ქართველმა ხალხმა, საქართველოს მოსახლეობამ მეოცე საუკუნეში დამოუკიდებლობა ორჯერ გამოაცხადა. ორივე შემთხვევაში ახალი რესპუბლიკის დაარსებას ქვეყნის პოლიტიკური კლასი მოუმზადებელი შეხვდა. ცხადია, საქართველოს დამოუკიდებლობის დეკლარაციათა ავტორებს ჰქონდათ ოცნებები, იდეალები, ღირებულებები, მზად იყვნენ თავი გაეწირათ თავიანთი პრინციპებისათვის, მაგრამ ასწლეულის დასაწყისშიც და მიწურულსაც სახელმწიფოს თავისუფალი ცხოვრებისთვის საკმარისი წინაპირობები ჩამოყალიბებული არ ყოფილა. 1918 წელსაც და 1991 წელსაც ჩვენ ვერ მოვახერხეთ სასურველისა და შესაძლებლის ერთმანეთისგან მკაფიოდ გამიჯვნა, ხალხის ენერგიის სათანადოდ მობილიზება.
მსოფლიოს სხვაგვარი მაგალითები მრავლად ახსოვს. ჩემს ბევრ სტუდენტს ჰგონია, რომ ისრაელის სახელმწიფოს მშენებლობა 1948 წლის 14 მაისს დაიწყო. თავად კი ვცდილობ დავუმტკიცო მათ, რომ ებრაელებმა სახელმწიფოს მშენებლობა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდამდე დაიწყო. ჩემთვის უძვირფასეს მოპაექრეებს ყოველთვის სიამოვნებით მოვუთხრობ ხოლმე იმ ინსტიტუტებისა და მოვლენების შესახებ, რომლებიც სახელმწიფოს არსებობას მის დაარსებამდე უყრიდნენ საფუძველს.
1896 წელს ვენაში დაიბეჭდა წიგნი „ებრაელთა სახელმწიფო – ებრაელთა საკითხის თანამედროვე პირობებში გადაწყვეტის გამოცდილება“, რომლის ავტორი ბუდაპეშტში დაბადებული ჟურნალისტი და დრამატურგი გახლდათ. წარსულში ავსტრო-უნგრეთის იმპერიის მკვიდრი ფიქრობდა, რომ ყველა ებრაელს ქრისტიანობა უნდა მიეღო და ასიმილაციის გზით ეხსნა საკუთარი თავი გადარჩენისაგან. საფრანგეთის არმიიდან დამცირებით გაგდებული და დევნილი ებრაელის, დრეიფუსის საქმემ, ერთი პატიოსანი ჯარისკაცის უმიზეზოდ განადგურების მცდელობამ პუბლიცისტის გარდაქმნას შეუწყო ხელი. ევროპულ საზოგადოებაში ათქვეფის, მასთან სამუდამოდ შეკავშირების იდეის ნაცვლად ბუდაპეშტელი ასობით წლის წინ დაკარგულ ისტორიულ სამშობლოში ებრაული სახელმწიფოს შექმნის აპოლოგეტი გახდა. ისრაელის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისთვის აუცილებელი წინაპირობების შექმნა დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე ნახევარი საუკუნით ადრე, თეოდორ ჰერცლის მიერ სიონიზმის იდეის ჩამოყალიბებით დაიწყო.
თეოდორ ჰერცლი მხოლოდ წიგნის დაწერითა და იდეის სისტემატიზაციით არ შემოფარგლულა. მან სიცოცხლის ბოლო წვეთამდე მუყაითად იმუშავა საკუთარი იდეის ხორცშესხმისთვის. ჰერცლმა საფუძველი ჩაუყარო მსოფლიოს ებრაელთა კრებების – სიონისტური კონგრესების გამართვის ტრადიციას. კონგრესებზე თავს იყრიდნენ პლანეტის ყველა კუთხიდან ჩამოსული ებრაელები და თავიანთი სახელმწიფოს შექმნის სტრატეგიებზე მსჯელობდნენ. კონგრესის წევრები განსხვავებული მოსაზრებების გამო ხშირად უპირისპირდებოდნენ ერთმანეთს, იმართებოდა უმწვავესი დისკუსიები და დებატები, მსჯელობდნენ მუშაობისთვის საჭირო თანხების მობილიზებისა და განაწილების საკითხებზე, ირჩევდნენ გადაწყვეტილებათა აღმსრულებელ პირებსა და ჯგუფებს. პირველი სიონისტური კონგრესი 1897 წლის აგვისტოს მიწურულს, შვეიცარიულ ბაზელში გაიმართა. მაშასადამე, შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ ისრაელის სახელმწიფოს დაარსებამდე ნახევარი საუკუნით ადრე ებრაელებს უკვე ჰქონდათ ინსტიტუტი, რომელიც პარლამენტებისთვის დამახასიათებელ რამდენიმე ფუნქციას წლების განმავლობაში წარმატებით ასრულებდა.
ებრაელებს თავიანთი სახელმწიფო 1948 წლამდე არ ჰქონიათ, მაგრამ კონგრესის დაარსებისთანავე თეოდორ ჰერცლმა და სხვა სხვა სიონისტებმა ინტენსიური კავშირები დაამყარეს მსოფლიოს ლიდერებთან. ჰერცლიც და მისი თანამოაზრეები ხშირად სტუმრობდნენ სულთნებსა და მეფეებს, პრეზიდენტებსა და პრემიერ მინისტრებს, საგარეო უწყებების ხელმძღვანელებს და მათ პალესტინაში დამოუკიდებელი სახელმწიფოს დაარსების ინიციატივას აცნობდნენ. ისრაელი არ არსებობდა, მაგრამ ასობით ადამიანი სიამოვნებით ასრულებდა ჯერ არ შექმნილი სახელმწიფოს ელჩის მოვალეობას სხვადასხვა ქვეყანაში და უკომპრომისოდ უწევდა პროპაგანდას ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე ახალი პოლიტიკური სისტემის დაფუძნების თაობაზე.
1906 წელს პალესტინის მიწაზე ფეხი დადგა ქალაქ პლონსკში დაბადებულმა დოვჩიკ გრინმა. ის მარტო არ ყოფილა, იაფოში თანამოაზრეების ჯგუფთან ერთად დაიწყო ცხოვრება. 1906 წლისთვის პალესტინის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი განაშენიანებული არ ყოფილა. მოახალშენეებს ჭუჭყიანი ქუჩებისა და დანგრეული ქოხმახების ხელახლა მოწესრიგება, ხეების დარგვა, მეურნეობის გამართვა უწევდათ. პალესტინაში დამკვიდრებული ახალგაზრდა ებრაელები კიბუცებში – სასოფლო-სამეურნეო, შრომით კომუნებში ცხოვრობდნენ, ერთი სახლი ჰქონდათ, მოწეულ მოსავალს თანაბრად იყოფდნენ, ერთად იყვნენ ჭირშიც და ლხინშიც, მათთვის მთავარი იყო ის, რომ ისრაელის მიწაზე ეცხოვრათ და პალესტინაში ნელ-ნელა ებრაული კერის გაღვივება დაეწყოთ, ადგილობრივი ებრაული თემისთვის საფუძველი ჩაეყარათ. დოვჩიკ გრინი მომავალში მსოფლიომ ისრაელის პირველი პრემიერ-მინისტრის, დავით ბენ-გურიონის სახლით გაიცნო.
1900-იანი წლებიდან ნელ-ნელა პალესტინაში დაბრუნებულ ებრაელ რეპატრიანტთა რაოდენობა გაიზარდა, იორდანეს სანაპირო ახალ-ახალი კიბუცებით გაივსო. კომუნები ნელ-ნელა პატარა ქალაქებად გარდაიქმნენ. ყველა ქალაქს მოვლა და მართვა-გამგეობა, შრომის დანაწილება სჭირდება, ღარიბ მიწაზე მკაცრ კლიმატში თავის გასატანად და შიმშილისგან თავის დასახსნელად „კიბუცნიკების“ უკეთ ორგანიზება იყო საჭირო. შესაბამისად, ათიანი წლებიდან პალესტიანაში ებრაული არაფორმალური თვითმმართველობის პირველი ნიშნები გაჩნდა. უცხო მოსახლეობის ზრდას ადგილობრივთა წინააღმდეგობაც შეხვდა, ჯერ კიდევ პირველ მსოფლიო ომამადე გამოინასკვა ებრაულ-არაბული კონფლიქტის კვანძები. პალესტინაში დაბრუნებულ ებრაელებს არაფორმალური სამართალდამცავი უწყებების შექმნაც მოუწიათ. მოკლედ, იმის თქმა მინდა, რომ ებრაელებმა საჯარო ინსტიტუტების არაფორმალური მშენებლობა დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მიღებამდე გაცილებით ადრე დაიწყეს.
1920-იანი და 1930-იანი წლები განსაკუთრებით რთული აღმოჩნდა ებრაული საზოგადოებისთვის. თავდაპირველად, ერთგვარი კონფლიქტი წარმოიქმნა მსოფლიოს სიონისტურ მოძრაობაში. ხაიმ ვეიცმანი, სიონისტური მოძრაობის ლიდერი და ისრაელის პირველი პრეზიდენტი, პალესტინაში მოგზაურობის შემდეგ რეპატრიაციის მოწინააღმდეგე გახდა. იგი ამტკიცებდა, რომ ყველაფრის მიტოვება და უმძიმეს სოციალურ-ეკონომიკურ და უსაფრთხოების არარსებობის პირობებში ახლო აღმოსავლეთში დაბრუნება არაგონივრული იყო. ვეიცმანის განაცხადმა ძალიან გააღიზიანა იდეის გამო ისტორიულ სამშობლოში დამკვიდრებული ებრაელები, რომელთა ლიდერიც დავით ბენ-გურიონი გახლდათ. კონფლიქტს თან დაერთო არაბთა წინააღმდეგობის გაძლიერება, ნაციზმის მომძლავრება ევროპაში, ბოლოს კი არაბთა აჯანყების პრევენციის მიზნით დიდმა ბრიტანეთმაც ზურგი აქცია „ბალფურის დეკლარაციის“ პრინციპებს და ებრაელთა რეპატრიაციის შესაჩერებლად ახალი რეგულაციების („თეთრი წიგნის“) დაწესებას მიჰყო ხელი. გამოწვევების ზრდასთან ერთად, ებრაელთა საწინააღმდეგო მოქმედებებმაც არ დაახანეს. 1920-იანი წლებიდან პალესტინის ტერიტორიაზე მოქმედებას იწყებს ებრაული პროფკავშირი „ჰისთადრუთი“. მეორე მსოფლიო ომამდე პროფკავშირი პალესტინის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა ებრაული დაწესებულების შემაკავშირებელ და მაკოორდინირებელ ინსტიტუტად იქცა, მის საფუძველზე მოხდა პოლიტიკური ჯგუფების შრომის პარტიად კონსოლიდაცია. ფაქტობრივად, 1930-იანი წლებისთვის პალესტინის სამანდატო ოლქში დამკვიდრებულ ებრაელებს ჰქონდათ ინსტიტუტი, რომელიც პარტიისა და პროფკავშირის როლის შესრულების გარდა, სახელმწიფოსთვის დამახასიათებელ ბევრ ფუნქციასაც იღებდა საკუთარ თავზე. ფაქტობრივად, „ჰისთადრუთი“ გახლდათ ებრაელთა წინარესახელმწიფო, პროტოსახელმწიფო, რომლის საშუალებითაც აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ებრაული თემი საკუთარ პოლიტიკურ იდენტობას გამოხატავდა და თავის პოლიტიკურ სიცოცხლისუნარიანობას ადასტურებდა. სწორედ აღნიშნული სტრუქტურების ხელშეწყობით გაძლიერდა და მწყობრ სისტემად ჩამოყალიბდა ებრაელთა პარამილიტარისტული დაჯგუფება „ჰაგანა“. „ჰაგანა“ ერთგვარი არმია იყო, რომელიც არაბებისა და ებრაელების წინააღმდეგ აქტიურად მონაწილეობდა სამხედრო-შეიარაღებულ დაპირისპირებებში. „ჰაგანამ“ 1948 წლამდე, ისრაელის სახელმწიფოს დაარსებამდე მესამედი საუკუნის განმალობაში იარსება.
ჩვენ კი გვეგონა, რომ დიდი იმპერიების ნანგრევებში აღმოჩენის შემდეგ მინერალური წყლებითა და მანდარინით გავიდოდით ფონს.
