გრამატიკა რუსული ენის გაკვეთილზე

პირველი ნაწილი 

ცნობილია, რომ რუსული ენის გრამატიკა რთულია, მისი ცოდნის გარეშე ვერც ილაპარაკებ და ვერც სწორად დაწერ. თვით რუსებიც კი ლაპარაკისა და წერის დროს ბევრ შეცდომას უშვებენ. გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ იმ მოსწავლეთა უმეტესობას, რომლებმაც კარგად იციან გრამატიკული ფორმები, შესაბამის უცხო ენაზე ლაპარაკი უჭირს. რამდენად მიზანშეწონილია, მოსწავლეებს შეცდომებით ლაპარაკის ნება დავრთოთ? რა ადგილი უნდა ეკავოს გრამატიკას გაკვეთილზე? საჭიროა თუ არა მოსწავლეებისთვის ყველა გრამატიკული მოვლენის ახსნა? რა გრამატიკული მინიმუმია აუცილებელი რუსული ენის სწავლების დაწყებით ეტაპზე? რა ტიპის დავალებების გამოყენებაა მიზანშეწონილი გრამატიკის სწავლებისას?

ეს კითხვები ხშირად ისმის, როდესაც ერთმანეთს ვადარებთ ახალ და ძველ მიდგომებს რუსული ენის სწავლების მეთოდიკაში. უნდა აღინიშნოს, რომ ოციოდე წლის წინ რუსულ ენას განსხვავებული სტატუსი ჰქონდა – ის ისწავლებოდა როგორც პირველი ენა მშობლიურის შემდეგ. ბავშვები ენას ასე თუ ისე ფლობდნენ, მასწავლებლის ამოცანა მხოლოდ მისი დახვეწა და მოსწავლეებისთვის რუსული კულტურის გაცნობა იყო, ამიტომ ძველი მიდგომა დღეს აღარ არის აქტუალური. მასწავლებლები, რომლებიც ისევ ძველი მეთოდით ხელმძღვანელობენ, აწყდებიან სხვადასხვა პრობლემას, რაც ხელს უშლის ესგ-ით გათვალისწინებული შედეგის მიღებას. რა პრობლემები აქვთ მასწავლებლებს? რას უნდა მიექცეს ყურადღება გრამატიკის სწავლებისას?

* მასწავლებელი დიდხანს და ზედმიწევნით ხსნის მასალას, არ ახდენს ძირითადსა და მნიშვნელოვანზე კონცენტრირებას, ხშირად ყველაფერს ერთად ხსნის – ბრუნებას, უღლებას, აწვდის მოწაფეებს საჭიროზე მეტ ინფორმაციას.

* წინსწრებით ხსნის რაიმე გრამატიკულ ფორმას, რომელიც ტექსტში შეხვდა. მაგ., მოსწავლეს შეხვდა ფორმა «Я с другом», მაგრამ შესაბამისი ბრუნვა მან ჯერ არ იცის. მასწავლებელი, იმის მაგივრად, რომ შესთავაზოს სინონიმი «Я и друг», იწყებს ბრუნვის (Творительный падеж) ახსნას. ამით იგი დაგეგმილ აქტივობას გვერდს უვლის და წინსწრებით ხსნის დაუგეგმავ მასალას. არ არის გამორიცხული, ამან მოსწავლე დააბნიოს.

* მასწავლებელი ახალი მასალის ახსნისთანავე თითქმის გაუვარჯიშებლად იწყებს მის კონტროლს (შეფასებას). ზოგჯერ ეს მე-2 და მე-3 გაკვეთილზევე ხდება.

* მასწავლებელი კონტროლს (შეფასებას) იწყებს უკვე სამეტყველო დონეზე, თუმცა მოსწავლეებმა ეს მასალა ჯერ მხოლოდ ენობრივ დონეზე გაიგეს (ჯერ მიუღწეველია ავტომატიზმის დონე, ამიტომ ცოდნა და კონტროლი ერთმანეთს არ თანხვდება).

* გრამატიკაზე მუშაობისას მასწავლებელი არ ავითარებს სამივე (ენობრივ, სამეტყველო და კომუნიკაციურ) კომპეტენციას. ის ძირითადად მუშაობს მხოლოდ ენობრივზე, იშვიათად – სამეტყველოზე და აღარ გადის საკომუნიკაციოზე. ამის შედეგად მოსწავლე მეტყველებს შეცდომებით, რასაც მასწავლებელი ხარვეზად უთვლის და თავიდან იწყებს ახსნას და გავარჯიშებას ენობრივი კომპეტენციის ფარგლებში, რაც ნიშნავს, რომ მოსწავლე თავისით ვერ გადავა საკომუნიკაციო დონეზე. 

* ყველაზე ხშირი და უეფექტოა, როდესაც გრამატიკის გაკვეთილი მოწყვეტილია სხვა მიმართულებებს. ხდება მხოლოდ გრამატიკული სავარჯიშოების შესრულება, რთული ტერმინოლოგიის გამოყენება, რაც მოსწავლისთვის არაფრის მომცემია, თუ ეს ენობრივი კომპეტენცია სამეტყველოსა და საკომუნიკაციოში არ გადაიზარდა.

ზემოაღნიშნული ხარვეზებიდან გამომდინარე, მეთოდისტები მასწავლებლებს სთავაზობენ შემდეგ რეკომენდაციებს:

Прежде чем объяснять, как образуется форма грамматического явления, надо обратить внимание на его значение, т.е. идти от значения (смысла) к форме. Например, сначала сообщить, что фраза У меня нет книги , означает отрицание наличия чего-нибудь. Затем говорить, как это выражается. 

От смысла – к форме – опять к смыслу.

1.Необходимо постоянно работать с текстом, с фразой, а не с отдельным словом или словосочетанием.

2.Работу над грамматической формой надо проводить до тех пор, пока ученики не научатся употреблять ее в общении, и контролировать правильность использования формы в трех видах компетенции: 

язык –речь- коммуникация.

3.Не забывать, что все популярные упражнения с подстановкой формы и с переводом – это контроль только языковой компетенции. 

4.Больше привлекать учеников к объяснению нового материала и самостоятельной формулировке правила. Шире использовать различные стратегии обучения.

5.Дать возможность высказать свою мысль, не исправляя поминутно его грамматические ошибки. Ученик имеет право ошибаться!

გრამატიკის სწავლებისადმი სხვადასხვანაირი მიდგომა არსებობს. ერთი მათგანია გრამატიკულ-მთარგმნელობითი მეთოდი, რომელსაც ძირითადი ადგილი ეკავა. აქ მოსწავლეებს მოეთხოვებოდათ წესების ზეპირად ცოდნა, ფორმებში გადაყვანა და ვარჯიში. მეორე, პირდაპირ მეთოდში, გრამატიკა მეორეხარისხოვანი იყო. აქ აქცენტი კეთდებოდა მხოლოდ სამეტყველო ნიმუშების გამოყენებაზე.

1. ახალი მეთოდიკის მიხედვით, არ ხდება გრამატიკის როლის არც დაკნინება და არც გაზვიადება.

2. გრამატიკული მოვლენები განიხილება როგორც ენის, მეტყველებისა და კომუნიკაციის ერთობლიობა.

გრამატიკის სწავლება ითვალისწინებს სამივე კომპეტენციას: ლინგვისტურს (გაგება, ანალიზი, გრამატიკული მოვლენის ცოდნა), სამეტყველოს (სამეტყველო ნიმუშების აღქმა, გამოყენება) და კომუნიკაციურს (კონკრეტული გრამატიკული კონსტრუქციის გამოყენებით ტექსტების აღქმა და შექმნა). თანამედროვე მეთოდიკაში გრამატიკული მოვლენის სწავლება იწყება ტექსტზე (დიდაქტიზებულ) მუშაობით, რომელიც მოიცავს კონკრეტულ გრამატიკულ ფორმას. გთავაზობთ სამივე კომპეტენციის დაწვრილებით ანალიზს, რომელიც გრამატიკის გაკვეთილის სწორად დაგეგმვაში დაგეხმარებათ.

 

1.Чтение текста с использованием изучаемой формы. Преподаватель обращает внимание на данную форму. 

2.Ученики вспоминают уже знакомые им модели типа: Кто это? Студент. Что делал студент? Он читал и т.д.  

·Ученики должны знать …… 

3.Преподаватель обращает внимание учеников на третий элемент в структуре.

·Вин.падежом мужского рода. Напр. Она читала журнал. Я смотрела телевизор. 

·Ученики делают выводы о значении третьего элемента – это объект, это существительное мужского рода, форма совпадает с начальной. 

·Затем преподаватель даёт примеры со словами среднего рода:

Он писал письмо.

Они слушали радио.

·Снова ученики делают выводы о значении третьего элемента – это объект, это существительное среднего рода, форма совпадает с начальной. 

·Наконец, даются формы женского рода. 

·Снова анализ и выводы. Ученики сами могут вывести правило образования винительного падежа женского рода.

·Обобщение.

4.Следующий шаг – на какой вопрос отвечает третий член. 

5.Контроль понимания формы. Даются упражнения на подстановку формы типа «раскройте скобки», «переведите фразы».

1.Тренировка в речи – многочисленные вопросы.

Я читала книгу, а вы?

Что вы читали?

Что вы слушали?

Вы читали книгу или журнал?

2.Присоединитесь к мнению. 

– Я читала книгу.

– Я тоже читал книгу.

 3. Скажите противоположное.

– Я чиала книгу.

– А я смотрел фильм.

 4. По образцу составьте диалог.

 5. «Снежный ком».

– Я читала книгу.

– Анна читала книгу, а я смотрела фильм.

6. Ситуации. Вы в магазине просите показать вещи.

Модель: – Дайте, пожалуйста, …….. 

7.Контроль употребления винительного падежа в речи (устно и письменно).

·Разыграйте ситуацию «В магазине». Вы просите продавца дать вам вещи.

·Ответьте на вопросы. 

Разыгрывание ситуаций, требующих самостоятельной деятельности учащихся. 

1.Спросите друг друга и запишите, что надо купить в магазине (продукты, вещи) или что он (она) купил(а) на этой неделе и т.п. Затем расскажите об этом всем.

2.Расскажите (напишите), что вы читали (писали, слушали, учили) на прошлой неделе.