წიგნის საჯაროდ კითხვის დღეს მსოფლიოში 2010 წლიდან აღნიშნავენ, ჩვენი ქვეყანა კი ამ საინტერესო წამოწყებას 2016 წლიდან შეუერთდა. ამ დღეს სკოლის ბიბლიოთეკის კარი ყველა მოსწავლემ შეაღო. მაღალ კლასებში პოტერიადას გულშემატკივრებმა ,,გაიმარჯვეს“, ზოგიერთ კლასში ბავშვებმა ერთმანეთს საყვარელი წიგნებიდან წაუკითხეს ნაწყვეტები, პატარა მკითხველების უმრავლესობამ კი არჩევანი ,,სალამურას თავგადასავალზე“ შეაჩერა. სახლში მისულმა ვერ მოვისვენე და ჭიამაიების მწყემსის თავგადასავალს ისევ მივუბრუნდი. თან ვნატრობდი, ნეტავ ჩემი პატარა მსმენელებიც ამავე გზას დაადგებოდნენ-მეთქი.
აღარ მახსოვს, ,,სალამურას თავგადასავალი“ პირველად როდის წავიკითხე. ის პირველი თუ არა, ერთ-ერთი პირველი წიგნი მაინც იყო იმ თხზულებებს შორის, რომელიც კითხვის უნარების სრულფასოვნად დაუფლების შემდეგ დავაგემოვნე. თავად წიგნის ავტორზე იმდენად მწირი ინფორმაცია მქონდა, რომ მის შესახებ წარმოდგენა მისივე წიგნების დახმარებით შევიქმენი. თუმცა ორიოდე სიტყვით მაინც შევეხები ამ შესანიშნავი მწერლის ცხოვრების ცალკეულ დეტალებს.
სულაკაურების ოჯახის თითოეულმა წევრმა საკმაოდ საინტერესო ცხოვრების გზა გაიარა. არჩილი თბილისში, 1927 წლის 15 თებერვალს დაიბადა. მტკვრის სანაპიროსთან ახლოს გაზრდილ მომავალ მწერალს ძალიან უყვარდა თავისი უბანი, თურმე მტკვარში ხშირად ცურავდა და ნავსაც ოსტატურად მართავდა. არჩილის მამა – სამსონ სულაკაური კინოსცენარისტი და ქართული კინოდრამატურგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი გახლდათ. მისი სცენარის მიხედვით გადაღებული ფილმებიდან ერთ-ერთმა – ,,იბრაჰიმი და გოდერძი“ (1927წ.) სახელი გაუთქვა ადრეული წლების ქართულ კინოს. სამსონ სულაკაურმა 15 წელი გაატარა გადასახლებაში, არჩილის დედამ კი შვილები მეუღლის მხარდაჭერის გარეშე გაზარდა. ქ-ნი ქეთევანის შეუპოვრობის წყალობით, სამსონის ვაჟები საზოგადოების ღირსეულ წევრებად იქცნენ. არც არჩილის ძმა დარჩენილა ,,კადრს მიღმა“. კარლო სულაკაურს საზოგადოება თოჯინური ფილმების წყალობით იცნობს ( ,,სიკო და ნიკო“, ,,შადრევანი“, ,,საზამთრო“, ,,ბომბორა“ და სხვ.).
რაც შეეხება არჩილ სულაკაურს, იგი სტუდენტობის წლებიდან ირიცხებოდა უნივერსიტეტის ლიტერატურულ წრეში და მისი ლექსები უნივერსიტეტის ალმანახში სისტემატურად იბეჭდებოდა. პირველმა კრებულმა დღის სინათლე 1951 წელს იხილა. მოგვიანებით, ახალბედა პოეტი ჟურნალ ,,მნათობში“ სიმონ ჩიქოვანმა მიიწვია. სწორედ ამ პერიოდში დაწერა არჩილმა პირველი მოთხრობა – ,,ტალღები ნაპირისკენ მიისწრაფიან“, რომელმაც საკმაოდ დიდი ,,ხმაური“ გამოიწვია. მოთხრობა გააკრიტიკეს, გაარჩიეს, თარგმნეს… მეტსახელიც კი შეარქვეს – „სამოციანელთა თაობის პირმშო“. ამას გარდა, ინსცენირებული მოთხრობა წლების განმავლობაში წარმატებით იდგმებოდა მარჯანიშვილისა და რუსთაველის სახელობის თეატრებში.
1971 წლიდან არჩილ სულაკაური გამომცემლობა „ნაკადულს“ ჩაუდგა სათავეში. მისი ხელმძღვანელობით ბევრი მნიშვნელოვანი წამოწყება განხორციელდა ( ითარგმნა საბავშვო ნაწარმოებები, გამოიცა სერიები გამოჩენილ ადამიანთა ცხოვრების შესახებ, დაიბეჭდა „ქართული პოეზიის“ ჩვიდმეტტომეული და სხვ.). მწერალი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა საბავშვო ლიტერატურას და ბავშვის სულიერ აღზრდას, რასაც წერილების მთელი სერიაც კი მიუძღვნა ( „ბავშვებს საუკეთესო წიგნები“ („თბილისი“ 1973წ.), „სკოლაში ბავშვის აღზრდაზე სკოლამ უნდა იზრუნოს“ („სახალხო განათლება“ 1997წ.) და ა.შ.).
ამ წერილების შემდეგ გასაკვირი არც იყო, რომ არჩილი თავისი კალმის ძალას საყმაწვილო ლიტერატურაშიც მოსინჯავდა. პირველი მერცხალი პოემა – „თავნება ბაჭიები“ (1955წ.) იყო. ზღაპარი ,,სალამურას თავგადასავალი“ ჟურნალ ცისკარში (1967 წ.) იბეჭდებოდა. წიგნს, რომელიც ქართული საყმაწვილო პროზის ნამდვილ მარგალიტად იქცა, შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემია 1971 წელს მიენიჭა. კარლო სულაკაურმა ძმის მიერ დაწერილი ზღაპრის მიხედვით თოჯინური ფილმი გადაიღო. მოგვიანებით კი, პატარა მწყემსების მეგობრობის გულის ამაჩუყებელი ისტორია რუსთაველის თეატრის სცენაზე დაიდგა. არჩილ სულაკაურის თხზულებებით ,,ქართული ფილმიც“ დაინტერესდა. მალე ეკრანებზე გამოჩნდა: ,,ერთი ცის ქვეშ“ (1961წ.), ,,ბიჭი და ძაღლი“ (1971წ.) და ,,ზღარბი“ (მოთხრობის ,,ზევით და ქვევით“ მიხედვით, 1979წ.).
როგორც ზემოთ აღვნიშნე, პატარა მკითხველთა უმრავლესობამ წელს ხმამაღლა წასაკითხად შეთავაზებული წიგნების ჩამონათვალიდან ,,სალამურას თავგადასავალი“ აირჩია. ასე ვაჩუქეთ ერთმანეთს ქონდარეთის უფლისწულის უცნაურ სიზმარში გასამგზავრებელი ბილეთი.
ახალბედა მკითხველებს, წიგნის საინტერესო სიუჟეტის გარდა, ქონდარეთისა და თოკზე მოსიარულეთა ქალაქის ბინადრების, მოკრივეებისა და პოეტების გამოცანა-სახელებიც ხიბლავთ. მათი წყალობით გამოუცდელ თვალსაც არ გაუჭირდება პერსონაჟის ნამდვილი სახის დანახვა.
ამბობენ, სახელგანთქმული მოგზაურიც რომ იყოთ, ამ ქვეყანას ვერსად აღმოაჩენთო. მწერალი კი გვარწმუნებს, რომ ქონდარეთი ნამდვილად არსებობდა. თუმცა მაშინ სხვა დრო იყო და მთელი დედამიწა მხოლოდ ზღაპრული ქვეყნებით იყო დასახლებული, სადაც ჩვენთვის კარგად ნაცნობი და საყვარელი ზღაპრის გმირები ცხოვრობდნენ.
თუ რომელიმე მსმენელი ქონდარეთის ზუსტი კოორდინატებით დაინტერესდება, შევახსენებ, რომ შორს, ,,მაღალი მთებიდან ბარისკენ მოიჩქაროდა ატეხილ ჭალებში ჩაფლული მდინარე ჩქაფუნა. მთის მდინარე როგორც კი ბარში ჩამოვიდოდა და გაივაკებდა, ორად იტოტებოდა. სწორედ ამ ტოტებს შორის იყო მოქცეული ქონდრისკაცების ულამაზესი ქვეყანა.“ და თუ პატარა მოგზაური ასეთ შორ გზასაც არ შეუშინდება, მაშინ მან უფლისწულ ქონდარუხისა და გრძელცხვირა ქონდართუხუცესის ზრახვებს შეწირული ციცინათელების მზეთუნახავისთვის კუთვნილი მზის ამოსვლის დასაბრუნებლად, ცხრა მთას თუ ქალაქს იქით, სხვადასხვა დაბრკოლებას თავდაღწეულ სალამურასთან ერთად, ჯერ თოკით მოსიარულეთა ქალაქში შეძენილი პირველი მეგობარი, ფოსტალიონი სირბილა უნდა დაკარგოს და ალე ჰოპის ,,სწავლის მწარე ძირი“ უნდა იგემოს ( ,,მეგობრის“ ღალატის გემოზე აღარაფერს ვიტყვი). საჯილდაო ქვად გადაქცეულ სალამურას მიდი მოადეს მძიმე მუშტის გაძლება უსურვოს, შემდეგ კი ხელსაყრელი დროის იმედად დარჩეს. მოგვიანებით, სხვისთვის განკუთვნილი ყვავილების ზღვაში ჩაკარგული ჭიამაიების მწყემსი 23 დამწვარი ლექსის ავტორის, ჰილარიო ბუერას ახალგაზრდა მეუღლეს შეახვედროს და კვანტი დაუდეს გასათავისუფლებლად დარაზმული დაჰკა-დაჰკას, ცომი ზელიასა და სხვა ქონდარელების გული ქარბორბალას დამარცხებით მოაგებინოს, რადგან, როგორც მოგეხსენებათ, ,,ციხე შიგნიდან ტყდება“ და ,,რაზაც“ მოწინააღმდეგის ძალის სალამურას მოხერხებულობასთან ,,დამეგობრების“ შედეგად აიხსნება. მხოლოდ ასეთი რთული გზის გავლის შემდეგ იხილავს მკითხველი მზის სინათლეს ზღაპრის სამყაროში:
,,ჯერ ჰორიზონტი მტრედისფრად განათდა. მერე ნელ-ნელა დიდი, ლამაზი, ოქროსფერი მზე ამოიწვერა. მწყემსმა ბიჭუნამ სალამურს ჩაჰბერა და მზის ამოსვლისა დაუკრა.
მზის ამოსვლისთანავე გარშემო ყველაფერმა იცვალა ფერი. მწვანესა და ლურჯს ოქრო შეერია და უფრო მეტი ბრწყინვალებით ააელვარა. ბაიას მოეჩვენა, რომ ქვეყანა ჯადოსნური ხმებით აივსო. სალამურის ხმას ტყეებიდან , მინდვრებიდან, ზეციდან ათასგვარი ჰანგი ერწყმოდა. ამ ჰანგებით მგალობელი ჩიტები ესალმებოდნენ გათენებას . ბაიამ სახესა და სხეულზე მზის თბილი სხივების შეხება იგრძნო, ნეტარებით შეიშმუშნა და მზეს გაუღიმა.
სალამურა მიხვდა, ბაია არასოდეს ყოფილა ასეთი ბედნიერი. უფრო მეტი გატაცებით ჩაჰბერა სალამურს და საოცრად კმაყოფილმა გადახედა ქონდარეთს, საიდანაც ათასი წყვილი თვალი მისჩერებოდა. ქონდარელებიც ბედნიერები იყვნენ.“
საზღაპრეთს მიღმა კი, ,,ჭიამაიების მწყემსის“ საწერ მაგიდასთან გათენებული ღამეების მუსიკა ჟღერდა:
,,არა იმიტომ, რომ დავიღალე
და მინდა, ძილში მოვითქვა სული.
ო, ღმერთო, ერთხელ მაჩვენე კიდევ
ძველი სიზმარი,
ო, ერთხელ, ვიდრე
მარადიული ძილი მეწვევა,
ვიდრე ჯერ კიდევ შემიძლია გამოღვიძება.“
