საქართველოს მოქალაქე

ორი წლის წინ, ბათუმში მყოფს,მოულოდნელად მომიწია საზაფხულო არდადეგების შეწყვეტა, რათა ერთ-ერთი
საერთაშორისო კონფერენციის მუშაობაში მიმეღო მონაწილეობა. დედაქალაქში ჩემთან ერთად წამოსვლას არავინ აპირებდა, ამიტომ ვიყიდე მატარებლის ბილეთი და თბილისისკენ მარტო
გამოვემგზავრე.

მოგეხსენებათ, საქართველოს რკინიგზა სისწრაფით მესამე ადგილს იკავებს მსოფლიოში… ლოკოკინასა და კუს
შემდეგ. ასე რომ, წინ რამდენიმე საათიანი
მგზავრობა მედო.

საერთო ვაგონში მრავალფეროვანი საზოგადოება შეიკრიბა:
შეყვარებული წყვილი, შეზარხოშებულ მთიულთა მრავალრიცხოვანი ჯგუფი, პატარა ოჯახი და
ერთი წიგნებიანი კაცი, რომელსაც ცხვირზე უზარმაზარი სათვალე დაეკოსებინა.

ჩემსა და ჩემს რამდენიმე თანამგზავრს შორის მალე გაჩაღდა
ცხოველი დისკუსია. ვსაუბრობდით ზღვისპირეთის ახალ ინფრასტრუქტურასა და საამისოდ გაღებულ
ხარჯზე, ამინდსა და მის პროგნოზზე, დედაქალაქში დაბრუნების მიზეზებსა და საკურორტო
ფასებზე. შიგადაშიგ საგულდაგულოდ დამალული ტიკიდან ჩამოსხმული ღვინით გაბრუებული ხმაურიანი
მთიულები გვაწყვეტინებდნენ საუბარს. ბოლოს დისკუსიაში სათვალიანი კაციც ჩაერთო. მხოლოდ
რუსულად ლაპარაკობდა, თუმცა ძალიან მარტივად, რიგითი ადამიანებისთვის გასაგებად მოგვიყვა
ქართული და სომხური ფოლკლორის უმნიშვნელოვანესი საერთო მახასიათებლების შესახებ, რამდენიმე
სომხური იგავიც გაიხსენა, ბოლოს კი დასძინა, რომ ერევნის უნივერსიტეტის დოცენტი იყო.
ცხადია, ვერც პოლიტიკას ავუარეთ გვერდი. პატარა ოჯახის უფროსმა წევრმა სინანულით ახსენა
1921 წელს დაკარგული ლორეს რეგიონი. შეყვარებულებს მეხსიერებაში ამოუტივტივდათ ფრაზები,
რომლებიც, ალბათ, რამდენიმე წლის წინ, ისტორიის ნახევრად გადაშლილ სახელმძღვანელოში
ცალი თვალით ამოეკითხათ. მათ მოურიდებლად მოიხსენიეს ჩვენი მეზობელი სახელმწიფო ქართული
საზოგადოების დაუძინებელ მტრად. კამათის გუნებაზე დადგნენ მოქეიფე მთიულებიც და ყველამ
ერთად უშვერი სიტყვებით დაიწყო ერევნელი ლექტორის ლანძღვა. უთანასწორო, აგრესიული დაპირისპირების
მშვიდობიანად დასრულება თითქმის წარმოუდგენელი მეჩვენებოდა, მაგრამ მოულოდნელად ერთი
ძალიან კეთილი და განათლებული ადამიანი დამეხმარა. წამოვდექი და ხმამამაღლა დავიწყე
თხრობა მისი მრავალმხრივი მოღვაწეობისა და თავგადასავლებით სავსე ცხოვრების შესახებ.
მისმა ამბავმა ვაგონში ელვის უსწრაფესად აღადგინა მშვიდობა და ბოდიშის მოხდისკენაც
კი უბიძგა თანამგზავრთა უდიდეს უმრავლესობას.

ჰოვანეს თუმანიანზე ვყვებოდი…

ვინ იყო ჰოვანეს თუმანიანი?

ის XIX-XX საუკუნეების
ცნობილი სომეხი პოეტი და ლიტერატორი გახლდათ, რომელიც ძირითადად თბილისში მოღვაწეობდა,
ხელმძღვანელობდა ჩვენს ქალაქში გახსნილ სომხურ გამომცემლობას, რამდენიმე კულტურულ და
შემოქმედებით ცენტრს. იგი ავტორია არაერთი ცნობილი, მსოფლიოს მრავალ ენაზე თარგმნილი
ლექსისა თუ პოემისა, რომლებიც სომეხი და ქართველი ხალხების მეგობრობისა და თანამშრომლობის
თემას ეძღვნება (“საქართველოს პოეტებს”, “შერიგება”).

ცნობილია, რომ ოსმალეთთან ომის დროს, სადაც დაიღუპა
მისი უფროსი ვაჟი, ჰოვანეს თუმანიანმა შვიდი ქალიშვილი მოწყალების დებად გაგზავნა ფრონტზე,
ხოლო როცა 1918 წლის 12 დეკემბერს საქართველო-სომხეთის ომი დაიწყო, ერევანში მყოფ შვილებს უბრძანა, მონაწილეობა არ მიეღოთ სამხედრო დაპირისპირებაში, თორემ ოჯახიდან
მოიკვეთდა და დაწყევლიდა.

ჩემს გაკვირვებას საზღვარი არ ჰქონდა, როდესაც თბილისის ქართული უნივერსიტეტის ყველაზე მსხვილ შემომწირველთა სიის სათავეში ამ შესანიშნავი
პოეტის გვარიც აღმოვაჩინე. ნიჭიერი ქველმოქმედის სახელს უკავშირებენ თბილისელ მოსწავლეთა
და პედაგოგთა დასახმარებლად გამართულ მრავალ საღამოსა და ღონისძიებას, რომლებშიც აქტიურად
მონაწილეობდნენ პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე და სხვა “ცისფერყანწელები”.

ჰოვანეს თუმანიანში აღმოვაჩინე საქართველოს მოქალაქეობის
ერთ-ერთი იდეალი, რომელმაც უბრალო სტუდენტს ეგზალტირებული მასის მეგობრულ საზოგადოებად
გარდაქმნაც კი შემაძლებინა.

სამწუხაროდ, ქართულ სკოლებში იოსებ გრიშაშვილის მიერ
ბრწყინვალედ თარგმნილ მის ნაწარმოებებს თითქმის არ იცნობენ. დარწმუნებული ვარ, სასწავლო
პროგრამაში აღმოჩენილი მისი ერთი ლექსიც კი სამოქალაქო თვითშეგნების კიდევ ერთ, სახასიათო
და მნიშვნელოვან მარცვალს გააღვივებდა სასკოლო საზოგადოების წევრთა შორის.