რამდენიმე წლის წინ თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში საინტერესო და საყურადღებო შემთხვევის უნებლიე მოწმე გავხდი. პედაგოგთან შესახვედრად მოსულმა მოსწავლის მშობელმა, მას შემდეგ, რაც შვილის საკლასო ოთახიდან უცნაური ხმაური შემოესმა, კარი შეაღო და, ნანახით გაოგნებულმა, ამის თქმაღა მოახერხა: „თავად რომ არ შევსწრებოდი და სხვას ეთქვა თქვენი შვილი კლასში ასე იქცევაო, არ დავიჯერებდი და საყვედურსაც არ დავიშურებდი ამ ადამიანის მიმართ. ნუთუ შეიძლებაб ჩემი შვილი ასე იქცეოდეს და ასეთ სიტყვებს ხმარობდეს თანატოლთან ურთიერთობისას?“ – გაოცებას ვერ მალავდა შვილის ქცევით შეწუხებული დედა. თავისი წესიერი, ზრდილობიანი, სანიმუშო მეშვიდეკლასელი ბიჭუნა მას ასეთი არასოდეს ენახა.
ის ფაქტი, რომ ჯგუფი თავისებურ გავლენას (დადებითს ან უარყოფითს) ახდენს ადამიანზე, საკამათო არ არის. გარდამავალ ასაკში ეს გავლენა განსაკუთრებით ძლიერია. ვფიქრობ, ამით აიხსნება, რომ კლასის შეცვლა და თანატოლთა სხვა ჯგუფში მოხვედრა მოზარდის ხასიათს და ქცევას იმდენად ცვლის, რომ მისი ცნობა ხშირად შეუძლებელიც კი ხდება და მშობლები საგონებელში ვარდებიან. მოზარდის ქცევა, მისი გადაწყვეტილებები უმეტესად განპირობებულია არა მისი შინაგანი „მე“-თი, მისი ღირებულებებით, პრინციპებით, რომელთა ჩამოყალიბებაზეც მშობლები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ, არამედ თანატოლთა იმ ჯგუფით, რომელთანაც მას ყოველდღიურად უწევს ურთიერთობა და რომელიც სერიოზულ გავლენას და ზეწოლასაც კი შეიძლება ახდენდეს მასზე. საინტერესოა, რომ ბევრი მოზარდი ხანდახან ვერც კი აცნობიერებს ამ გავლენას და დარწმუნებულია, რომ თავისი პრინციპების ერთგულია.
როგორ შეიძლება წარიმართოს მოზარდის განვითარება და შეიცვალოს მისი პიროვნული თვისებები, თუ მან ვერ შეძლო თანატოლთა გავლენის გაცნობიერება და დიდხანს დარჩა ამ გავლენის ქვეშ?
როდესაც მოზარდი დიდხანს განიცდის ჯგუფის უარყოფით გავლენას, მის ქცევაში ვლინდება ის, რაც დამახასიათებელია მოცემული ჯგუფისთვის და იჩქმალება მისი ინდივიდუალობა.
ასეთი მოზარდებისთვის დამახასიათებელია გადაჭარბებული ემოციურობა; მათ უჭირთ საკუთარი გრძნობების, ემოციებისა და ქცევის მართვა. თანატოლები ადვილად ახერხებენ მათ განაწყენებას, გაბრაზებას, წონასწორობიდან გამოყვანას.
თანატოლთა ჯგუფის მუდმივი ზეწოლის შედეგად მოზარდს უქვეითდება თვითცნობიერებისა და თვითკონტროლის დონე, საკუთარი შინაგანი „მე“-ს, საკუთარი სამყაროს შეგრძნების უნარი.
თანატოლთა ჯგუფის უარყოფითი გავლენა განსაკუთრებით აზარალებს ნიჭიერ ბავშვებს. ადამიანებს არ უყვართ მათგან ძლიერ განსხვავებული პიროვნებები, განსაკუთრებით – თუ მათი მოდრეკა და მათთვის საკუთარი შეხედულებების თავს მოხვევა უჭირთ. ამ შემთხვევაში ჯგუფმა შესაძლოა წაშალოს, ჩაკლას მოზარდის შემოქმედებითი პოტენციალი, უკიდურეს შემთხვევაში, შეაფერხოს მისი განვითარება. ნიჭიერი ადამიანის ორიგინალურ იდეებს ხშირად უარყოფს საზოგადოება, იმიტომ, რომ უმრავლესობას მისი არ ესმის. უფრო მეტიც: ასეთი პიროვნება არცთუ იშვიათად იმყოფება ძლიერი ფსიქოლოგიური წნეხის ქვეშ, რაც, თავის მხრივ, თრგუნავს მის განვითარებას.
თანატოლთა ჯგუფის ზეწოლა შესაძლოა შფოთვისა და პიროვნებათაშორისი კონფლიქტების მიზეზადაც იქცეს.
ასეთი მოზარდი, როგორც წესი, ყურადღების ამახვილებს არა საკუთარ ქცევაზე, არამედ იმაზე, რა ხდება მის გარშემო; გამოირჩევა იმპულსურობით, გარეგანი ზემოქმედებისადმი მომატებული მგრძნობელობით; უქვეითდება ინტერესი გარშემო მყოფთა შეფასებების მიმართ; ნაკლებად ამჟღავნებს საკუთარი ქცევის შეფასებისა და საქმიანობის გონივრულად დაგეგმვის უნარს.
ჯგუფი შეიძლება დადებით გავლენასაც ახდენდეს მოზარდზე, რაც თავს იჩენს იმით, რომ:
* ჯგუფის წევრების მხრივ აღიარებისა და თანადგომის შემთხვევაში მოზარდი შეძლებს საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოვლენას და დაიკმაყოფილებს თვითრეალიზაციის მოთხოვნილებას;
* თუ ჯგუფის წევრები მხარს უჭერენ მოზარდის ამა თუ იმ წამოწყებას, არ შეიძლება, ამან არ გაამხნეოს და საკუთარი ძალების რწმენა არ გაუძლიეროს მას, რაც დადებითად აისახება სწავლაზე, თვითშეფასების ფორმირებაზე და, რაც მთავარია, პიროვნულ ჩამოყალიბებაზე.
ამრიგად, თანატოლთა ჯგუფის გავლენა მოზარდზე უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ ის, თუ როგორი იქნება ეს გავლენა, დამოკიდებულია ჯგუფში დამკვიდრებულ ღირებულებებსა და ჯგუფის წევრთა ურთიერთდამოკიდებულებზე. ვინაიდან უკვე ჩამოყალიბებულის შეცვლა ხშირად შეუძლებელია, კარგი იქნება, თუ პირველი კლასიდანვე ვიზრუნებთ მოსწავლეთა ჯგუფებში ჯანსაღი ფსიქოლოგიური კლიმატის შექმნასა და ბავშვებს შორის კეთილგანწყობილი ურთიერთდამოკიდებულების ფორმირებაზე. მაქსიმალურად ვეცადოთ, თავიდან ავიცილოთ ბავშვის დაპირისპირება თანატოლთა ჯგუფთან. გავითვალისწინოთ, რომ თუ მოზარდს, განსაკუთრებით – გარდამავალ ასაკში, დავაყენებთ არჩევანის წინაშე, ჩვენ დაგვიჭიროს მხარი თუ თანატოლებს, ის აუცილებლად თანატოლებს აირჩევს, მაშინაც კი, თუ გულში ჩვენს პოზიციას იზიარებს. თანატოლთა კეთილგანწყობის დაკარგვას მას ჩვენი მომდურება ურჩევნია – წინააღმდეგ შემთხვევაში ჯგუფში მისი მდგომარეობა გაუსაძლისი გახდება.
