ტელევიზორში „მშვიდობით იარაღოს“ აჩვენებენ. პირველად, როდის წავიკითხე, აღარც კი მახსოვს. ის კი ვიცი, ბებოს ვკითხე, შენი აზრით, ყველაზე დიდი იარაღი რომელია-მეთქი. ამ წერილშიც იგივე მინდა გამოვიკვლიო. იარაღი იარაღია… თავს დაიცავ, სხვას დააზიანებ… არადა, შეიძლება პირიქითაც მოხდეს – მუდამ მშვიდობიან განწყობაზე მყოფი, სხვამ დაგაზიანოს მოპარვით და მუხანათურად.
იარაღი, ჯერ კიდევ ძველ ადამიანს ჰქონდა. ქვებით, ჯოხებით და წიხლებით – ალბათ ყველაფრით იბრძოდა. მერე, როდესაც მადნებიდან ლითონის გამოდნობა ისწავლეს ხმლები, ხანჯლები, დანები და ფარებიც შეაშველეს.
თუმცა… ჩემი აზრით, ყველაფერი სერიოზული მაინც როჯერ ბეკონისგან იწყება. აი, სწორედ იმ წუთიდან, როდესაც თავის ერთ-ერთ წიგნში დენთი აღწერა. არა, დენთი, რომ სათავეს ჩინეთიდან იღებს, ეგ ვიცით. ისიც ცნობილია, რომ პირველი აღმომჩენის გვარ-სახელი არ არის ცნობილი. ჩინელი კაცი (ვინ იცის, ქალიც) იყო და საკმარისია.
როჯერ ბეკონმა კი დენთის შესწავლა გადაწყვიტა. როჯერი საეკლესიო პირი გახლდათ და ომს არავისთან აპირებდა. უბრალოდ, ალქიმიკოსობდა და რაც ხელში მოხვდებოდა, ყველაფერს აღწერდა, იქნებ ოქროს ტრანსმუტაციის საიდუმლო ამოვხსნაო. მოგვიანებით ბრალი დასდეს, ოქროს კეთება იცი და არ გვიმხელო. სასჯელად თხუთმეტი წელი საეკლესიო ციხეში გაატარებინეს. მეზობელ კამერაში ბეკონის წიგნები იხდიდნენ სასჯელს, ასევე თხუთმეტი წლით.
მოგვიანებით, 1865 წელს ნობელმა დინამიტის შექმნის მცდელობა დაიწყო, რასაც მის მიერ აშენებული ორი ქარხანა შეეწირა – აფეთქდა. მესამე მცდელობა წარმატებით დასრულდა. შთაგონება კი სწორედ ბეკონის წიგნიდან მიიღო, რომელიც ერთი ძველი წიგნის მოვაჭრის მაღაზიაში ჩაუვარდა ხელთ. მეცნიერების ისტორიის ადაპტირებულ ვერსიებში ამ ამბავს სწორედ ასეთი ინტერპრეტაცია აქვს.
მე-18-ე საუკუნის 70-იან წლებში თბილისში კერძო მწარმოებელს გაუხსნია თოფის წამლის დამამზადებელი საწარმო, რომელსაც მანუფაქტურული ხასიათი ჰქონდა.
იმ დროს ცნობილი თოფის წამალი შავკვამლიან დენთს წარმოადგენდა.
შავი დენთის დამზადება მოითხოვდა კალიუმის გვარჯილას, გოგირდს და ხის ნახშირს. გვარჯილა და გოგირდი საქარველოში არ იყო და ის რუსეთიდან ან ირანიდან შემოჰქონდათ. შავ დენთში საწვავი ნახშირია, შემკვრელი გოგირდი, მჟანგავი კი გვარჯილა.
პირველი მსოფლიო ომის დროს მდოგვის გაზი, იპრიტი გამოჩნდა და ეს უკვე ქიმიური იარაღის არსებობის დასაწყისია.
ქიმიური იარაღის გამოყენების პირველი ნიშნებია რაღაცის გაგლეჯის, აფეთქების ყრუ ხმა. კვამლის წარმოქმნა, რომელიც მალევე გაიფანტება. ნიადაგზე, ფოთლებზე, შენობებზე ზეთისმაგვარი ლაქები წარმოიქმნება. მცენარეების ბუნებრივი შეფერილობა იცვლება. ადამიანებს ეწვით ლორწოვანი გარსი, თვალებიდან ცრემლი სდით და გუგები უვიწროვდებათ. მკერდის არეში კი სიმძიმეს გრძნობენ. ეს შეიძლება იყოს ნერვულ-პარალიზებული მოქმედების ნივთიერებები, მაგ. ზარინი და ზომანი. ორივე მათგანი თრგუნავს ნერვულ სისტემას და ორგანიზმში სასუნთქი გზებიდან ხვდება. ასევე შეიძლება ორგანიზმში კანიდან და საჭმლის მომნელებელი სისტემიდანაც შეაღწიოს. ეს უკანასკნელი მაშინ ამოქმედდება, თუ წყალი და საკვები მოიწამლება. ადამიანის მოსაწამლად ძალიან მცირე დოზებიც კი საკმარისია. მოწამვლის პირველი ნიშნებია ნერწყვის უკონტროლო გამოყოფა, გუგების შევიწროვება, ღებინება და კრუნჩხვები. მძიმე მოწამლვისას ერთ წუთში უკვე გონების დაკარგვაც შესაძლებელია. სიკვდილი დაახლოებით 15 წუთში დგება და ის გულის კუნთის უკმარისობითაა გამოწვეული. პირველადი დახმარებისას, დაზარალებულს არგებენ სპეციალურ ტანსაცმელს და აირწინაღს. სპეციალური შპრიცით კი შხამის საწინააღმდეგო ანტიდოტი შეჰყავთ.
ჰენრიხ შრედერი ქიმიკოსი იყო, რომელსაც პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ გერმანიაში ბაიერის საწარმოში პესტიციდების შესწავლა შესთავაზეს. 1933 წელს გერმანიაში მოსავლის გაზრდას ცდილობდნენ, რომ გარედან იმპორტი შეემცირებინათ. პესტიციდებსაც გარედან ყიდულობდნენ და წლიურად 30 მლნ მარკას ხარჯავდნენ. სწორედ ამიტომ, სახელმწიფო საკუთარი პესტიციდების წარმოებით იყო დაინტერესებული. ფთორისა და გოგირდის ბაზაზე ქიმიკოსმა ვერაფერი მდგრადი ვერ შექმნა და დაიწყო ფოსფორისა და ციანიდების შემცველი მოლეკულების ექსპერიმენტები. ახლად მიღებული ნივთიერებები თავის ხელმძღვანელთან მიჰქონდა, რომელიც მათ ინსექტიციდურ აქტივობაზე ამოწმებდა. სწორედ ამ დროს შეიქმნა ფოსფორშემცველი ორგანული ნივთიერება, რომელიც პესტიციდების სფეროში თითქოს ეფექტური ჩანდა. თუმცა, მომწამლავი აღმოჩნდა და ჭურჭელზე მისი მიკროსკოპული რაოდენობით შერჩენის გამო შრედერი ისე მოიწამლა, რომ საავადმყოფოშიც კი გახდა გადასაყვანი.
1936 წლის 23 დეკემბერს კი მან დაასინთეზა ნივთიერება, რომელსაც „9/91“ უწოდა. ეს ძალიან ძლიერი საწამლავი იყო. დამკვეთმა მიღებული პრეპარატი დაიწუნა, რადგან პესტიციდს შერჩევითად მხოლოდ მწერები უნდა მოეკლა. ახალი ნივთიერება კი ყველაფერ ცოცხალს კლავდა. ის ნეირომედიატორზე აცეტილქოლინზე ზემოქმედებდა. კერძოდ, თრგუნავდა უჯრედში ფერმენტ აცეტილქოლინესთერაზას, რის შედეგადაც გროვდებოდა აცეტილქოლინი და ნერვული უჯრედების ნორმალური ცხოველქმედება ირღვეოდა. აცეტილქოლინი კი ყველას აქვს, მწერებსაც, ძუძუმწოვრებსაც და ადამიანებსაც. ამიტომ იყო, რომ პრეპარატი, როგორც პესტიციდი ვერ იმუშავებდა. სამაგიეროდ, მისით სამხედროები დაინტერესდნენ და პრეპარატს „ტაბუნი“ უწოდეს. ხელმძღვანელობა ბედნიერი იყო, რადგან მაგ. მანამდე არსებული იპრიტით სიკვდილს დრო სჭირდებოდა, „ტაბუნი“ კი ოც წუთში კლავდა და 100 კგ წონაზე მისი 0,025 გრამიც საკმარისი იყო. მესამე რეიხმა შრედერს 50000 მარკა პრემიაც კი გადასცა ასეთი შესანიშნავი აღმოჩენისთვის. სამხედროები „ტაბუნით“ დაკავდნენ, შრედერმა კი კვლავ პესტიციდის ძებნა განაგრძო.
ექსპერიმენტ #113-ში მეთილფოსფოროვანი მჟავას ეთილეთერის ფტორიდი დაასინთეზა. მოლეკულა სტაბილური და საინტერესო ეჩვენა და მასზე მუშაობა განაგრძო. მისი სტრუქტურირებითა და გადრაქმნებით მეთილფოსფოროვანი მჟავას იზოპროპილეთერის ფთორანჰიდრიდი მიიღო. ნივთიერება უკვე არსებულ „ტაბუნზე“ ბევრად მომწამლავი იყო. ჯერ სუბსტანცია #14 , მოგვიანებით კი ზარინი უწოდეს.
სხვა ტიპის ნივთიერებები, მაგ. იპრიტი (იგივე მდოგვის გაზი) და ლუიზიტი კანზე ახდენს ზემოქმედებას. ჰაერწვეთოვანი გზით გავრცელებისას კანს და თვალებს თრგუნავს. მათი ორთქლის ჩასუნთქვისას ფილტვები და სასუნთქი გზები ზიანდება, საკვებით და წყლით კი – საჭმლის მომნელებელი ტრაქტი. იპრიტის მოქმედების თავისებურება ის არის, რომ მოწამვლის ნიშნები მაშინვე არ ვლინდება. სადღაც ოთხი საათი ან ცოტა მეტიც კი შეიძლება გავიდეს, სანამ ადამიანი შეუძლოდ იგრძნობს თავს. კანი წითლდება, ზედ ბუშტუკები ჩნდება, რომლებიც ორი-სამი დღის შემდეგ სკდება და შეუხორცებელ წყლულებს წარმოქმნის. თვალები იპრიტის მიმართ კანზე მგრძნობიარეა და უკვე ნახევარ საათში საშინელი წვა და ქავილი იწყება. დაზიანება თვალის შიგა ნაწილში პროგრესირებს და ჩნდება მხედველობის დაკარგვის დიდი ალბათობა.
1917 წელს მთელი წლის განმავლობაში იპრში ჯარისკაცები ოქროსფერ კვამლსა და ჰაერში უცნაურ სუნზე საუბრობდნენ. მის ჩამსუნთქავს ჯერ ქავილი ეწყებოდა, შემდეგ კი ტანი საეჭვო შეუხორცებელი იარებით ეფარებოდა. ვინც გაზს ღრმად ჩაისუნთქავდა, სისხლს ახველებდა. ჯარი იპრიტით (ფაქტობრივად ქლორით) იყო მოწამლული. აირწინაღები იპრიტისგან ვერ იცავდა, რადგან გაზი მათშიც აღწევდა.
პირველადი დახმარებისას, მოწამლულს სპეციალურ ტანსაცმელს და აირწინაღს არგებენ. შპრიცით კი შხამის საწინააღმდეგო ანტიდოტი შეყავთ.
ფოსგენი და დიფოსგენი ორგანიზმზე სასუნთქი გზების დაზიანებით ზემოქმედებენ. პირის ღრუში მოტკბო არასასიამოვნო გემო ჩნდება. ადამიანს ახველებს და თავბრუ ესხმის. თუმცა, თუ დაზარალებული ქიმიური იარაღის კერას მოსცილდება, სიმპტომებიც გაქრება და 12-15 საათის განმავლობაში ძველებურადაც კი იგრძნობს თავს. სწორედ ამ პერიოდში ვითარდება ფილტვების შეშუპება, რაც ვლინდება სიცხით, თავის ტკივილით, სუნთქვის გართულებით და მწვავე სველი ხველით. სიკვდილი მეორე-მესამე დღეს დგება. თუ მოწამლულს დახმარებას აღმოუჩენენ და კრიტიკული პერიოდიც გადაივლის, მისი მდგომარეობა ნელ-ნელა უმჯობესდება.
პირველადი დახმარებისას დაზარალებულს არგებენ აირწინაღს, თბილად აწვენენ. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ხელოვნური სუნთქვის ჩატარება.
სინილის მჟავა და ქლორციანწყალბადმჟავა – ასევე სასუნთქ გზებს აზიანებს. კანს არ აღიზიანებს. პირში მეტალის გემო და ყელის გაღიზიანება იგრძნობა. არის თავის ტკივილი, სისუსტე, ღებინების შეგრძნება, კრუნჩხვები. მძიმე შემთხვევებში დაზარალებულს ხელოვნურ სუნთქვას უტარებენ. ისე კი, აირწინაღი და ანტიდოტი საკმარისია.
ჰოდა, მაინც რომელია-მეთქი, ყველაზე მძლავრი იარაღი. საშიში და ბასრი. ერთი ბეწოა და რამხელა ზიანის მოტანა შეუძლია. ჯადოსანიც არის, რადგან ბუზს სპილოდ აქცევს, სპილოს – თხად, თხას კიდევ – ჭიამაიად და პანიკას თესავს. მოუნდება და ფრთებსაც გამოგასხამს ან ორ რქასაც გიფეშქაშებს საჩუქრად.
ერთი ბეწოა და კი დაგაფიქრებს. საკუთარ თავს მიაყურადებ, ხომ ისევ ძველებურად ვსუნთქავო, ნეტავ. ერთი ბეწოა და ისე აგაფორიაქებს, შეიძლება ქვამარილიც კი ალოკო, იმის გასაგებად, გემოს ვგრძნობ თუ არაო. ესეც არ იკმარო და ფრჩხილის ლაქის მოსაცილებლად საგულდაგულოდ თავმოხრახნილ აცეტონს მოხსნა თავი. ქიმიური სიფრთხილით კი არ დაყნოსო, პირდაპირ ცხირისკენ გააქანო, სპორტული ინტერესით, სუნს კვლავ ვგრძნობ თუ არაო. ჰოდა, როდესაც ეს „ალქიმიური სული“ ცხვირის ყველა რეცეპტორებში შეგიღიტინებს, გაიხარებ და ეტყვი, დაილოცოსო შენი სპეციფიკური სურნელი და შენი მარილიანი გემოც დაილოცოსო, მარილის ნატეხო.
ჰოდა, ჩემი კითხვის – რომელია ყველაზე მძლავრი იარაღი? – პასუხსაც მიხვდით ალბათ.
ყველაზე მძლავრი იარაღი ეს ერთი ბეწო პაწაწა ენაა…!
