რამდენიმე ათეული წლის წინ ბრიტანულმა „თაიმსმა“ მისის უოლტერ სმიტის ისტორია გამოაქვეყნა. მცირედი ანაზღაურების სანაცვლოდ ეს ქალბატონი მზად იყო მშობლებს საკუთარი შვილების დასჯაში დახმარებოდა. მისის სმიტი არა მხოლოდ როზგით ათვინიერებდა გოგონებს, არამედ გამოსცემდა ბროშურებს, სადაც დეტალურად აღწერდა აღზრდის მკაცრ მეთოდებს. ბუკლეტის შინაარსი სადისტური იყო, მაგრამ მშობლები მაინც ინტერესით კითხულობდნენ. საზოგადოების კეთილგანწყობით გაგულისებულმა სმიტმა საკუთარი სკოლაც გახსნა. მისივე აღწერით, სკოლის ზოგიერთი აღსაზრდელი ოცი წლის იყო, მაგრამ რეგულარულად იროზგებოდა, რათა „დროულად მოგებოდა ჭკუას“.
იმდროინდელ ევროპაში ფიზიკური დასჯით ვერავის გააკვირვებდი. პროგრესული ბრიტანული განათლების მოღვაწე, ლექსიკოგრაფი და კრიტიკოსი სემუელ ჯონსონი ფიზიკური დასჯის ინსტიტუტზე წერდა: „აღზრდა არ შეიძლება იყოს სასტიკი, მაგრამ უგუნურ ბავშვებს მხოლოდ შიში თუ შეაჩერებს. შიშის ჩაგონება აღმზრდელის ერთ-ერთი უპირველესი მოვალეობაა“.
იმდროინდელ ბრიტანეთში მასწავლებლის მიერ მოწაფის ცემა ჩვეულებრივი ამბავი იყო. ამის ლიტერატურულ მაგალითად ქალთა სკოლის – ლოვუდის არსებობაც გამოგვადგება. ლოვუდში ჯეინ ეარი სწავლობდა, შარლოტა ბრონტეს რომანის გმირი. სკოლის პროტოტიპი კოვან-ბრიჯი გახლდათ, სადაც შარლოტას ორივე და დადიოდა. აქაურობას ისინი „საშინელ ადგილად“ მოიხსენებდნენ. სკოლაში გოგონებს მოშიშვლებულ კისერზე როზგის ცემით სჯიდნენ. შარლოტა ბრონტეს გმირი არა მხოლოდ ფიზიკურ ტანჯვას განიცდიდა. ბავშვობაში დეიდა იმ წითელ ოთახში კეტავდა, სადაც მისი ქმარი გარდაიცვალა. ამ ოთახში ჯეინს ბიძა ელანდებოდა. ერთხელაც ისე შეშინდა, რომ გული წაუვიდა.
ბავშვზე ფსიქოლოგიური ზეწოლის ყველაზე პოპულარულ მეთოდად მისი კოლექტივიდან მოკვეთა მიიჩნეოდა. ჯერ კიდევ მარია მონტესორი – ბავშვთა განვითარების მეთოდიკის ცნობილი ავტორი – დასჯის მიზნით ბავშვს კოლექტივიდან გამოაცალკევებდა და აიძულებდა, სხვების თამაშისთვის ეყურებინა. დახურული ტიპის ბევრ კერძო სკოლაში კი მოსწავლეებს შიშველი მუხლებით ბარდაზე აყენებდნენ, უზღუდავდნენ საჭმელს ან აშიმშილებდნენ. ინგლისსა და უელსში მოზარდებს დრეკადი ტროსტით ხელებზე და დუნდულებზე ცემდნენ, ზოგჯერ კი ქამარსაც მიახმარდნენ. შოტლანდიის სახელმწიფო სასწავლებლებში ცემის უნივერსალური იარაღი – ტყავის ლენტებად დანაწევრებული ქამარი არსებობდა.
ევროპაში მოსწავლეების ფიზიკურად დასჯის საკითხი კითხვის ნიშნის ქვეშ XIX საუკუნიდან დგება. ევროპაში აღზრდის ასეთი მეთოდს პოლონეთი კრძალავს (1783 წელს). მას მოჰყვა ნიდერლანდები (1920 წელს), იტალია (1928 წელს), ავსტრია (1976 წელს), ესპანეთი (1985 წელს), დიდი ბრიტანეთი (1987 წელს), გერმანია (1993 წელს), საბერძნეთი (1998 წელს).
დღეს ბავშვების ნაცვლად მშობლებს უფრო სჯიან. მაგალითად, ბრიტანეთის სასამართლო პრაქტიკაში არსებობს პრეცედენტი იმისა, როდესაც ცოლ-ქმარი პასუხისგებაში მიეცა შვილებისთვის გახანგრძლივებული არდადეგების გამო. მშობლებმა შვილები სკოლის პერიოდში საბერძნეთში წაიყვანეს. ამისათვის კი სამთვიანი პატიმრობა და ორიათასფუნტიანი ჯარიმა დაეკისრათ. სასამართლოში ადგილობრივმა ხელისუფლებამ უჩივლა, რადგან მშობლებმა ბავშვებს განათლების მიღების უფლება შეუზღუდეს. ასეთივე მაღალი ჯარიმები ემუქრება ფრანგ მშობლებსაც, რომლებიც სისტემატურად აგვიანებენ სკოლიდან შვილების გამოყვანას.
აშშ-ში ბავშვის ფიზიკური დასჯა ყველა შტატში არ იკრძალება. აკრძალვა მხოლოდ 29 შტატში მუშაობს, აქედან ორ შტატში – ნიუ-ჯერსის და აიოვას – ფიზიკური დასჯა კერძო სკოლებშიც იკრძალება. ქვეყნის სამხრეთით კი დასჯის ფიზიკურ მეთოდებს მეტი მომხრე ჰყავს. ამერიკულ სკოლებში ბავშვებს სპეციალური ხის ნივთით ცემენ ხელებზე ან დუნდულებზე. საჯარო სკოლების უმეტესობას აქვს დეტალური წესები, სადაც გაწერილია როდის უნდა დაისაჯოს ბავშვი. პრინციპში, სამხრეთ ამერიკაში ბავშვებს ჰუმანურად ეპყრობიან. მაქსიმუმ ბრაზილიაში დამნაშავე ბავშვს სკოლის შესვენებაზე ფეხბურთის თამაში აეკრძალოს. არგენტინაში კი, სადაც 1980 წლამდე მასწავლებელს უფლება ჰქონდა ბავშვისთვის სახეში ხელი გაერტყა, თამაშსაც არავინ უკრძალავს.
რა ხდება ამ მხრივ აზიაში? რომელ სახელმწიფოებში იკრძალება ბავშვის დასჯა და სად შემორჩა ეს მანკიერი პრაქტიკა? ჩინეთში მოსწავლეთა ფიზიკურ დასჯაზე უარი მეორე სამამულო ომის მერე თქვეს (1949 წელს), მაგრამ, სინამდვილეში, ზოგიერთ სკოლაში ბავშვებს ჯოხის დარტყმით მაინც სჯიან.
ოფიციალური აკრძალვის მიუხედავად, დასჯის მეთოდებს იყენებენ მიანმეს სკოლებში. მასწავლებლები ამისათვის ტროსტს ხმარობენ, მოსწავლეებს სკამზე მუხლებით დგომას აიძულებენ, ყურებს უწევენ. ბავშვებს გაკვეთილზე გადალაპარაკებისთვის, შეუსრულებელი საშინაო დავალებისთვის, შეცდომისთვის, ჩხუბისთვის და გაცდენებისთვის სჯიან.
მალაიზიაში ჯოხით ცემა ბავშვის დასჯის რიგითი მეთოდია. კანონმდებლობის მიხედვით, ჯოხის გამოყენება მასწავლებელს მხოლოდ ბიჭებთან მიმართებაში შეუძლია. მკაცრი დისციპლინის ანალოგიური მეთოდის შენარჩუნებას ცდილობენ სინგაპურის სკოლებში, სადაც შედარებით მსუბუქ ტროსტს იყენებენ. მოსწავლის გალახვის გადაწყვეტილებას არა მასწავლებელი, არამედ სკოლის ადმინისტრაცია იღებს. ამ დამამცირებელ პროცესს კლასში ფორმალური ცერემონიალის სახე ეძლევა. სინგაპურის განათლების სამინისტროს გადაწყვეტილებით, ერთი ცუდი საქციელისთვის მოსწავლეს მაქსიმუმ ექვსი დარტყმა ელის.
სამხრეთ კორეაში ერთი მოსწავლის გამო ხშირად მთელი კლასი ისჯება. ჯოხით ცემა ყველა ბავშვს ელის, სქესის მიუხედავად. მთავრობის რეკომენდაციით, ჯოხის სისქე არ უნდა აღემატებოდეს 1,5 სმ.-ს დიამეტრში, დარტყმის მაქსიმალური რაოდენობა კი 10-ს არ უნდა აჭარბებდეს. მოსწავლე საჯაროდ იცემება – სკოლის დერეფანში ან კლასში, სხვების დასანახად.
ინდოეთის სკოლებში დასჯა იკრძალება. თუ გაბრაზებული მასწავლებელი მოსწავლეს დაუყვირებს, ეს მის შეურაცხყოფად ჩაითვლება. მოსწავლეების რაიმე სახით დასჯა ქვეყანაში 2000 წელს აიკრძალა. ინდოელები საოცრად აფასებენ მშვიდობას და იქ, სადაც ღიმილის, მედიტაციის და პოზიტიურად აზროვნების გაკვეთილები ტარდება, ბავშვების ცემას არ მიესალმებიან.
მსოფლიოს ერთ-ერთ უღარიბეს რეგიონში, ნეპალში ყველაზე მძიმე სასჯელად მიჩნეულია ბიჭის გადაცმა გოგოს კაბაში. დანაშაულის ხარისხიდან გამომდინარე, ბიჭს აიძულებენ კაბით 1-დან 5 დღემდე იაროს. საერთოდ, ნეპალში გოგონები სკოლაში იშვიათად დადიან და თუ რამეს აშავებენ, აიძულებენ იშიმშილოს. ეს მათი სასჯელის ფორმაა.
იაპონიაში მასწავლებლები დამნაშავე მოსწავლეების შესახებ სკოლის რადიოთი აცხადებენ, მათ სახელებს სკოლის კრებაზე სხვებს აცნობენ. საჯარო გაკიცხვა დასჯის ყველაზე შეუბრალებელი მეთოდია. სხვათა შორის, იაპონიაში არსებობს უამრავი მაგალითი იმისა, როდესაც ბავშვები საჯარო გაკიცხვის მერე სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ესალმებოდნენ.
ნახევარი საუკუნის წინ წკეპლის მოყვარული მასწავლებლები არა მხოლოდ კენიაში ცხოვრობდნენ. წკეპლას აქტიურად მოიხმარდნენ ჩინეთშიც. ლიბერიაში კი დღესაც იყენებენ მათრახს. პაკისტანში ორწუთიანი დაგვიანებისთვის, მოსწავლეს რვა საათის განმავლობაში ყურანის კითხვას აიძულებენ. ნამიბიაში კი, განათლების სამინისტროს აკრძალვის მიუხედავად, მოსწავლის დასჯა ასე ხდება: მას ბზიკების ბუდის ქვეშ გაუნძრევლად დგომას აიძულებენ.
