მსოფლიოს საოცარი ეროვნული პარკები

ყველა განვითარებული ქვეყანა სულ უფრო და უფრო მეტ ყურადღებას აქცევს ბუნების დაცვას. ამ პრობლემის მოგვარებაში დიდ როლს ასრულებს ეროვნული პარკები.

იაპონიის წყალქვეშა პარკები

წყალქვეშა სამყაროს დაცვა ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა. იაპონელი მკვლევრების ცნობით, ბუნებრივი წყალქვეშა ლანდშაფტი სანაპირო რაიონებში უკვე იშვიათობად იქცა და ამიტომაც აქ  დიდი ყურადღება ექცევა წყალქვეშა პარკების შექმნას. ქვეყანაში მათი რიცხვი საკმაოდ დიდია  და თითქმის ყველა პრეფექტურას თავისი ეროვნული პარკი აქვს.

მსოფლიოში პირველი წყალქვეშა პარკი კარიბის ზღვაში 1962 წელს გაიხსნა. მოგვიანებით იაპონიაში შეიქმნა საზღვაო პარკების მოწყობის კომიტეტი, რომელთა ძალისხმევით ქვეყანაში ზღვის სანაპირო პარკები შეიქმნა, მათ შორის ზღვის ფსკერზეც კი. შემთხვევითი არ არის, რომ იაპონიაში დიდ ყურადღებას უთმობენ საზღვაო პარკებს, რასაც ქვეყნის კუნძულოვანი გეოგრაფიული მდებარეობა განსაზღვრავს. აქ  იაპონიის წყალქვეშა პარკები საოცარი სანახავია. ჩრდილოეთის შედარებით ცივი წყლის სამყაროს სამხრეთის თბილი ტროპიკული წყლები ცვლის, სადაც გავრცელებულია აქტინია, მარჯნები, რომლებიც წყალქვეშა სამყაროს საოცარ ეფექტურ იერს აძლევს. გრანდიოზულ სანახაობას ქმნის ლამინარიების ტყე და სხვადასხვა წყალმცენარეები.

იაპონიის ერთ-ერთ წყალქვეშა ნაკრძალში, კუნძულ მიკიმოტოზე მოწყობილია ლაბორატორია, სადაც ხელოვნური მარგალიტები გამოჰყავთ. ეს ადგილი  მარგალიტის ინდუსტრიის ცენტრია. 1919 წელს მსოფლიო ბაზარზე ამ წყალქვეშა პარკში  გამოყვანილი პირველი ხელოვნური მარგალიტიც გამოჩნდა.

იაპონიაში ტურისტებს შეუძლიათ დაათვალიერონ ოკეანოგრაფიული მუზეუმი, დელფინების თეატრი, სადაც „ზღვის ფსკერის ეს ინტელიგენტები“ მაყურებლებს აცვიფრებენ: თამაშობენ ფრენბურთსა და კალათბურთს, ხტებიან ალმოდებულ რგოლში და სხვადასხვა ილეთს ასრულებენ. მათი სიღრმიდან მარგალიტის შემცველი ნიჟარების ამოღებასაც კი ასწავლიან..

წყალქვეშა სამყაროს დასათვალიერებლად, იაპონიაში უკვე დიდი ხანია, რაც მინის ფსკერიან კატარღებს იყენებენ. მისი ცენტრალური ნაწილი მინისაა და მგზავრები გზადაგზა წყალქვეშა სამყაროს ხილვით ტკბებიან.

ყვითელი კლდეების ნაკრძალი

1804 წელს მდინარე მისურის აუზის გამოსაკვლევად ამერიკული ექსპედიცია უ. კლარკისა და მ. ლიუსის მეთაურობით გაემგზავრა. ექსპედიციამ მდინარე მთლიანად გამოიკვლია შესართავიდან სათავემდე. ექსპედიციის შემადგენლობაში იყო ვინმე ჯონ კოლტერი, რომელიც 1807 წელს გამოეყო ძირითად ჯგუფს და დამოუკიდებლად დაიწყო უცნობი ადგილების გამოკვლევა. ჯ. კოლტერს გაუმართლა და ერთ მშვენიერ დღეს  კლდოვანი მთების მიყრუებულ ადგილას, მდინარე იელოუსტოუნის ზემო დინებაში მის წინ საოცარი სანახაობა გადაიშალა: რამდენიმე ადგილას დედამიწიდან წყლის ძლიერი ნაკადი იფრქვეოდა, ღრმა და  ვიწრო კანიონები სავსე იყო ჩანჩქერებით, ცისფერი ტბის ზედაპირზე კი ხშირი ტყე ირეკლებოდა.

დიდხანს არავის სჯეროდა კოლტერის მონათხრობის და მდინარე იელოუსტონის საოცრება გამოგონილი ეგონათ. საბოლოოდ 1869 წელს ამ ადგილების დეტალურად გამოსაკვლევად ექსპედიცია მოეწყო. ექსპედიციამ დაბრუნების შემდეგ, აშშ-ის კონგრესს წინადადებით მიმართა მდინარე იელოუსტონის ზემო დინება ნაკრძალად გამოეცხადებინათ. მხოლოდ 17 თვის შემდეგ  (1872 წელს) დაამტკიცა კონგრესმა კანონპროექტი როგორც ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორიაში, ასევე მსოფლიოში  პირველი ეროვნული პარკის შექმნის შესახებ.

ადგილობრივი ინდიელები იელოუსტონის პარკს „ყინულის, ცეცხლის,  წყლის და ორთქლის ქვეყანას“ უწოდებენ. პარკის ფართობის 1/10-ზე ათასამდე ცხელი წყარო და რამდენიმე ასეული გეიზერი მდებარეობს. პარკის საოცრებად კი მაინც დედამიწის უდიდესი გეიზერი „ექსელსიორი“ ითვლება. მისი წყლის სვეტის დიამეტრი 8-10 მ-ს, სიმაღლე კი 100 მ-ს აღწევს.

ძნელია მდინარე იელოსტოუნის კანიონის სილამაზის აღწერა.  კლდოვანი მთების ქედებსა და ხეობებს თუ ზემოდან გადმოვხედავთ, თვალწინ ყინულების სამეფო გადაიშლება. მუდმივი თოვლით დაფარული მთების წვეტიანი მწვერვალები თვალისმომჭრელად ბრწყინავენ მზის სინათლეზე. მყინვარების თეთრი ენების გვერდით ყვავილების ნაირფერი ხალიჩით დაფარული ალპური საძოვრები ანდამატივით იზიდავენ ტურისტებს.

აქვეა თავმოყრილი ტბებიც, რომელთა ფერიც ირგვლივ მდებარე მთების და ამგები ქანების ფერის მიხედვით იცვლება – ცისფერიდან იისფრამდე.  მართალაი, კანიონის ციცაბო კალთები სხვადასხვა ფერის ქანებითაა აგებული, მაგრამ გამეფებული ფერი მაინც ყვითელია, ამიტომაც  აქაურობას „ყვითელი ქვების ქვეყანას“ ეძახიან.  ქედების კალთების შუა ნაწილი ხშირი მუქწიწვოვანი ტყითაა დაფარული, თუმცა ხის ჯიშების სიმრავლით არ გამოირჩევა. აქაა რბილი და შავი ფიჭვი, ბალზამის ნაძვი, აქა-იქ კი ფოთოლმცვენი ვერხვი, ჯუჯა ნეკერჩხალი, თხმელა. მთათა შორის ქვაბულებში ფართო საძოვრებია გადაჭიმული.

კანიონი თითქოს ამ ტერიტორიის გეოლოგიურ ისტორიას გვიამბობს. ოდესღაც აქ ვიწრო ხეობებით დანაწევრებული მაღალი მთების ჯაჭვი ყოფილა, რომელიც ლავურ ღვარებს შემდგომში შედარებით მოუსწორებია. ამჟამად პარკის დიდი ნაწილი ვულკანურ მწვერვალებიან ლავურ პლატოს წარმოადგენს. აქა-იქ ხეობის კალთებზე, 50 მილიონი წლის წინათ ვულკანური ფერფლის ქვეშ გაქვავებულმა გოლიათმა ხეებმა დღემდე მოაღწია.

იელოუსტოუნის პარკი მხოლოდ გეიზერებითა და კანიონებით როდია ცნობილი. იგი მსოფლიოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ზოოლოგიური ნაკრძალიცაა. აქ ბინადრობენ ისეთი ძვირფასბეწვიანი ცხოველები, როგორიცაა: ამერიკული თახვი და ამერიკული სიასამური, მრისხანე დათვი „გრიზლი“, გრაციოზული ანტილოპა – ვილოროგი, ამერიკული ირემი ვაპიტი. მთებში, დიდ სიმაღლეზე გვხვდება თოვლის თხა და დიდრქებიანი ცხვარი. პარკში ბინადრობს ამერიკის შეერთებული შტატებში შემორჩენილი ბიზონების ერთადერთი ჯოგი, ასევე 250-მდე სახეობის ფრინველი, მათ შორის ვარხვი და გედი.

ბუნების სიმდიდრისა და მრავალფეროვნების წყალობით, იელოუსტოუნის ეროვნული პარკი თავისებურ ბუნებრივ ლაბორატორიად ითვლება, სადაც მეცნიერები გამოკვლევებს აწარმოებენ გეოგრაფიაში, გეოლოგიაში, ბოტანიკაში, ზოოლოგიასა და ეკოლოგიაში.

პარკის პოპულარობაზე მეტყველებს მნახველთა რიცხვიც – 2 მილიონზე მეტი ტურისტი წელიწადში. პარკის დასათვალიერებლად მის ტერიტორიაზე გაყვანილია თითქმის 500  კმ. სიგრძის გზა და 1500  კმ. სიგრძის ბილიკი. აქ მოწყობილია კემპინგები, სასტუმროები, პარკინგები, მუშაობს საინფორმაციო ცენტრი, სამეცნიერო-სასწავლო მუზეუმები. პარკს აქვს საკუთარი ტელეცენტრიც.

იელოსტოუნის ეროვნული პარკი, 1972 წელს იუნესკოს მსოფლიო კულტურისა და ბუნების მემკვიდრეობის სიაში შეიყვანეს  და მას საერთაშორისო სტატუსი მიენიჭა.

ჰავაის ვულკანური პარკი

საოცარია ჰავაის ვულკანური პარკი. ტურისტები ფოტო და ვიდეოაპარატებით მომზადებულნი სუნთქვაშეკრულნი შეჰყურებენ ვულკან მაუნა-ლოას კრატერს, საიდანაც მოლურჯო-მოშავო ფერის ორთქლი ამოდის. დროდადრო მიწისქვეშა გუგუნი ისმის და მიწის მსუბუქი რყევაც იგრძნობა, თუმცა ტურისტები მაინც ელოდებიან ვულკანის ამოფრქვევას და ყველა მოულოდნელობისთვის მზად არის, მაგრამ ვულკანის ყელიდან ამოვარდნილი ცეცხლის სვეტი, გავარვარებული ქვები, ლავა და ფერფლი მაინც მათ დიდ შიშსა და გაოცებას იწვევს. ირგვლივ ფოტოაპარატების ჩხაკუნი ისმის, შეშფოთებული ტურისტები გამალებულნი ატრიალებენ ვიდეოკამერებს, ჩქარობენ გადაიღონ ბუნების ეს მრისხანე და, ამავე დროს, დიდებული მოვლენა. მაუნა-ლოა კი მოქმედებას განაგრძობს: ისვრის გავარვარებული ქვების ახალ-ახალ პარტიას, ანთხევს ლავას, აფრქვევს ფერფლს.

მაუნა-ლოა ჰავაის არქიპელაგის ყველაზე აქტიური ვულკანია. იგი საშუალოდ სამ წელიწადში ერთხელ ახდენს თავისი ძალის დემონსტრირებას. სწორედ ამ დროისთვის იკრიბებიან აქ იშვიათი სანახაობის მოყვარული ტურისტები.

კომოდოს ეროვნული პარკი

კომოდოს ეროვნული პარკი  ინდონეზიაში, მცირე ზონდის კუნძულებზე მდებარეობს. პარკი სამ  დიდ (კომოდო,  პადარი,  რინკაჰი) და 26 პატარა კუნძულს მოიცავს. მათი საერთო ფართობი 1 733 კმ²-ია. 1980 წელს პარკი კომოდოს ვარანის – მსოფლიოში უდიდესი ხვლიკის დაცვის მიზნით შეიქმნა. მოგვიანებით, დაცვის ქვეშ მოექცა სხვა სახეობებიც. პარკის მშრალი და ცხელი კლიმატი, სავანის ტიპის ვეგეტაცია, ენდემური სახეობის – კომოდოს ვარანის არსებობისთვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნის. ისინი ბინადრობენ კუნძულებზე: კომოდო (1 700 ცალი), რინკაჰი (1 300 ც), გილი-მონტაგი (100 ც), ფლორესი (2 000 ც). გადაშენებულია კუნძულ პადარზე.

პარკის ტერიტორიაზე წარმოდგენილი კუნძულები ვულკანური წარმოშობისაა, ხასიათდებიან გორაკ-ბორცვებით, უმაღლესი წერტილი ზღვის დონიდან 735 მეტრზე მდებარეობს. კლიმატი ერთ-ერთი ყველაზე მშრალია მთელ ინდონეზიაში, ნალექების საშუალო წლიური მაჩვენებლი 800 მმ-ია. ოქტომბერში, ტემპერატურა  40°C-ს აღწევს. პატარა ტყეები 500 მეტრის მაღლა ვრცელდება, მაგრამ საუკეთესო პირობებს ქმნის ფლორის რამდენიმე ენდემური სახეობის გავრცელებისათვის. სანაპიროს მცენარეულობა  მანგროს ტყეებს მოიცავს.

პარკის ტერიტორიაზე დაახლოებით 4 000 ადამიანი ცხოვრობს. აქ პოპულარულია დაივინგი, რადგან წყალქვეშა მცენარეულობა დიდი მრავალფეროვნებით ხასიათდება. მთავრობის მთავარ სტრატეგიას ზღვაზე დაფუძნებული  ეკოტურიზმის განვითარება წარმოადგენს. 1991 წელს იუნესკომ პარკი მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შიეყვანა.