„უცხოსთან“ ბრძოლის მსოფლიო დღე

4 თებერვალი…

გახსოვთ ალბათ ფილმი „უცხო“. მთავარ გმირს სიგურნი უივერი ასრულებს და კოსმოსურ ხომალდზე შეჭრილ „უცხოს“ ეომება, რომელსაც ყველაფრის დაპატრონება და განადგურება სურს.

დღეს „უცხო“ ჩვენ შორის არის, ყოველ მეორეს „უცხო“ ჰყავს, რომელიც დაუპატიჟებლად ესტუმრა და წასვლას სულაც არ ჩქარობს. 4 თებერვალი „უცხოსთან“ ბრძოლის მსოფლიო დღეა. თუმცა, მგონი სულაც არ ებრძვიან. მგონი, მავანს „უცხოს“ ადამიანებთან სტუმრობა საკუთარ ბიზნესად უქცევია და ღრმად სწამს, რომ თავად მას არასდროს ესტუმრება.

„უცხო“ უცხოდ მოდის… თავიდან არ გაწუხებს, არის თავისთვის ერთ ადგილას გატრუნული. მერე და მერე ვეშდება და სხეულის შიგნიდან ჭამას იწყებს. ცდილობს დათრგუნოს, გატეხოს, ყველაფერზე ხელი ჩააქნევინოს და ტკივილებით სასოწარკვეთილი გაისტუმროს სად, თავადაც არ იცის.

„უცხოს“ ფული უყვარს… როგორც კი „უცხო“ გესტუმრება, უამრავი ფული გჭირდება. ფული, ფულმა, ფულით, ფულს!… ყველგან და ყველაფრისთვის გთხოვენ. ის ამდენია, ეს იმდენი, აი ისიც აუცილებელია და ეს რომ ღირდა, ახლა სამჯერ მეტია. არ გექნება, ვერ გადაიხდი და „უცხოს“ პირისპირ დარჩები. ჰოდა, ჩაიცინებს, დაგიმარტოხელებს და ისე დაგკბენს, ისე აგკუწავს, ჯერ კიდევ ცოცხალს სიკვდილს განატრებინებს. არ გინდა? მაშინ გადაიხადე, ამ ნემსშიც და იმ ნემსშიც, ამ ჩხვლეტაშიც და იმ გადასხმაშიც. გადაიხადე!… ყველაფერი გაყიდე და გადაიხადე, თორემ დედის ხსენს არ შეგარჩენს, დაგჩაგრავს და დაგაბეჩავებს.

„უცხო“ ავთვისებიანი სიმსივნეა, პოპულარულ ენაზე კიბო და ჩვენი დროის უბედურებადაა ქცეული.

მასზე ათასი ჭორ-მართალი დადის. ერთი კი შეჭმარიტებაა, რომ კვებას ერთ-ერთი გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. „უცხოს“ მჟავა გარემო ჰყვარებია, ამიტომ ჩვენ საპირისპიროდ უნდა მოვიქცეთ და ორგანიზმი თავადვე გავატუტიანოთ. აქ შეიძლება ვინმემ ორგანიზმში არსებული ბუფერული სისტემები შემახსენოს და მითხრას, რომ ეს სისტემები მჟავა-ტუტოვან ბალანსს თავადვე არეგულირებს. თუმცა, თუ ადამიანი მუდმივად მჟავა არის შემქნელ საკვებს მიიღებს, ან კარცეროგენებს არად დაგიდევთ, ბოლოს ეს სისტემებიც უძლურნი აღმოჩნდებიან და ჩვენსავე სხეულში „უცხოს“ შემოსვლისთვის მშვენიერი ნიადაგი მომზადდება.

რას ნიშნავს წყალბად იონების კონცენტრაცია სისხლის პლაზმაში?

H⁺ იონების კონცენტრაცია პლაზმაში და უჯრედშორის სივრცეში დაახლოებით 40 ერთეულს შეადგენს. ეს pH-ის 7,40 მაჩვენებელს შეესაბამება. ორგანიზმის შიდა pH მუდმივად შენარჩუნებული უნდა იყოს, რადგან პროტონების კონცენტრაციის მნიშვნელოვანი ცვლილება სიცოცხლესთან შეუთავსებადია.

სანამ გავაგრძელებდე, გავიხსენოთ რას წარმოადგენს pH.

მოლეკულურ დონეზე მჟავას შეუძლია წყალბად იონის ჩამოცილება, რომელიც ნებისმიერ შესაძლო წყლის მოლეკულას უერთდება და წარმოქმნის H₃O⁺ იონს. მჟავები შეგვიძლია განვათავსოთ მწკრივში იმის მიხედვით, თუ რამდენად იოლად ჩამოიცილებენ წყალბადის იონს.

ძლიერ მჟავას სწრაფად და მთლიანად შეუძლია წყალბად იონების ჩამოცილება. ძლიერ მჟავას ფუძიანობის მიხედვით ჩამოსცილდება წყალბადის ყველა იონი და დარჩება მჟავას ნაშთის ანიონი. ფუძე იერთებს წყალბადის იონს.

pH შკალის მეშვეობით რიცხობრივად შეგვიძლია განვსაზღვროთ ქიმიური ნივთიერების მჟავურობა ხსნარში. ტერმინი pH ასახავს ნივთიერების ხსნარში H₃O⁺ იონების კონცენტრაციას.

H₃O⁺ იონების OH იონების კონცენტრაცია ურთიერთდამოკიდებულებაში არიან ერთმანეთთან. თუ H₃O⁺ იონების კონცენტრაცია გაიზრდება, მაშინ OH იონების კონცენტრაცია შემცირდება და პირიქით.

H₃O⁺ იონების OH იონების ტოლი კონცენტრაციის შემთხვევაში ხსნარი ნეიტრალური იქნება და pH-ის მნიშვნელობა 7-ს გაუტოლდება. H₃O⁺ იონების ჭარბი რაოდენობისას pH-ის მნიშვნელობა 7-ზე ნაკლებია (მჟავა გარემო) და OH იონების ჭარბი რაოდენობისას- 7-ზე მეტი (ტუტე გარემო).

სისხლში pH-ის მნიშვნელობის შენარჩუნებას პლაზმის ბუფერული სისტემები ახორციელებენ. მათ შეუძლიათ მჟავა-ტუტე ბალანსის მცირე გადაცდომების კომპენსირება. pH-ის გრძელვადიანი წონასწორობა მიიღწევა ზედმეტი პროტონების განეიტრალებით. ბუფერული სისტემების ფუნქციის რღვევის ან მჟავა-ტუტე ბალანსის მოშლის შემთხვევაში, პლაზმის pH ზღვრულ საზღვრებს სცილდება. pH 7,40-ის შემცირებას 0,03 ერთეულით აციდოზი ეწოდება, მომატებას კი – ალკალოზი.

საიდან წარმოიქმნებიან თავად პროტონები?

პროტონების ორი წყარო არსებობს – საკვების თავისუფალი მჟავები და ცილებში შემავალი გოგირდშემცველი ამინმჟავები. საკვებში შემავალი მჟავები პროტონებს ნაწლავებში გასცემენ (ტუტე pH პირობებში). პროტონთა ბალანსის შენარჩუნებაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გოგირდშემცველი ამინმჟავები მეთიონინი და ცისტეინი. ღვიძლში ამ ამინმჟავების გოგირდის ატომები მჟავამდე იჟანგებიან, რომელიც სულფატ იონებად და პროტონებად დისოცირდება.

ანაერობული გლიკოლიზის დროს კუნთებსა და ერითროციტებში ზოგადად, გლუკოზა გარდაიქმნება რძემჟავად, რომლის დისოციაციაც წარმოქმნის ლაქტატს და გამოანთავისუფლებს პროტონებს. ღვიძლში კეტოსხეულების-აცეტოძმარმჟავა და 3-ჰიდროქსიცხიმოვანმჟავას წარმოქმნა, ასევე პროტონების გამონთავისუფლებას განაპირობებს. კეტო სხეულების სიჭარბე (მაგ. შიმშილისას ან შაქრიანი დიაბეტის დროს) პლაზმის ბუფერული სისტემის გადატვირთვას და pH დაწევას იწვევს (მეტაბოლური აციდოზი: რძემჟავა→ლაქტაციდოზი, კეტოსხეულები→კეტოაციდოზი). ნორმალურ პირობებში ეს მჟავები მეტაბოლიზმის პროცესში ჩაერთვებიან და CO₂ და H₂O წარმოქმნით იჟანგებიან. ანუ, პროტონების წარმოქმნაზე გავლენას არ ახდენენ.

ჯანმრთელ ორგანიზმში თირკმელებში პროტონები გადადიან შარდში, რაც Na⁺ იონების აქტიური ცვლის ხარჯზე მიდის. ამასთანავე, შარდში პროტონები ბუფერულდება NH₃ და ფოსფატებთან ურთიერთქმედების ხარჯზე.

პლაზმის ერთ-ერთი ბუფერული სისტემა ბიკარბონატური ბუფერია. იგი ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სისხლის pH-ის მუდმივობის შენარჩუნებაში. მისი შემადგენელი კომპონენტებია ნახშირმჟავა და ჰიდროკარბონატ იონი (HCO₃^–). ნახშირმჟავა არამდგრადი და სუსტი მჟავაა. როგორც სუსტი მჟავა, იგი დისოცირდება H⁺ იონისა და HCO₃^– ანიონის წარმოქმნით.

როგორც არამდგრადი მჟავა, ნახშირმჟავა ადვილად იშლება ნახშირორჟანგისა და წყლის წარმოქმნით. ეს რეაქცია შექცევადია, ნახშიროჟანგის კონცენტრაციის მომატებისას წონასწორობა მარცხნივ გადაიხრება. ამიტომ, ჰიდროკარბონატულ ბუფერულ სისტემაში ნახშირმჟავას კონცენტრაცია დამოკიდებულია მასში გახსნილი ნახშირორჟანგის რაოდენობაზე, ეს უკანასკნელი კი აირად ფაზაში CO₂ პარციალურ წნევაზე.

ჰოდა, სწორედ pH შკალის შენარჩუნება და ოდნავ გატუტიანებას გვირჩევენ „უცხოს“ სტუმრობისას. ამ დროს კვებაც სხვანაირი უნდა, უფრო მეტი ხილი და ბოსტნეული და ყველა ის პროდუქტი, რომელსაც არა მხოლოდ ტუტე რეაქცია აქვს, არამედ თავისუფალ რადიკალებსაც ბოჭავს. მე რომ მკითხო, ასეთი კვება ყოველთვის აუცილებელია, „უცხომდეც“, მის დროსაც და შემდეგაც, თუმცა ისიც საკითხავია, ეს სასარგებლო ტუტე რეაქციის მქონე ხილ-ბოსტნეული როგორ ეკოლოგიურ გარემოშია მოყვანილ-მოწეული? ან, რა პირობებში ჩამოტანილი და გაყიდვამდე დაბინავებული. თორემ, „ბალიკო“ ხომ გახსოვთ https://mastsavlebeli.ge/?p=15528, სუფთა ადგილას მოკრეფილი ბალი დილის რვა საათიდან ქუჩაში რომ ედო კაცს, სადაც მანქანების ბუღი იდგა და საღამოს ხუთ საათზე, ვერაფრით ვერ გავაგებინე, რომ ეს „ბალიკო“ კი არა უბრალოდ „კო“ იყო და მეტი არაფერი.

ორგანიზმის გატუტიანებისთვის ბევრი ჩვეულებრივ „სოდას“ სვამს. „სოდა“ იგივე ნატრიუმის კარბონატია, თუმცა, თუ მაინც უნდა დალიო, დარბილების გამო ნატრიუმის ჰიდროკარბონატი სჯობს. სუფთა ქიმიურად თუ ვიმსჯელებთ, ნატრიუმის ჰიდრო (ბი) კარბონატი ტუტე რეაქციის არის და თუ დავლევთ კუჭში არსებულ მომატებულ მჟავიანობას გაანეიტრალებს. სწორედ ამიტომ, მას ადამიანები ძველი დროიდან კუჭის მომატებული მჟავიანობის გამოც სვამდნენ. და მართლაც, დროის რაღაც მანძილზე მჟავა გარემო ნეირალიზდება და წვის (გულძმარვის) შეგრძნება გადის. თუმცა, შემდეგ კუჭში შესაბამისი უჯრედების მიერ უფრო მეტი მჟავა გამომუშავდება და მის გასანეიტრალებლად უფრო მეტი „სოდის“ დალევაა აუცილებელი. თუ ეს რეგულარულად მოხდება, კუჭის ლორწოვანი გარსი დაზიანდება და ეროზიული პროცესები დაიწყება. ამიტომ, ე.წ. „გულძმარვის“ გასანეიტრალებლად სოდა კი არა, სპეციალური გამანეიტრალებელი საშუალებები უნდა გამოიყენებოდეს.

აი, „უცხოს“ დროს კი ჰიდროკარბონატს პირდაპირ ვენაში უსხამენ. დიახ, ზოგიერთი ქიმიოთერაპევტი ასეთ გადასხმებს ორგანიზმის დამხმარე საშუალებად იყენებს (გადასხმაში, „სოდის“ გარდა, სხვადასხვა კომპონენტი მონაწილეობს, მათ შორის, კუჭის დამცავიც). შედეგად, შიდა გარემო მჟავიანობისგან იწმინდება და „უცხოსგან“ დაღლილი ცოტა შვებას გრძნობს. თავად, გადასასხმელი ჰიდროკარბონატი კი აფთიაქებში ოფიციალურად იყიდება. ეს მკურნალობა არ არის, ეს ორგანიზმისთვის ერთგვარი მიხმარების მეთოდია.

რა თქმა უნდა, გადასხმის რაოდენობა და კომპონენტების რაობა სისხლის მჟავა-ტუტოვანი ბალანსის ანალიზის შედეგად ინიშნება. რაოდენობა-მეთქი, ვამბობ, რადგან ზოგჯერ შხამი წამლისგან მხოლოდ დოზით, რაოდენობით განსხვავდება.

ჩვენს შორის საშიში „უცხო მხეცი“ დადის. მასთან ბრძოლის დღე 4 თებერვალი ყოფილა. თუმცა, მწამს, დრო მოვა და იგივე თარიღი „უცხოს“ სიკვდილის დღედ გამოცხადდება!