რას მივირთმევთ?!- იმპროვიზირებული თამაშები, ჯანსაღი ცხოვრების წესებზე

ბოლო დროს სულ უფრო მეტი ყურადღება ექცევა ჯანსაღი და სწორი კვების საკითხებს. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია ბავშვებისა და მოზარდებისათვის. მათი საკვები უნდა შეიცავდეს ყველა იმ აუცილებელ კომპონენტს, რაც საჭიროა ჯანმრთელი ორგანიზმის ფორმირებისა და ზრდისათვის.

კვების კულტურის განვითარება, სწორ და ჯანსაღ კვებაზე წარმოდგენა, სასარგებლო უნარ-ჩვევებისა და საკუთარი ჯანმრთელობისადმი პასუხისმგებლობით მიდგომა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია. ამ კუთხით სწორი ინფორმირება, საბუნებისმეტყველო საგნების პედაგოგთა პირდაპირი მოვალეობაა. ამასთან დაკავშირებით გთავაზობთ კლასგარეშე ღონისძიებას. იგი მოსწავლეთა ცოდნის გაღრმავებასა და ქიმიისადმი ინტერესის გაღვივებას შეუწყობს ხელს, რადგან აქ შერწყმულია თამაშის ტექნოლოგია და სასწავლო-კვლევითი სამუშაო.  ღონისძიება, ორგანული ქიმიის შესწავლისას ახალი ცოდნის ათვისებისა და ახალი უნარ-ჩვევების ფორმირება-განვითარების პროცესს უფრო ინტენსიურს გახდის.

მოცემული კლასგარეშე ღონისძიება ქიმიაში ინტეგრირებული სახისაა და შემუშავებულია, როგორც თეატრალიზებული წარმოდგენა, სადაც გამოყენებულია აქტიური სწავლების ტექნოლოგიის მეთოდები, სადაც სასწავლო-კვლევით სამუშაოებში მოსწავლეებიც ერთვებიან. თამაშის მთავარი მიზანია, მოსწავლეებში ჯანსაღი ცხოვრებისა  და სწორი კვების უნარის გამომუშავება.

ამ დროს ისახება რამდენიმე ამოცანა: ა) საკვები პროდუქტების შედგენილობის, საკვების შემადგენელი ძირითადი კომპონენტების ნივთიერებათა აგებულებისა და თვისებების და მათი ათვისებისას ორგანიზმში მიმდინარე პროცესების შესწავლა. რაციონალური კვების ძირითადი პრინციპების განხილვა; ბ) მოსწავლეთა ხედვების გაფართოება; საგნებისადმი შემეცნებითი ინტერესისა და ერუდიციის გაღრმავება. საკუთარი აზრის სწრაფად და გარკვევით ფორმულირების, ლოგიკურად განსჯისა და  განზოგადების, კვლევითი უნარების განვითარება. მიღებული ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება; გ) პიროვნული თვისებების აღზრდა-განვითარება, როგორიცაა: საკუთარი თავის რწმენა, დაკისრებული საქმისადმი პასუხისმგებლობის გრძნობა, ჯგუფური მუშაობის ჩვევა, ურთიერთობები ინფორმაციის მიღების მიზნით, საკვანძო საკითხების განსაზღვრა, სხვებისათვის ინფორმაციის გადაცემა, სიტუაციისთვის შესაფერისი კითხვების დასმა, პრობლემის ანალიზი და მისი გადაჭრა, მოცემული ამოცანის პრეზენტაციის უნარი.

საჭირო ინვენტარი: ცხრილები, შტატივები, სინჯარები, დამჭერები, პიპეტები, ხილისა და კერძების მულიაჟები, პროდუქტები (ხილი, ბოსტნეული, ხორცი, კვერცხი, კარაქი, თევზი და ბურღულეული), თემატური პლაკატები, რეაქტივები ( NaOH, CuSO_4, HNO₃, KMnO₄).

მოქმედება მიმდინარეობს იმპროვიზირებული „მრგვალი მაგიდის“ ირგვლივ, რომელსაც უსხედან – წამყვანი, ექიმი-დიეტოლოგი, ქიმიკოსი, ლაბორანტი, ტექნოლოგი და მზარეული.

ღონისძიების მსვლელობა:

წამყვანი: მოგესალმებით, ჩვენი საუბრის თემაა საკვები, რომელსაც ჩვენს ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. ბუნებაში არ არსებობს პროდუქტი, რომელიც ადამიანისათვის აუცილებელ ყველა ნივთიერებას შეიცავდეს (გამონაკლისი დედის რძეა და ისიც მხოლოდ ჩვილობის ასაკისთვისაა განსაზღვრული).

საკვები – მრავალკომპონენტიანი ქიმიური სისტემაა, რომელიც ორგანიზმის სასარგებლო, უსარგებლო და მავნე ნივთიერებებით მომარაგების წყაროს წარმოადგენს. ამიტომ ჩვენს ყოველდღიურ რაციონში, მხოლოდ განსხვავებულ პროდუქტთა სწორი კომბინაცია უზრუნველყოფს ორგანიზმს ისეთი აუცილებელი ნივთიერებებით, როგორიცაა ვიტამინები და მიკროელემენტები. მათი ათვისებისა და გადამუშავების პროცესი ბევრადაა დამოკიდებული კიდევ სხვა კომპონენტებზე, რომლებიც საკვების მრავალფეროვნების აუცილებლობაზე მეტყველებს.

იმისათვის, რომ რაციონალურად გამოვიყენოთ პროდუქტების სასარგებლო თვისებები, აუცილებელია მათი ქიმიური შედგენილობის, ტექნოლოგიური დამუშავების სპეციფიკის, რაციონის სწორად შედგენისა და ჯანმრთელობისათვის სასარგებლო რეჟიმის ცოდნა.

იმისათვის, რომ უკეთ გავერკვეთ სასარგებლო ნივთიერებების რა  სახეობებს რომელი საკვები შეიცავს, მოვიწვიეთ ექიმი-დიეტოლოგი, ქიმიკოსი, კვების ტექნოლოგი, ლაბორანტი და მზარეული.

ექიმი-დიეტოლოგი: ადამიანი საკვებიდან იღებს, იმ აუცილებელ ნივთიერებებს, რომლებიც ორგანიზმის სიცოცხლისუნარიანობისა და განვითარებისათვისაა საჭირო. ეს გახლავთ ცილები, ცხიმები, ნახშირწყლები, ვიტამინები, მინერალური ნივთიერებები. თითოეულ მათგანს ორგანიზმში თავისი ფუნქცია ეკისრება. ორგანიზმისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ცილები, რომლებიც ორგანიზმის ძირითად შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ. სწორედ ცილებთანაა დაკავშირებული მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ფუნქციების მუშაობა: ნივთიერებათა ცვლა, ზრდა-განვითარება, გამრავლების და აზროვნებითი უნარები.

ცილებისგან ფორმირდებიან ანტისხეულები, რომლებიც ორგანიზმს საშიში ვირუსებისგან იცავენ, ანუ ცილა ორგანიზმის ინფექციებისადმი წინააღმდეგობის გაწევას, მისი იმუნიტეტის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. ჩვენი ორგანიზმის საშენ მასალას, სწორედ ცილები წარმოადგენს, რადგან ცილოვანი სტრუქტურა ძირითადი შემადგენელი ნაწილია. ცილის ფასეულობას არა მისი რაოდენობა, არამედ ხარისხი წარმოადგენს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის ცილები, რომელთა შემადგენლობაშიცაა ამინომჟავები, სწორედ მათ უწოდებენ სრულფასოვანს და ისინი შედის ცხოველური საკვების შემადგენლობაში, მაგალითად: ხორცში, თევზეულში, რძეში და რძის პროდუქტებში, კვერცხსა და ზღვის პროდუქტებში. მცენარეული ცილები ნაკლებად ღირებულია ორგანიზმისათვის. მათ არასრულფასოვან ცილებს უწოდებენ.

წამყვანი: ცილებთან მიმართებაში ხშირად ამბობენ, „რაც მეტი, მით უკეთესი“ – ეს პრინციპი მიუღებელია. ხორცეულის ჭარბი მიღებისას, ნაწლავებში მიმდინარეობს ლპობის პროცესი, რაც იწვევს ორგანიზმის ინტოქსიკაციას. ისტორიკოსთა გადმოცემით, შორეული აღმოსავლეთის ქვეყნებში ერთგვარი სასჯელის ფორმა არსებობდა – სიკვდილმისჯილს მხოლოდ მოხარშული ხორცით კვებავდნენ, და ისინი 28-30 დღეში კვდებოდნენ, ანუ იმაზე ადრე, ვიდრე შიმშილობით კვდება ადამიანი. ახლა კი, მოწვეულ ქიმიკოსს და ლაბორანტს ვთხოვთ, ცდით დაგვიდასტურონ, რომ შემოთავაზებულ პროდუქტებში არის ცილები.

ქიმიკოსი და ლაბორანტი ატარებენ ცდას. საკვლევად აღებულია რძე, კვერცხი, ხაჭო, ქათმის ბულიონი, ხორცი და თხილი. ისინი ატარებენ რეაქციას ცილაზე, რეაქტივებად გამოყენებულია HNO₃, Cu(OH)₂.

ქიმიკოსი:  ხარისხიან ფერად რეაქციებს  ცილაზე წარმოადგენს: HNO₃  ურთიერთქმედება, რომლის დროსაც ყვითელი ფერის ნალექს ვიღებთ და Cu(OH)₂ ურთიერთქმედება, როდესაც ლურჯი ფერის ნალექია. ( შეგიძლიათ ჩაატაროთ ცდები „ხარისხის რეაქციები ცილაზე“).

ექიმი-დიეტოლოგი: ორგანიზმი უკეთ ითვისებს იმ ცილებს, რომლებიც თერმულად არის დამუშავებული. (მოსწავლეები ახდენენ ცდის დემონსტრირებას – პროცესები, რომლებიც ცილის თერმული დამუშავებისას მიმდინარეობს, მაგალითად, კვერცხის შეწვისას.) ტემპერატურაზე მიმდინარეობს ცილის დენატურაცია, ირღვევა ცილის მოლეკულის სამმაგი სტრუქტურა და ამ დროს იგი კარგავს თავის თვისებებს – ხდება გაუმჭვირვალე, წყალში უხსნადი და იძენს შედედების უნარს. ეს ყველაფერი კი აიოლებს მის ხელმისაწვდომობას, კუჭ-ნაწლავური ტრაქტის  ფერმენტთა მოლეკულასთან, ამასთან გამოცალკევდება ნახშირწყლები და ხდება ფერმენტების ბლოკატორის ინაქტივაცია. მიუხედავად იმისა, რომ სხეულის 1/5 ცილისაგან შესდგება, ორგანიზმს უმნიშვნელო ცილოვანი რეზერვი გააჩნია. ამიტომ საჭიროა კვების რაციონში, ყოველდღიურად იქნეს ჩართული ცილის შემცველი კერძები. (მოსწავლეები პროდუქტის მულაჟების დემონსტრირებას ახდენენ). ცილის ენერგეტიკული დანიშნულება კი, არც ისე დიდია, ორგანიზმის მიერ გახარჯული ენერგიის მხოლოდ 12–14% მოდის ცილაზე. 1 გრამი ცილა, ორგანიზმს მხოლოდ 4 კკალ-ით ამარაგებს.

წამყვანი:  რა წარმოადგენს ენერგეტიკულ მასალას ორგანიზმისათვის?- რა თქმა უნდა ცხიმები. მათი ფუნქცია ორგანიზმში ისეთივე მნიშვნელოვანი და მრავალფეროვანია, როგორც ცილებისა.

ყოველი გრამი ცხიმისა წვის შედეგად იძლევა 9,0 კილო კალორიას, რაც ორჯერ აღემატება ნახშირწყლებისა და ცილების ენერგეტიკულ ღირებულებას.

ქიმიკოსი: მაინც რა შედის ცხიმების შემადგენლობაში? ცხოველური ცხიმების შემადგენლობაში  ძირითადად ნაჯერი მჟავები შედის, მცენარეულ ცხიმებში კი – უჯერი მჟავები. ამიტომ ცხოველური ცხიმები მყარი ნივთიერებებია, მცენარეული კი – ძირითადად თხევადი.

ზეთების კოლექციის დემონსტრირება: მოსწავლეები ახდენენ მცენარეული ზეთების და ცხოველური ცხიმების კოლექციის ჩვენებას და ატარებენ ცდას, მზესუმზირის ზეთში შემავალი მჟავების თვისებების  დასადგენად.

ცდის მსვლელობა: სინჯარაში, რომელშიც მოთავსებულია კალიუმის პერმანგანატის ხსნარი, ამატებენ რამდენიმე წვეთ მზესუმზირის ზეთს. აკვირდებიან ხსნარის გაუფერულების პროცესს.

ექიმი: ორგანიზმისთვის მცენარეული ცხიმებით შევსების ძირითად წყაროს წარმოადგენენ მცენარეული ზეთები: თხილეული (53-65,6%), შვრიის (6,5%) და წიწიბურას (3,3%) ბურღულეული, ზეთები (99,9%). ცხიმების ნაკლებობა იწვევს ცენტრალური ნერვული სისტემის რიგ დარღვევებს, იმუნიტეტის დაქვეითებას, თირკმლის ფუნქციის და მხედველობის დარღვევას, აისახება სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე.

წამყვანი: ახლა ვისაუბროთ ნახშირწყლებზე.  ცნობილია, რომ სწორედ ისინი წარმოადგენენ ჩვენი საკვების ძირითად ნაწილსა და ენერგიის წყაროს. ნახშირწყლებზე მოდის დაახლოებით 56-58% ენერგიისა, რომელიც ორგანიზმს ესაჭიროება კუნთოვანი ქსოვილის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის. მოთხოვნილება ნახშირწყლებზე განსაკუთრებით მაშინ იზრდება, როცა ადამიანი ინტენსიურ ფიზიკურ სამუშაოს ეწევა.

ექიმი: ბევრი პროდუქტი (გარდა ფრინველის და სხვა ხორცისა, თევზეულისა და ყველისა), ნახშირწყლებს შეიცავენ სახამებლის ან შაქრის სახით. შეეცადეთ უპირატესობა მიანიჭოთ იმ პროდუქტებს, რომელთა შემადგენლობაშიც ნახშირწყლები არა შაქრის, არამედ სახამებლის სახითაა. მოერიდეთ ტკბილეულს (კანფეტებს, კულინარიულ ნაწარმს, მურაბებს), მაგრამ უარი არ უთხრათ საკუთარ თავს ხილზე. გახსოვდეთ, რომ ჭარბი ტკბილეული, გარდა სხვა მრავალი მავნებლობისა, აზიანებს კბილებს.

მოსწავლეები ახდენენ ცდის დემონსტრირებას სახამებლის და გლუკოზის შემცველობაზე. ცდისათვის კარტოფილზე, პურსა და ყურძენზე აწვეთებენ იოდს.

წამყვანი: რა ვიცით ვიტამინების შესახებ? შეგახსენებთ, რომ სიტყვა „ვიტა“ ლათინურად  „სიცოცხლეს“ ნიშნავს. ვიტამინები გარკვეული დოზით ყველა ჩვენგანს სჭირდება ჯანმრთელობისათვის.

ექიმი: თუკი ორგანიზმი ვერ იღებს ვიტამინების საჭირო რაოდენობას, მაშინ შეფერხებულია მისი ზრდა-განვითარება, სუსტდება იმუნიტეტი, ინფექციებისადმი და ნერვიული სტრესებისადმი წინააღმდეგობის უნარი იკლებს. ასევე იზრდება დერმატოლოგიური დაავადებების ალბათობა, სუსტდება ძვლები და კბილები, იწვევს სისხლნაკლებობას, ანუ ანემიას და თმის ცვენას.

 დავალება პირველ ჯგუფს: დაასახელეთ რომელი ვიტამინები იცით და რომელი პროდუქტები შეიცავენ მათ? (პლაკატების დემონსტრირება, ვიტმინები; A,D,B,E,C,K)

წამყვანი: ჯანმრთელობისათვის ადამიანის ორგანიზმს ასევე ესაჭიროება განსხვავებული მინერალები.

დავალება მეორე ჯგუფს: დაასახელეთ მინერალური ნივთიერებები და პროდუქტები, რომლებიც მათ შეიცავენ.(პლაკატების დემონსტრირება).

წამყვანი ატარებს ვიქტორინას. მონაწილეებს უსვამს კითხვებს, რაზეც ჯგუფები პასუხობენ. გამარჯვებულია ჯგუფი, რომელსაც მეტი სწორი პასუხი აქვს.

1. რატომ აქვს გამომცხვარ პურს ქერქი? პასუხი: ფქვილი შეიცავს სახამებელს, როცა პური ცხვება, მაღალი ტემპერატურის ზემოქმედებით სახამებელი ნაწილობრივ გადადის დექსტრინში – წებოვან ნივთიერებაში, რომელიც სახამებლის ცალკეულ ნაწილაკებს ერთმანეთთან აწებებს და წარმოქმნის დაბრაწულ ქერქს.
2. რომელი ორგანული მჟავები წარმოიქმნება ნაღების კარაქში, მისი ხანგრძლივი შენახვისას? პასუხი: ნაღების კარაქში წარმოიქმნება კარაქის მჟავა, რომელიც ხანგრძლივი შენახვისას პროდუქტს მძაღე გემოს აძლევს.
3. რატომ აქვს გაყინულ კარტოფილს მოტკბო გემო? პასუხი: კარტოფილში არსებული სახამებელი ყინვის პირობებში ფოტოსინთეზის შედეგად ნაწილობრივ გარდაიქმნება შაქრად. ანალოგიური პროცესი მიმდინარეობს სხვა მცენარეულ პროდუქტებში მათი ზამთრისათვის შენახვისას.
4. როგორ განვსაზღვროთ ახალია თუ არა თევზი ლაკმუსის ქაღალდის მეშვეობით? პასუხი: თევზის ზედაპირზე კეთდება ღრმა ნაკვეთური და შიგნით ვათავსებთ ლაკმუსის ქაღალდს. თუ ლაკმუსის ქაღალდი ფერს შეიცვლის ეს იმის ნიშანია, რომ თევზი ახალი არაა ან მისი ხარისხი არადამაკმაყოფილებელია.
5. რატომ წარმოიქმნება ქაფი ხორცის ბულიონის ხარშვისას? პასუხი: ხორცის ხარშვისას მიმდინარეობს ცილების დენატურაცია, ესაა ქაფის წარმოქმნის მიზეზი.
6. ბორშის დიდხანს ხარშვისას, ჭარხლის წითელი ფერი იკარგება, როგორ დავუბრუნოთ წვნიანს ფერი? პასუხი: დავამატოთ ცოტაოდენი ძმარი.
7. რატომ მუქდება ვაშლზე დანით ჩაჭრილი ადგილი? პასუხი: ვაშლში შემავალი რკინა იჟანგება და წარმოქმნის მუქ ფერს.
8. თუკი ალუმინის ქვაბში ვხარშავთ ბორშს ან კომპოტს, ამის შემდეგ რამდენიმე ხნის მანძილზე ის გამჭვირვალე ფერს ინარჩუნებს, რატომ? პასუხი: ხილში, ბოსტნეულსა და კენკროვანებში შემავალი მარილები და ორგანული მჟავები შლიან ალუმინის ზედაპირზე არსებულ ოქსიდურ აპკს.

ექიმი:  კვებასთან დაკავშირებით, უმნიშვნელოვანესია  კვების ჰიგიენა, რომელიც შეისწავლის ადამიანის სრულფასოვანი და სწორი კვების საკითხებს. კვების ჰიგიენის ისტორია ათასწლეულებს ითვლის, ჯერ კიდევ 26 საუკუნის წინ, თავად ჰიპოკრატე საუბრობდა ამაზე. „ჰიგიენა“ ბერძნული სიტყვაა და „ჯანმრთელობას“ ნიშნავს, ამგვარად ტერმინი „კვების ჰიგიენა“ განსაზღვრავს ისეთ კვებას, რომელიც მაქსიმალური სარგებლობის მომტანია ადამიანის ორგანიზმისათვის, მისი ასაკის, სქესის, საქმიანობის, ყოველდღიური ფიზიკური დატვირთვის და საცხოვრებელი ადგილის კლიმატური პირობების გათვალისწინებით. კვების ჰიგიენის წესების თანახმად, პირველ რიგში საყურადღებოა ის საკვები პროდუქტები, რომელთაც ადამიანი მოიხმარს, ასევე მათი მომზადებისა და შენახვის წესები. არასწორი შენახვისას ყველა პროდუქტი ადრე თუ გვიან ფუჭდება. ასეთი პროდუქტის გამოყენებისას კი ადამიანი შეგნებულად უქმნის საფრთხეს საკუთარ ჯანმრთელობას და სიცოცხლესაც კი. კვების ჰიგიენის წესების უგულვებელყოფა იწვევს კვებით მოწამლვას, ინფექციურ დაავადებებსა და სხვა გართულებებს. ამიტომ საკვებად გამოყენების წინ აუცილებელია: გულდასმით გაირეცხოს პროდუქტები, ყურადღება მივაქციოთ ვარგისიანობის ვადას და თუ პროდუქტი ვადაგასულია გადავაგდოთ. ხორცპროდუქტები საკვებად გამოყენების წინ თერმულად კარგად უნდა დამუშავდეს. სამზარეულოში მკაცრად უნდა იყოს დაცული სისუფთავის ნორმები, ჭამის წინ აუცილებელია ხელების კარგად დაბანა და დაუშვებელია ხელით ჭამა, საჭმელი გულდასმით უნდა დაიღეჭოს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მომნელებელი სისტემას პრობლემები ექმნება, რაც გამოიწვევს ნაწლავებისა და კუჭის ფუნქციონალურ დარღვევებს. ასევე მნიშვნელოვანია საკვების სწორად მიღება, მაგალითად: ტრაპეზი უმჯობესია დავიწყოთ იმ პროდუქტით ან კერძით, რომელიც მეტად წვნიანია, ბოლოს კი მივიღოთ ნაკლებწვნიანი ან მშრალი კერძი. ჭამის დროს არაა რეკომენდებული წყლის მიყოლება, რადგან სითხე კუჭ-ნაწლავური ტრაქტიდან გამორეცხავს სასარგებლო ფერმენტებს, რომლებიც საკვების გადამუშავებასა და მონელებას უწყობენ ხელს.

ცდა#1. რძის პასტერიზაციის ხარისხის განსაზღვრა.

 პასტერიზაცია ითვალისწინებს პათოგენური მიკრობების განადგურებას, რომლებიც რძის ხარისხს აფუჭებენ, მაგრამ ამ პროცესში არ უნდა შემცირდეს მასში ცილის შემცველობა.

1. 3 მლ. რძეს ვამატებთ 3 მლ. დისტილირებულ წყალს.
2. ნარევს წვეთ-წვეთობით ვუმატებთ 0,1 ნორმალობის H₂SO₄-ის ხსნარს, კაზეინის ლექი გავფილტროთ.
3. ფილტრატი გავაცხელოთ ადუღებამდე. გასაღები: უმ რძეში ისევ წარმოიქმნება კაზეინის ლექი.
4. საკვლევ ნიმუშებში, რძის პასტერიზაციის ხარისხი ივარაუდეთ.
5. ივარაუდეთ განსხვავებული ნიმუშების ფალსიფიკაციის მიზეზები.

მიღებულ ნიმუშს დაამატეთ რამდენიმე წვეთი კონცენტრირებული აზოტმჟავა. გააცხელეთ. ყვითელი შეფერილობა მეტყველებს, ცილაში არომატული რგოლების არსებობაზე (ქსანტოპროტეინული რეაქცია).

ცდა#2. დავადგინოთ ახალია თუ არა რძე.

3 მილილიტრ 1% ფენოლის ხსნარს დავამატოთ ამდენივე 1%-იანი სამვალენტიანი რკინის ქლორიდის ხსნარი, აღვნიშნოთ იისფერი შეფერილობა დაუმატოთ 3 მლ. რძე.

გასაღები: ამჟავებული რძე იძლევა მოყვითალო-მომწვანო შეფერილობას.

დაადგინეთ განსხვავებული ნიმუშების სიახლის ხარისხი და ფალსიფიკაციის მიზეზები.

ცდა#3.  არაჟანში მინარევების განსზღვრა.

ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ 10 მლ. ადუღებული წყალი და მასში მოვათავსოთ ერთი კოვზი არაჟანი. გასაღები: მინარევების არსებობის შემთხვევაში (ხაჭო, კეფირი ან სახამებელი), ცხიმი ამოტივტივდება, კაზეინი კი დაილექება.

ცნობილია, რომ სუფთა სახით არაჟანი არ იძლევა ნალექს, განსაზღვრეთ ნიმუშების ფალსიფიკაციის სავარაუდო მიზეზები.

ცდა#4. ხორცის ხარისხის განსაზღვრა (რამდენად ახალია ის?).

1. მოვამზადოთ ხორცის ბულიონი (4მლ წყალი და ხორცის ნაჭერი გავაცხელოთ დუღილამდე)
2. ნახარში გავფილტროთ კოლბაში.
3. დავუმატოთ 5 წვეთი გოგირდმჟავა და რამდენიმე წუთში ჩავინიშნოთ შედეგები.

გასაღები: თუ ხორცი ახალია, მისი ნახარში გამჭვირვალეა, ნაკლებად ახალი ხორცის ბულიონი მღვრიე ხდება, ხოლო ძველისა კი ჟელესებურია და ნალექიანი.

განსაზღვრეთ სინჯის ფალსიფიკაციის დონე, შეადარეთ რამდენიმე ნიმუში, დაადგინეთ განსხვავებული შედეგების მიზეზი.

ცდა#5.  მოცემულ პროდუქტებში განსაზღვრეთ ცილის შემცველობა.

1. სამ სინჯარაში ჩავასხათ 4მლ. წყალი. პირველს დაუმატოთ მზა ბულიონის მშრალი მასა (კუბიკი) 1/2. მეორეში მოვათავსოთ ხორცის ნაჭერი, ხოლო მესამეში სოსისის ნაჭერი. სამივე ავადუღოთ.
2. გავფილტროთ.
3. ყოველ მათგანში, წვეთ-წვეთობით დავამატოთ კონცენტრირებული აზოტმჟავა და ოდნავ შევათბოთ.

გასაღები: იმ სინჯარაში, სადაც ცილის შემცველობაა, ხსნარი ყვითელ შეფერილობას მიიღებს.

მზარეული: კვება მრავალფეროვანი უნდა იყოს. ადამიანის დღიური რაციონი უნდა შეიცავდეს ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების აუცილებელ რაოდენობას, ასევე მინერალებსა და ვიტამინებს. აფთიაქში შესაძლებელია დავამზადოთ საკვები მასა, რომელშიც ზუსტად იქნება დაცული ყველა აუცილებელი ნორმა და მის შემადგენლობაში ადამიანის ორგანიზმისათვის აუცილებელი ყველა კომპონენტი იქნება. თუმცა ეს არ იქნება ჯანმრთელი საკვები, რადგან უგემური გამოვა და ვერ უზრუნველყოფს საჭირო რაოდენობით ნერწყვის გამოყოფას. შესაბამისად, ორგანიზმისთვის ცუდად შეთვისებადი იქნება. მენიუს შედგენისას უნდა გვახსოვდეს რაციონალური კვების მთავარი პრინციპი – კვებისას უნდა დავიცვათ ზომიერება. საკვებიდან მიღებული ენერგია უნდა შეესაბამებოდეს გაცემული ენერგიის რაოდენობას. საკვები ნივთიერებებისადმი მოთხოვნილება იცვლება:  სქესის, ასაკის, წონის, სიმაღლის, ადამიანის საქმიანობისა და საცხოვრებელი კლიმატური პირობების თავისებურებების მიხედვით. მოზარდი გაცილებით მეტ ენერგიას ხარჯავს, ვიდრე ზრდასრული ადამიანი. ეს აიხსნება მათი ორგანიზმის განვითარების თავისებურებებით – ზრდისა და კუთოვანი ქსოვილის აქტივობით.

საქმიანობიდან და დატვირთვიდან გამომდინარე, კოლეჯის სტუდენტებისათვის დღიური კალორიების ნორმა შეადგენს დაახლოებით 3000 – 3200 კკალ.-ს. მოზარდების დღიური კვების რაციონში, ძირითადი პროდუქტების კალორაჟი პროცენტებში ასეთი უნდა იყოს:

კვების რეჟიმი   1-საუზმე   2-საუზმე  სადილი   ვახშამი

ოთხჯერადი       20%;             15% ;          45%;            20%.

ჯგუფის მონაწილეები ასრულებენ შემდეგ დავალებას.

დავალება: შეადგინეთ დღიური კვების რაციონი 14-16  წლის მოზარდთათვის.

გამოთვლის შედეგები, შევიტანოთ ცხრილში.

გააკეთეთ შესაბამისი დასკვნები, ოპტიმალურ კვებით რაციონზე, საკვები ნივთიერებების მოხმარების დღიური ნორმების დაცვაზე:

ანგარიშის ფორმა:

საჭირო მასალები: საკვები პროდუქტების ქიმიური შემადგენლობისა და მათი კალორიულობის ცხრილები.

ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების დღიური ნორმები ბავშვისა და მოზარდის საკვებში.

დღიური ენერგეტიკული მოთხოვნილება.

ბავშვებსა და მოზარდებში დღიური ენერგეტიკული მოთხოვნილება(კკალ),ასაკის მიხედვით.

წამყვანი: მოსახლეობის დიდი ნაწილი დაუდევრად ექცევა საკუთარ ჯანმრთელობას. დროის უკმარისობა, კვების კულტურის საკითხებში არაკომპეტენტურობა, თანამედროვე ცხოვრების რითმი – ამ ყველაფერმა გამოიწვია ის, რომ არ ხდება საკვები პროდუქტების სათანადოდ შერჩევა. სწორი და ჯანსაღი კვება უზრუნველყოფს ჰარმონიულ ფიზიკურ და ფსიქო-ნერვოლოგიურ განვითარებას, აძლიერებს იმუნიტეტს და გარემოს მავნე ზეგავლენისადმი ორგანიზმის მედეგობას.

ჩვენს კვებაზეა დამოკიდებული, როგორ ვრძნობთ თავს, როგორ გამოვიყურებით და ისიც კი – როგორ ვაზროვნებთ.

მეცნიერებას კვების შესახებ ნუტრიციოლოგია ეწოდება. ადამიანის ბიოლოგიური მოთხოვნილებები ევოლუციის პროცესში იცვლებოდა. დღეისათვის შეგვიძლია გამოვყოთ, ცივილიზებული ადამიანისათვის შემდეგი არასახარბიელო ცვლილებები კვების სტრუქტურაში,  ეს თანამედროვე ტენდენციები  ასე გამოიყურება:

• ცხოველური ცხიმებისა და ქოლესტერინის ჭარბი მოხმარება;
• მარილისა და შაქრის ჭარბი ამოყენება;
• საკვები ბოჭკოს ანუ უჯრედისის მიღების მკვეთრად შემცირება;
• ვიტამინების გამოხატული წლიური დეფიციტი;
• მიკროელემენტების დეფიციტი როგორც ბავშვთა, ასევე ზრდასრულთა რაციონში;
• განსხვავებული ბუნების მქონე, ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების გამოყენების მნიშვნელოვნად შემცირება, მათ შორის, ეგრეთ წოდებული, საკვების „მინორული“ კომპონენტებისა.

მადლობას მოგახსენებთ ყველას მონაწილეობისათვის. გახსოვდეთ, რომ თქვენი ჯანმრთელობა თქვენს ხელთაა, სწორი და ჯანსაღი კვება კი ხანგრძლივი სიცოცხლის საწინდარია.

წყარო:

1. https://www.fooddudes.ie/lesson_sphe_5.pdf
2. https://www.heart.org/HEARTORG/HealthyLiving/HealthyKids/HowtoMakeaHealthyHome/Dietary-Recommendations-for-Healthy-Children_UCM_303886_Article.jsp#.WO_FCvmGOUl
3. https://www.planet-health.org/pdf/lesson_3.pdf
4. https://www.tes.com/teaching-resource/healthy-eating-key-fact-2-balanced-diet-6048805
5. https://www.sev-chem.narod.ru/opyt.files/pischa.htm
6. https://www.takingcharge.csh.umn.edu/explore-healing-practices/food-medicine/how-does-food-impact-health