ხუთი წლის ვიყავი, მაგრამ დღემდე კარგად მახსოვს სატელევიზიო რეკლამა, საზეიმო განწყობითა და ბედნიერი ხმით რომ გვამცნობდა: „რეი ჩარლზის ბიგ ბენდი, ჩვიდმეტ ოქტომბერს, თბილისის დიდი საკონცერტო დარბაზის სცენაზე!”
ვაღიარებ, რეკლამამ იმუშავა… თექვსმეტიწელი გავიდა, ეს ხმა კი დღემდე მახსოვს და გაორებულ გრძნობას იწვევს ჩემში: ერთი დადებითია – რეი თბილისში, „მეორე ჯორჯიაში”
ჩამოვიდა და კონცერტი გამართა; რაც შეეხება მეორეს – მწყინს, რომ მაშინ
მხოლოდ ხუთი წლის ვიყავი და ვერ ვხვდებოდი, რამხელამნიშვნელობის მოვლენა იყო მისი ჩამოსვლა. ბილეთის ფასი 1996 წლისთვის
არარეალური გახლდათ
– 200 ლარამდე
– და კონცერტზე დასწრებას
ალბათ ვერ მოვახერხებდი, მაგრამ მაინც.
რამდენიმე დღის წინ კი ძალიან უცნაურ გუნებაზე გამეღვიძა.
უქმე დღე იყო, არსად
მეჩქარებოდა და წინა ღამით განგებ გვიან დავიძინე. ჰოდა,გაღვიძებისთანავე ვიგრძენი დაღლილობა. საწოლიდან არც კი წამოვმდგარვარ, იქვე მიგდებული ლეპტოპი გავშალე და ჩავრთე
პირველივე ფილმი, რომელიც ხელში მომხვდა.
პირველი კადრების შემდეგ ძალიან ნაცნობი მელოდია მომესმა:
ჩემ მიერ არჩეულ ფილმს „რეი” ჰქვია. ის რეი ჩარლზის ცხოვრების რეალურ ისტორიას
ეფუძნება. ცოტა მხატვრული შტრიხებიც აქვს დამატებული, მაგრამ, საერთო ჯამში, საკმაოდ სერიოზული ნამუშევარია. ჩარლზის როლს ძალიან კარგად თამაშობს
ჯემი ფოქსი. ამ როლისთვის მან ოსკარიც დაიმსახურა.
დღევანდელი პუბლიკაციის თემაც სწორედ ამ ფილმის უკვე მეორედ ყურებისას მომაფიქრდა: რეი როგორც მუსიკალური ფენომენი. ვინ იყო ის და რა იყო მასში განსაკუთრებული, ისეთი, რაც არ ჰქონდათ მის თანამედროვე სხვა მუსიკოსებს?
დარწმუნებული ვარ, ამ კითხვაზე
ზუსტ პასუხს კარგა ხანს ვერავინ გამცემს, პირადად ჩემთვის კი რეის „სულია” განსაკუთრებული.
რეი ჩარლზ რობინსონმა, 1930წელს დაბადებულმა
ღარიბმა ჯორჯიელმა ბიჭმა, მსოფლიო მუსიკაში ძალიან ღრმა კვალის დატოვება
შეძლო. 7 წლისა სრულიად დაბრმავდა,
მაგრამ ბრწყინვალე სმენის წყალობით უსინათლობას გამოცდილი
თვალიც ვერ
შეატყობდა. ჩარლზის კომპოზიციებზე თაობები აღიზარდნენ არა მხოლოდ შტატებში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც. განუმეორებელი იმპროვიზაცია კლავიშებზე, სპეციფიკური ვოკალი და თამამი ექსპერიმენტები – ეს რეის სტილი იყო.
ჩარლზი გახლდათ პიონერი მუსიკალური ჟანრისა Soul
(რომელიც ინგლისურიდან ითარგმნება როგორც „სული”). სწორედ ამას ვგულისხმობ, როცა ვამბობ, რომ რეი
ჩარლზი სხვა ხელოვანთაგან
სწორედ სულით განსხვავდებოდა. სოული რითმ-ენდ-ბლუზისა და გოსპელის (სასულიერო მუსიკის) ერთგვარი სინთეზია. ისეთ საზოგადოებაში, როგორშიც რეი ცხოვრობდა,1950-იანი წლებისთვის ამ სტილის ჩამოყალიბება
ნამდვილად თამამი განაცხადი გახლდათ. თუ ფილმს დავუჯერებთ, ერთ–ერთი კონცერტის
დროს რეის ადგილობრივ მორწმუნეებთან
უთანხმოებაც კი მოუვიდა, რადგან მათ მისი მუსიკა – კლავიშებზე გადატანილი საგალობლები– ღვთის გმობად აღიქვეს.
საკმარისია, რამდენიმე წამი უსმინო ჩარლზის ნებისმიერ
კომპოზიციას, რომ დარწმუნდე – ეს უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ მუსიკა. ეს არის ფიქრები, გრძნობები, ემოციები; ეს
არის ბგერებით
გამოხატული სული – ისეთივე ძლიერი, როგორიც თავად რეი იყო. მას არაერთი დაბრკოლების გადალახვა
მოუხდა წარმატებისკენ მიმავალ გზაზე: პირველ რიგში, ის უსინათლო იყო, ამიტომ
ყველა მის გაცურებას, მოტყუებას ცდილობდა, რასისტული საზოგადოების წნეხის ქვეშ მცხოვრები
კი ხშირად აწყდებოდა
სირთულეს კანის ფერის გამოც.
თექვსმეტიწლის ასაკში რეი ნარკოტიკებსაც
დაუმეგობრდა და რამდენიმეჯერ სერიოზული უთანხმოება მოუვიდა კანონთან.
ბოლოს, 34 წლისამ, გადაწყვიტა, გაევლო რეაბილიტაციის ხანგრძლივი კურსი მედიკამენტური ჩარევის გარეშე, რაც ძალიან დიდ ძალისხმევას მოითხოვდა. სწორედ იმ პერიოდში დაწერა სიმღერა „I
Don’t Need No Doctor“ („არ მჭირდება ექიმი”), რომლის ტექსტიც ქართულად დაახლოებით ასე ჟღერს: „მე არ მჭირდება ექიმი, რადგან ვიცი, რაც მაწუხებს”. მისმა ნებისყოფამ ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა, ჩარლზმა ნარკოტიკებს საბოლოოდ დაანება
თავი და მთელ მსოფლიოს დაანახვა, რომ კარგი მუსიკის შექმნა სტიმულატორების გარეშეც შეეძლო.
საინტერესოა შემთხვევა, რომელიც რეის მშობლიურ შტატში, ჯორჯიაში,
შეემთხვა 1961 წელს. მან შეიტყო, რომ პუბლიკა, რომელიც მის კონცერტზე მივიდოდა, ორ ნაწილად გაიყოფოდა: ერთ მხარეს თეთრკანიანები ისხდებოდნენ, მეორე მხარეს კი შავკანიანები. ამის გაგებისთანავე ჩარლზმა კონცერტი გააუქმა, რის გამოც 757$-იანი ჯარიმა
დააკისრეს. შტატის მთავრობამ შეცდომა 1979 წელს გამოასწორა, როცა რეის უკვდავი ჰიტი, „Georgia
On My Mind“, ჯორჯიის ოფიციალურ ჰიმნად გადაიქცა.
ორმოცდაჩვიდმეტწლიანი მუსიკალური კარიერის განმავლობაში რეიმ არაერთი
მნიშვნელოვანი ჯილდო მიიღო, მათ შორის – 12 გრემი. 2004წელს გავლენიანმა ჟურნალმა „Rolling
Stones“-მა რეი ჩარლზი მსოფლიოს ყველა დროის 100 საუკეთესო ხელოვანის
რეიტინგში მე-10 პოზიციაზე გაიყვანა. პირადად ჩემთვის კი ის, უნიკალური სტილისა და ტექნიკის წყალობით,
დღემდე რჩება მსოფლიოს ყველა დროის ნომერ პირველ ბლუზ
პიანისტად.
2004 წელს, როდესაც რეი ჩარლზის გარდაცვალების ამბავი
შევიტყვე, გული საშინლად დამწყდა, მაგრამ გონებაში
მაშინვე გამიელვა
ბანალურმა ფრაზამ: „რეი ასე უბრალოდ
არ მოკვდება!”
მისი შემოქმედება დღემდე გვაძლევს საშუალებას, მასზე ვწეროთ, ვიმსჯელოთ, ვიკამათოთ, შევადაროთ, გავაანალიზოთ. ეს კი ცოცხალი პროცესია. ხელოვნება არ კვდება,
სანამ მას ცოცხალი პროცესების ინიცირება შეუძლია. კარგი ხელოვნება კი, –
ისეთი, როგორიც ჩარლზისაა, – ყველაზე მეტხანს ცოცხლობს.
