ემოციური რუკა და ფორმატული შეფასების რამდენიმე ასპექტი

ბიზნესის აქსიომა – „მომხმარებელი მგრძნობიარე ადამიანია“ – ყველაზე დიდ შესაძლებლობებს მაშინაც კი აჩენს, თუ მომხმარებელი იწყებს უკმაყოფილების გამოხატავს. უკმაყოფილება ემოციაა და, მარკეტინგისვე წესებით, სწორედ ემოცია განაპირობებს შემოსავლის ზრდას ან კლებას. ცნება „მყიდველის შავი ყუთი“ ბიზნესშიც  არსებობს და იგი მომხმარებელზე ზეგავლენის ყველა ფაქტორს აერთიანებს. ეს მოდელი განათლებაშიც რომ გადმოვიტანოთ, ვინძლო სწავლების მარკეტინგულმა იარაღმა ისე გაგვაძლიეროს, ზუსტად შევძლოთ „შავი ყუთის“ შიგთავსის ამოცნობა.

სწავლება საქმიანობაა, იგივე ბიზნესი. ჰოდა რატომ უნდა ეთქვას ამ ბიზნესში უარი ჰარვარდის ბიზნესის სკოლის მკვლევრების მიერ შეთავაზებულ ინსტრუმენტს – „მომხმარებელთა ემოციურ რუკას“ – მისი მეშვეობით ხომ იოლად გამოიცნობა და დგინდება ასპექტები, რომლებიც ნეგატიურ ემოციებს ასტიმულრებს?! მით უფრო, თუკი ცნობილია, როგორ წარმატებით იყენებენ ამ მექანიზმს მსოფლიოში ცნობილი დაწესებულებები მომხმარებელთა სრული ემოციური პროცესის აღსაწერად. მომხმარებლებს ეძლევათ დეტალური ინსტრუქცია, როგორ აღწერონ საკუთარი შეგრძნებები სხვადასხვა აქტივობების დროს. მიღებული შედეგებით ორგანიზაცია ადგენს ემოციურ რუკას, სადაც მკაფიოდ ჩანს მომსახურებაში ნეგატიური ემოციის გამომწვევი ასპექტები. რუკა მომსახურების გაწევისას ყველა რგოლის თანამშრომლის ერთგვარი სახელმძღვანელოა, ეს კი ასამმაგებს კმაყოფილ ადამიანთა რაოდენობას.

კვლევის გარეშე ძნელია ჩამოთვლა მთელი რიგი საკითხების ან აქტივობებისა, როდესაც ჩვენში მოსწავლეები ან თუნდაც მასწავლებლები (ამ შემთხვევაში მომხმარებლები) განსაკუთრებით სტრესულ გარემოში აღმოჩნდებიან. სკოლებში მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, საგულდაგულოდ ჩაკეტილი ფანჯრები, რომ იქიდან მოსწავლეები არ გადახტნენ და, შესაბამისად, უჟანგბადო საკლასო ოთახები, ზოგან უფასო სასმელი წყლის არარსებობა, უსუფთაობა, გაუგებარი და მიუღებელი წესები, მასწავლებლებთან დისტანციები, რეპეტიტორობის ინტიტუტის არსებობა,   შეფასებასთან დაკავშირებული ტრამვები, სოციალური უთანასწორობა (მაგალითად, ბევრი მოსწავლე ექსკურსიებსა თუ სხვადასხვა ღონისძიებაში ვერ ერთვება უსახსრობის გამო)… – როდის ღელავს მოსწავლე/მომხმარებელი ან როდის არის ყველაზე მეტად დაძაბული?! როდის და როგორ შეიძლება მათი განწყობების სასიკეთოდ შეცვლა?!

მოსწავლეთა ემოციური მარშრუტის დასადგენად მნიშვნელოვნად გვესახება არაფორმალური ჩანაწერის შექმნა. ჩატარებული კვლევების თანახმად, ადამიანებს ყოველთვის ახსოვთ უყურადღებობა და, მით უფრო, უგულებელყოფა. მათი თავიდან აცილება კი ხელმისაწვდომი გახდება, თუკი სკოლებში ფორმატული შეფასების ამ ფორმას დავნერგავთ. რუკის შედგენისას მნიშვნელოვანია, დაისვას სწორი შეკითხვები, ვთხოვოთ მოსწავლეს, მის მშობელს, გაგვიზიაროს ყველაზე უსიამოვნო გამოცდილება, რომელიც ჩვენს საქმიანობას უკავშირდება და გავიგოთ, როდის და რა გარემოებებში გაუჩნდა მას ნეგატიური ემოცია[1]. ვიკითხოთ, რა იქნებოდა ის ერთადერთი ცვლილება, რომელსაც განახორციელებდა ურთიერთობის გასაუმჯობესებლად. ამის შემდეგ აუცილებლად მიიჩნევა გატარება იმგვარი ზომებისა, როგორიც შეამსუბუქებს უარყოფითი ემოციის გამომწვევ ასპექტებს ჩვენს საქმიანობაში. მოსწავლეები ჩვენგან იდეალურობას სულაც არ მოითხოვენ. ისინი მოითხოვენ ჩვენს ყურადღებას მაშინ, როდესაც სჭირდებათ. ემოციური რუკა კი ყველაზე ზუსტად დაგვანახებს, როდის ვჭირდებით ყველაზე მეტად, რამდენად ერგება ჩვენ მიერ დასმული ამოცანა მათ შესაძლებლობებს, რამდენად კარგად ვფლობთ სასიკეთო მიდგომებს.

თევზი ბანანს ვერ მოკრეფს და ვერც სპილო გაწმენდს ფეხსაცმელს. თუმცა ანკესზე წამოცმული ჭიაყელა პირველისთვის შეიძლება სტიმულად ვაქციოთ, ხოლო მეორეს არენაზე ხორთუმით ფუნჯი დავაჭერინოთ და ავტოპორტრეტი ვახატვინოთ იმ ემოციის სანაცვლოდ, რასაც ჩვენგან ელის. მათი გრძნობებისა და სურვილების კარგი ცოდნა ჩვენს ხელში უნდა ვაქციოთ იმ ინსტრუმენტად,  რომელსაც მხოლოდ კეთილი მიზნებისთვის გამოვიყენებთ და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას შევუწყობთ ხელს.

სწორედ ამ მიდგომებზე დაყრდნობით შეიქმნა ფორმატული შეფასების ის სქემები, რომელსაც ჩვენი ევროპელი კოლეგები წარმატებულად იყენებენ სკოლებში:

ცხრილი 1: დაწყებითი სკოლის მოსწავლის თვითშეფასების ფორმა (ენგი და როუზი, 2012)

ამ მიდგომამ დაწყებით კლასებში გაამართლა, მოსწავლეებმა თავი დაფასებულად და სწავლაში ჩართულად იგრძნეს. შემდეგი ნიმუში პროფესიული კოლეჯიდან არის. ის გამოიყენეს სწავლის სირთულეების მქონე მოსწავლეებთან, რომლებმაც სტილისტის კურსი დაიწყეს.

ცხრილი 2: პროფესიული კოლეჯის სტუდენტის თვითშეფასების ფორმა (ენგი და როუზი 2012, 12

მსგავსი სქემები შეიძლება არატრადიციული ფორმებით ჩავანაცვლოთ. მაგალითად, კლასში შევქმნათ ემოციური ცისარტყელას მოდელი, მასზე მიმაგრებულ მაგნიტებზე კი ბავშვების სახელები დავწეროთ. და თარიღის მითითებით ბარათები მივაკრათ. ფსიქოლოგებმა იციან, რომ ცისარტყელაზე ფერების ემოციებთან შეფარდება პირობითია, მაგალითად, წითელიფერი ერთდროულად გამოხატავს სიყვარულსაცა და ბრაზს, ოღონდ პირველის ადგილი მარცხენა მხარეს, ხოლო მეორისა – მარჯვნივ მოინიშნება. შუა ხაზი კი ეკვილიბრიუმია – წონასწორი მდგომარეობა.

შეფასების მეტაკოგნიტური უნარის ჩამოყალიბებისთვის მასწავლებელმა შეიძლება კიბის, მთისა და სხვ. მეტაფორები გამოიყენოს. მთავარია, დასაწყისშივე ზუსტად განესაზღვროთ თითოეული საფეხურისა თუ ზღვის დონიდან მისაღწევი ფერდობის სიმაღლე. ემოციური რუკის დახმარებით კი ფორმატული შეფასების ამგვარი ფორმების დანერგვა კი მოსწავლეებს, და არა მარტო მათ, სამყაროს განსხვავებულ მსოფლაღქმაშიც დაეხმარება და უმაღლეს სააზროვნო უნარებსაც განუვითარებთ.