გასულ წელს საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიამ კიდევ ერთი კარგი წიგნის წაკითხვის საშუალება მისცა იმ მკითხველს, რომელსაც, ჩემი არ იყოს, დასავიწყებლად განწირულ ისტორიებში ქექვა უყვარს. „კალენდულა და ლურჯი ღილი. თბილისის გერმანული ბაღის ისტორია“ – სათაურის წაკითხვისთანავე გადავწყვიტე, რომ სხვა წიგნები ცოტა ხნით გვერდზე უნდა გადამედო და ეს უნდა წამეკითხა. მერე სარჩევი ვნახე, ავტორების სახელები და გვარები: ნინო ლეჟავა, ანა კორძაია-სამადაშვილი, ანა მარგველაშვილი, ნინო ბექიშვილი, მაშო სამადაშვილი, ბიძინა რამიშვილი. ის წიგნიც გამახსენდა, რომელზეც შარშან დავწერე – „თქმული და უთქმელი ისტორიები. გერმანელები საქართველოში“. მისმა ავტორმა, თამთა მელაშვილმა უდავოდ დიდი საქმე გააკეთა ამ ზეპირი ისტორიების შეკრებითა და წარსულის თავისებური რეკონსტრუქციით.
საბჭოთა კავშირის არსებობის ბოლო ათწლეული ჩემი მოსწავლეობის წლებს დაემთხვა. შესაძლოა იდეოლოგიური ზეწოლა ზოგ სასწავლო დაწესებულებაში ისე შემაწუხებლად აღარ იგრძნობოდა, შესაძლოა უბრალოდ აბსურდად აღვიქვამდით საბჭოთა საგანმანათლებლო სისტემის იმპერატივებს და ცოტა წამოზრდილები დიდად აღარც ვემორჩილებოდით, მაგრამ პირველი სიტყვა, რაც სკოლის გახსენებისას ისევ და ისევ მომდის თავში, ციხეა. სკოლა – ციხე – ამ ასოციაციას ვერაფერს ვუხერხებ.
ეს წიგნი, „კალენდულა და ლურჯი ღილი“ გვეუბნება, რომ საბჭოთა ეპოქის ბოლო ათწეულებში (თუმცა ტრადიცია უფრო ადრე იწყება) თბილისელ მშობელთა ნაწილმა ერთგვარ გამოსავალს მიაგნო: ენის შესასწავლად და განსხვავებულ კულტურასთან საზიარებლად შვილების არაფორმალურ გერმანულ ბაღებში მიბარება დაიწყო. ამგვარ ბაღებს ტანტეები უძღვებოდნენ, რომელთა სასწავლო თუ აღმზრდელობითი მეთოდებიც არსებითად განსხვავდებოდა იმისგან, რაც საბჭოთა საბავშვო ბაღებში დაგხვდებოდათ. ბავშვები ენას თამაშით სწავლობდნენ, ბუნებრივად, დაუძაბავად – სიმღერებით, ზღაპრებით, სახალისო წარმოდგენებით…
„ქვეყანაში, სადაც უცხოელებთან კონტაქტი, პრაქტიკულად, უკიდურესად შეზღუდული იყო და ამის შესაძლებობა მხოლოდ რჩეულ მეცნიერებს, პარტიულ და იდეოლოგიურ სტრუქტურებში მომსახურე ან უშიროების ორგანოებთან მოთანამშრომლე პირებს ჰქონდათ, უცხო ენის მატარებელ ადამიანებთან სწავლა განსაკუთრებული პრივილეგია იყო. უცხო ენის ცოდნა იდეოლოგიური ველიდან გაღწევის შესაძლებლობას იძლეოდა და ასე გამოდის, რომ ტანტეების ადრეულ ასაკში ენის „ავტომატური“ შესწავლის მეთოდიკა უნებლიეთ საბჭოთა განათლების პოლიტიკას ეწინააღმდეგებოდა“, – წერს ამ წიგნის იდეის ავტორი, იურისტი, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს დირექტორი ნინო ლეჟავა პირველივე წერილში „ტანტეების მოსაგონრად“.
ცხადია, გაუმართლათ მათ, ვინც ცხოვრების პირველივე წლებში ასეთი გამოცდილება მიიღეს. წიგნში შესული მოგონებების კითხვა მთელი სიამოვნებაა. ყოფილი ბაღელები ჰყვებიან იმ მომნუსხველ ატმოსფეროზე, რომელსაც ეს გერმანელი თუ ნახევრად გერმანელი ქალები ქმნიდნენ, იხსენებენ მათ პირად ნივთებს, სამკაულებს, ვარცხნილობას, რჩევებს, ჩვევებს, საყვარელ გამოთქმებს, მათგან გაგონილ ამბებს, სხვადასხვა თამაშს, სხვადასხვა დროს საჩუქრად მიღებულ ღია ბარათებსა თუ კოწახურის კანფეტებს… ტანტეებს არც ზედმეტი შექება სცოდნიათ და არც უზომოდ გაბრაზება. გაკვეთილზე მისულ პატარა მოსწავლეებს მათთან სითბო და წესრიგი ხვდებოდათ, გერმანულ ენასთან ერთად კი უამრავ ისეთ რამეს სწავლობდნენ, რასაც სხვაგან ვერსად ისწავლიდნენ. ამიტომ იყო, რომ გერმანულ ბაღში წასვლა ყველას უხაროდა – იცოდნენ, ამ პატარა სამოთხეში მხოლოდ სიხარული ელოდათ.
მოგონებების კითხვისას არაერთხელ გადავაწყდი ისეთ აბზაცებს, ამოწერა და სხვებისთვის გაზიარება რომ მომინდა. ბევრი რამ ამ ქალების პედაგოგიური პრაქტიკიდან დღესაც საგულისხმოდ მოჩანს – უპირობოდ მისაღებად თუ არა, გასათვალისწინებლად მაინც. მართალია, ტანტეებს პროფესიული პედაგოგიური განათლება არ მიუღიათ, მაგრამ მათ დიდი ტრადიცია უმაგრებდა ზურგს. ყოფილი მოსწავლეების მონათხრობი გვარწმუნებს, რამდენად სწორი იყო ეს აღმზრდელობითი მეთოდები, არაფორმალურ ბაღებში ენის თამაშ-თამაშით სწავლების მათეული პრაქტიკა.
ერთ-ერთი მოსწავლის, ნინო გოგიტიძის დედის მოგონება ტანტე ლანდაზე: „არასდროს აცდენდა. თუ არ მოვიდოდა, უნდა ჩაგეთვალათ, რომ მოკვდა. ოღონდ არ გაეცდინა, გზა რომ მოლიპული იყო, ფეხსაცმელზე წინდას იცვამდა და ისე მოდიოდა. ძალიან ყურადღებიანი იყო. იცოდა, რით სუნთქავდნენ ბავშვები“.
და ბოლოს, მოგონება, რომელმაც ყველაზე მკაფიოდ დამანახა სრულიად უცხო ქალის სახე: „თუ ეტყოდი, რომ თავი გტკივა, კალთაში გისვამდა და გეფერებოდა. მე ამას ძალიან ხშირად ვეუბნებოდი. რა თქმა უნდა, ვიტყუებოდი, მაგრამ ძალიან მინდოდა, რომ მომფერებოდა. ისიც ხვდებოდა, რაშიც იყო საქმე, მაგრამ უარი არასოდეს უთქვამს. ვეჯექი კალთაში და თავზე მეფერებოდა“. ეს მოგონება მარიამ აბრამიშვილისაა.
„კალენდულა და ლურჯი ღილი. თბილისის გერმანული ბაღის ისტორია“. დაიმახსოვრეთ.
