ყველა მეტაფორა მენტალური პერფორმანსიცაა, რადგან მეტაფორა სიტყვათა მნიშვნელობების ჯამი კი არა, იმ განცდათა და ემოციათა ფეიერვერკია, რომლებიც ამ სიტყვებს ახლავს და რომლებიც სულ სხვა არხებით შეიმეცნება. იმისათვის, რომ მეტაფორები შევიმეცნოთ, ყველა არხი უნდა გავხსნათ: არა მხოლოდ ვერბალური, არამედ – აუდიალური, ვიზუალური, კინესთეტიკური. აზრის მიღება სამყაროდან/ადამიანიდან შეიძლება ვერბალურადაც და შესაძლოა, ხმებით, წარმოდგენებით, შეგრძნებებით.
მაგალითად, მე თუ გეტყვით, რომ თქვენ ნისლი ხართ… შეგიძლიათ, ცოტა ხნით ნისლად იქცეთ? და თუ შეგიძლიათ, მაშინ აღმიწერეთ თქვენი თავი, როგორც ნისლი, თან დეტალურად წარმოისახეთ, სად ხართ, საით მოძრაობთ, რას გრძნობთ და როგორ აღიქვამთ თქვენგან გარესამყაროს. ამ კითხვების გაცნობიერებას თუ დაიწყებთ, შესაძლოა, ნისლმა მედიტაციაშიც კი გადაგიყვანოთ. რადგან იდენტიფიკაცია ნისლთან – ეს შინაგანი პროცესია, მზერას შიგნით მივმართავთ, რათა ნისლის ემოცია ჩვენს განცდებთან და გრძნობებთან სინქრონიზდეს.
იქნებ ასე გრძნობთ ნისლს, როგორც გიორგი ლეონიძე ლექსში „ნისლები“?
„მთიდან შავხევში ნისლები
ნეტავი რისთვის ჩადიან?
იქნებ წყლის ამოსატანად,
იქნებ სხვა რამე დარდი აქვთ?
არა!
მიწას რომ აკოცონ,
კაცის დანახვა სწყურიათ;
ხეებს ემთხვიონ, რიყის ქვას,
სად კაცის ნაფეხურია!“.
იქნებ არჩილ კიტოშვილის კითხვებს უპასუხოთ, ნისლს რომ უსვამს, ოღონდ, ეს ნისლი ახლა თქვენ ხართ…
„რას ფიქრობ, ნისლო ტიალო,
შემჯდარო გორის ფხაზედა?
განა შენც რამე გაწუხებს
ამ ოხერ ქვეყანაზედა?“ („ნისლი“).
გაბრიელ ჯაბუშანური კი ნისლადყოფნას ასე გადმოსცემს:
„მე ვარ: გორზე რომ ლოცულობს ნისლი,
ღამის სიჩუმე ჩემი ფიქრია,
წყაროა ჩემი ცრემლი და სისხლი,
თმა არის, კლდეს რომ ქუჩი მიჰკვრია“.
თანამედროვე ავტორი ნიკა ჯორჯანელი კი ნისლს ასე განიცდის:
„ნაღვლიანი სივრცე ღია./ ბარდნის. დაზრნენ ეკალ-ბარდნი./ ძველი დროის თეთრი დღეა./ ძველი დროის ციდან ბარდნის./ თვალი ნისლში ლამის გადნეს,/ვეღარაფრის მჭვრეტი. თვითონ/ ნისლი ველზე ზანტად გადის./ ეშინიათ ღრუბლებს ციდან/ უცნაური ჩამოვარდნის./ წინათ თეთრზე რბოდა შავი./ ახლა უკვე თეთრის რონინს/ ვხედავ შავზე, გაიშალა/ უსაგნობის მთქმელი ფონი./ წაიშალნენ მიდამონი./ გაქრნენ კვამლნი, საკვამურნი./ გათანაბრდა ყველა დონე./ ალალბედად გაკვალულმა/ გზამ, რომელიც მართმევს ღონეს,/ ვეღარასგზით მოარიდა/ თავი ნისლს და გაქრა ისევ./ ყველაფერი მომხდარიდან/ ერთი რაღაც რჩება – ნისლი./….“
ახლა კი თქვენი ვერსია უნდა მოვისმინოთ – რას გრძნობთ და განიცდით, როცა ნისლი ხართ?
ამგვარი მედიტაციური გააზრებები არა მხოლოდ ნისლზე, ნებისმიერ კონცეპტუალურ მეტაფორებზე შეგიძლიათ – ქარი, წვიმა, თოვლი, ყვავილი, ჩანჩქერი, სახლი, მგზავრი, სიყვარული, თავისუფლება და სხვა.
რა ხდება ამ დროს? მეტაფორების ამგვარ გაცნობიერებას ღრმა ტრანსფორმაციული დანიშნულება აქვს. ვერბალური სივიწროვიდან მეტყველება გადადის სრულიად სხვა განზომილებაში, მეტაფორულ განზომილებაში, სადაც ყველაფერი მეტაფორაა: ის, ვინც მეტაფორას განიცდის და ისიც, რაც მეტაფორაა. ეს არის ცნობიერების განახლების პროცესი, როდესაც არაცნობიერიდან ამოდის გამოკეტილი შეგრძნებები ზედაპირზე და იხსნება სივრცეში, რათა სიურეალისტური ტილო შექმნას.
ახლა წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ კარი ხართ! სახლის კარი. შეგიძლიათ, ამის წარმოდგენა?
კითხვა: როგორი კარი ხართ? სად არის სახლი, რომლის კარიც თქვენ ხართ? როგორია თქვენი სახელური? შესასვლელი…? ხშირად იღებით თუ მხოლოდ ხანდახან? ვისი შეხება გიხარიათ? რას გრძნობთ, როდესაც თქვენი საყვარელი ადამიანი სახელურზე გეხებათ…?
მეტაფორა „კარი“ – არის განუზომელი ტრანსფორმაციის მქონე მეტაფორა. კარს იქით მუდამ რაღაც ახალი იწყება, მთავარია, ზღურბლს გადააბიჯოთ და მერე შეიძლება ცხრაკლიტულიც გახსნათ და 9 კარიც გაიაროთ.
ახლა სხვა მხრიდან შემოვუაროთ ამ მეტაფორას:
წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ მოგზაურობთ თქვენს შინაგან სამყაროში და აღმოჩნდით თქვენს საიდუმლო გულის კართან. ახლა შეგიძლიათ, გააღოთ თქვენი საიდუმლო „გულის კარი“ და შეხვიდეთ. აღმოჩნდებით თქვენს შინაგან ბაღში. აი, რას გვირჩევს მერლინ ატკინსონი ამ ბაღში მოხვედრისას[1]:
- რას ჰგავს თქვენი შინაგანი ბაღი?
- ცოტა ხანი დაყოვნდით და უბრალოდ, ისუნთქეთ!
- იგრძენით ეს ადგილი და მოათვალიერეთ გარშემო სივრცე;
- რას ჰგავს თქვენი გრძნობა, რომელსაც განიცდით შინაგან სივრცეში?
- აღწერეთ სურნელება, გემო და ხმები, რაც აქ გესმით;
- გესმით რაიმე ხმები თუ აქ სიჩუმეა?
- მოდუნდით და ისუნთქეთ ეს ყველაფერი თქვენი ცნობიერების ულამაზეს ადგილზე.
P.S. მიეცით მსგავსი დავალებები თქვენს მოსწავლეებს და დააწერინეთ ესეები პოეზიიდან შერჩეულ მეტაფორებზე, ან კონცეპტუალურ მეტაფორებზე და მოწმე გახდებით მათი ტრანსფორმაციული და შემოქმედებითი ამოფრქვევებისა.
[1] მერლინ ატკინსონი, „ტრანფორმაციული მეტაფორები“, გვ. 12 https://loveread.ec/read_book.php?id=45054&p=12
