რატომ აპროტესტებენ ბავშვები დასაძინებლად წასვლას – ევოლუციური შეუსაბამობა
ურჩხულები ლოგინის ქვეშ მართლა არსებობენ!
ალბათ ყველას გვინახავს შვილების, უმცროსი და-ძმის თუ სხვისი პროტესტი დასაძინებლად წასვლის წინ… ნეტა რა ხდება ამ დროს?
ბავშვები ყველანაირად ცდილობენ, მოიგონონ უამრავი მიზეზი, რომ არ წავიდნენ დასაძინებლად: ამბობენ, რომ არ დაღლილან, თუმცა სახეზე ეტყობათ დაღლილობა; რომ შიათ ან სწყურიათ, თუმცა ახლახან ივახშმეს; უნდათ, რომ ზღაპარი მოვუყვეთ… მერე კიდევ ერთი ზღაპარი; რომ ეშინიათ სიბნელეში ძილის, ეშინიათ ურჩხულებისა, რომლებიც ოთახში, ლოგინის ქვეშ ან კარადაში იმალებიან; ხოლო ის ბავშვები, რომლებსაც ჯერ არ შეუძლიათ, ეს ყველაფერი გვითხრან – უბრალოდ ტირილს იწყებენ…
რა სახის პროტესტთან გვაქვს საქმე? რა არ სურთ ბავშვებს ამ დროს?
მრავალი წლის წინ, გასული საუკუნის 20-იან წლებში, ქცევითი ფსიქოლოგიის ცნობილი სპეციალისტი, ჯონ ბ. უოტსონი ამტკიცებდა, რომ ასეთი ქცევა პათოლოგიურია და ამის მიზეზი მშობლების გადაჭარბებული მზრუნველობა ან ბავშვის განებივრებაა. ეს შეხედულება ჯერ კიდევ არსებობს ბავშვების მოვლის შესახებ დაწერილ წიგნებში, სადაც მკითხველს ურჩევენ, რომ მშობლებმა ამ საკითხში სიმტკიცე უნდა გამოიჩინონ; და ეს აუცილებელია, რადგან ზოგიერთი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ ეს არის ბრძოლა ბავშვისა და მშობლის ნებას შორს და ეს ბრძოლა მშობლის მოსაგებია…
როგორც ჩანს, ექსპერტების ახსნასა და განმარტებებს რაღაც აკლია. რატომ ხდება, რომ მცირეწლოვანი ბავშვები სწორედ ამ საკითხში ეწინააღმდეგებიან მშობლებს? ისინი არ აპროტესტებენ სათამაშოებს, მზეზე სირბილს, მოფერებას. რატომ არ სურთ დასაძინებლად წასვლა, როდესაც იციან, რომ ეს საჭირო და აუცილებელია?
ამ შეკითხვებზე პასუხი მაშინვე ნათელი გახდება, თუ დასავლურ სამყაროს დავტოვებთ და ბავშვების ქცევას დედამიწის სხვა ნაწილებში დავაკვირდებით. როგორც ჩანს, ეს პრობლემა დამახასიათებელია მხოლოდ დასავლელებისთვის და დასავლეთის კულტურისათვის. სხვა კულტურებში, როგორც წესი, ბავშვები მშობლებთან ერთად, მათ ოთახებში და ხშირად, რომელიმე მშობლის გვერდითაც კი იძინებენ. ამ ვითარებაში დასაძინებლად წასვლის საწინააღმდეგო გამოსვლები არ გვხვდება…
სიტუაციაზე კარგად დაკვირვების შემდეგ, ნებისმიერი ადამიანი მიხვდება, რომ ბავშვები, ზოგადად, დაძინებას კი არ აპროტესტებენ, არამედ ბნელ ოთახში, ღამით, მარტო დაძინებას.
როდესაც არადასავლური კულტურის ან ქვეყნის ადამიანს ბავშვის ასეთ ქცევაზე ვესაუბრებით და აღვუწერთ, რომ მშობლები პატარა ბავშვებს ცალკე ოთახში, მარტოებს აძინებენ (უფროსი და-ძმის გარეშე), მათი რეაქცია ერთნაირია: „საწყალი ბავშვები!“, შეცბუნებულნი აღნიშნავენ „არადასავლელები“, „როგორ შეიძლება მშობელი ბავშვისადმი ასეთი სასტიკი იყოს?“, უკვე გაბრაზებული სვამენ კითხვას.
ყველაზე აღშფოთებული კი ის მშობლები არიან, რომლებიც, ე.წ. „არაცივილიზებულ“ სამყაროში ცხოვრობენ (ამაზონიის, კონგოს ან ახალი გვინეის მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებებში), რადგან მათ ზედმიწევნით კარგად იციან, რატომ აპროტესტებენ ბავშვები ღამით მარტო დარჩენას…
და მაინც, რა იციან მონადირე ტომების წევრთა მშობლებმა?
შეგახსენებთ, რომ დაახლოებით 10,000 წლის წინ, ჩვენ, ადამიანები, ყველანი მონადირეები და შემგროვებლები ვიყავით! იმ დროს, ყველანი ისეთ სამყაროში ვცხოვრობდით, სადაც ბავშვის სიბნელეში მარტო დატოვება პირდაპირ ნიშნავდა, მისთვის საფრთხეს და ღამით მონადირე მტაცებლებისათვის მსხვერპლად ჩაბარებას…
ურჩხულები ლოგინის ქვეშ და კარადაში რეალური ამბავი იყო. ისინი სწორედ ღამით ნადირობდნენ ადამიანის ნაშიერზე ეკვატორულ ტყეებსა თუ ტროპიკულ სავანეებში, ადამიანთა მცირე დასახლებების გარშემო. ბალახით დახურული იმდროინდელი ქოხები მტაცებლებისთვის დიდ დაბრკოლებას არ წარმოადგენდა, თუმცა ნამდვილ მცველებად იქცეოდნენ მოზრდილი ადამიანები, უმეტესწილად მშობელი და ნათესავი, რომლებიც ადვილად უმკლავდებოდნენ ნებისმიერ თავდასხმას დღისით თუ ღამით.
ბავშვებსა და მოზარდებს, რომლებიც ღამით ყველანაირად ცდილობდნენ ტირილით თუ სხვა ხმაურით მიეპყროთ მოზრდილთა ყურადღება, გადარჩენის მეტი შანსი ჰქონდათ. სწორედ მათ გადასცეს თავიანთი გენები მომავალ თაობებს.
მონადირე-შემგროვებელთა დღეს დარჩენილ საზოგადოებებში მხოლოდ შეშლილი, ან უაღრესად უყურადღებო ადამიანი დატოვებს ბავშვს ღამით მარტოს. თუ ეს მაინც ასე მოხდა, ბავშვის ნებისმიერი პროტესტი, ტირილი და რეაქცია (განსაკუთრებით ღამის საათებში) აუცილებლად აიძულებს რომელიმე უფროსს, გაიქცეს მის დასახმარებლად.
გახსოვდეთ, რომ როდესაც თქვენი შვილი ტირის და ღამით ლოგინში მარტო ჩაწოლას აპროტესტებს, ის თქვენი ნებისყოფის გამოსაცდელად არ აკეთებს ამას! ის ტირის, რადგან ცდილობს, თავი გადაირჩინოს! ჩვენი ბავშვები ხმამაღლა ტირიან იმიტომ, რომ ჩვენ გენეტიკურად მონადირე-შემგროვებლები ვართ და ჩვენი ბავშვების გენებში ჩადებულია ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ღამით მარტო დაწოლა, თვითმკვლელობის ტოლფასია!
ევოლუციური შეუსაბამობა
რაც ზემოთ აღვწერეთ, შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ევოლუციური შეუსაბამობა. შეუსაბამობა ჩვენი ევოლუციური წინაპრების გარემოსა და იმ გარემოს შორის, რომელშიც დღეს ვცხოვრობთ.
ჩვენი ევოლუციური წინაპრების საცხოვრებელ გარემოში, ღამით ბავშვის დატოვება სერიოზულ შეცდომას ნიშნავდა, რადგან მას აუცილებლად მოკლავდა ღამით საკვების მოსაპოვებლად გამოსული რომელიმე მტაცებელი. მარტივად რომ აღვწეროთ, ბავშვს – პატარა და დაუცველ ადამიანს, რომელსაც ღამით არავინ ჰყავდა გვერდით ტურა, მელა, მგელი თუ აფთარი აუცილებლად მოინადირებდა! იმ დროს არავინ დატოვებდა დაძინებულ ბავშვს მარტო, ხოლო თუ რაიმე მსგავსი მაინც მოხდებოდა, ბავშვის ტირილი იქნებოდა სიგნალი ზრდასრულებისთვის, რათა მის გადასარჩენად მოსულიყვნენ.
დღეს, რა თქმა უნდა, ღამით მარტო დატოვებული ბავშვი აღარ არის იმ საფრთხეში, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ – მას არავინ შეჭამს. დღეს ბავშვების მარტო დაძინების საწინააღმდეგოდ მიმართული პროტესტი ირაციონალურად გამოიყურება. შესაბამისად, უფროსები ფიქრობენ, რომ ეს ბავშვმა უნდა გადალახოს. ან კიდევ უარესი, ზემოთ ნახსენები „ექსპერტების“ წაკითხვის შემდეგ, მშობლების ნაწილს ჰგონია, რომ ეს მათთვის გამოცდაა და ბავშვის თავნებობას უნდა აჯობონ! საბოლოოდ კი ისე გამოგვდის, რომ მშობლები „ებრძვიან“ საკუთარი შვილების „თავგასულობას“, ნაცვლად იმისა, რომ მოვუსმინოთ ბავშვებს და საკუთარ ინსტინქტებს, რომლებიც აშკარად გვეუბნებიან, რომ ნებისმიერი ატირებული ბავშვის დაწყნარება შეგვიძლია, თუ მათ ხელში ავიყვანთ, გულზე მივიკრავთ და მოვეფერებით… არცერთი შიდა გრძნობა თუ ინსტინქტი არ გვკარნახობს, რომ – თუ ბავშვი ტირის, ის მარტო უნდა დავტოვოთ და „ვაჯობოთ“ პატარა ადამიანის „თავგასულ“ ქცევას…
რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?
როგორ შეგვიძლია ჩვენ, მშობლებსა და ზრდასრულ ადამიანებს გამოვასწოროთ ეს ევოლუციური შეუსაბამობა? როგორც ჩანს, ქმედების ორი ალტერნატიული გზა გვაქვს: პირველი, დავემორჩილოთ „ექსპერტების“ რჩევებს და ჩავერთოთ ბავშვებთან „ნებისყოფის გამოცდის“ ხანგრძლივ თამაშებში (ადამიანი, როგორც ალბათ გახსოვთ, ზრდასრულობას 18 წლის ასაკში აღწევს!), ან ავირჩიოთ მეორე გზა, „მოვუსმინოთ“ საკუთარი გენების რჩევებს და გამოვნახოთ საშუალება, რომ ჩვენმა შვილებმა ჩვენს სიახლოვეს დაიძინონ.
დოქტორი პიტერ გრეის მოგონება: „სტუდენტობის შემდგომ პერიოდში, როდესაც ჩემი შვილი ჯერ კიდევ პატარა ბიჭი იყო, ბავშვისათვის საძინებლის შერჩევის ამბავი ადვილად გადაწყდა – რადგან იმ დროს ჩვენს ოჯახს მხოლოდ ერთოთახიანი ბინა ჰქონდა. ამიტომ, მე და ჩემს მეუღლეს არ გვქონდა შესაძლებლობა, ბავშვი ცალკე ოთახში გაგვემწესებინა. ხანდახან, ცხოვრება ადვილია, როდესაც ღარიბი ხარ და არ შეგიძლია ფლობდე სახლს ან მრავალოთახიან ბინას“.
გარდა პიტერ გრეისა, დღეს უკვე ბევრი მეცნიერი-მედიკოსი, ფიზოლოგი თუ ანთროპოლოგი უკვე ხმამაღლა გამოდის პატარა ბავშვების ღამით მარტო დაძინების დასავლეთში გავრცელებული წესის წინააღმდეგ. 2005 წელს საერთაშორისო პედისტირულ ჟურნალში გამოქვეყნებულ სტატიაში ინდიანის შტატის, ნოტრ-დამის უნივერსიტეტს პროფესორები, ჯ. მაკკენა ( James J. McKenna) და თ. მაკდეიდი (Thomas McDade), პირდაპირ აცხადებენ, რომ ბავშვებთან ერთად მშობლების ძილი, მათთან ერთ ოთხში ღამით ყოფნა (განსაკუთრებით ბავშვის ძუძუთი კვების დროს) პირდაპირ კავშირშია ბავშვების სიცოცხლესა და მათ ჯანმრთელობასთან და დღეს გავრცელებული, არამეცნიერული, პრიმიტიული მიდგომა-„წესი“, რომ „არასდროს დაიძინოთ ბავშვთან ერთად“, უნდა აღიკვეთოს ყველგან და ყოველთვის (McKenna & McDade, 2005; Barry & McKenna, 2021; Anuntaseree et al., 2008).
მასალა მოამზადა ლევან ალფაიძემ
