იმედია, არ მეჩვენება, რომ ბოლო დროს ჩვენმა სიტყვებმა განსაკუთრებული ძალა შეიძინეს. განვითარებული მოვლენების გამო, ბოლო დროს-მეთქი, ვწერ, თუმცა მანამდეც ყოველთვის მჯეროდა, რომ სიტყვა და თითოეული ტექსტი ცოცხალი სხეულივითაა, ნეირონული ქსოვილებით, უჯრედული განტოტვით, მფეთქავია და ქმნის საერთო მაჯისცემას, სუსტს ან – ძლიერს. ტექსტებს ამით ვგავართ, თუმცა ერთ-ერთი, რაც მათგან განგვასხვავებს, გახლავთ მოდელირება. ადამიანი არასდროს განმეორედება, იგი მხოლოდ ერთხელ იბადება და ზოგჯერ სიკვდილის შემდეგაც აგრძელებს სიცოცხლეს, მაგრამ ტექსტებში ასე არაა. ერთი სახე, დროსივრცული დისტანციების მიუხედავად, შეიძლება ასჯერ გაცოცხლდეს და ასზე მეტი მოდელითაც კი გააგრძელოს ცხოვრება, ასგვარი ან მეტი ხასიათით, ვნებით, განწყობით თუ ტემპერამენტით და სულერთია, ამას ალუზიას დავაქმევთ, რემინისცენციას, ციტატას თუ მთლიან ინტექსტებს. სახეების მსგავსად, ტექსტებში შეიძლება მოდელირდეს გრძნობები, ემოციები ან მათი გამომწვევი მოვლენებიც კი და ეს ცალკე ან ურთიერთდაფარვით მოხდეს.
დროში დისტანცირებულ მხატვრულ მოდელებს ლიტერატურულ ქრონიკებში უხვად წავაწყდებით. ალბათ, ამ ქრონოტოპული/დროსივრცული მუდმივობის ალგორითმის გამოთვლაც შესაძლებელია და მათი ფიზიკური განზომილებების, პროპორციულობისა თუ წრიულობის გაზომვაც. იქნებ რომელიმე შემთხვევას სადღაც უკვე გამოითვლიან კიდეც, მაგრამ უზუსტეს ციფრულ მონაცემებზე უფრო მნიშვნელოვანი ჩვენთვის და ჩვენი მოწაფეებისთვის/სტუდენტებისთვის შესაძლოა ის შეგრძნებები აღმოჩნდეს, რაც ტექსტის ხატით და მისი შინაგანი მაჯისცემით მიიღწევა ხოლმე.
მოდელირების ნიმუში ლიტქრონიკებში
აკაკი ბაქრაძე წერილში „მარაგითზრახვა“ წერს: ჰიმნოგრაფიაში სახეების „განმეორება ბუნებრივია, რამეთუ კანონიკურია ტექსტი. უკვე ჩამოყალიბებულია გარკვეული მოდელი და ავტორს ეკრძალება მისი დარღვევა“[1]. კრიტიკოსის ეს მიგნება ფარული მინიშნებაა იმისა, რომ არაკანონიკურ ტექსტებში კანონიკურად და სავსებით ბუნებრივად უნდა მოგვეჩვენოს ამგვარი კლიშეების არარსებობა, რამდენადაც მოდელირება სახეებიდან ვრცელდება მოვლენებსა თუ ადამიანურ გრძნობა-ემოციებზე, ტემპერამენტსა და სულიერებაზეც კი.
დავიწყოთ სახეებიდან.
ძველბერძნული მითოლოგიიდან ყველას გვახსოვს ორფეოსი, რომელსაც გათხოვილი ნიმფა ევრიდიკა შეუყვარდება. კონკურენტ არისთიოსის მეცადინეობით გველისაგან მოკლული ევრიდიკას გამოსახსნელად ორფეოსი მიწისქვეშეთში ჰადესისა და პერსეფონას გულის მოგებას შეძლებს, მაგრამ სატრფოს კვლავ დაკარგვის შიში ჰადესისათვის მიცემულ სიტყვას დაავიწყებინებს და ევრიდიკას საბოლოოდ აკარგვინებს.
სურ.1
ახლა წავიკითხოთ ციტატა არამითოლოგიური ტექსტიდან და მის ბოლოს მონიშნულ არიასაც მოვუსმინოთ.
„ორფეოსი მოხდენილად ჩიოდა, რამდენიმე ტუნიკიანი ქალი გრაციოზულად უკეთებდა კომენტარს მის უბედურებას და ასე უმღეროდნენ სიყვარულს არიებად. დარბაზმა გულთბილად, თავშეკავებით დაუკრა ტაში. თითქმის არც შეუნიშნავთ, რომ ორფეოსმა მეორე მოქმედების არიაში გაუთვალისწინებელი თრთოლა გაურია და, ცოტა არ იყოს, გადამეტებული პათეტიკით სთხოვდა სულეთის გამგებელს, გული მოლბობოდა მის ტირილზე… მაგრამ მესამე აქტში, ორფეოსისა და ევრიდიკეს დიდი დუეტი რომ დაიწყო (როცა ევრიდიკე ხელიდან ეცლება თავის მეუღლეს), დარბაზი, ცოტა არ იყოს, გაურკვევლობამ შეიპყრო“…[2]
ალბათ, ლუჩიანო პავაროტის ორფეოსმაც მოგხიბლათ და, ამავდროულად, მიხვდით, რომ ზემოთ გიყვებოდით ცნობილ ამბებს მოდელირებული ორანისა – ალჟირის პატარა ქალაქისა, სადაც თვეების განმავლობაში, ყოველ პარასკევს, ორფეოსის მელოდიური ჩივილი და ევრიდიკას უმწეო ძახილი ავსებდა ოპერის თეატრს იქამდე, ვიდრე შავი ჭირი სცენაზე არ დადგა და ორფეოსი კიდევ ერთხელ სასიკვდილოდ არ გაამეტებინა მდგომარეობას, მდგომარეობისაგან სასტიკად შეშინებულ საზოგადოებას ან ორივე მათგანის ჩვენამდე მომტან მწერალს. მაგრამ ეს – ერთი შეხედვით. სინამდვილეში ალბერტ კამიუ „შავი ჭირის“ ფურცლებზე ორფეოსის მოდელს გაათამაშებს ისე, რომ სულაც არ ახსენებს მისთვის აპოლონისგან ნაჩუქარ ლირას, კოლხეთში მოგზაურობას ან იმ შიშს, რომელმაც ევრიდიკას თავი თრაკიელ მუსიკოსს საბოლოოდ დააკარგვინა. არც ექიმ რიესა და მისი ცოლის ისტორიას ადარებს სადმე ორფეოსისა და ევრიდიკას სიყვარულს. ეს ჩვენ, მკითხველმა უნდა ამოვიკითხოთ, მოდელირებული სიყვარულის ერთი ისტორია და მასში ჩამარხული ლამაზი გრძნობის მითოგემა სხვა რომელიმე მოდელად გავაცოცხლოთ.
ტექსტების აღქმის ან შემოქმედებითი წერის სწავლების მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, დისტანციული სწავლების ეპოქაში, ვფიქრობ, ურიგო არ იქნება, უფროსკლასელებს/სტუდენტებს შევთავაზოთ:
- წარმოიდგინონ თავი ამა თუ იმ პირველადი, მეორეული ან მესამეული ლიტერატურული მოდელის როლში. ამისათვის კი დასჭირდებათ:
- დაკვირვებით მიადევნონ თვალი ყველაფერს (გარემოს, დროს, საგნებს, ადამიანებს…), რაც ტექსტის შიგნით ხდება;
- გაითავისონ მოდელის როლი დროის გარკვეული მონაკვეთის მანძილზე (ერთი დღით/ერთი კვირით/ ერთი საათით…);
- გულწრფელად, ღიად აღწერონ და გადმოსცენ საკუთარი შეგრძნებები, განწყობები, დამოკიდებულებები (ეს ძალიან მნიშვნელოვანია!)…
- ნახონ ფილმი: Orfeo Negro ‘შავი ორფეოსი’[3] .
- https://www.adjaranet.com/movies/6506/Black-Orpheus?lang=RUS&quality=SD
- თავად შექმნან ვინმეს ან რაიმეს ახალი მხატვრული მოდელი ან ამ მოდელის მიხედვით დაწერონ/დადგან რაიმე სცენარი. ამისათვის კი:
- კარგად გაეცნონ აქამდე არსებულ მხატვრული სახის მოდელებს;
- დაივიწყონ პირველადი, მეორეული თუ მესამეული მოდელის შეგრძნებები, განწყობები, დამოკიდებულებები…;
- დაივიწყონ პირველადი, მეორეული თუ მესამეული მოდელის ეპოქა, თანმდევი გარემოებები, სცენები;
- შექმნან ახალი მოდელები/სახეები/მოცემულობები ახალი გარემოებებით, სცენებით, შეგრძნებებით, დამოკიდებულებებით…;
- აუცილებლად იპოვონ ბედნიერება.
მგონი, ღირს, მათ ავუხსნათ, რომ ბედნიერება უბედურებაზე ნაკლები მოთმინებით იცდის ჩვენს ნივთებში, ოთახებში, ეზოებში, დიდ შენობებში, ნეირონებით თუ უჯრედებით დაფარულ ჩვენს სხეულებში და ერთი სული აქვს, ახალ კეთილ ძალებად უშიშრად მოდელირდეს ჩვენ მიერ ნათქვამ სიტყვებში, ფრაზებსა თუ ასობით და ათასობით მფეთქავ ტექსტებში. ისინი უჯრედული დაყოფის ენერგიით იმაზე ბევრად სწრაფად უნდა მოედონ ჩვენს ნივთებს, ოთახებს, ეზოებსა და მთელ სამყაროს, ვიდრე ამას რომელიმე უბედურება მოახერხებდა.
მოვლენების მოდელირებაზე უფრო დაწვრილებით, ალბათ, სხვა წერილში ვისაუბრებ.
[1] აკაკი ბაქრაძე, მითოლოგიური ენგადი, გვ. 178.
[2] ალბერტ კამიუ, შავი ჭირი, გასტონ ბუაჩიძისა და ნესტან იორდამიშვილის თარგმანი, გამომცემლობა პალიტრა L, 2013, გვ. 168.
[3] ფილმის რუსულენოვანი ვერსიის ნახვას შეძლებთ აქ: https://www.adjaranet.com/movies/6506/Black-Orpheus?lang=RUS&quality=SD
