ენა პოეზიაა და თავის შესაძლებლობას ყველაზე უკეთ პოეზიით ავლენს. როგორ დაიწყო პოეზია? ამბობენ, რომ სიმღერასა და ცეკვასთან ერთად, რიტუალსა და შელოცვებთან, ჩუმი, სარიტუალო ბუტბუტით და თავაწყვეტილი რიტუალური ცეკვებით, მერე? მერე რად იქცა? ზოგჯერ სწავლებისა და ერის წინამძღვრობის ფუნქცია დაეკისრა, ხან უბრალო დიალოგის, ხან – სიყვარულში გამოტყდომის, მკვდრის დატირების, ბავშვისთვის პირველი სიტყვების სწავლების და ა.შ. ზოგჯერ კი, სრულიად წარმოუდგენელი ჟღერადობის სიმფონიური პოემის-„ვეფხისტყაოსნის“ ახმიანებაც შეძლო ენის ორკესტრმა.
დღეს როგორაა? პოეზიისა და სამეტყველო ენა ერთი იგივეა თუ სხვადასხვა? არა, სამი სტილის თეორიაზე არ მოგახსენებთ და არც ენის სოციალურ კლასებსა და გამოხატვის თავისებურებებზე. სხვა რამეს ვგულისხმობ. პოეტი ენისათვის ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ვთქვათ ჟანგბადი ცეცხლის ასანთებად. რატომ? რატომ პოეტი და არა, ვთქვათ, პროზაიკოსი? იმიტომ რომ პოეტებს აქვთ ენის ინტუიცია, ისინი ბედავენ ახალი ფორმების შექმნას, ისინი ქმნიან ენის აწმყოს და განაპირობებენ, ზოგჯერ წინასწარმეტყველებენ კიდეც მის მომავალს. ამიტომაა, რომ ზოგჯერ შესაძლებელია პოეტის ენა, რომელიმე პოეტური ტექსტის ენობრივი ქსოვილი თანადროული არ იყოს სამეტყველო ენასთან, მას უსწრებდეს, გეოგრაფიულ თუ დროით პარალელებს მოიცავდეს, ახალ ფორმას აწარმოებდეს. ენა ქმნის პოეტს და პოეტი ქმნის ენას, გამოავლენს მის შესაძლებლობას თუ შესაძლო განვითარებისა და ცვლილებების გზას.
ამ თვალსაზრისით, ყველაზე რთული, მრავალმხრივი, საინტერესო დაკვირვებისათვის სწორედ ჩვენი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტექსტი „ვეფხისტყაოსანია“ ზედგამოჭრილი, მით უფრო, თუ ამ დაკვირვებას მოსწავლეებთან ერთად ვაწარმოებთ.
ჩვენი სასკოლო პროგრამა სხვადასხვა კლასში ითვალისწინებს ამ საოცარი ტექსტის სწავლებას, თუმცა, რატომღაც მაინც ვერ ვახერხებთ, სრული წარმოდგენა შევუქმნათ მოსწავლეებს, რატომ არის ეს პოემა საოცარი, ყველაზე მნიშვნელოვანი, რატომ განაპირობებს ჩვენი ქვეყნის კულტურულ იდენტობას. რატომღაც, მაინც ვერ ვახერხებთ მათ გულებამდე მივიტანოთ თავგადასავლებით, სილამაზით, სიკეთით, სიბრძნით სავსე პოემა. იქნებ ამ პრობლემის ერთ-ერთი წახნაგი ენობრივ საკითხებზე ყურადღების ნაკლებად გამახვილებაა? „ვეფხისტყაოსანი“ ხომ ერთი მხრივ, ქართული ენის შესაძლებლობის გენიალური ილუსტრაციაა და, მეორე მხრივ, თავად განაპირობებს ქართულ ენას.
მოდი, ჩამოვთვალოთ რამდენიმე საკითხი, რომელიც „ვეფხისტყაოსნის“ ენობრივი სურათის საკვლევ პროექტად გამოგვადგება სკოლაში.
- „ვეფხისტყაოსანი“ -ძველი და ახალი ქართულის მიჯნაზე;
- „ვეფხისტყაოსნის“ ენობრივი რევოლუცია- როგორ იქმნება ახალი ქართული ენა;
- „ვეფხისტყაოსნის“ ენობრივი საიდუმლო, ლინგვისტური გამოძიება- რატომ გვხვდება ტექსტში ძველი და ახალი ქართულისთვის დამახასიათებელი პარალელური ფორმები;
- საკუთარი სახელები „ვეფხისტყაოსანში“;
- რომელ დიალექტზე მეტყველებდა შოთა რუსთაველი?
- არის თუ არა ერთმანეთისგან განსხვავებული შოთა რუსთაველის პერსონაჟთა მეტყველება?
- ემოციის გამომხატველი საშუალებები და „ვეფხისტყაოსანი“;
- „ვეფხისტყაოსნის“ სინტაქსური სიახლეები;
- რას ნიშნავს პოეზიის ენა?
- „მეტაფორების“ ენობრივი საშუალებები;
- დიალოგი „ვეფხისტყაოსანში“;
- სიტყვათწარმოება „ვეფხისტყაოსანში“;
- „ვეფხისტყაოსნის“ ბგერების სამყარო-ფონეტიკური კვლევები;
- სახელი „ვეფხისტყაოსანში“;
- „ვეფხისტყაოსნის“ ზმნათა სისტემა.
- იპოვე ახალი ქართულისთვის დამახასიათებელი ფორმა;
და ა.შ.
თემატიკა მრავალფეროვანი შეიძლება იყოს, ეს ტექსტი ხომ ენის ნებისმიერი საფეხურისათვის ძალიან საინტერესო მასალას გვაძლევს. სკოლის ასაკში კი თუნდაც ერთ პაწია კვლევას, ერთ მცირე აღმოჩენას ან თუნდაც ძველი თეორიის ხელახალ დადასტურებას წარმოუდგენელი მნიშვნელობა აქვს. ასე ვზრდით მეცნიერებს და რუსთაველის უკვდავ ტექსტზე შეყვარებულ მკითხველს.
