სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

HÖGTIDSDAG – თომას მანი

ჩემთვისაც რომ დადგა ნანატრი წუთი, – მადლიერების წუთი, ეს ისედაც ნათელია. და ახლა, როდესაც იგი მოვიდა, როდესაც ეს გადამწყვეტი წამი დამიდგა, იმის საშიშროება ვიგრძენი, რომ სიტყვა უძლურია გრძნობის წინაშე, როგორც ეს ჩვეულებრივ ემართება ხოლმე იმას, ვისაც დაბადებიდანვე არ დაჰკვებებია მჭევრმეტყველების უნარი.
მწერლებს მე საზოგადოდ დაბადებითვე ორატორობის უნარმოკლებულ ადამიანებად ვთვლი: არსებობს ღრმა განსხვავება, უფრო მეტი, წინააღმდეგობაც კი შექმნისა და ზემოქმედების ორატორულ და მწერლურ ხერხს შორის და, თუ გნებავთ, დამჯდარ მწერალს გულსაც კი უმღვრევს იმპროვიზატორული საწყისი, ყოველგვარი ენამჭევრობის, ლიტერატურასთან ამგვარად მიახლოების წესი. ეს ხომ მხატვრული ხარვეზის პრინციპია, რომელიც მნიშვნელოვანწილად, უფრო მეტიც, არსებითად იმედს ამყარებს დამატებითი პიროვნული ზემოქმედების მოხდენაზე.
ჩემს შემთხვევაში ამას უნდა დაემატოს მომენტის უხერხულობაც, რაც ჩემს ტლანქ მჭევრობას წარმატების იმედს ნაკლებად უტოვებს – ეს გახლავთ იმგვარი ვითარება – ამაღელვებელი, თავგზის დამბნეველი და სასიამოვნოდ ამაფორიაქებელი სადღესასწაულო ვითარება – რომელშიც ჩამაყენეთ თქვენ, პატივცემულო ბატონებო, შვეციის აკადემიიდან. რაც მართალია, მართალია! ვერც კი წარმომედგინა, ესოდენ მეხისებრი ძალა და ზეგავლენა თუ ექნებოდა იმ განმადიდებელ ზეიმს, რომელსაც თქვენ ფლობთ და რომელიც უნდა მართოთ. ეპიკური ბუნების კაცი გახლავართ და არა დრამატულისა. ჩემს სურვილებსა და მიდრეკილებებს, არსებითად, აი, რა შეესატყვისება – წყნარად ვართავდე ჩემს ძაფს და ცხოვრებასა და ხელოვნებაში ზომიერებას ვინარჩუნებდე. ამიტომაც გასაოცარი სულაც არ არის: ამგვარი დრამატული ფურორი, რომელიც ჩემეულ განზომილებაში ჩრიდლოეთიდან შემოიჭრა, ჩვეულებრივზე მეტად რომ ზღუდავს ჩემს ორატორულობას.
მას შემდეგ, რაც შვეციის აკადემიის წიაღში მიღებული გადაწყვეტილება მთელ მსოფლიოს ემცნო, მე ვიმყოფები განუწყვეტელ საზეიმო ფაციფუცში, მომხიბვლელ ორომტრიალში, რომლის ფსიქოლოგიურსა და გონებრივ შედეგებს უკეთ განვსაზღვრავ, თუ შეგახსენებთ გოეთეს ერთ საოცრად ნატიფ სატრფიალო ლექსს. იგი მიმართულია თვით კუპიდონისადმი. მხედველობაში მაქვს სტრიქონი – “ჭურჭელი მიგიწევ-მოგიწევია, ყველაფერი გადაგიადგილებია” (პწკარედული თარგმანი, – რედ.). ზუსტად ასე, ნობელის პრემიამ მთელი ჩემი ეპიკური ჯამ-ჭურჭელი და დგამი დაძრა და გადაადგილა. ვიმედოვნებ, არ დავამდაბლებ იმ მაღალ პატივს, რაც დამდეს, თუკი მის ზემოქმედებას შევადარებ მოწესრიგებულსა და გამოზომილ ყოფა-ცხოვრებაზე ვნებიანი სიყვარულის ზემოქმედებას.
და მაინც, რარიგ უჭირს ხელოვანს თვალდაუხამხამებლად გაუძლოს ამგვარ აღიარებასა და პატივისცემას, რაიც ამჟამად თავზე მათოვს. განაღა არსებობს იმგვარი ზნეკეთილი, თვითკრიტიკულად განწყობილი არტისტიზმი, რომელსაც ამ დროს სუფთა სინდისი ექნება? აქ შემწეობა მხოლოდ ზეპიროვნულ, ზეინდივიდუალურ თვალსაზრისს ძალუძს. ინდივიდუალურზე უარის თქმა მუდამ სასარგებლოა, განსაკუთრებით ამგვარ შემთხვევაში. გოეთეს აქვს ამაყი სიტყვები: “მხოლოდ ის არის თავმდაბალი, ვინც არარაობაა” (პწკარედული თარგმანი, – რედ.). ეს გახლავთ ძალიან დიდი ბატონის სიტყვები. ამ სიტყვებით მას ეწადა, ვიღაცის პირმოთნეობისა და ფარისევლობისაგან თავი დაეცვა. ოღონდაც, ღრმად პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო, ეს სიტყვები უთუმცაო სამართლიანობას როდი შეიცავს. თავმდაბლობას გონებასთანაც აქვს ერთგვარი დამოკიდებულება.
მე ასე ვფიქრობ: ნამდვილი ყეყეჩია ის, ვინც იმგვარ აღიარებას, რაც მე მხვდა წილად, თვითგანდიდებისა და ყოყოჩობის წყაროდ გაიხდის. სრულიად მსოფლიო ჯილდო, მეტ-ნაკლებად შემთხვევით დაკავშირებული ჩემს სახელთან, უმჯობესია, ფერხთით დავუდო ჩემს ქვეყანასა და ხალხს, იმ ქვეყანას, რომელთანაც ჩემი გონება-განწყობილების მქონე კაცი უფრო მჭიდროდ დაკავშირებულად დღეს გრძნობს თავს, ვიდრე მაშინ გრძნობდა, როდესაც იგი იარაღს აჟღარუნებდა. მაშასადამე, არა მე, არამედ გერმანულ სულს, განსაკუთრებით კი გერმანულ პროზას, მიენიჭა წლევანდელი სტოკჰოლმის მსოფლიო პრემია და ეს განმეორდა მრავალი წლის შემდეგ. და თქვენ, ალბათ, ძნელად წარმოიდგენთ ამ დაჭრილი და ხშირად გარეშეთაგან გაუგებარი ხალხის თანალმობრივ გულისხმიერებას მის მიმართ მსოფლიოსაგან გამომჟღავნებული სიმპათიის ამგვარი ნიშნებისადმი.
მაქვს თუ არა უფლება განვმარტო ამ სიმპათიის აზრი რამდენადმე დაწვრილებით? ყველაფერი, რაც გერმანიაში უკანასკნელ თხუთმეტ წელიწადში სულიერ და მხატვრულ სფეროში შეიქმნა, იქმნებოდა არაკეთილსასურველ ფსიქოლოგიურსა და მატერიალურ პირობებში; არც ერთი ნაწარმოები არ მომწიფებულა და არ დასრულებულა უსაფრთხოებასა და სამშვიდეში, არა, ხელოვნებისა და სულიერი ცხოვრების პირობები – ეს გახლდათ მწვავე საერთო პრობლემების, გაჭირვების, ფორიაქისა და ტანჯვის პირობები, თითქმის აღმოსავლური, თითქმის რუსული მტანჯველი ალიაქოთის ვითარება, რომელშიც გერმანულმა სულმა შეინარჩუნა დასავლური, ევროპული პრინციპი, ფორმის ღირსება. ფორმა ხომ, – და განა ეს ასე არ არის? – ევროპული ღირსების საქმეა!..
კათოლიკე არა ვარ, – დიდად პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო, ჩემი ტრადიცია ისევე, როგორც, ალბათ, ყველა აქ დამსწრისა, – ეს გახლავთ ღვთის პროტესტანტული უშუალობა. ოღონდაც მყავს და მიყვარს ერთი წმინდანი. დაგისახელებთ მის სახელს – ეს არის წმინდა სევასტიანე. გაიხსენეთ ბოძთან მდგარი ჭაბუკი, რომელიც, ყოველი მხრიდან ისრებითა და შუბებით დაჩხვერილი, მიუხედავად ტანჯვა-წამებისა, მაინც იღიმის. ტანჯვა-წამებაში მიმზიდველობის შენარჩუნება – აი, გმირობა, რისი სიმბოლოც გახლავთ წმინდა სევასტიანე. ეს ხატოვანი შედარება, შესაძლოა, ერთობ თამამიც კი იყოს, მაგრამ ძლიერ მინდა ამგვარი გმირობა მივაწერო გერმანულ სულს, გერმანულ ხელოვნებას და ვიფიქრო, რომ ამ მაღალ გმირობას სათანადო პატივს მიაგებს გერმანიის სულიერი მიღწევების მსოფლიო აღიარება.
თავისი ლიტერატურით გერმანიამ შეძლო მიმზიდველობის შენარჩუნება. იგი გაუფრთხილდა პოლიტიკურ ღირსებას, როდესაც ტკივილების ანარქიაში კი არ დაიშალა, არამედ შეინარჩუნა თავისი სახელმწიფოებრიობა; მან შემოინახა სულიერი ღირსება, როცა შეძლო ტანჯვის აღმოსავლური და ფორმის დასავლური პრინციპების შეერთება, როდესაც შეძლო ტანჯვა-წამების უღელში შებმულს შეექმნა მშვენიერი.
დასასრულს, ნება მიბოძეთ, ერთხელ კიდევ მოვიხსენიო საკუთარი თავი. ჩემს პირველსავე მოსაუბრეებს, რომლებმაც ნობელის პრემიის კომიტეტის გადაწყვეტილების გაგების შემდეგ მინახულეს, ვეუბნებოდი, თუ რაოდენ გამახარა და ამაღელვა იმან, რომ ჯილდო ჩემთან მოვიდა, სახელდობრ, ჩრდილოეთიდან, სკანდინავიური სფეროდან, რომელთანაც მე, როგორც ლიუბეკის პირმშოს, სიყრმიდანვე მაკავშირებს ცხოვრების ყაიდის დიდზე დიდი მსგავსება, ხოლო როგორც მწერალს, – აღტაცებული ლიტერატურული სიყვარული ჩრდილოური სულისა და კოლორიტისადმი.
ახალგაზრდობაში დავწერე მოთხრობა, რომელიც ჯერჯერობით ისევ უყვართ ყმაწვილკაცებს – ეს გახლავთ “ტონიო კრიოგერი”. მასში საუბარია სამხრეთსა და ჩრდილოეთზე და მათს შეჯუფთებაზე ერთ პიროვნებაში – რასაც შედეგად მოსდევს კონფლიქტები და ნაყოფიერი აღრევა. ამ მოთხრობაში სამხრეთი გახლავთ მთელი სულიერ-გრძნობადი ავანტიურულობის, მხატვრულობის მთელი ცივი ვნებიანობის სიმბოლო; ჩრდილოეთი, პირიქით, – ყოველგვარი გულითადობის, ყოველგვარი ბიურგერული მამულის, ყოველგვარი ღრმად ფესვებგადგმული გრძნობების, ყოველნაირი იდუმალი ადამიანურობის სიმბოლო. და აი, იგი, ეს ჩრდილოეთი, მთლიანად მომიცავს და თან გულში მიკრავს როგორც სიხარულით ანთებული დღესასწაული, ეს გულის საოცნებო მხარე, ეს ტკბილმშობლიური ჩრდილოეთი!
დიახ, ეს გახლავთ შესანიშნავი, ღირსახსოვარი დღე ჩემს ცხოვრებაში, ცხოვრების ნამდვილი ზეიმი, “ჰöგტიდსდაგ”, როგორც ხატოვნად აღნიშნავს ხოლმე შვედური ენა დღესასწაულს საერთოდ. ნება მიბოძეთ, შვედური ენისაგან უგერგილოდ ნასესხებ ამ სიტყვას თან თხოვნაც მოვაყოლო, რომლის დროც უკვე დადგა. მოდით, პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო, ერთობლივი მადლიერების გრძნობით მივულოცოთ ღვთივკურთხეულსა და საყოველთაოდ მნიშვნელოვან ფონდს, რომელსაც უნდა ვუმადლოდეთ ამ შესანიშნავ საღამოს. კეთილი შვედური ჩვეულებისამებრ ნობელის ფონდს ოთხჯერ შევსძახოთ “ვაშა!”

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი