რაც უფრო დიდია ხელოვანი, მით უფრო მრავალგვარი თვალთახედვით აღიქვამს მის შემოქმედებას მკითხველი და რაც დრო გადის, მით უფრო ემატება დიდება და ბრწყინვალება. მხატვრული სახის შინაარსის საბოლოო ამოცნობა შეუძლებელია, – წერს რევაზ სირაძე, – ,,იგი ჰორიზონტს ჰგავს, რაც უფრო ვუახლოვდებით, სულ უფრო და უფრო გვშორდება. ჭეშმარიტად, მაღალმხატვრულ ნაწარმოებს არ შეიძლება მხოლოდ ერთნაირი გაგება ჰქონდეს, ამიტომაც მასზე ერთხელ და სამუდამოდ დადგენილი აზრი არ არსებობს.(რ.სირაძე ,,სახისმეტყველება“თბ. 1982 გვ.136-138) ხელოვნების ნიმუში იმ მრავალწახნაგოვან ბრილიანტს ჰგავს, რომელსაც უამრავი მხარე აქვს და უთვალავ ფერს გამოაშუქებს. ასეთ ძეგლთა რიცხვს მიეკუთვნება ,,დიდოსტატის მარჯვენა“. რაც უფრო უღრმავდები რომანის მხატვრულ სამყაროს, მით უფრო ახალი საოცრებანი გადაიშლება თვალწინ. მხატვრულ სახეთა საოცარი კანონზომიერი კავშირი, რაც პროლოგში და არამარტო პროლოგში გამოიკვეთება, მისი ახლებური წაკითხვის კიდევ ერთ საშუალებას იძლევა. გამსახურდიასაც ხომ ასე სწამდა: ,,კრიტიკა ეგ უნდა იყოს ახალი და სავსებით სუბიექტური საშუალებებით გაშუქება პოეტის, მხატვრის, დრამატურგის მიერ არასუბიექტური მეთოდით აღძრული ქმნილებისა…კრიტიკოსს რეპროდუქციის შექმნა როდი ევალება, არამედ უკვე შექმნილისათვის ,,წამატება“.(კ. გამსახურდია ,,თხზულებანი“ ტ.მე-6 გვ.182).
,,დიდოსტატის მარჯვენის“ პროლოგი თავიდანვე დინამიკურია: თანამედროვეობისა და წარსულის დამაკავშირებლად ახლაც დაჰქრიან ცხენები…პირველივე წინადადება გვიჩვენებს საზოგადოებასა და მწერალს შორის განსხვავებას: ,,დასვენების დღეს, როცა თბილისელები კომფორტაბელური ავტოებით მიემგზავრებიან ქალაქგარეთ, ჩვეულებისამებრ ჰიპოდრომზე მივდივარ ხოლმე.“ თუ თანამედროვეებს ცივილიზებული ავტოებით სეირნობა იტაცებთ, მწერალს ,,გარდაუვალი ვნება აქვს ცხენოსნობისადმი“. პირველივე წინადადებაში ერთმანეთს უპირისპირდება ორი განსხვავებული სატრანსპორტო საშუალება – ავტო და ცხენი. ეს დაპირისპირება რეალურიც არის და სიმბოლურიც, მაგრამ ამაზე ქვევით…
მწერალი ცხენთა არჩევანშია: სეირა, ნავარდა, დარდიმანდი. სეირას მანქანების ეშინია, ნავარდა ხიდზე გადასვლას უფრთხის. მანქანები მე-20 საუკუნის ტექნოკრატიული ეპოქის გამოხატულებაა, მშიშარა ცხენი ვერ დასძლევს, ვერ გაუძლებს თანამედროვეობის მტკივნეულ, ცოდვით დაცემულ ყოფას. შიში რწმენის ნაკლოვანებით არის გამოწვეული ან სულაც ურწმუნოებით. ვისაც რწმენა მტკიცე აქვს, მას შიში ვერ შეიპყრობს. სეირას ეშინია ეპოქის ქარტეხილების, ის ვერ გადალახავს თანამედროვეობის უკიდეგანო ლაბირინთებს. ნავარდასაც ეშინია, ოღონდ ხიდის. ხიდი ორ ნაპირს აერთებს ერთმანეთთან, ხიდქვეშ გამდინარე წყალი ამ ნაპირების გამყოფი და გამთიშავია. ეს ნაპირები მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. სიმბოლური აზროვნებით, ერთი ნაპირი სოფელია, მეორე – ზესთასოფელი. წყალი ქვესკნელის განმასახიერებელია, სიკვდილის სამეფო, შავეთი. მიცვალებულთა სულები მდინარეზე ნავით გადაჰყავს ბებერ ქარონს, საშიში და სულისშემძვრელია ქვესკნელის მდინარეთა შხუილი. საიქიოს მდინარეების რწმენა ბევრ ხალხს აქვს: ბერძნებს, შუმერებს, ბაბილონელებს, ეგვიპტელებს. მდინარეში ჩასული და მისი გადამლახავი სული კვლავ აღდგება, ზერეალურ სფეროებში გადის, უკვდავებას მოიპოვებს, ,,გასულფოვანდება“. არავის შეუძლია ქვესკნელის საშიში მდინარეების გადალახვა, ამას მხოლოდ რჩეულები ახერხებენ. სწორედ ასეთი რჩეულია დარდიმანდი. მას არც ავტოების ეშინია და არც ხიდების. ,,იგი შეჩვეულია ლოკომოტივების ბღავილს, ავტოების ზუზუნსა და ტრაქტორების ბუბუნს“, შეჩვეულია, მაგრამ არა შეგუებული. პირიქით, მას აღიზიანებს ქარხნის საყვირების ზუზუნი, რაიონებისკენ მიმქროლავი ტრაქტორების გუზგუზი, ველოსიპედების მხიარული წკრიალი. მხედრის პატივისცემას და სიყვარულს გრძნობს ამაყი ცხოველი: ,,როცა თავწვრილა, მკერდგანიერი, მუხლმაგარი და ყურებდაცქვეტილი ცხენი შემომხედავს შრომისაგან წელში გადრეკილს, წინაპრების ჩემი უშრეტი ენერგია კვლავ იღვიძებს ჩემში, ასე მგონია, ხელახლა ვშობილვარ-მეთქი და ჯერაც არ მეგემნოს სიარულის, ხტომის და ჭენების სიხარული ამ მშვენიერ მიწაზე“. ბუნებრიობისაკენ, პირველყოფილი სილამაზისაკენ ლტოლვა აერთიანებთ ცხენსა და მხედარს, რომლის სულშიც გადმოდის ის მოუღალავი ძალმოსილება, ,,ცხოველისათვის ასე ჭარბად რომ მიუცია დედაბუნებას“. გულთმისანი ცხოველიც გრძნობს მხედრის განწყობას და როგორც ზოგიერთ კაცთაგანს, მასაც სჩვევია, ,,როცა შენ ქედმოდრეკილად ექცევი…ჰგონია ჩემი ეშინია, თორემ რად მომეპყრობოდაო პატივისცემით!..“ და გახელდა დარდიმანდი, ,,თავის დიდრონ, მშვენიერ თვალებს უბრიალებს კრიალა ავტოებს, მუზმუზელა საბარგულებს, ყოველ წუთში მზადაა გამიტაცოს, გადანთქას სივრცე“.
ტექნოკრატია და ცივილიზაცია თანდათან იპყრობს თბილისს. იგი გაიზარდა, გადიდქალაქდა, ,,ლაპლაპებს უზარმაზარი კოცონი მთაწმინდაზე, ელავენ ელექტრონის ლამპიონები“. ქართველთათვის წმინდა მთად წოდებულ ადგილს დაჰკარგვია თავდაპირველი მნიშვნელობა. დავით გარეჯელის მიერ მამადავითზე დამკვიდრებულ სულიერებას და ეროვნულ მოღვაწეთა ძვალთშესალაგს გართობისა და გალაღების ფუნქცია დაკისრებია.
მითოლოგიური და ბიბლიური ტრადიციით, მთა წმინდა ადგილადაა მიჩნეული. ქართულ მითოლოგიაში მორიგე ღმერთმა გერგეტის მთაზე ჩამოუშვა ღვთისშვილები. მთა იგივე ცაა. წვერი ამ მთას ზესკნელში აქვს, ფესვები – უფსკრულში, ისევე როგორც ამ მთაზე აღმართულ ალვის ხესა და ბერმუხას. ბიბლიაში მთაზე ხდება ღვთის ინკარნაცია. მოსემ სინას მთაზე იხილა ღმერთი ცეცხლოვანი მაყვლის სახით, ამავე მთაზე მიიღო ორ ფიქალზე დაწერილი ათი მცნება. ზეთისხილის მთაზე ლოცულობდა იესო, თაბორის მთაზე იცვალა ფერი, გოლგოთაზე აწამეს და ჯვარს აცვეს იგი.
მთაწმინდაზე პოვებენ საბოლოო განსასვენებელს ქართველი ერის საუკეთესო შვილები, აქ, ამ მარადიულ საუფლოშია მათი სასუფეველი, თითქოს შეჩერებულა წამი. თუმცა აქაც აუღწევია თანამედროვეობას, ცივილიზაციას, ამქვეყნიური გართობა-გალაღების ადგილად უქცევია სულიერების ეს დიდი ნავსაყუდელი, ელექტრონის შუქი ელავს და ლაპლაპებს მთაწმინდაზე, ეს კი სატანური ხარხარის ასოცირებას იწვევს, რადგან ,,საცა სოფელში მიხვიდე, სუყველგან ორი გზა არის“ – ერთი გზა წუთისოფლური, მატერიალური სიამოვნებებით თრობისაა, წარმავალი და ეშმაური, ხოლო მეორე -სულის უკვდავებისკენ, ტაძრისკენ მიმავალი გზა, ღვთაებრივი და ამაღლებული. ქალაქი თავისთავად არის ეშმაური საწყისის მატარებელი. იგი მოხეტიალე კაენის მოდგმის მიერაა აშენებული. ბიბლიიდან ცნობილია, როგორ დასაჯა ღმერთმა სოდომისა და გომორის მოსახლეობა, როგორ გაასწორა მიწასთან ეს ორი ქალაქი. თბილისიც შეუპყრია კაენურ სულს. ამიტომაც გარბის თბილისიდან დარდიმანდი. ის თითქოს გაურბის თანამედროვეობას. ,,გახელდა დარდიმანდი“, სადავე მოსტაცა მხედარს, ,,მივყევი სულმოსწრაფებულ ულაყს და ასე მგონია, ათასი ცეცხლოვანი თვალი მოგვსდევს უკან ქშენითა და გუგუნით, უმატა ჭენებას ცხენმა, გრძნობდეს დარდიმანდი თითქოს,რომ მანქანების ქალაქში აღარაა ცხენის ადგილი, გარბოდეს იგი ტფილისიდან, სადაც მისი ნათესავი დღეს თუ ხვალ სასტიკად დამარცხდება და მიქროლავდეს ქედფიცხელი ულაყი, რათა დაღუპვას გადაარჩინოს თავის ჯილაგი“.
საქართველოს უძველეს დედაქალაქში, მცხეთაშიც, შეჭრილა ცივილიზაციის სუსხი: ,,ზაჰესის ელნათურები ციმციმებენ მტკვარში, ამ ათასთვალა პოლიფემის ნათელი მისგომია ზედაზნის მთას, რომელიც დემონების საუფლოდ მიაჩნდათ ძველ იბერიელებს ოდესღაც.“ ოდისევსის მიერ თვალებდათხრილ, ცალთვალა, ბოროტ ციკლოპს ელექტრონათურების ათასი თვალი ანთებია თანამედროვე საუკუნეში. ოდისევსი ინიციაციური გმირია. მის მიერ პოსეიდონის შვილის დამარცხება ამ გმირის გაღვთაებრიობისკენ მიმართული საფეხურია. დარდიმანდის მხედარიც ინიციაციურ გმირად გვევლინება, იგი მაღლდება ტექნოკრატიულ საუკუნეზე, მატერიალურ წარმავლობაზე და გადადის ხიდზე (გმირების ხიდზე). ,,გზა და ხიდი უცნაურ ფიქრს აღმიძრავს ხოლმე“– ამბობს მწერალი და, მართლაც, ისინი ხომ ინიციაციის საშუალებებია: გზა როგორც ძიება, ხიდი როგორც პოვნა, ღვთაების ძიებასა და პოვნასთანაა დაკავშირებული. ამ ხიდზე მხოლოდ გმირები გაივლიან, აკი ასედაც ჰქვია მას- გმირების ხიდი. იმის იქით უკვე მარადისობაა, უკვდავებაა, სადაც ტრანსცენდირდება ღვთაებასთან წილნაყარი სული.
ზედაზენს ანათებს ათასთვალად ქცეული ბოროტი ციკლოპის სინათლე. ზედაზენი მდებარეობს მცხეთიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით, არაგვის პირას,- განმარტავს ავტორი ნაწარმოების ბოლოს დართულ შენიშვნებში. გადმოცემის მიხედვით, ეს სახელი წარმომდგარია ზადენის კერპის სახელწოდებისაგან. ლეგენდის თანახმად, ზედაზნის მთაზე ცხოვრობდა დევი, დარაჯი მცხეთისა. იგი მზის ჩასვლისას დაიჩოქებდა მთაზე და მტკვრიდან წყალს ამოხვრეპდა. საერთოდ, ძველ იბერიელებს ზედაზნის მთაზე დემონების სამყოფელი ეგულებოდათ. ახლა იქ ზედაზნის ეკლესიაა. იქვეა პომპეუსის ხიდი, სავსებით გამოუყენებელი დღევანდელობისთვის. იგი მწერლის გონებაში ათასი ჯურის დამპყრობლის: რომაელების, სარკონოზების, სელჯუკიანების, ურუმთა და ირანელთა ურდოების შემოსევების სურათებს აღადგენს. ასე მყარდება კავშირი ისტორიასთან. ასე იხატება მცხეთა, საქართველოს ეს ძველთაძველი დედაქალაქი, ქართული იერუსალიმი, მტკვრისა და არაგვის ხეობაში ძალუმად გაშლილი, რომლის ცენტრშია საპატრიარქო ტაძარი თორმეტი მოციქულისა. იქვეა მღვიმე ეკლესიის ნანგრევებით, ბეთლემი, თაბორის მთა ფერისცვალების ეკლესიით, ზეთისხილის მთა და ბეთანია. მცხეთის ჯვრის მთას გოლგოთას ეძახდა ქართველი ხალხი, მის ძირში გადმოდიოდა ,,ძუძუს წყალი“, ქართული მითოსის ვეშა-წყარო, ანუ უკვდავების წყალი. როგორც კ. კეკელიძე წერს: ,,ქართველები ქმნიან მეორე იერუსალიმს და ახალი აღთქმისეული გეოგრაფიული ადგილების სახელწოდებებით ნათლავენ მცხეთის შემოგარენს“ (რ.სირაძე ,,ქართული აგიოგრაფია“თბ. 1987, გვ.84). და ბოლოს, მცხეთაში დგას სვეტიცხოველი. უფლის კვართზე ამოსული ლიბანის ხისგან გამოჭრილ სვეტზე აიგო იგი, სვეტზე, რომელიც თავად იესომ აღმართა. ლიბანის ხე იგივე ცხოვრების ხეა, სამოთხეში მდგარი ხე, რომლის ნაყოფი ადამს და ევას არ უგემნიათ. ,,ხე ცხოვრებისა“ სიმბოლურად ცოდვათდაცემამდელი, ზეციური ევაა, მარადქალური საწყისი სოფია, რომლის ღვთიური არქეტიპია სულიწმინდა. ხე ცნობადისა – ადამია (ზ. გამსახურდია ,,წერილები, ესეები“ თბ. 1994. გვ.104). ცხოვრების ხეს ქართულ მითოსშიც იგივე დანიშნულება გააჩნია. მთის წვერზე მდგარი ციხე და ხე, რომლის ფესვებიდან უკვდავების ვეშა-წყალი გადმოსჩქეფს, და, რომლის ტოტებზეც ,,ყურებადსანატრელი“ თეთრმხრიანი ღვთისშვილები სხედან, სამყაროს მითოსურ მოდელს წარმოადგენს.
სვეტიცხოველი ყველაზე მეტად გამოხატავს საქართველოს სულიერ მისიას, წერს ზვიად გამსახურდია. არსად არ არსებობს, გარდა ამისა, საკულტო სვეტი. ორი სვეტი არსებობდა სოლომონის ტაძარში, იერუსალიმში, რომელთაგან ერთი განასახიერებდა ცხოვრების ხეს და მეორე – ცნობადის, შემეცნების ხეს. ,,სოლომონის ტაძარი უკავშირდება ეზოთერულ იუდაიზმს, როცა ცხოვრებისა და ცნობადის ხეები ჯერ გათიშული იყვნენ. ქრისტიანობა მათ აერთიანებს… ამიტომ არის სვეტიცხოველში ერთი სვეტი“ (ზ.გამსახურდია ,,საქართველოს სულიერი მისია“ თბ 1990. გვ.53). ტაძრის სამხრეთ კედელზე წმინდა გიორგია გამოსახული ლომთან და ვეფხვთან ერთად. ვეფხვი იგივე დრაკონია, პოლიტიკური ასპექტით, ეს არის სიმბოლო ქრისტიანული საქართველოსი, რომელიც ამარცხებს ისლამს, ვეფხვს ანუ თურქეთს და ლომს – ირანს(იქვე).
,,ნინოს ცხოვრების“ ტექსტიდან ვიგებთ, რომ იქვე, ქვის ქვეშ, არის ულპოლველად შენახული ელიას ხალენიც.
ამდენად, სვეტიცხოველი, როგორც საქართველოს სულიერი მისიის გამომხატველი, მესიანისტური იდეების მატარებელია, რომლის მიხედვით, მეორედ მოსვლის ჟამს უფალი იესო ქრისტე სწორედ ამ ტაძარში შეიმოსავს თავის კვართს და გაბრწყინდება. მასთან ერთად გაბრწყინდება მთელი საქართველოც.
სწორედ ამ სვეტიცხოვლისაკენ მიისწრაფიან ერთნაირი სულიერი ღელვით გამთლიანებული ,,დარდიმანდი“ და მისი მხედარი.
ცხენის კულტი შეინიშნება საერთოდ გამსახურდიას შემოქმედებაში. ,,ცხენი დემონურ ძალთა განმასახიერებელია, დიონისური ადამიანის ატრიბუტი, სახელმწიფოებრიობის სიმბოლიკა, ქართველების რწმენით – მიცვალებულის განუყრელი თანამგზავრი… ცხენი წარმართულ სამეგრელოში ტოტემად ითვლებოდა. მის ხორცს არ ჭამდნენ, ცხენის სალოცავს თერდობა ეწოდებოდა“ ( ს.სიგუა ,,გამსახურდიას პროზის სტრუქტურა“ თბ. 1989 გვ.177-179).
სიმბოლური აზროვნებით, ,,მხედარი ადამიანის სულია, ცხენი კი მისი სხეული. მხედარი (რაინდი) არის სიმბოლო უფლის, მეუფის, პატრონი ლოგოსი, პატრონი ცხენისა, რომელსაც ხედნის, როგორც სული სხეულს.“(ზ. გამსახურდია ,,ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველება“თბ 1991, გვ164)
ცხენის მრავალი სახე შეუქმნია კაცობრიობას მითოლოგიასა და ლიტერატურაში: ოლიმპოს ცეცხლის მომტაცებელი პეგასი, განთიადის ქალღმერთის ცის თაღზე დამკვიდრებული ცხენი, ბელერეფონტის ქიმერას დამმარცხებელი ფრთოსანი რაში… გოეთესა და შილერის პოეტური პეგასები, მიცკევიჩის ფარისის ,,ძლიერი რაში“, ბრიუსოვის ,,ფერმკრთალი“ და ბალმონტის ,,მწვანე“ ცხენები, იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების წითელი, შავი, მწვანე, სპეტაკი ცხენები და კიდევ სხვა… ქართველ ერსაც თავისი სიმბოლური ცხენები და მხედრები ჰყავს – თეთრ ცხენზე ამხედრებული გველეშაპის განმგმირავი წმინდა გიორგი, ფშავური ზეპირსიტყვიერების ,,ლურჯა“, ქართული პოეტური კულტურის მშვენებანი – რუსთაველის ,,ტაიჭი“, ბარათაშვილის ,,მერანი“, ვაჟა-ფშაველას ,,ლურჯა“… ,,სად შეაჩერა მერანმა ფრენა, სად შთაესვენა ბარათაშვილი?“ – კითხულობს ერთ ლექსში გალაქტიონი და იწყებს ძიებას იქ, სადაც ამთავრებს ქართული რომანტიზმის საუკეთესო წარმომადგენელი (ლ. სორდია ,,გ. ტაბიძის სიმბოლიკა“თბ, 1983, გვ10-11). ეს მხარე ტრანსცენდენტურია, მიღმიერი სამყაროა, არარსებულ არსებათა სავანე. კ. გამსახურდია კი სრბოლას სვეტიცხოვლის გალავანთან ამთავრებს. იქ ,,თავდება ჩვენი ეპოქის ჩქამი და სინათლე, მის წიაღში იწყება საუკუნე, რიცხვით მეათე, თავისი მრუდე ღამეებითა და იდუმალებით.“ გალავანს იქით მეათე საუკუნე ცოცხლობს, ისტორია სუნთქავს. მწერალს იზიდავს საკუთარი ქვეყნის წარსული, იზიდავს იმიტომ, რათა უკეთ ემსახუროს თანამედროვეობას. ეს მისი რეალური სწრაფვაა. მაგრამ, ამას გარდა, მის სწრაფვას სიმბოლური მნიშვნელობაც ენიჭება. დარდიმანდი მიჭენდა ტაძართან, რომელიც ერთდროულად არის ,,ღვთის სახლიც“, ნაციონალური სულიერი მისიის გამომხატველიც და ,,ხელოვნების იგავმიუწვდომელი ქმნილებაც.“ მასში, როგორც ფოკუსში, თავმოყრილია ქართველი ხალხის რწმენა, ეროვნული იდენტობა და კულტურა. ტაძარში მისული მხედარი საკუთარ ხორცზე და გარეშე ბოროტებაზე, კოსმიურ დრაკონზე გამარჯვებული გაღვთაებრივებული გმირის, იგივე წმინდანის, შესვლაა ღვთაებრივ სამყაროში, სასუფეველში. ,,დარდიმანდი“ აპოკალიფსური სპეტაკი ცხენია, რომელსაც მოაქვს გამარჯვება, გადარჩენა და მარადიული სიცოცხლე.
ფერთა საოცარი კალეიდოსკოპით ხატავს მწერალი სვეტიცხოველს – ხელოვნების ამ დიდებულ შედევრს, ,,მწუხრში განდგომილს“: ,,დილით ხვლიკისფერია იგი, მოუღალავი მზით გაშუქებული, შეღამებისას ოქროცურვილია, ხოლო მწუხრის შემოდგომისას, თუ ვარსკვლავიანმა ცამაც დაადგა თვალი, ცას მიეჭრება მისი მრუმე ჰარმონიით აღვსილი ხაზების ზესწრაფვა“. თანამედროვეობის ხმაური, ,,ჩქამი და სინათლე“ ვერ მიჰკარებია მას, იგი თითქოს ლოცვად შემდგარა, მწუხრში განმარტოებულა, რაც კიდევ უფრო აღრმავებს სვეტიცხოვლის, როგორც ტაძრის, ღვთის სახლის, ღმერთის საუფლოს მნიშვნელობას. ცივილიზაციის, როგორც ეშმაური საწყისის ჭუჭყი და ცოდვა ვერ ეხება, ვერ აღწევს მისი გალავნის იქით.
მერე ის იყო ელვათა კრთომა, ქარი და ცის უცნაური ცახცახი იხილა მწერალმა, ექვთიმესთან ერთად აივანზე დიდხანს მჯდომარემ. ,,გაიელვებდა, მოიჭრებოდა ცაზე სვეტიცხოვლის სილუეტი, კვლავ დაბნელდებოდა ირგვლივ, შეუდგებოდა ცას უცნაური ცახცახი. ახლა უფრო ძლიერი გახდებოდა ელვათა კრთომა… იძალა ქარმა აღმოსავლეთისაკენ გადალალა ღრუბლები, შემოდგომის ცა მოიწმინდა და ისეთი კაშკაშა მთვარე დაადგა სვეტიცხოველს, როგორიც მაისში მინახავს ხოლმე.“ ბუნების ეს მოულოდნელი არეულობა აპოკალიფსური დაღუპვის ასოცირებას იწვევს. ხოლო ,,მუქლურჯი ცარგვალი“, რომელიც თავს დაადგა ,,ბნელში მთვლემარე ტაძარს“, ღვთის მყოფობის, მისი მფარველობის მომასწავებელია, რამეთუ ლურჯი, რელიგიური სიმბოლიკით, ღვთის სასუფევლის, ღვთის რწმენის გამომხატველი ფერია. ეს უკვე მარადისობის დამკვიდრებაა, ,,უჟამო ჟამია“, უკვდავებაა.
,,ისეთი უცნაური მყუდროება იდგა ირგვლივ, თითქოს დროსაც დავიწყნიაო სრბოლა“ – ამბობს მწერალი. ვერც მთაწმინდა, ვერც ზედაზენი და ჯვარი ვერ შეძლებენ ღვთის ჩამობრძანების და მათში დამკვიდრების უფლების მოპოვებას. ამას მხოლოდ სვეტიცხოველი შეძლებს, რადგან მას ვერ ეხება ,,ჩვენი ეპოქის ჩქამი და სინათლე“. ეს კი იმ მესიანისტური იდეის გამოხატვაა, ამ ტაძრის შესახებ, რომ არსებობს ერში ოდითგანვე.
ტაძრის გალავნის შიგნით შესვლა მხედრის გამარჯვებაა, რომანის მთელი სიუჟეტიც ამ ალეგორიული სრბოლის მხატვრულ ხორცშესხმას წარმოადგენს, რომლის რეალურ, ისტორიულ პლანზეც კ. გამსახურდიამ თავად მიუთითა: ,,ამ რომანში ბრძოლა ქრისტიანობას და წარმართობას შორის თავდება ქრისტიანული კულტურის გამარჯვებით, სვეტიცხოვლის აგებით“ (კ. გამსახურდია ,,თხზულებანი“, თბ. 1967 წ. ტ.მე-7, გვ.439).
რელიგიური აზროვნებით, სამყაროს შექმნა ღვთის განფენაა, ხოლო კაცობრიობის ისტორია – უკუდინება ღვთაებისაკენ. მაშასადამე, დასაწყისი დასასრულია, ხოლო დასასრული – დასაწყისთან მიახლოება. კ. გამსახურდიას სრბოლა სვეტიცხოვლისაკენ არის ლტოლვა წინ წარსულისაკენ, რასაც საბოლოოდ ღმერთთან მივყავართ. პროლოგის ეს ნაწილი თავისი მხატვრული სიძლიერით დამოუკიდებელი ხასიათის ნოველად აღიქმება. იგი გურამ რჩეულიშვილის გმირის ალავერდისაკენ სწრაფვის ასოცირებას იწვევს და იმ გზაზე მიგვანიშნებს, რომელიც აუცილებლად ,,ტაძართან“ მიგვიყვანს. ტაძრისაკენ სრბოლის სიმბოლური პლანიც ხომ რომანის ფინალურ ნაწილში ცნაურდება: არსაკიძე, რომელიც ავტორის ALTER EGO-დ წარმოგვიდგება, ეწირება სვეტიცხოველს, სვეტიცხოველი კი ერთდროულად ღვთის სახლიცაა, ნაციონალური კულტურის ნიმუშიც და ხელოვნების ,,იგავმიუწვდომელი“ ქმნილებაც.
