ისტორია გეოგრაფიაა დროში

„ისტორია გეოგრაფიაა დროში“.

ჟან ჟაკ ელიზე რეკლიუ, ფრანგი გეოგრაფი, სოციოლოგი, საზოგადო მოღვაწე

გეოგრაფიული ცოდნის მნიშვნელობა იზრდება, თუ ჩვენ ერთობას ისტორიასთან კავშირში განვიხილავთ. გეოგრაფიაში ისტორიული მიდგომა დიდი ხანია გამოიყენება. ის გვეხმარება ობიექტებისა და მოვლენების პირობებისა და მახასიათებლების იდენტიფიცირებაში, მათი ევოლუციის ეტაპების დადგენაში, მიმდინარე ვითარების ახსნასა და მომავალი განვითარების პროგნოზირებაში. მნიშვნელოვანია, რომ ისტორიული და გეოგრაფიული მასალის გამოყენება სკოლის გეოგრაფიის ჰუმანიტარული შინაარსის ზრდას უწყობს ხელს.

განათლების ჰუმანიზაცია განიხილება როგორც მოსწავლეთა განვითარება და მოიცავს ისტორიული და კულტურული ელემენტების წილის ზრდას. იგი დაკავშირებულია ღირებულების ორიენტაციებსა და გადაწყვეტილებებთან, ითვალისწინებს ადამიანის სულიერ არსს, ქმნის პიროვნების კულტურას.

პიროვნების განვითარება ხდება საგანმანათლებლო მასალის დაუფლებისას, თუმცა ცოდნის სხვადასხვა ელემენტის განვითარება არ არის ერთგვაროვანი.

ჰუმანიტარიზაციის პრინციპი არ გულისხმობს მხოლოდ ჰუმანიტარული საგნების წილის გაზრდას. განათლების ჰუმანიტარიზაცია ნიშნავს ნებისმიერ სასწავლო მასალაში ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობებისა და და პიროვნული ორიენტირების გამოვლენას.

ჰუმანიზაციის იდეა სრულად აისახება სკოლის გეოგრაფიის ნებისმიერ ეტაპზე.

ამ ტიპის განათლების რეალიზაციისთვის საჭიროა თანამედროვე ინოვაციური პედაგოგიური ტექნოლოგიების დანერგვა – განვითარებადი სწავლება, პრობლემური სწავლება, უწყვეტი სწავლება, ინტერაქციული სწავლება, პროგრამირებული სწავლება, სწავლება თამაშით, ინტეგრირებული სწავლება და სხვა.

ისტორიული პრინციპის რეალიზაციის წარმატება დიდწილად დამოკიდებულია საგნის შესწავლისას მისი როლის გაცნობაზე, მისი საგანმანათლებლო და განვითარების შესაძლებლობების შესახებ ცნობიერების ამაღლებაზე. ისტორიული და გეოგრაფიული ცოდნა, ტრადიციულად, განიხილება მხოლოდ შემეცნებითი შესაძლებლობების თვალსაზრისით. მათი განვითარებადი პოტენციალი გაურკვეველია, შესაბამისად, საკმარისად არ არის გამოყენებული. ამ პრობლემის გადაჭრის აუცილებლობა განსაზღვრავს შერჩეული თემის შესაბამისობას: “მოსწავლის დამოუკიდებელი აზროვნების ფორმირების ისტორიული და გეოგრაფიული მიდგომის გამოყენება”.

გთავაზობთ რამდენიმე თემას, რომლებშიც ისტორიულ-გეოგრაფიული ცოდნა შეიძლება გამოვიყენოთ არა მხოლოდ როგორც ეფექტური ინფორმაციული საშუალება, არამედ როგორც დამოუკიდებელი აზროვნების, ჰიპოთეზის ჩამოყალიბების, პროგნოზირების ინსტრუმენტი და შესაძლებლობა.

საქართველიოს გეოგრაფია

ისტორიულ-გეოგრაფიული ამოცანები ხუთ კატეგორიად იყოფა:

• ისტორიული და გეოგრაფიული შინაარსის შერჩევა მასწავლებლის მიერ შემოთავაზებული წყაროებიდან.
• სასწავლო მასალის დაჯგუფება მოცემული სქემის მიხედვით.
• შესწავლილი ობიექტებისა და მოვლენების შედარება ან შეფასება.
• პოზიციის დასაბუთება, დასკვნების გამოტანა და განზოგადება.
• გეოგრაფიული ობიექტებისა და მოვლენების განვითარების შეფასება და პროგნოზირება.

პრობლემაზე ორიენტირებულ განათლებას, რომელიც ორგანულად შეესაბამება ისტორიულ-გეოგრაფიულ პრობლემურ დავალებებს, დიდი წვლილი შეაქვს მოსწავლის დამოუკიდებელი აზროვნების ჩამოყალიბებაში. ამგვარი ამოცანების შემუშავება შესაძლებელია გეოგრაფიული მეცნიერების მეთოდების გამოყენებით: ახსნა-განმარტება, რეპროდუქციული, ნაწილობრივი კვლევა-ძიება, კვლევა. ყველა სახის პრობლემური ისტორიული და გეოგრაფიული დავალებები, რომლებიც მეთოდური რეკომენდაციების მიხედვით კლასიფიცირებულია ოთხ კატეგორიად:

• ამოცანები, რომლებიც დაფუძნებულია ეფექტიანი მიზეზშედეგობრივი კავშირის დამყარებაზე;
• ამოცანები, რომლებიც დაფუძნებულია სამეცნიერო ჰიპოთეზაზე;
• ამოცანები, რომლებიც მოითხოვს ურთიერთგაგების გააზრებას, მათთან მუშაობის შესაძლებლობას;
• ამოცანა–პარადოქსები.

სკოლაში ბავშვის პიროვნების ჩამოყალიბება ძირითადად ენობრივი კულტურის სისტემაში ხდება. თუმცა არსებობს სხვა ძლიერი ინფორმაციული სისტემები, რომლებიც უფრო მკაცრი, ემოციურად გაჯერებული და მოსწავლის განვითარების სიმბოლური საშუალებაა. ერთი ასეთი სისტემაა გეოგრაფიული თვალსაჩინოებები – გეოგრაფიული მოდელები.

პედაგოგიურ ლიტერატურაში მოდელირება გულისხმობს რაიმე მოვლენისა და პროცესის ამსახველი გამოსახულების შექმნას რეალობის გარკვეული მახასიათებლების აღსადგენად. გეოგრაფიული მოდელირებებია: ისტორიულ-გეოგრაფიული პროექტები, გეოგრაფიული აღწერები, თეორიები და ჰიპოთეზები, აეროკოსმოსური ფოტოები, ცხრილები, დიაგრამები.

გეოგრაფიული მოდელირების ყველაზე გავრცელებული ტიპი კარტოგრაფიული მოდელირებაა, რადგან ეს არის საუკეთესო გზა მოსწავლეთა ისტორიულ-გეოგრაფიული ცოდნის შესაფასებლად. როდესაც ისტორიულ-გეოგრაფიული მოვლენების კონტურული რუკის მოდელირებისას არა მხოლოდ მოსწავლეთა ცოდნის ფიქსაცია და შემოწმება ხდება, არამედ ამავე დროს ისინი სწავლობენ ცოდნის სხვადასხვა სიტუაციაში გამოყენებას, უყალიბდებათ შემოქმედებითი უნარები და გეოგრაფიული კულტურა.

გეოგრაფიის სწავლების პროცესში საგანმანათლებლო კარტოგრაფიული მოდელების გამოყენების მიზნისა და ხასიათის მიხედვით გამოირჩევა რამდენიმე ტიპი:

მარტივი მოდელი;

წარმოსახვითი მოდელი;

მოდელი-ინტერპრეტაცია;

მოდელი-კვლევა.

კარტოგრაფიული მოდელები

ახალი თემის შესწავლისას პროექტების გამოყენება დაეხმარება მოსწავლეებს საკითხის ისტორიულ-გეოგრაფიულ კონტექსტში გააზრებაში. პროექტებზე მუშაობისას მოსწავლეებმა შეიძლება გამოიყენონ შემდეგი ალგორითმი:

  მოსწავლის შემოქმედებითი აზროვნების განვითარების მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ტოპონიმიკა, რადგან სწორედ მასში აისახება გეოგრაფიული აღმოჩენების შედეგები, განსახლებისა და განვითარების პროცესი. ტოპონიმიკასთან მუშაობა სხვადასხვა ფორმით ხდება: კონკრეტული თემის შესწავლისას სახელების წარმოშობის შესახებ ანგარიშების მომზადება, ისტორიულ-გეოგრაფიული ვიქტორინები, გეოგრაფიული კარნახი (ტოპონიმიკის ცოდნის შემოწმება).

ამ გაკვეთილების მოსამზადებლად მოსწავლეები დამოუკიდებლად მოიძიებენ და დაამუშავებენ მასალას, გააანალიზებენ და შეაჯამებენ ინფორმაციას. მუშაობის ასეთი ფორმა მათთვის საინტერესოა, ამიტომ ის გამოიყენება გეოგრაფიის სხვადასხვა თემის შესწავლისას.

ამრიგად, ისტორიულ-გეოგრაფიული მიდგომების როლი მოსწავლეთა დამოუკიდებელი აზროვნების განვითარებაში ძალზე მნიშვნელოვანია. ხდება არა მხოლოდ კონკრეტული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების განვითარება, არამედ ეს გავლენას ახდენს შემეცნებითი ინტერესების, ინტელექტუალური უნარის, ფანტაზიის, შემოქმედებითი უნარებისა და დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაზე.