ტექსტის ანალიზი

თანამედროვე განათლების სისტემა წიგნიერების დაბალი  დონის გამო ბევრ პრობლემას აწყდება. ,,PIRLS”-ის საერთაშორისო კვლევების მონაცემებით, საქართველოს, წიგნიერების კომპეტენციის მიხედვით, საშუალოზე დაბალი მაჩვენებელი აქვს. სწორედ ამ პრობლემის გამო დაინერგა სკოლებში ახალი საგანი ,,კითხვის საათი“ (I-IV კლასები), რომელიც წიგნიერების კომპეტენციის გაზრდას ისახავს მიზნად, თუმცა, კლასებში ერთგვარი უფსკრული რჩება სხვა.

ამდენად, „დეკოდირების ხარაჩოს“  შემუშავებას ჰქონდა კონკრეტული წინაპირობები, რაც ნებისმიერი მასწავლებლის პედაგოგიურ პრაქტიკაში იჩენს თავს:

1. საერთაშორისო კვლევებით დადასტურებული ფაქტი – წიგნიერების დაბალი დონე;
2. მოსწავლეთა მოტივაციისა და წიგნიერების კომპეტენციის გაზრდა;
3. სემიოტიკური და ვერბალური უნარების განვითარება.

ხელოვნების ყოველი ნიმუში, მხატვრული მიმართულება ეპოქისეული რეალობის შედეგი და, იმავდროულად, კაცობრიობის მიერ  დაგროვილი  გამოცდილების ნაყოფია, ამიტომაც მშობლიური ენისა და ლიტერატურის ეფექტური სწავლება, სახელმწიფო ენის პოტენციალის  სრულყოფილად ათვისება, უპირველესად, აზროვნებისა და წიგნიერების (ფართო გაგებით) კომპეტენციის განვითარებას გულისხმობს.

დეკოდირება, ანუ კოდის მოხსნა, შეტყობინების (ზეპირი თუ წერილობითი) გაშიფვრა-ინტერპრეტირებას წარმოადგენს. ეს პროცესი მოითხოვს არა მხოლოდ  შეტყობინებაში გამოყენებული სიტყვების, ნიშნების და ხატების მნიშვნელობის გაგებასა და აღქმას, არამედ ღირებულებების, ვარაუდებისა და ალტერნატიული ინტერპრეტაციებს გათავისებას.

ქართულ ლიტერატურათმცოდნეობაში ეს ტერმინი  გერმანისტმა რევაზ ყარალაშვილმა შემოიღო.  მან მხატვრული ნაწარმოების  შემდეგი კოდები  გამოყო: გამოსახვის საშუალებათა კოდი,  ჟანრული კოდი, კულტურის კოდი, გამოცდილების, ანუ ფსიქოლოგიური კოდი.  ამ კოდების გაშიფვრით მან  განიხილა ჰერმან ჰესეს შემოქმედება. ქართული ლიტერატურიდან კი ამ ხერხით ამოიკითხა ლეო ქიაჩელის ,,გვადი ბიგვას“ ქვეტექსტი.

,,დეკოდირების ხარაჩო“ სწორედ ამ ლიტერატურული თეორიის სასწავლო რესურს/მეთოდად  მოდიფიცირებულ სახეს წარმოადგენს. თუმცა, კოდები, მათი თანმიმდევრობა რამდენადმე შეცვლილია და გასაშიფრად დასმულია, ე.წ. კოდის მომხსნელი კითხვები.  მოსწავლეებს ვთავაზობ უნივერსალურ ,,დეკოდირების ხარაჩოს“:

ამ მოდელის გამოყენებით მოსწავლეებს შეუძლიათ თანმიმდევრულად და სრულყოფილად განიხილონ  მხატვრული ტექსტი. ამასთანავე, ამ პროცესში აუცილებელ ფიგურად აღიქვამენ თავს. მცირედი მოდიფიცირებით  მსგავსი ხარაჩო მოსწავლეებს  სხვა მრავალფეროვანი ჟანრის ტექსტების განხილვაშიც დაეხმარება.

აქტივობათა თანმიმდევრობა:

აქტივობა  I. მეთოდ-რესურსის პირველი მიწოდება

 მასწავლებელი კლასს  გონებრივი იერიშის მეშვეობით სთავაზობს ორ სიტყვას ტექსტი, კოდი. სთხოვს მათ, გამოთქვან ვარაუდები ამ სიტყვების ირგვლივ. ტექსტი, კოდი   სათქმელი, საიდუმლო, ქვეტექსტი, გამოცანა, მიღებული სიტყვებით კი ჩამოაყალიბონ მოსაზრებები:

აქტივობა II. ვარაუდები და მოლოდინები

• ,,ნაწარმოებით ავტორი ცდილობს გვითხრას თავისი მოსაზრება მისთვის მნიშვნელოვანზე”.
• ,,წიგნებს აქვთ საიდუმლო, რომელიც ჩვენ უნდა ამოვიცნოთ“.
• ,,თუ კოდს ამოვიცნობთ, გამოცდილებას მივიღებთ“.
• ,,ყველა ტექსტს აქვს კოდები, რომელიც მკითხველმა უნდა გაშიფროს“.

ამგვარი აქტივობით მოსწავლეების უშუალო ჩართულობით განისაზღვრება რესურის არსი და მიზანდასახულობა.

აქტივობა III. მასწავლებელი კლასს ჰყოფს ჯგუფებად ან წყვილებად (თუ მცირერიცხოვანი კლასია) და თითოეულ ჯგუფს/წყვილს სთხოვს, ,,დეკოდირების ხარაჩოს“ დახმარებით დასვან კონკრეტული კითხვები განსახილველი ტექსტის ირგვლივ.

აქტივობა IV. ჯგუფებიდან ან წყვილებიდან  პრეზენტატორები მასწავლებლის ფასილიტატორობით ახარისხებენ თითოეული ჯგუფიდან დასმულ  კითხვებს. (ადგენენ თანმიმდევრობას და თავს იზღვევენ ერთი და იმავე შინაარსის კითხვების განმეორებისგან).

აქტივობა V. ჯგუფები/წყვილები იწყებენ მუშაობას   ერთობლივად  შეჯერებულ-შეთანხმებულ კითხვებზე  პასუხების მოსაძიებლად. კითხვითი მოდალობებიდან ინფორმაცია გადააქვთ თხრობით კონსტრუქციებში და მიღებული პასუხებით ახდენენ ანალიტიკური ესეის კონსტრუირებას.

მიხეილ  ჯავახიშვილი ,,ეშმაკის ქვა” ( მე-8 კლასი  პროგრამული  ტექსტი)

მისაღწევი შედეგი:  8. 5   მოსწავლეს შეუძლია გაიაზროს, გააანალიზოს და შეაფასოს ტექსტები (მხატვრული და არამხატვრული), რომლებიც შეიცავს გარკვეულ თვალსაზრისს ან მსჯელობას კონკრეტულ საკითხზე

შედეგის ინდიკატორები:

• აანალიზებს და კონკრეტული ნიშნის მიხედვით სისტემურად ახდენს ტექსტში მოცემული ინფორმაციის კლასიფიკაცია-კატეგორიზაციას;
• ამოიცნობს და განსაზღვრავს პრობლემურ საკითხებს წაკითხულ ტექსტში;
• არკვევს ტექსტში დასმული პრობლემის გამომწვევ მიზეზებს;
• საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით (მაგ. ადრე წაკითხული ტექსტები, ნანახი ფილმები და ა.შ.) განიხილავს ტექსტში წამოჭრილ საკვანძო საკითხს;
• პოულობს მსგავსებებსა და განსხვავებებს სხვადასხვა ავტორის მიერ შექმნილ ისეთ ტექსტებში, რომლებიც შეიცავს ერთსა და იმავე ან მსგავს პრობლემას;
• გაიხსენებს და საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად იყენებს ტექსტში წამოჭრილი პრობლემის თაობაზე გამოთქმულ განსხვავებულ მოსაზრებებს;
• გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას ტექსტში ასახული ზნეობრივ-ეთიკური პრობლემების მიმართ.

მისაღწევი შედეგი:  8.10  მოსწავლეს შეუძლია წერილობით გადმოსცეს საკუთარი თვალსაზრისი, იმსჯელოს კონკრეტულ საკითხზე სათანადო არგუმენტების მოხმობით.

შედეგის ინდიკატორები:

გამოხატავს და წერილობით აყალიბებს პირად განცდებსა და განწყობაზე დამყარებულ შთაბეჭდილებას;

• ცხოვრებისეულ და ლიტერატურულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით აყალიბებს საკუთარ შეხედულებას კონკრეტულ პრობლემურ საკითხთან დაკავშირებით.

ირაკლი ლომოური ,, შემთხვევა” ( მე-12 კლასის საკითხავი ტექსტი)

XII.5. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა ეპოქის, ქვეყნისა და კულტურის ტექსტების გაანალიზება მათში ასახული ინფორმაციის, თემების, იდეებისა და პრობლემატიკის თვალსაზრისით

შედეგის ინდიკატორები:

ახასიათებს ნაწარმოებში აღწერილ ადგილს, დროს, კულტურულ-სოციალურ გარემოს;

• მსჯელობს, სად გამოვლინდა ნაწარმოებში კონკრეტული ეპოქის ფასეულობები და ღირებულებები;
• მსჯელობს ავტორის/პერსონაჟის ფასეულობებსა და შეხედულებებზე, რომელთაც ისინი ავლენენ ტექსტში განვითარებულ კონფლიქტთან მიმართებაში;
• აანალიზებს ავტორის/პერსონაჟის დამოკიდებულებას კონკრეტული ისტორიული ეპოქის ფასეულობების მიმართ;
• იზიარებს / არ იზიარებს ნაწარმოების პერსონაჟის ან ავტორის შეხედულებებს; გამოხატავს  საკუთარ დამოკიდებულებას და სათანადო არგუმენტაციით იცავს მას;
• კითხულობს სხვადასხვა ეპოქის, კულტურული კონტექსტისა და პრობლემების ამსახველ ტექსტებს და მსჯელობს მათ მსგავსება-განსხვავებაზე;
• განიხილავს კონკრეტული ეპოქისთვის დამახასიათებელ თემებს, იდეებსა და პრობლემებს სხვადასხვა ნაწარმოებში და აფასებს არა მხოლოდ იმ ეპოქისთვის დამახასიათებელი ღირებულებებისა და ფასეულობების კონტექსტში, არამედ თანამედროვე პოზიციიდანაც;
• მხატვრული ტექსტიდან ამოარჩევს დეტალებს, რომლებშიც, მისი აზრით, ყველაზე უკეთ აისახება კონკრეტული ეპოქა, კულტურული კონტექსტი და ა.შ.;
• აანალიზებს და იკვლევს მსგავს ან ერთნაირ პრობლემას სხვადასხვა ქვეყნისა და კულტურის ტექსტებში (მაგალითად, ცხოვრების საზრისის პრობლემას ქართულ და საზღვარგარეთულ ლიტერატურაში);
• კითხულობს სხვადასხვა კულტურულ კონტექსტში შექმნილ ლიტერატურულ ნაწარმოებებს და აანალიზებს მათში დასმულ მსგავს პრობლემატიკას;

XII.7. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს კულტურული, სოციალური და ისტორიული ფასეულობების გავლენა ტექსტსა და მის ინტერპრეტაციაზე.

ტექსტში ასახული პრობლემის ინტერპრეტაციისას ითვალისწინებს კონკრეტული ეპოქის თავისებურებებს (კულტურულ, ისტორიულ, ფსიქოლოგიურ ასპექტებს);

• გამოთქვამს ვარაუდს, თუ როგორ შეიცვლებოდა კონკრეტული ტექსტი, სხვა სოციალური, კულტურული ან ისტორიული კონტექსტის ამსახველი რომ ყოფილიყო იგი;
• ამოიცნობს და ახსნის ტექსტში იმ უნივერსალური სიმბოლოების მნიშვნელობას, რომლებიც დამახასიათებელია გარკვეული ისტორიული პერიოდისა და კულტურისათვის;

ახსნის, თუ როგორ შეიძლება შეცვალოს მკითხველის ინტერპრეტაცია სოციალური, ისტორიული და კულტურული გარემოს ცვლილებამ.

როგორც ვხედავთ, შემოთავაზებული მეთოდ-რესურსი საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს ნებისმიერი სახის ესეის კონსტრუირებაში დაეხმარება. მე-12 კლასის სტანდარტი სრულად ითვალისწინებს ამგვარ მიდგომას. საბაზო საფეხურის მოსწავლეებისთვის კი ასაკობრივი თავისებურებებისა და ფონური ცოდნის გათვალისწინებით ხდება.

ამ მეთოდით მუშაობისას მოსწავლეებისთვის შეფასების კრიტერიუმებიც განსაზვღვრულია.  ის ობიექტური და ვალიდურია. თითოეული მათგანი თვალნათლივ ხედავს, რა კითხვებს უნდა უპასუხოს მისმა წერილობითმა ნაშრომმა. თითოეული კოდის გაშიფვრას შესაბამისი ქულა ენიჭება.

ამდენად, მთავარია, მოსწავლემ აღიქვას ტექსტი, როგორც ნაწარმოები, როგორც პირადად მისთვის განკუთვნილი სათქმელი და შეეცადოს ნაწარმოების კოდების გაშიფვრას.

,,ხელოვნებას მაშინ აქვს ყველაზე დიდი ძალაუფლება, როდესაც ის ჩვეულებრივ ადამიანს უკავშირდება“ (აი ვეივეი, ჩინელი ხელოვანი). მართლაც, მოსწავლეთა  მოტივაციის შესანარჩუნებლად  აუცილებელია, სასწავლო თუ  ტექსტის ანალიზის პროცესში მათ მნიშვნელოვან ფიგურად იგრძნონ თავი. რა თქმა უნდა, ყოველი ნაწარმოები განუმეორებელია და ზოგჯერ ვერავითარი წინასწარ მომზადებული სქემით ვერ განიხილება.

მოსწავლეებს თავს არ უნდა მოვახვიოთ ჩვენი საგანი, არ უნდა ვეცადოთ ისინი   ლინგვისტებად ან ლიტერატურათმცოდნეებად ვაქციოთ. ამგვარი მცდელობები საფუძველშივე ფუჭია. არც ამ მეთოდით უნდა ვაიძულოთ, ე.წ. ,,სისტემური განხილვები“ მოაწყონ. უბრალოდ, აღვიქვათ ისინი ინდივიდულური თავსებურებების მატარებელ პიროვნებებად. ავასხათ მათ აზროვნების იარაღი და თავისუფალი მკითხველის სასწაული ვაგრძნობინოთ. ლიტერატურაც სხვა არაფერია, თუ არა თავისუფლება, ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1..რევაზ ყარალაშვილი, ,,წიგნი და მკითხველი“თბ.: 1977

2. თამარ ტალიშვილი, ტექსტის გაგების სტრატეგიები- მეთოდის შესახებ https://semioticsjournal.wordpress.com/2010/09/21/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0-%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98-_-%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98/
3. ნინო ლომიძე, პროზაული მხატვრული ტექსტის ანალიზი https://edu.aris.ge/news/prozauli-mxatvruli-teqstis-analizi-metodis-shesaxeb.html