ინდოეთის ერთ-ერთი ქალაქის მერი მოქალაქეებს ყოველდღე სელფის გადაღებას სთხოვსო – რადიოში თქვეს ეს წუთია. ჭკვიანურია, გადაიღე სელფი, ატვირთე სპეციალურად შექმნილ სივრცეში და მაჩვენე, რომ სახლში ხარ.
იტალიის, ასევე ერთ-ერთი ქალაქის მერი კი ვიდეომიმართვას ავრცელებს და ჯერ იმუქრება, მერე ცრემლმოერეული ხმით იხვეწება – ხალხო, დარჩით სახლშიო.
ამ ორს არც უბრალო მოქალაქეები ჩამორჩებიან და წამდაუწუმ სოციალურ ქსელში აზიარებენ აზრებს სახლში დარჩენის შესახებ. მერე და მერე, ენასაც გვაჩვევენ და მოგვიწოდებენ – თუ არ დარჩები, ეგდე მაინცო.
მთელი ეს აურზაური კორონავირუსმა მოაწყო. ჩვენ სახლებში გამოგვკეტა, თვითონ დადის, დასეირნობს უდარდელად.
ერთი კი ფაქტია, სულ სახლში ვერ იჯდები. მინიმუმ აფთიაქში, მაღაზიაში ან რაიმე გადაუდებელ ადგილას მოგიწევს გასვლა. ჰოდა, თუ ვირუსი უნდა შეგხვდეს, აუცილებლად შეგხვდება, ეჭვიც არ შეგეპაროს. თუ არ უნდა შეგხვდეს, მაშინ არ შეგხვდება. ეს იმას სულაც არ ნიშნავს, რომ უსაფრთხოების წესები არ უნდა დაიცვა. ყველა წესი შეასრულე, თუმცა პანიკას და შიშსაც ნუ აჰყვები, რადგან…
შიშს დიდი თვალები აქვს…!
შიშზე ადრე უკვე დავწერე https://mastsavlebeli.ge/?p=3781.
შიშზე სხვა სტატიაც მაქვს https://mastsavlebeli.ge/?p=11385, მგელიკა გახსოვთ? მთელ ტყეს შიშის ზარს სცემდა, სინამდვილეში კი კბილები არ ჰქონდა.
მოკლედ, ამ გრძნობას ჯერ არავისთვის სიკეთე არ მოუტანია და რაღა ჩვენ მოგვიტანს ახლა. ექიმები ყოჩაღად იქცევიან, მთავრობაც ცდილობს… უკვე კარგია და თუ მზემაც გამოანათა, ტემპერატურა მოიმატებს და იქნებ გვეშველოს – გარეთ გასვლის ნებართვაც მივიღოთ.
მანამდე კი რკინის ნერვები გვჭირდება.
რკინაზე ორჯერ დავწერე https://mastsavlebeli.ge/?p=16677. ახლა ისევ ვწერ, კიდევ უფრო ახლოს, რომ გავიცნოთ.
დრო იყო, ამ მეტალმა ცივილიზაცია საოცრად შეცვალა. მის გარეშე ჩვენც ვერ ვიცოცხლებთ. ჰემოგლობინის შემადგენლობაში შედის, რომელიც თავის მხრივ, ჟანგბადის ტრანსპორტირებაზეა პასუხისმგებელი. ამიტომ იყო, რომ ვწერდი – მომკლავს უშენობა-მეთქი https://mastsavlebeli.ge/?p=3708.
ჰემოგლობინი და მასში შემავალი რკინის იონი სისხლს წითელ შეფერილობას აძლევს. უფრო რომ დავაკონკრეტოთ, ცილა ჰემოგლობინი შედგება ოთხი პოლიპეპტიდური ჯაჭვისგან და თითოეული მათგანი ჰემინურ დაჯგუფებას შეიცავს. სწორედ ჰემშია მოთავსებული რკინის იონი. რკინის ჟანგვის რიცხვის მიხედვით სისხლის ფერი იცვლება კაშკაშა წითლიდან (+2) გაჯერებულ მუქამდე (+3). ჰემოგლობინი ერითროციტებში გვხვდება და ადამიანის სხვა სითხეების ფერზეც ახდენს გავლენას. მაგ. ჩვენს ელენთაში ძველი ერითროციტები გადამუშავდება. მათგან რკინა გამოთავისუფლდება, რომელიც ახალ ჰემოგლობინში ჩაერთვება. ჰემის ნაწილი კი ბილივერდინად (მწვანე პიგმენტი), შემდეგ კი ბილირუბინად (ყვითელი) გარდაიქმნება. ეს პიგმენტები ნაღველს აფერადებენ და ჩვენს სხეულზე ზოგჯერ წარმოქმნილი სილურჯეების ფერიც მათი დამსახურებაა. ბილირუბინი ბოტკინის დაავადებისას ყვითელ შეფერილობას აძლევს კანს.
ნაღველის ნაწილი პანკრეასში გამოიყოფა და ვიტამინების შთანთქმაში მონაწილეობს. ამ შემთხვევაში ბილირუბინი ბაქტერიებით იშლება ურობილინოგენად (უფერო). სისხლის ნაკადში მოხვედრისას ურობილინად (ჩალისფერი) იჟანგება და თირკმელების მეშვეობით შარდთან ერთად გამოიყოფა. სწორედ ურობილინი აფერადებს ყვითლად შარდს.
ურობილინოგენის ნაწილი ნაწლავში გადაადგილებას განაგრძობს და სტერკობილინად (ყავისფერი) გარდაიქმნება. ასეთივე ფერით გამოიყოფა ორგანიზმიდან.
გარემოში არსებულ რკინას თუ დავუბრუნდებით, უძველეს დროში, ე.წ. მეტეორულ რკინასაც ნახავდით მიწაზე. მართალია, იშვიათობა იყო, თუმცა არსებობდა.
ძველ რომში ერთ მეფეს რკინის ფარი ჰქონია, რომელიც ციდან ჩამოვარდნილი ქვისგან გაუკეთეს. ტუტანხამონის აკლდამაში კი არამიწიერი რკინის ხანჯალი იპოვეს.
დედამიწაზე რკინა სხვადასხვა მინერალების შემადგენლობაშია და ადამიანს საბადოდან მისი მოპოვება უნდა ესწავლა. ყველაზე გავრცელებული ჰემატიტია Fe2O3, შემდეგია მაგნეტიტი Fe3O4. რკინის ჟანგბადისგან დასაცილებლად აუცილებელია აღმდგენი. ამ მიზნით ადამიანები ხის ნახშირს იყენებდნენ, რომელიც ძირითადად ნახშირბადისგან შედგებოდა. ძველი მეტალურგები ნახშირს მადანს შეურევდნენ, ათავსებდნენ სპეციალურად აშენებულ ქვის ღუმელში, სადაც მუდმივად გადიოდა ჰაერი, ნახშირი ხურდებოდა და შიგნით ტემპერატურა 1500 გრადუსზე ადიოდა. გამოყოფილი მეტალური რკინა ღუმლის ძირში გროვდებოდა. მადნიდან რკინის მიღების ეს მეთოდი ერთადერთი არ იყო. სწორედ ამიტომ, რკინის მოპოვებასთან ერთად რკინის ეპოქაც დაიწყო, რკინისგან დამზადებული მთელი თავისი აღჭურვილობით.
მე-18 საუკუნის ბოლოს ლავუაზიემ რკინის დახმარებით დაამტკიცა, რომ წყალი წყალბადისა და ჟანგბადისგან შედგებოდა. ლავუაზიეს ისტორიული ექსპერიმენტი შემდეგნაირად შეიძლება გაცოცხლდეს. ავიღოთ კვარცის მილი და შიგნით რკინის ფხვნილი მოვათავსოთ. მილს ორივე ბოლოში მოვარგოთ საცობი, რომელშიც წვრილი მილი გაივლის. მარცხენა მხარეს მივუერთოთ კოლბა წყლით და ადუღებამდე მივიყვანოთ. მარჯვენა მილი კი წყლით სავსე კრისტალიზატორში ჩავუშვათ. რკინა კვარცის მილში სიწითლემდე გავახუროთ. წყლის ორთქლი ურთიერთქმედებს გახურებულ რკინასთან და წყალბადსა და რკინის ოქსიდს წარმოქმნის. გამოყოფილ წყალბადს სინჯარაში წყლის გამოძევების მეთოდით შევაგროვებთ.
3Fe+4H2O =Fe3O4+4H2.
რკინა სისხლის შემადგენლობაში ხომ შედის. მისგან ხელოვნური სისხლიც შეგვიძლია დავამზადოთ. უფრო სწორად, სპექტაკლივით გავითამაშოთ, ვითომ ხელოვნური სისხლია. ორი ხსნარი დაგვჭირდება, რკინის (III) ქლორიდის და კალიუმის როდანიდის. თუ ხელზე ერთ ხსნარს წავისვამთ, მეორეთი კი რაიმე პლასტმასის დანას დავამუშავებთ და ხელზე ჩამოვისვამთ „ჭრილობიდან“ სისხლი წამოგვივა.
FeCl3+3KSCN= Fe(SCN)3+3KCl.
სიტყვა როდანიდი ბერძნული „როდეოს“-იდან წარმოდგება და წითელს ნიშნავს. ხელოვნურ სისხლს კი ნატრიუმის ფტორიდის ხსნარით ჩამოიბანთ.
Fe(SCN)3+3NaF=FeF3+3NaSCN.
ორ- და სამვალენტიანი რკინის პარალელურად ექვსვალენტიანი რკინაც არსებობს. ფაიფურის როდინში რკინის ფხვნილი კალიუმის ნიტრატი შევურიოთ. ზემოდან გახურებული ნახშირის ნაჭერი დავადოთ. 2KNO3+Fe=K2FeO4+2NO წარმოიქმნება კალიუმის ფერატი. მისი წყალხსნარი იისფერია.
საერთოდაც, რკინა ფერადია. 200 წლის წინ გერმანიაში გამოჩნდა საღებავი ბერლინის ლაჟვარდი. მის მოსამზადებლად სისხლის ყვითელი მარილი დაგვჭირდება. ადრე ამ მარილს კალიუმის კარბონატის (ანუ პოტაშიდან) შელღობით იღებდნენ. უმატებდნენ რკინის ნაქლიბს და სისხლს. აქედან არის მისი ისტორიული სახელი შემორჩენილი. სისხლის წითელ მარილს დაამატეთ რკინის (III) ქლორიდის ხსნარი, გამოიყოფა კაშკაშა ლაჟვარდისფერი ნალექი, ამ ნივთიერებას დღესაც იყენებენ საღებავებისა და ემალის პიგმენტად.
K4[Fe(CN)6]+FeCl3=KFe[Fe(CN)6].
ლაჟვარდის მიღების კიდევ ერთი მეთოდია, სისხლის წითელი მარილისა და რკინის სულფატის ურთიერთქმედება.
K3[Fe(CN)6]+FeSO4= KFe[Fe(CN)6]+K2SO4.
მეცხრამეტე საუკუნეში ამ პიგმენტს საბუთებისა და ნახაზების კოპირებისთვის იყენებდნენ. ქიმიურ ჭიქაში შევურიოთ ერთმანეთს ლიმონმჟავა, რკინის (III) სულფატი და დავამატოთ ამიაკის ხსნარი. წარმოიქმნება ნივთიერება, რომელსაც შემდეგნაირად გამოვსახავთ Fe(NH4)3(C6H5O7)2, რომელიც სინათლისადმი მგრძნობიარეა და იშლება ორვალენტიანი რკინის წარმოქმნით. ამ უკანასკნელს აღმოაჩენს რკინის წითელი მარილი, რომელსაც ასევე დავამატებთ ჭიქაში. ახლა ხსნარი ცოტა სქელ მუყაოს ქაღალს წაუსვით და ზემოდან დაადეთ რაიმე სურათი, რისი კოპირებაც გსურთ. 15 წუთის შემდეგ გამოსახულება ქაღალდზე აისახება. ქაღალდი გამდინარე წყლით ჩარეცხეთ, რომ გამოსახულება მასზე კარგად დამაგრდეს.
მანამდე კი…
ჰაერში მოფარფატე ვირუსის,
სხვა ადამიანთან ახლო მანძილზე აღმოჩენის,.
ახალი ამბების მოსმენის,
სხვა შიშს ატანილი ადამიანების „პოსტების“,
გარეთ გასვლის –
გეშინიათ…?
სახლში ჯდომა,
დაუსრულებელი კარანტინი –
მოგბეზრდათ?…
ჰოდა, „მასწავლებელი“ იკითხეთ. აქ არც ვირუსია, ავტორებთან ახლოსაც მიხვალთ, უამრავ ამბავს გაიგებთ და როდესაც კითხვას მორჩებით, ამასობაში ვირუსი დამარცხდება და კარანტინიც დასრულდება!
