნებას ბავშვები თავიდან სახელს ვერ არქმევენ, მაგრამ შემოქმედების პროცესში მათ აღტაცებულ შეძახილებსა და ანთებულ მზერებში ეს განცდა ნათლად იკითხება. დავალების დასრულების შემდეგ კი ყოველთვის ვუმახვილებ ყურადღებას ამ ფაქტორზე. ვთხოვ, დააკვირდნენ საკუთარ შეგრძნებებს და თანდათან მიხვდებიან, რომ ხელოვნებაში ასეთივე თავისუფლებით უნდა მიუდგნენ ტრადიციული მასალებით მუშაობასაც, მაქსიმალურად გამოიყენონ მისი შესაძლებლობები და ხატვისა თუ ძერწვის პროცესით ისიამოვნონ.

*ამ ფერად მავთულებს და თიხას ძირითადად თბილისში, ვაგზლის მოედანზე არსებულ საკანცელარიო მაღაზიებში შეხვდებით ხელმისაწვდომ ფასად (დააახლოებით 40 ცალი მავთული 2,5 ლარი ღირს, ფუმფულა თიხის 12-ფერიანი მოზრდილი შეკვრა – 8 ლარი. შესაძლებელია უცხოეთიდან გამოწერაც). ასეთ დეტალებს იმიტომ ვწერ, რომ ჯერ ბავშვი არ შემხვედრია, არ ეკითხოს, სად შეიძლება ამ მასალების ყიდვა.

ჩემი არცერთი შვილი ჯერ არ არის 13 წლის, ანუ იმ ასაკის, როცა ლეგალურად შეუძლია სოციალურ ქსელებში ანგარიშის შექმნა – მე ამ წესს მკაცრად ვიცავ და ყოველ ჯერზე, როცა მთხოვენ, რომ სჭირდებათ ექაუნთი კლასელების მესენჯერჯგუფში გაერთიანებისთვის, ან რაიმეს გამოსაწერად, ან სურთ, იუთუბერობა სცადონ, ვეუბნები, რომ ჯერ არა, ჯერ უნდა გაიზარდონ.

მიზეზები, რის გამოც მათ სოციალურ ქსელებში ანგარიშების გაკეთებაზე უარს ვეუბნები, ბევრია და ისინი ჩემს შვილებთან ერთად არაერთხელ განგვიხილავს, მაგრამ რადგან უფრო და უფრო მეტი ბავშვი ჩემ გარშემო თავისუფლად დანავარდობს სოციალურ ქსელებში, საჭიროდ მივიჩნევ ამ საკითხზე ოჯახის მიღმა საუბარსაც. მიზეზებს შორის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მათი ფიზიკური უსაფრთხოება და მენტალურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვაა, მაგრამ ეს მხოლოდ აისბერგის თავია, როგორც ამბობენ ხოლმე დიდ პრობლემაზე საუბრისას. აი სხვა მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• ფსიქოლოგიური ზეგავლენა: ბავშვების ფსიქიკა ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესშია, და სოციალური ქსელების გამოყენებამ შეიძლება გაამწვავოს თვითშეფასების პრობლემები და გამოიწვიოს შფოთვა და დეპრესია.
• კიბერბულინგი, შეურაცხყოფა და სექსუალური შევიწროება: სოციალური ქსელები ხშირად ხდება კიბერბულინგის ადგილი, რაც განსაკუთრებით საზიანოა ახალგაზრდა ბავშვებისთვის, რომლებსაც არ აქვთ საკმარისი ემოციური მდგრადობა, რომ ასეთ სტრესს გაუმკლავდნენ. სოციალურ ქსელებში ბავშვები მოწყვლადები არიან როგორც თანატოლების მხრიდან მომდინარე საფრთხეების, ასევე ზრდასრულებისგან ზეწოლის, სექსუალური შევიწროების თუ ძალადობის შემთხვევების მიმართ. საქართველოში არაერთი შემთხვევაა დაფიქსირებული, როცა მოზარდებს ასაკით გაცილებით უფროსები სთხოვენ შიშველი ფოტოების გაგზავნას, აბამენ მათთან ეროტიკული შინაარსის მიმოწერას, აშანტაჟებენ ამ მიმოწერით და მათი ნების საწინააღმდეგო ქმედებების გაკეთებას სთხოვენ.
• პირადი მონაცემების დაცვა: გამოქვეყნებული ფოტოებით მათ შეიძლება ადვილად გასცენ ინფორმაცია იმ სკოლების შესახებ, რომლებშიც სწავლობენ; მარშრუტზე, რომელსაც დღის განმავლობაში გადიან; თავიანთ ინტერესებსა და ემოციებზე რიგი საკითხების მიმართ, რაც მათ მავნე პირებისთვის მოწყვლადს ხდის და მონაცემთა მოპარვის რისკის წინაშე აყენებს. გაითვალისწინეთ, რომ ბავშვების შესახებ ინფორმაციისა და ფოტოების გავრცელებისას უფროსებსაც გვმართებს სიფრთხილე.
• დამოკიდებულების რისკი: სოციალური ქსელების ალგორითმები განკუთვნილია მომხმარებლების ყურადღების ხანგრძლივი დაკავებისთვის, რაც ბავშვებში იწვევს დამოკიდებულებას და ხელს უშლის მათ ნორმალურ განვითარებასა და სწავლის პროცესს.
• აკადემიური შედეგების გაუარესება: სოციალური ქსელების გადაჭარბებულმა გამოყენებამ შეიძლება შეამციროს კონცენტრაცია, რაც უარყოფითად აისახება სასკოლო დავალების შესრულებაზე. სოციალურ მედიაში გატარებული დრო ბავშვების დასვენებისთვის, გართობისა და მეცადინეობისთვის წართმეული დროა – მოზარდებისთვის ფუჭად დროის კარგვა კარგი მოვლენა არ არის. სჯობს მათ ხარისხიან გართობასა და დასვენების უნარების გამომუშავებაში დავეხმაროთ;
• არასათანადო შინაარსთან წვდომა: ბავშვები ადვილად შეიძლება წააწყდნენ ძალადობრივ, სექსუალურ ან სხვა არასასურველ კონტენტს, რაც აზიანებს მათ ფსიქიკურ ჯანმრთელობას.
• კრიტიკული აზროვნების ნაკლებობა: 13 წლამდე ბავშვები ჯერ კიდევ არ ფლობენ კრიტიკული აზროვნების ისეთ უნარს, როგორიც აუცილებელია დეზინფორმაციისა და მანიპულაციური კონტენტის ამოსაცნობად. მაგალითად, 2020 წელს ტიკ-ტოკზე გავრცელებულ „Benadryl Challange”-ს რამდენიმე ბავშვის სიცოცხლეც კი ემსხვერპლა. გამოწვევის ფარგლებში მოზარდები წამალ ბენადრილის გადაჭარბებულ დოზას იღებდნენ, რომელსაც ე.წ. „ჰალუცინაციების“ გამოწვევა შეეძლო. დასვენებისა და ფიზიკური აქტივობის დეფიციტი: სოციალური ქსელების გადაჭარბებული გამოყენება ამცირებს ფიზიკურ აქტივობას, რაც უარყოფითად აისახება ჯანმრთელობასა და ზოგად განვითარებაზე.
• სოციალური უნარების დაქვეითება: ბავშვები, რომლებიც დიდ დროს ატარებენ ონლაინ, ხშირად ნაკლებად ვითარდებიან სოციალურ ურთიერთობებსა და რეალურ კომუნიკაციაში. დროთა განმავლობაში ხდებიან ჩაკეტილი ან ცოცხალ ურთიერთობებს ვირტუალური ნაცნობებით ანაცვლებენ, რაც მათ მოწყვლადს ხდის და გარკვეულწილად პარალელურ რეალობაში აცხოვრებს.
• ნეგატიური როლური მოდელები: სოციალურ ქსელებში ხშირად ხდება არასათანადო ქცევის პროპაგანდა, მაგალითად, აგრესია ან ზედმეტი მატერიალიზმი, რაც გავლენას ახდენს ბავშვების ღირებულებებზე. „ინფლუენსერების” გაზრდილი როლის პირობებში მათი ცდუნება ეფემერული წარმატებებითა და მყიფე პოპულარობით შესაძლოა, უფრო მიმზიდველი იყოს, ვიდრე ღირებულებებზე დაფუძნებული აკადემიური განათლება და ბეჯითი შრომით მიღწეული წარმატება.
• ემოციური რეგულაციის უნარის დაქვეითება: მუდმივი „ლაიქებისა“ და „კომენტარების“ რაოდენობის კონტროლი ბავშვებში იწვევს ემოციურ დამოკიდებულებას გარეგანი აღიარების მიმართ.

სოციალური ქსელების შეზღუდვის ალტერნატივად მოზარდებს შეგვიძლია შევთავაზოთ ინტერნეტისა და ეკრანების გამოყენება ისეთი საქმეებისთვის, რაც მათ გაართობს, დააინტერესებს და დანაკლისის განცდას არ გაუჩენს. შემოქმედებითი უნარების განსავითარებლად, სხეულზე ზრუნვის პრაქტიკის გამოსამუშავებლად და თვითგანათლების პროცესის დასაორგანიზებლად განკუთვნილი ონლაინკურსების, აპლიკაციებისა და გზამკვლევების გამოყენება მათ უნარებს გაცილებით სანდო კალაპოტში ჩასვამს და ტექნოლოგიების სამყაროში ნავიგაციასაც უფრო უსაფრთხო გზებით ასწავლის.

ყველაფერი ახალი რომ კარგად დავიწყებული ძველია, ამაზე დიდი ხანია შევთანხმდით. თითქოს იცვლება სამყარო, კონსტანტინე გამსახურდიას თქმისა არ იყოს, იცვლება ქვეყანა, მაგრამ ბევრი რამ უცვლელი რჩება, თითქოს წრეზე ტრიალებს ყველაფერი. უცვლელია გრძნობები, უცვლელია ემოციები, უცვლელია „მრავალსაუკუნოვანი სისულელის სურათები“, უცვლელია დამოკიდებულებები და უცვლელია ჩვენი შიშიც შეუცნობლის, უცნობისა და შესაცნობის მიმართ. ყველას გვახსოვს ილია ჭავჭავაძის მგზავრის სიტყვები:

„თერგდალეულები ჩვენს ქართველ კაცს როგორღაც არ ეჭაშნიკება და არ მოსწონს. ამაზედ ფრიად საფუძვლიანი საბუთი აქვთ: პირველი, იმიტომ არ მოსწონთ, რომ თერგდალეულები მართლა-და თერგდალეულები არიან, მეორე იმიტომ… იმიტომ, რომ მეორედაც თერგდალეულები არიან, მესამე იმიტომ… იმიტომ… იმიტომ, რომ მესამედაც თერგდალეულები არიან. მოდი და ამისთანა ჭკვიანური საბუთი სხვა საბუთით დაურღვიე ჩვენს დარღვეულს ქართველობას“ (ილია ჭავჭავაძე, „მგზავრის წერილები“).

ეს შიში ჩვენი ცხოვრების ყოველ მომენტში იჩენს თავს. სამყაროს დასაბამიდანვე ადამიანებს გვეშინია უცნობი ნივთების, რისკის, უცნობი ცხოველების, უცნობი დაავადებების, ბუნების მოვლენების… ინსტინქტურად უკუვაგდებთ ყოველგვარ ახალს, და ეს ინსტინქტი კაცობრიობისთვის თვითგადარჩენის ერთგვარ გასაღებად იქცევა. ეს ინსტინქტი დღეს ცვლილებების, ნორმიდან გადახრის შიშია. ჩვენ გვეშინია ახალი ტექნოლოგიების, ტექნოლოგიური პროგრესის, ახალი სოციალური გამოცდილების, კომფორტის ზონიდან გამოსვლის… რატომ? ამაზე პასუხი, თერგდალეულების შიშისა არ იყოს, არ გვაქვს, მაგრამ გვეშინია. გვეშინია და, შესაბამისად, არც გვინდა. შესაძლოა, წინასწარ გვეშინია მარცხის, წარუმატებლობის, შეცდომის, ან ადრე განცდილი მარცხის გამო – იმედგაცრუების…

ცვლილების შიში უფლებას არ გვაძლევს, სიახლის მიღებით გამოწვეული სიამოვნება განვიცადოთ, შესაბამისად, ჩვენს პიროვნულ განვითარებასაც უშლის ხელს.

სამყაროში, რომელიც განუწყვეტლივ ვითარდება, ინოვაცია ხშირად განიხილება როგორც პროგრესის გასაღები. ახალი ტექნოლოგიები, იდეები და წინსვლა აყალიბებს ინდუსტრიებს, საზოგადოებებს და ჩვენს ცხოვრებასაც კი. სიახლეების მიმართ შიში (ნეოფობია) ფესვგადგმულია ადამიანის ცნობიერებაში.

ეს ფესვგადგმული სიფრთხილე უცნობის მიმართ თანამედროვე სამყაროშიც გავრცელდა მიუხედავად იმისა, რომ საფრთხეები დღეს სრულიად განსხვავებულია, – ძირითადად არამატერიალური, მაგალითად, სამუშაო ბაზრის მოშლა ან სოციალური სტრუქტურების დაკარგვა, – ფსიქოლოგიური რეაქცია მსგავსია. როგორც წესი, უხერხულობას ვგრძნობთ, როდესაც ვაწყდებით ახალ იდეებს, ტექნოლოგიებს ან ცხოვრების წესს, რომლებიც ბოლომდე არ გვესმის ან ვერ ვაკონტროლებთ.

ადამიანები გაურბიან სიახლეებს, რადგან ბუნებრივად ერიდებიან გაურკვევლობას. სიახლესთან შეჯახებისას ადამიანმა შეიძლება ინსტინქტურად იგრძნოს, რომ რისკი აჭარბებს სარგებელს, მაშინაც კი, თუ ეს ობიექტურად სიმართლეს არ შეესაბამება. დანაკარგის შიში ამძაფრებს ამ ეფექტს. უფრო მეტიც, ინდივიდები კომფორტს პოულობენ ნაცნობ რუტინაში, რწმენასა და ტექნოლოგიებში.

სიახლეების შიშს ხშირად კვებავს სოციალური და კულტურული ფაქტორები – ნორმები, ღირებულებები და ტრადიციები.

როდესაც ინოვაციები მოდის გარე წყაროებიდან – უცხო ქვეყნებიდან, უცნობი ინდუსტრიებისგან ან ტექნოლოგიური გიგანტებისგან, შეიძლება გაჩნდეს ბუნებრივი ეჭვი ან შიში „უცხოობისა“. ამან შესაძლოა შექმნას დაუცველობის განცდა.

სიახლეებთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ყველაზე საგრძნობი შიშია სამუშაო ადგილებისა და ეკონომიკური სტაბილურობის დაკარგვის შიში. ბევრს ეშინია, რომ ინოვაციები მათ უნარებს გამოუსადეგრად აქცევს, ეს კი საბედისწერო გავლენას ახდენს განვითარებაზე. დღესაც ბევრი ეჭვობს, რომ ხელოვნური ინტელექტი ჩაანაცვლებს და ფუნქციას დაუკარგავს ბუნებრივი გონს, თუმცა ამაზე საუბარი სხვა დროს განვაგრძოთ.

ვთანხმდებით, რომ ლიტერატურა ერთგვარი სარკეა, ასახვაა ჩვენი ცხოვრებისა თუ ქვეცნობიერისა. ჰოდა, ლიტერატურაში უამრავი მაგალითია იმისა, რა დამოკიდებულება აქვთ სიახლეების მიმართ საზოგადოებაში. ასეა ქართულ ლიტერატურაშიც და ასეა ყველგან. სულ რამდენიმე მაგალითი გავიხსენოთ: რეი ბრედბერის წიგნში „451ფარენჰეიტით“ სწორედ იმისთვის წვავენ წიგნებს, რომ ადამიანებს ფიქრის, განვითარების შესაძლებლობა არ მისცენ, გააქრონ ინდივიდუალური აზროვნება და პიროვნება ბრბოს ნაწილად აქციონ. ახალი იდეები, მათი აზრით, დამღუპველია კაცობრიობისთვის. ოლდოს ჰაქსლის ტექსტშიც „მშვენიერი ახალი სამყარო“ საზოგადოებას სწორედ ქაოსისა და დისკომფორტის მოლოდინის გამო ეშინია სიახლეების.

თემაზე საუბარს ორუელის უკვდავი „1984-ის“ გარეშე ვერ განვაგრძობთ: პარტია ხელს უწყობს სიახლეების, ცვლილებების შიშის დანერგვას, რათა ძალაუფლება შეინარჩუნოს. ეს რომანი თვალნათლივ გვიჩვენებს, როგორ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საზოგადოებაში არსებული შიში სიახლეების მიმართ.

მსგავს თემებს ეხება კაფკას არაერთი ტექსტი („პროცესი“, „მეტამორფოზა“) და სხვა მწერალთა უკვდავი ნაწარმოებები.

დროის ცვლილება და განათლების მიმართ ახლებური დამოკიდებულება აწუხებს „კაცია-ადამიანის“ ლუარსაბს. რატომ? იმიტომ, რომ კომფორტის ზონაში მის დარჩენას ეწინააღმდეგება.  „რაც ეს რაღაც ეშმაკური სკოლები შემოიღეს, ბატონო, ქართველ კაცის ხეირი მაშინ წავიდა… რა კაცები არიან?! წიგნი იციან? მე თუ წიგნი არ ვიცი, კაცი აღარ ვარ, ქუდი არა მხურავს, განა! ხორცი მე არ მაკლია და ფერი. წიგნი რა ვაჟკაცის ხელობაა, – ეგ ხომ ქალის საქმეა. ვენაცვალე უწინდელ დროს! ყველაფერი მაშინ თავის დონეზედ იყო მოყვანილი“.

თუმცა ცვლილების, სიახლისკენ ლტოლვის გარეშე განვითარება სად გაგონილა?!

ისევ ილიას დავესესხოთ: „ნუ დააგდებ ძველსა გზასაო“ – ეს ჩინეთიდამ შემოგვეპარა“… არც ყოფილა ქართული და ტრადიციული.

გიორგი ლეონიძის ციციკორე გავიხსენოთ, როგორ ებრძვის რკინიგზის შემოყვანას: „-აგიჟინიათ, მატარებელი, მატარებელიო! აქებთ რკინიგზას და იმას კი არა ფიქრობთ, რა უნდა ჰქნას ხარ-კამეჩმა, ცხენმა? მაშ, ურმები უნდა გადავყაროთ? მერედა უურმოთ ქართველი კაცი გაგონილა? ან ღვინის ქირაზე რით წავიდეთ, ან ცხენს რა ვუყოთ? ამას რატომ არ უფიქრდებით?.. ჰაერი გაფუჭდება, პური და მტევანი მოიწამლება, ხალხი იავადმყოფებს, უნამუსობა ჩამოვარდება! განა გოგოები ეგრე თავისუფლადღა გაივლიან?.. ხალხო, ფრთხილად, ეშმაკს არ წამოვავლოთ ხელი!“

ჰო, სიახლეს და განსხვავებულობას საზოგადოება ხშირად (თუ ყოველთვის არა) ხვდება სკეპტიკურად, მაგრამ მერე აღმოჩნდება, რომ ეს სიახლე აუცილებელია განვითარებისთვის. თავის დროზე „ვეფხისტყაოსნის“ მთელი ტირაჟი გაანადგურეს როგორც ბილწების მასწავლებელი წიგნი, ჯორდანო ბრუნო კოცონზე დაწვეს…

საზოგადოებას არ უყვარს სიახლე, არ უყვარს კომფორტის ზონიდან გამოსვლა, მაგრამ ამის გარეშე პროგრესი წარმოუდგენელია. მასწავლებლებიც სწორედ ამას ვასწავლით ჩვენს მოსწავლეებს.