წერის ასპექტები დაწყებით კლასებში,  „ნაჯღაბნების“ წაკითხვა მნიშვნელოვანია

„წერის ძირითადი მიზანია – კომუნიკაცია, შესწავლა, ინფორმირება, თვითრეფლექსია და ასევე, და სხვათა გართობა. გაზიარება და შედეგად წარმატების მოპოვება, ბავშვებში წერის მთავარ წამახალისებელ ფაქტორს წარმოადგენს“. – სტივ გრაამი, არიზონას უნივერსიტეტი

ბავშვებში წერის განვითარება, მათი, როგორც მკითხველების, განვითარების პარალელურად მიმდინარეობს. უფროსების მიერ წაკითხული ტექსტებიდან და სხვა გამოცდილებების შედეგად, პატარა ბავშვებში ვითარდება ბეჭდვითი ცნობიერება, რომელიც გულისხმობს გააზრებას, რომ ნაწერი მნიშვნელობის მატარებელია და ის შექმნილია ისეთი ინსტრუმენტების დახმარებით, როგორიცაა კალმები, ფანქრები და მარკერები. ბავშვები იწყებენ იმ ნაწერების იმიტირებას, რომელსაც თავიანთ გარშემო ხედავენ.

ერთი შეხედვით, ეს მცდელობა შესაძლოა აღვიქვათ უაზრო „ნაჯღაბნად“, მაგრამ წერის ამ ადრეულ სტადიას თუ ყურადღებით დავაკვირდებით, უფრო მეტ რამეს დავინახავთ. ბავშვები, რომლებსაც ჯერ სკოლაში სწავლა არ დაუწყიათ, ამ აქტივობით ცდილობენ, შექმნან მნიშვნელობით დატვირთული „ნაწერი“.

მაგალითად, როდესაც სამი წლის ალექსანდრეს ენატრება მამა, დედამისი სთავაზობს წერილის მიწერას. ალექსანდრე იღებს ფანქარს და ქმნის „ნაჯღაბნის“ ეფექტს ქაღალდზე. როდესაც დედა სთხოვს მას, რომ წაიკითხოს რა დაწერა, ალექსანდრე  უთითებს ფურცელზე და ამბობს – „მამა, მე შენ მიყვარხარ“. ალექსანდრემ უკვე იცის, რომ ნაბეჭდ ტექსტს მნიშვნელობა აქვს, მიუხედავად იმისა, რომ მას ჯერ  სწორად დამარცვლა, დაწერა ან ნაწერი სიტყვების  ამოცნობა არ შეუძლია.

ხოლო ნია, რომელიც 5 წლის არის, დედას კარნახობდა, მას ნაკარნახევი ფურცელზე გადაჰქონდათ. მან ასევე შექმნა ნაჯღაბნი და გამოაცხადა, რომ ფურცელზე წარმოდგენილი იყვნენ მამა, დედა, ნათესავები, ძიძები ან ნივთები/საგნები, რომლებიც აინტერესებდა – ოქროს თევზი და  დაბადების დღის ტორტი. აშკარად, ნიამ დაიწყო წერა, თუნდაც პრიმიტიული ფორმებით. (სურ.1)

სურ.1

მე-2 სურათზე ვხედავთ, 4 წლის ანას ნაჯღაბნს. გვერდი წარმოადგენს საყიდლებისა და ლაშქრობაში წასაღები ნივთების სიას. აღსანიშნავია, რომ ანამ თავისი სახელი დაწერა მარჯვენა კუთხის პირველ ხაზზე. ასოები, რომლებიც მისი სახელის ქვემოთ გვხვდება მისი ძმის, მათეს სახელიდანაა აღებული.  ნიას მსგავსად, ანამაც აღმოაჩინა წერის გარკვეული ფუნქციები. მან ასევე ისწავლა კულტურულად შემუშავებული წერითი სისტემის განმასხვავებელი მახასიათებლები. (ის წერს სიტყვებს გადაბმითაც და ცალ-ცალკეც).  პატარა ბავშვების ნაჯღაბნები, ნამდვილად ბევრს ავლენენ მათი წერის განვითარების შესახებ.

სურ.2

მარიამი, რომელიც 6 წლისაა, (სურათი 3) მაჩვენებს თავისი წიგნის საწყისი გვერდის ნახატს, რომელზეც, მისი მტკიცებით, წერია სათაური. იმავე გვერდის უკანა მხარეს (სურათი 4) მან დაწერა თავისი სახელი და დახატა ოთხკუთხა ფიგურაში მოქცეული ნახატი. მისი თქმით, ეს იყო ავტორის ვინაობა და სურათი. როდესაც ვთხოვეთ, მან წაიკითხა ამბავი ნაჯღაბნის უკან  და დაასრულა გვერდით, რომელზეც მუქად დააწერა “დასასრული” ტრადიციული მართლწერის დაცვით. ამბის კითხვისას მან გამოიყენა კითხვის პროცესისთვის შესაფერისი ინტონაცია და სიტყვები კი წერილობით მესიჯს შეეფერებოდა. მერის ნაწერი მხოლოდ მისი ზედაპირული ფორმით რომ შევაფასოთ, მისი კომპოზიციური უნარების მხოლოდ ძალიან შეზღუდულ შეფასებამდე მივალთ. სინამდვილეში, კი მან თავისი ამოცანის შესასრულებლად შექმნა კარგად ჩამოყალიბებული და დახვეწილი ამბავი ნაჯღაბნის გამოყენებით.

სურ. 3     სურ.4       სურ. 5

საბოლოოდ, მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ  ერთსა და იმავე ბავშვს შეუძლია გამოიყენოს ჯღაბნა ერთი ამბის მოსათხრობად, ასოების სერია სხვისთვის და დაწეროს სიტყვების სია შერეული, ტრადიციული და გამოგონილი მართლწერით. იმის მიუხედავად, რომ ზოგადად განვითარების მოდელის შესწავლა და ცვლილების დანახვა ნაკლებად დახვეწილიდან უფრო მეტად დახვეწილი წერის სტრატეგიებისა და ცოდნის სტადიამდე შესაძლებელია, თავად განვითარების პროცესი, რადგან ის ცალკეულ ბავშვში ინდივიდუალურად მიმდინარეობს, გაცილებით რთულია.

ჩვენ შეგვიძლია დარწმუნებული ვიყოთ, რომ ბავშვები იღებენ იმ სტრატეგიებს და უნარებს, რაც ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, მაგრამ ისინი ამას გაცილებით ადრეულ ასაკში აკეთებენ.

გაკვეთილები უნდა იძლეოდეს ცოდნას ემერჯენტული წიგნიერების შესახებ.

კრიტიკული მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ გავაცნობიეროთ წიგნიერება, როგორც განვითარებადი მოვლენა. წერის მეშვეობით, საკუთარი სისტემების გამოყენებითა და კითხვით, მანამდე სანამ ისწავლიან დამოუკიდებლად კითხვას, ბავშვები სინამდვილეში სწავლობენ და ხვეწენ ნამდვილი კითხვისა და წერის უნარებსა და სტრატეგიებს.  ეს არ არის უბრალო თამაში. ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ ეს ბავშვები  წერისა და კითხვის ჩვევებს ეუფლებიან მაშინ, როდესაც შესაბამისად იღებენ  მხარდაჭერასა და გამხნევებას, წერისა და საწერი მასალების დემონსტრირებასთან ერთად.

ნელ-ნელა ჩვენ ვსწავლობთ საშუალებებს, როგორ შეიძლება მასწავლებლებმა ხელი შეუწყონ ამ მოძრაობას და მივიჩნევთ, რომ შედარებით ნაკლები, და განსხვავებული, პირდაპირი ჩარევებია საჭირო.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი აზრით, ბავშვებს სჭირდებათ მეტი განათლება, და მათ ეს სჭირდებათ რაც შეიძლება ადრე, სკოლამდელი ასაკის ბავშვების აღმზრდელები შეშფოთებული არიან გავრცელებული ტენდენციით, რომ პირველი კლასის სასწავლო პროგრამა ინაცვლებს საბავშვო ბაღში, ისე, რომ ბავშვის განვითარებისთვის საჭირო მოთხოვნილებები გათვალისწინებული არ არის.  კითხვის დაწყების ტრადიციული მიდგომების სკოლამდელ ასაკში გადატანის ცდუნება თავიდან უნდა ავირიდოთ. მათი წერისა და კითხვის განვითარების მოდელები საკმაოდ განსხვავდება ტრადიციული მიდგომებისაგან, რისი მოთხოვნაც პირველი კლასის სასწავლო გეგმითაა გათვალისწინებული, თუნდაც ეს იყოს, ე.წ. “სასკოლოდ მზა” კითხვის დონის პროგრამებიც კი.

კითხვის უნართან ერთად, ზემოთ აღწერილი წერის ადრეული სტადია ასევე ვითარდება ზუსტი ინსტრუქციების საფუძველზე. ჩვეულებრივ, წერის მიზანი არ არის, რომ „დაწერო ისე, როგორც საუბრობ“. როგორც წესი, ეს უნარი ბუნებრივად არ ვითარდება და მას თავისი წესები და სტრუქტურა აქვს.

სხვადასხვა ასაკობრივი დონის მიხედვით, კარგი მწერლები სისტემატური და ნათელი ინსტრუქციების საფუძველზე ყალიბდებიან, რასაც ემატება ბევრი წერისა და უკუკავშირის მიღების შესაძლებლობები.

წერა შესაძლოა განვიხილოთ ყველაზე რთულ პროცესად, რის სწავლასაც ჩვენი მოსწავლეებისგან მოველით.

იმისათვის, რომ კარგად წერონ,  მოსწავლეებმა უნდა განივითარონ სხვადახვა უნარი:

• საბაზისო წერითი უნარები: ესენია: ორთოგრაფია, პუნქტუაცია, ხელით ან კლავიატურით წერა და წინადადების სტრუქტურა (მაგ: გადაბმული წინადადებებისა და ფრაგმენტების გამოყოფა). საბაზისო წერით უნარებს ზოგჯერ წერის „მექანიკასაც“ უწოდებენ.
• ტექსტის შექმნა: აქ იგულისხმება ფიქრების კონკრეტულ ენაზე გადმოთარგმნა, რასაც შესაძლოა წერის „შინაარსიც“ ვუწოდოთ. ტექსტის შექმნა მოიცავს სიტყვათა მარაგს, დეტალების სრულყოფასა და გამოხატვის სიწმინდეს.
• წერის პროცესები: განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში, კარგი წერა მოითხოვს გეგმას, გამეორებას და ნაშრომის რედაქტირებას. ეს პროცესები  მნიშვნელოვანია წერაში წარმატების მისაღწევად და ამის შედეგად მოსწავლეები საბაზო და საშუალო საფეხურებზე ვითარდებიან.
• წერის ცოდნა: წერის ცოდნა მოიცავს დისკურსისა და ჟანრის გააზრებას – მაგალითად, იმის გაგება, რომ ნარატივი ინფორმაციული ტექსტისგან განსხვავებულად არის ორგანიზებული. კიდევ ერთ მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ წერა სამიზნე აუდიტორიისთვის, რაც გულისხმობს იმას, რომ მწერალს გააზრებული აქვს მნიშვნელობის ნათლად და სათანადოდ გადმოცემის საჭიროება ადამიანებისთვის, რომლებიც კონკრეტულ ნაშრომს წაიკითხავენ.

წერის სწავლა მოსწავლეთა უმეტესობისთვის გამოწვევაა, მაგრამ განსაკუთრებით იმ მოსწავლეებს, რომელთაც უჭირთ კითხვა, ხშირად  პრობლემები აქვთ წერის ნაწილშიც. მწირი ლექსიკა, ტექსტის სტრუქტურის გააზრება, სუსტი ფონეტიკური ცნობიერება, ანბანისა და მისი გამოთქმის ცოდნის ნაკლებობა ეს ის ფაქტორებია, რომლებიც გავლენას ახდენენ კითხვის უნარის განვითარებაზე. ისინი, ჩვეულებრივ, მოქმედებენ წერაზეც.

ამასთან ერთად, მკითხველები, რომლებიც, როგორც წესი, გაუაზრებლად კითხულობენ, წერისთვის სასარგებლო უნარებისგანაც შორს არიან. ბოლოს, თუ ბავშვს აქვს კითხვასთან დაკავშირებული პრობლემები, დიდი დრო ეთმობა მისთვის კითხვის სწავლებას, წერისას კი ნაკლები.

ნინო იორდანიშვილი “UG სკოლის“ დაწყებითი კლასების ქართული ენისა და ლიტერატურის  პედაგოგი.