სასკოლო განათლების როლი პიროვნების ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანია. ასევე მნიშვნელოვანია არაფორმალური განათლება, რადგან პიროვნება საზოგადოებაში წარმატებით ინტეგრირებისა და რეალიზაციისათვის საჭირო უნარ-ჩვევებს არაფორმალური განათლების გზით იღებს. მას აქვს დამატებითი, ალტერნატიული და შემავსებელი ფუნქცია ფორმალური განათლებისთვის პიროვნების მუდმივი განათლების გზაზე. არაფორმალური განათლება ავითარებს ისეთ უნარებს, რომლებიც ფორმალური საგანმანათლებლო სისტემისთვის მნიშვნელოვანია: თანამშრომლობითი, გუნდური მუშაობის, დამოუკიდებლად სწავლის, პრობლემათა გადაჭრის, კვლევა-ძიებისა თუ საკომუნიკაციო უნარი. ასეთი გარემო ხელს უწყობს: მოსწავლეებში მოტივაციის ამაღლებას, სწავლის გაუმჯობესებას, შემოქმედებითი, კრიტიკული და სხარტი აზროვნების ჩამოყალიბებას, თვითშეფასების ამაღლებას. არაფორმალური განათლების ამოცანაა მოზარდისათვის ისეთი ცოდნის მიწოდება, რომელსაც ფორმალური საგანმანათლებლო სისტემა ვერ ახერხებს, ან ვერ ახორციელებს იმ მასშტაბით, რომელიც მოზარდს წაადგება.
არაფორმალური განათლების ხელშეწყობის მიზნით, 2021-2022 სასწავლო წლის ბოლოს დავგეგმე შემეცნებითი-სასწავლო ექსკურსია ქ. თბილისში, ფიზიკის მუზეუმში, კერძოდ, „ექსპერიმენტორიუმში” https://www.experimentorium.ge/. ამ სასწავლო ექსკურსიის მიზანი იყო, მოსწავლეებს განემტკიცებინათ მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში შესწავლილი საკითხები, მიღებული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ტრანსფერი რეალურ გარემოში. ლაბორატორიაში დააკვირდნენ, შეიგრძნეს, განიცადეს ის, რაც გაკვეთილზე თეორიულად ისწავლეს და მიღებული ცოდნა დაუკავშირეს პრაქტიკაში მიმდინარე მოვლენებს. მოახდინეს ცოდნის ტრანსფერი.
მინდა, რამდენიმე სიტყვით მუზეუმის შესახებაც ვთქვა: ის წარმოადგენს საქართველოში ყველაზე უჩვეულო მუზეუმს, რადგან მთლიანად ცვლის საზოგადოებაში არსებულ წარმოდგენებს მეცნიერებაზე და მუზეუმებზე და სულ სხვა კუთხით გვაჩვენებს სამყაროს. მუზეუმის მიზანია, წარმოდგენილი ექსპერიმენტების მეშვეობით სამყაროში მიმდინარე ფიზიკური პროცესებით მომავალი თაობის დაინტერესება, ასევე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების პოპულარიზაცია. აქ დაცულია ფიზიკის, ქიმიის, ბიოლოგიის, მათემატიკის 80-მდე ექსპონატი. მოსწავლეებს შეუძლიათ ექსპონატებთან შეხება, მათი დატრიალება, დაგდება, შეგროვება, დაშლა, გამოცდა. პარალელურად ისინი ხედავენ, რომ ფიზიკა და ქიმია სულაც არ არის რთული და მოსაწყენი მეცნიერებები. ისინი ბუნებაში მიმდინარე პროცესებს, მოვლენებს, მათთვის დამახასიათებელ კანონზომიერებებს ხსნიან, იაზრებენ და აანალიზებენ. ამგვარად ისინი იკმაყოფილებენ ინტერნეტში ნანახ, გაკვეთილზე ან უფროსებისგან მოსმენილ, უამრავ ექსპერიმენტთან დაკავშირებით აღძრულ ცნობისმოყვარეობას. ამ მუზეუმში მოსწავლეებს შეუძლიათ, გაზომონ თავიანთი ყვირილის ძალა, დასხდნენ ლურსმნებიან სკამზე, აწიონ მეგობარი ჰაერში, ხელით დაიჭირონ ელვა და ა.შ. აღსანიშნავია, რომ ყველა ექსპონატი ინტერაქტიულია, ანუ მათთან შესაძლებელია უკუკავშირი. ასევე, აქ შემოთავაზებული საგანმანათლებლო პროგრამებით წარმოდგენილი ექსპონატები ახდენენ გარკვეული მექანიკური მოვლენების, ენერგიის, ბგერისა თუ ოპტიკური მოვლენების ვიზუალიზაციას. ამ მუზეუმში არის ქიმიის ლაბორატორიაც, სადაც მოზარდებს შეუძლიათ, მონაწილეობა მიიღონ სხვადასხვა ქიმიური ცდის ჩატარებაში. კერძოდ, წარმოდგენილი იყო აზოტის, ძალიან საინტერესო და სახალისო შოუ.
თავდაპირველად გადავწყვიტე სასწავლო ექსკურსია ჩამეტარებინა მოსწავლეთა STEAM-ჯგუფთან ერთად, რომელიც აღნიშნულ სკოლაში ჩამოყალიბების პროცესშია. ამისათვის:
- მოსწავლეებს მივაწოდე ინფორმაცია, როგორც სასწავლო ექსკურსიის მიზნის, ასევე ადგილის შესახებ;
- გავაცანი სათანადო ქცევის წესები;
- მოსწავლეები წავახალისე, რათა დაესვათ შეკითხვები და მონაწილეობა მიეღოთ დისკუსიებში;
- ექსკურსიის შემდეგ მოვახდინეთ ექსპერიმენტების შედეგების ანალიზი და მათი ინტერპრეტაცია.
არაფორმალური გარემოს – სასწავლო ექსკურსიის დადებითი მხარეები:
- მოსწავლეები თვალსაჩინოდ ეცნობიან და რეალურ ვითარებაში ექსპერიმენტებით აკვირდებიან სამყაროში მიმდინარე მოვლენებს და შეისწავლიან მათ;
- ეს მეთოდი ხელს უწყობს უკვე ნასწავლი საკითხის სიღრმისეულად გააზრებას;
- ეს ექსპერიმენტები ცოდნის გაღრმავების კიდევ უფრო დიდ სურვილს უჩენს მოსწავლეებს და ფიზიკისა და ქიმიის სფეროში უსაფრთხო ცდების ჩატარების შესაძლებლობას აძლევს;
- მოსწავლეებს თავად ეძლევათ შესაძლებლობა, წამოაყენონ გარკვეული ჰიპოთეზა, გამოცადონ ის ექსპერიმენტით, და რაც უფრო მეტად აქვთ მათ ქმედების შესაძლებლობა, მით უფრო იზრდება მათი ინტერესი საკითხისადმი;
- მოსწავლეებს უვითარდებათ კვლევის, შემეცნებითი, მოტორული უნარები;
- ვინაიდან მოსწავლე თავად ხდება აღმომჩენი, ახალი ცოდნის შემოქმედი, მაღალია მისი სწავლის მოტივაცია და ჩართულობა;
- ხელს უწყობს ყურადღების მაქსიმალურად მობილიზებას;
- მოსწავლეები უზრუნველყოფილნი არიან მყისიერი და დროული უკუკავშირით;
- ზრდის მოსწავლეთა ცნობისმოყვარეობას. ამ მეთოდის ინტენსიური, თანმიმდევრული და ეფექტიანი გამოყენების შედეგად მოსწავლეთა უბრალო ცნობისმოყვარეობა გადაიზრდება ცოდნისმოყვარეობაში;
- მოზარდს უჩენს სურვილს, ისწავლოს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში;
- მოსწავლეები ცხადად ხედავენ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს;
- გარემო მორგებულია მოსწავლეთა ინდივიდუალურ შესაძლებლობებსა და საჭიროებებს;
- მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, ყოველი ექსპერიმენტის ბოლოს გამოიტანონ დასკვნები და მოახდინონ მიღებული ცოდნის ტრანსფერი.
უნდა აღვნიშნო, რომ სასწავლო ექსკურსიას აქვს უარყოფითი მხარეც, ეს შეიძლება იყოს დაფინანსების მოპოვება. ასევე ასეთ სამეცნიერო მუზეუმში მხოლოდ ერთხელ სტუმრობა არაა საკმარისი. მსგავსი არაფორმალური საგანმანათლებლო სივრცე, სადაც საჭიროა დაკვირვება, მსჯელობა, მოვლენების ანალიზი, შეკითხვების დასმა და პასუხების გაცემა, მოითხოვს მუზეუმში ხშირ სტუმრობას და მეტ დროსაც.
საბოლოოდ შეიძლება დავასკვნათ, რომ არაფორმალური განათლების ხელშესაწყობად ჩატარებული სასწავლო ექსკურსია ნამდვილად უწყობს ხელს მოსწავლეებში თეორიულად მიღებული ცოდნის, უნარ-ჩვევების გაღრმავებასა და განმტკიცებას, ცოდნის ტრანსფერს, მოსწავლეთა მოტივაციისა და თვითშეფასების ამაღლებას, რაც ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული საბუნებისმეტყველო მეცნიერების სტანდარტის მიღწევის ეფექტური საშუალებაა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- პედაგოგიური გზამკვლევი პროფესიული განათლების მასწავლებლებისათვის;
- ხატია თორდუა. როგორ დავაინტერესოთ ბავშვები მეცნიერებით – ინტერაქტიური სამეცნიერო მუზეუმი.
