(საავტორო ზღაპრების სერიიდან)
რამდენიმე წერილი ზღაპრებს მინდა დავუთმო…
თუ ვინმეს ხასიათი წაუხდა ან სკეპტიკური ღიმილი მოვგვარე, აქვე გავაფრთხილებ, რომ ზღაპარი სულაც არ ნიშნავს მხოლოდ პატარებისთვის შექმნილ ამბავს, ზღაპარი ნებისმიერ ასაკში აქტუალურია! როგორ გგონიათ, ბავშვები ვერ ხვდებიან ფასკუნჯი, მფრინავი ქოშები ან უჩინმაჩინის ქუდი რომ არ არსებობს? რა თქმა უნდა ხვდებიან, მაგრამ ეს ხელს არ უშლით ზღაპრების სწორად აღქმაში. ახსნა, როგორც წესი, იმ უფროსებს სჭირდებათ, მეცნიერულად დაუდასტურებელი ფაქტების დაჯერება რომ უჭირთ.
ანდერსენი ზღაპარს იმ ოქროს უწოდებდა, ბავშვის თვალებში რომ ბრწყინავს. პრაგმატული ადამიანებისთვის კი ოფიციალური განმარტებები გამოიგონეს, რომელთა მიხედვით „ზღაპარი ფოლკლორული ჟანრის ჯადოსნური, ავანტიურული ან ყოფითი ხასიათის პროზაული ნაწარმიოებია.“ კლასიფიკაციის მკაცრი სისტემა კი ამ „პროზაულ ნაწარმოებებს“ ფოლკლორულ და ლიტერატურულ ზღაპარებად ყოფს.
ამ წერილში სწორედ ლიტერატურულ ანუ საავტორო ზღაპრებზე მინდა გესაუბროთ. და რადგან განმარტებებს გვერდი ვერ ავუარე, დავამატებ, რომ საავტორო ზღაპრებს ხშირად „ჯადოსნურ ზღაპრებსაც“ უწოდებენ. გურამ პეტრიაშვილის „პატარა ქალაქის ზღაპრები“ კი, განმარტების თანახმად თუ მის გარეშე, ნამდვილად ჯადოსნურია!
არც თუ პატარა ქალაქი
ამ ულამაზეს წიგნში ავტორმა ულამაზესი ქალაქი ააშენა. ქალაქი, რომელიც ერთდროულად ზღაპრულიცაა და ჩვეულებრივიც, ახლობელიც და იდუმალიც, აქ ნამდვილი სიყვარულით უყვართ თეატრი, მზისკენ მიფრინავენ ყვავილები, შუქები დადიან ღამით ქუჩებში, კეთილ საქმეებს სჩადიან და იხარჯებიან ადამიანები. ქალაქი ხან ცისარტყელაზე მოცეკვავე თეთრსულელას მოლოდინითაა სავსეა, ხან – ვარდების სურნელითა და ბულბულების გალობით. ზოგჯერ ადამიანებს ჩემოდნების სიყვარყულის სენი შეიპყრობს ან სიზმარში შადრევნების ნახვის სურვილი. ისეთებსაც იხილავთ, „მიმნდობ, ცადმაცქერალ და ცისფიქრიან“ კაცს დოყლაპიად რომ მიიჩნევენ. ზოგს კი მთელი გულით სჯერა, „თუ სხვის სიზმარში დაბადებულ ყვავილს შენს სიზმარში გადარგავ და მოუვლი, მაშინ მზის სინათლეზეც იცოცხლებს იგი, აღარ გაქრება და მუდამ შენთან იქნება.“ შეხვდებით პიანინოს კლავიშებზე აფარფატებულ პეპლებს, ყირამალა მოსიარულე, ქარების დამმორჩილებელ, წვიმაზე შეყვარებულ თუ მანათობელ კაცებს, მექუდეს, მხოლოდ პირველ ქუდს რომ კერავს პატარებისთვის, მხიარულ მღებავს, ჩაფიქრებულ ბალერინას და უამრავ სევდიან თუ მხიარულ, კეთილ თუ უჟმურ პერსონაჟს.
გურამ პეტრიაშვილი წლების განმავლობაში დაკვირვებით დაგროვილ გამოცდილებას ზღაპრული ხერხებით აწვდის პატარა მეგობრებს, ცდილობს ძალდატანების გარეშე, გვერდიდან დაანახვოს თავიანთი თავი, აგრძნობინოს კარგს ცუდისგან რა განასხვავებს.
„პირველი ზღაპარი“ თავმომწონე და ამაყ ყვავილებზეა, ერთმანეთს ხეირიანად რომ არ ესალმებიან და სარკეში დაეძებენ საკუთარ თავებს. სარკედ კი ცას თვლიან, ვარსკვლავები თავიანთი ანარეკლი ჰგონიათ, ზოგიერთი იმასაც იჩემებს, მთვარე ვარო. მხოლოდ ერთს დაანაღვლიანებს მეგობრების გაუთავებელი კამათი, მიხვდება, რომ თუ ერთმანეთს შეხედავენ, მხოლოდ მაშინ მიაგნებენ სიმართლეს.
ზღაპარი „მსახიობი“ ადმიანთა ფიქრების გამოცნობაზეა (ერთი შეხედვით სანატრელ და ამავდროულად საბედისწერო ნიჭზეა). თუ პატარა გოგონა გედებზე ოცნებობს, მსახიობი გედად იქცევა, თუ პატარა ბიჭუნა ლეკვს ინატრებს – ლეკვად. ასე გრძელდება მისი ცხოვრება, ის ხან ბეკეკეაა, ხან ბეღურა, ხან ფარშევანგი, ხან კნუტი … „საკუთარ თავს ქალაქს უნაწილებს!“ როგორ ახერხებს? ამას წიგნიდან შეიტყობთ და შესაძლოა თავადაც შეძლოთ საყვარელი ქალაქის „ოცნებაახდენილი ბავშვების ქალაქად“ გადაქცევა.
„ბეჰემოთი და სიზმარში“ ბეჰემოთის სიზმარი სულაც არ ჰგავს ცხადს ანუ იმ ტალახიან გუბეს, რომელშიც დღენიადაგ წევს… ბეჰემოთს არ ესმის სიზმრის არსი, თუმცა სურს შეიტყოს ვის მიჰყავს იგი ლამაზ ადგილებში და ვინ აბრუნებს უკან… ბეჰემოთი ჭეშმარიტებას ფრთხილად, მორიდებით დაეძებს და მიჰყვება… ბეჰემოთ ფიზიკის ყველა კანონს არღვევს, სამაგიეროდ ზღაპრის ყველა მოთხოვნას აკმაყოფილებს და წარმოუდგენლად მსუბუქი და ჰაეროვანი ხდება… ამ ზღაპარში არაერთ დასაფიქრებელ ფრაზას ამოიკითხავთ. მე მხოლოდ ერთს გაგიმხელთ: „სიზმრის მხედველი კაცი და ბეჰემოთი უფრო ჰგავს ერთმანეთს, ვიდრე ორი კაცი, რომელთაგან ერთი ხედავს სიზმარს, მეორე ვერ…“
„პიკო და ოლიკო“ ანიმაციური ფილმივით იწყება: განთიადისას ოკეანის ზედაპირიდან ორი დიიდი შადრევანი ავარდაება, ცოტა ხანში მათ შორის ერთი პატარაც ამოჰყოფს თავს (ანუ პატარა ვეშაპი დაიბადება). „ვეშაპი ისეთი სიტყვაა, რომ გინდა პატარა ვეშაპი თქვი, გინდა პაწია ვეშაპი, მაინც რაღაც დიდი და ტლანქი დაგიდგება თვალწინ.“ თუმცა ბეჰემოთის მსგავსად გაფრენას ისიც მოახერხებს, მეგობარ ოლიკოს გაიჩენს, მურაბას დააგემოვნებს, ხალიჩისგან შეკერილ კაბას და ბავშვების შერქმეულ სახელ პიკოსაც მოიხდენს, დღის ბოლოს კი ერთი ბაღის აუზში დაბინავდება და შადრევანის მაგივრობას გასწევს. მაგრამ!.. მაგრამ მოვა უჟმური და დასჩხავლებს: ვის გაუგონია ვეშაპის ფრენაო!.. ასე „დაასრულებს“ ზღაპარსუჟმური და უზომოდ გაბედნიერდება, ამდენი ხალხის ერთად დაღონებას რომ მოახერხებს!
უჟმური და სიზმრისვერმხედველი კაცი ალბათ ზღაპრის მიღმაც ბევრი შეგვხვედრია („უჟმურებს რა დალევსო,“ – შეგვახსენებს კიდეც ავტორი). როგორ ფიქრობთ, დაფიქრდებიან თავიანთ საქციელზე პატარა ქალაქში მოგზაურობის შემდეგ?.. იქნებ, ზღაპრების წაკითხვით თავს სულაც არ იწუხებენ. მაშინ როგორ მოევლება საქმეს? ნუთუ სიცოცხლის ბოლომდე უგულისყუროდ დარჩებიან და ვერ მიხვდებიან „ქუჩაში ჩამოვარდნილი ლაყე კვერცხი ან პომიდორი მაინცდამაინც მათ და თან ყოველდღე რატომ ეცემათ თავზე!“ ნუთუ პეპელა მხოლოდ მაშინ დააინტერესებთ, როცა ფრთის ნაცვლად ერთლარიანი ექნება, „ორივე ლამაზფრთიანს“ კი აინუნშიც არ ჩააგდებენ?..
პასუხი მარტივია:
უსასრულოდ შენდება და ინგრევა, ინგრევა და შენდება პატარა ქლაქი: კაცი ნერგად იქცევა, ნერგი ნაყოფად, ნაყოფი მუსიკოსად, ინსტრუმენტად.. და ასე გრძელდება, რათა მუდამ იყოს დედამიწაზე მუსიკა და სევდანარევი ღიმილი… რათა არ გაუქრეთ ცად გაფრენის სურვილი ყვავილებს და მუდამ ახსოვდეთ, რა დააბარა მზემ პირველ პეპელას.. რათა ქალაქში მუდამ დადიოდეს კლოუნი, აკვირდებოდეს ადამიანებს და ცდილობდეს გაიგოს, ვინ რაზე ფიქრობს, რაზე ოცნებობს, ვის რა სტკივა, თვალებში უყურებდეს მათ და გულებში შეღწევას ცდილობდეს…
ზღაპრების ხმა და ფერები
არა მხოლოდ შინაარსით, ფირმითა და ჟრერადობითაც გამორჩეულია „პატარა ქალაქის ზღაპრები.“ გურამ პეტრიაშილის ხატოვანი და მელოდიური ენა ამბებს დამატებით პიკანტურობას მატებს, თითქოს, ჩვენს თვალწინ პოეზიად იქცევა პროზა (კიდევ ერთი ჯადოსნობა), ლექსივით იკითხება პასაჟები:
„ერთ დროს თეთრი იყო ყველა ჩიტი და მაშინ მათ ფრენა უყვარდათ ძალიან. ჩიტებს ახლაც უყვართ ფრენა, მაგრამ ის სიყვარული სხვა იყო. ყველა თავისებურად ფრენდა, ადამიანებს ყველას თავისი ჩიტი ჰყავდა ამორჩეული. და ისე უყვარდათ, დაფიცება რომ უნდოდა ვინმეს ვინმესი, შენი ჩიტის ფრენამო, ეუბნებოდა…
დაფრინავდნენ ჩიტრები მთელ დღეს. ცა იყო მათი სიცოცხლეც და სიკვდილიც, ცაში კვდებოდნენ ფრენისას. გარდაცვლილი ჩიტები მიწას რომ შეეხებოდნენ ქრებოდნენ და ჩიტის მაგიერ თეთრი ყვავილი ჩნდებოდა. შენი ყვავილის ნათებამო, ეუბნებოდნენ თავისი ჩიტის სიკვდილით დამწუხრებულ კაცს…“
თითოეული ზღაპარი საკუთარი მელოდიით გამოირჩევა, ხან მაჟორულ განწყობაზე გავყენებს, ხან მინორულზე და კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ ქალაქი ერთდროულად ჯადოსნურიცაა და ჩვეულებრივიც, ახლობელიც და იდუმალიც…
პატარა ქალაქის ზღაპრებს ფერების ჯადოქარიც ჰყავს. მხატვარ ნინო ჩაკვეტაძის ილუსტრაციები ისე ჰარმონიულად შეერწყა გურამ პეტრიაშვილის ამბებს, ზოგჯერ გვგონია, ნინოს ნახატების ალბომს ვათვალიერებთ თავიანთი „განმარტებებით,“ თითქოს, მხატვრის ფუნჯს მიჰყვებოდაო ავტორი. ალბათ დამეთანხმებით, რომ ილუსტრაცია ხშირად განსაზღვრავს ჩვენი წარმოსახული ზღაპრული სამყაროს გარეგნულ სახეს. ვფიქრობ, ჩვენი შვილები სწორედ ნინოს დახატული ფერწერული ტილოების მიხედვით გაითავისებენ და სამუდამოდ დაიმახსოვრებენ ჭაღარაშერეულ ბებია-ბაბუებს მაჯასთან ნაკეცებითა და თბილი მზერით, ხალისიან, მეოცნებე ბავშვებს, ღუნღულა ჩიტებს, მფრინვ ვეშაპს, სიზმრის მხედველ ბეჰემოთსა და პატარა ქალაქის ზღაპრების სხვა უამრავ გმირს.
