(მარიამ წიკლაურის საბავშვო წიგნის – „იოს არდადეგები“-ს შესახებ)
ბებელანდი უცნაური სიტყვაა, რომელიც არც უცხო სიტყვათა ლექსიკონში, არც ინტერნეტში და თვით ხელოვნური ინტელექტის ლაბირინთებშიც კი არ იძებნება. ამიტომ, დრო მის ძებნაზე კი არ უნდა დახარჯოთ, არამედ იმ წიგნის საკითხავად გამოიყენოთ, რომელშიც ეს სიტყვა დაიბადა. და, როგორც ყველა უცნაურ და ფერად სიტყვას, მასაც თავისი წინაპრები ჰყავს.
რადგან ეს მხოლოდ სიტყვა კი არა, მთელი სამყაროა. ქართველი საბავშვო მწერლის – მარიამ წიკლაურის სამყარო – ბებელანდი.
ბე-ბე – ბედნიერება და ბებია, ლანდი – ქვეყანა, ჰოდა გამოვიდა – ბედნიერი ბებიების ქვეყანა, ან, ბედნიერება ბებიების ქვეყანაში; მოკლედ, როგორც გინდათ, ისე აბრუნეთ და აკოტრიალეთ – ეს ბებელანდია, მხიარული, მცხუნვარე, კეთილი და მშობლიური სამყარო, სადაც ყველაფერს ბებიების სურნელი ასდის, სიცოცხლე კი მათი ნაფეხურებიდან და ნათითურებიდან მირიად სიკეთედ იღვრება!..
სულ რამდენიმე წლის წინ მარიამ წიკლაურის არაჩვეულებრივ საბავშვო წიგნზე – „ჩემი აფრიკელი ბებია“ ვწერდი. მაშინ ვთქვი, რომ ის ბებიის – როგორც ადგილის დედის, დიდი დედის მიმართ დანთებული სანთელია, ქართული კულტურული ტრადიციის გაგრძელება და სულიერების მაგალითი. უამრავი ბებია იცის მსოფლიო (და მათ შორის ქართულმა) ლიტერატურამ, ისინი მწერალთა მუდმივი შთაგონებაა.
როგორც ჩანს, მარიამ წიკლაურისთვისაც განსაკუთრებულად ძვირფასია ბებიობის მოტივი, რადგან ჯერ ერთი რომანი მიუძღვნა მას, ახლა კი მეორეც – „იოს არდადეგები“ – უსაყვარლესი ზღარბუნიას და მისი ბებოს საზაფხულო თავგადასავალი, რომელიც გულგრილს არავის დაგტოვებთ და ფიქრებითაც დაგხუნძლავთ. წიგნი საგამომცემლო სახლმა „ფოლიანტმა“ დასტამბა, „ბიბლიოთეკა უმცროსკლასელთათვის“ სერიის ფარგლებში. თუმცა, ეს წიგნიც, „ჩემი აფრიკელი ბებიის“ მსგავსად, უფრო უასაკო მკითხველისთვისაა, ვიდრე მხოლოდ უმცროსკლასელებისთვის. ისევე, როგორც ყველა ნამდვილი საბავშვო წიგნი დედამიწაზე – მათ ხომ თანაბარი ინტერესით კითხულობენ დიდებიც და პატარებიც!..
„იოს არდადეგებს“, საამისოდ, არაერთი მიზეზი აქვს. უპირველესი, ალბათ, ის ნატიფი, მხიარული და კრიალა ბავშვური ატმოსფეროა, რომლითაც მარიამ წიკლაურის ყველა საბავშვო ტექსტია ხოლმე გაჯერებული – ლექსი იქნება, მოთხრობა თუ რომანი. ეს „ბავშვურობა“ მხატვრული სტილი კი არა, უფრო სულიერი მდგომარეობაა, მარადიული „დიდი ბავშვი“ ავტორის პირადი ემოციური ველია – ყველაფერი აღიქვას და დაინახოს ისე, როგორც ბავშვმა და მოუწყენლად ითამაშოს ამ სახე-ხატებით. მაგალითად, უძილობაზე საუბრისას ასეთ მსჯელობას ვაწყდებით: „ოთახში, თითქოს სწორედ მისი (იოს – ნ.ს.) საწოლის ქვემოთ შემძვრალიყო ძილიჭამია მონსტრი… ეს ჭირვეული არსებები მხოლოდ საწოლების ქვეშ ბინადრობენ. ხან მტვრის ბუსუსს ჰგვანან, ხან თვალით უხილავი ხდებიან. ზოგჯერ გასუსულები არიან, ზოგჯერ კი ისე დახრავენ მთელ ძილს, არაფერს დაგიტოვებენ…“.
ახლა შიშზეც ვთქვათ – „იომ იცის, რომ შიშს მარტოდ დარჩენილი პატარები უყვარს… ერთხელ ამბა-მამამ უთხრა, შიშიც პატარა დაკარგული ბარტყია და პატარებთან უყვარს ყოფნა, თორემ განა ცუდი ვინმეაო? შეგიძლია მოიშინაურო და აღარაფრის შეგეშინდეს, აღარც მონსტრების, აღარც ღამისო…“.
ამ უცნაურ, მითოსივით იდუმალ სამყაროში იოს თავგადასავალი იწყება – სკოლის დამთავრებისთანავე ბებიასთან უნდა გაემგზავროს. წიგნის მთავარი გმირები ზღარბები და ტყის სხვა ბინადრები კი არიან, მაგრამ ყველანი ისევე ცხოვრობენ, როგორც ადამიანები – სკოლაშიც დადიან, ლეპტოპები და ტელეფონებიც აქვთ, ერთმანეთს წერილებსაც სწერენ. აქ ყველაფერი გასულიერებულია, თვით იოს თოჯინაც კი – დათუნია უნუნუ მისი ერთგული თანამგზავრია და როგორც თანამგზავრებს სჩვევიათ, მეგობარს სიმღერით, ტკბილი სიტყვითა და ზოგჯერ კეთილი საქმითაც ამხნევებს.
ზოგადად, ეს ძალიან კეთილი სამყაროა. ზედმიწევნით კეთილი, თითქოს „დიდების სამყაროს“ სიკეთის მთელი დანაკლისი ამ წიგნით აინაზღაურა მწერალმა, უხვად გააჯერა ყველა სცენა და მოვლენა, ყველა გმირი, მათი პაწია გულები განუზომელი სიკეთით დამუხტა და იდეალური სამყარო დახატა – ისეთი, როგორიც თავდაპირველი შესაქმეს დროს ღმერთმა ჩაიფიქრა და განახორციელა. თუკი კითხვისას „დიდური“ ფიქრი ან ეჭვი ჩაგერთვებათ, სევდასაც იგრძნობთ, იმ მანძილის სევდას, რომლითაც ჩვენ, ადამიანები, ამ ღვთაებრივ შესაქმეს დავშორდით… მიწის ზედაპირზე მოცუცუნე ზღარბების პირით სამყაროს უხსოვარი ცოდნა საუბრობს, სიცოცხლის ხილული თუ უხილავი კანონებით, საღი წესრიგით, უპირობო რწმენით, სიყვარულით…
„იოს არდადეგები“ პაწაწინა ზღარბული ოდისეაა. ოდისეას უფრო იმ გზის პატივისცემით ვამბობთ, რომელსაც ჩვენი ოდისევსი იო – იოან-იოაკიმ-იონათამი დასდგომია, თორემ ისე კი, ოდისეა უფრო მჩქეფარე, ფათერაკებიანი, მოძრაობით სავსე მოვლენაა და ეს ზღაპარ-თავგადასავალი კი სხვანაირია, მედიტაციურია, ფიქრსა და მსჯელობაში განვლილი გზაა… თუმცა, არც მთლად უფათერაკობაა, ბოლოს და ბოლოს, იომ ხომ მარტომ უნდა იმგზავროს ბებომდე, მერე კი მასთან ერთად ტყის ოღრო-ჩოღროები უსაზღვრო ცნობისწადილით დაყურსულმა გაიაროს, იქ შიშსაც შეეფეთოს და სასწაულებსაც, ხოლო ეს ყველაფერი, რასაც შეეხება, მას რაღაც მშვენიერი ცოდნით აავსებს:
ხე-წყარო-ჭიანჭველა-ელფი-მიწისქვეშეთი… გრძელი და ძნელია იოსთვის დედამიწის ხვეულები, თუმცა თავბრუდამხვევად საინტერესო! არდადეგებიც კი, ეს ყველაზე უსაქმო და მხიარული დრო მოსწავლის ცხოვრებაში, მისთვის ახალი შემეცნების წყაროა! ტყუილად კი არ ეუბნება ბებია ეკეკე: „არდადეგებიც პირობითია, იო. მაინც სულ რაღაცას სწავლობ, აბა, დააკვირდი, გარშემო ყველაფერი ისეა მოწყობილი, თითქოს ბუნებაც, ცხოვრებაც, მცენარეც, ცხოველიც, ჩიტიც და მწერიც კი ვალდებულია, სულ რაღაც გასწავლოს… დედამიწაც მასწავლებელია, მზეც, წყაროც და ხეც, განა მარტო სკოლაში იღებ ცოდნას?!“.
ოღონდ, აქამდე იომ რაღაც ისეთი უნდა გადაიტანოს, რაზეც აქამდე შიშითა და ძრწოლით ფიქრობდა – ის ადამიანებს უნდა შეხვდეს. ზღარბულ ენაზე მათ „დიადებს“ ეძახიან, და არა მხოლოდ იმის გამო, რომ ფიზიკურად დიდები არიან. ამ სახელში სარკაზმიცაა – სწორედ ამ დიადებს ჰგონიათ, რომ სამყაროში ყველაფერი მათ ეკუთვნით, თავიანთი დიადი პატივმოყვარეობით ყელყელაობენ, „მინდა“-ს დროშებს იქნევენ და ყველაფერს ეპატრონებიან – სახლიც უნდათ, ტყეც, ქალაქიც, ზღვაცა და ოკეანეც, ცაცა და მიწაც! ამ „მინდა“-მ ბევრ საშინელებას კი გადაჰყარა ისინი, ბევრი ომი დაატრიალა მათ თავს, რის გამოც ზღარბებიც კი დაზარალდნენ, მაგრამ მაინც „დიადობენ“ და „მინდა-მინდა“-ს გაიძახიან… ამიტომ, ყველაზე საშიშები არიან მთელს დედამიწაზე!..
შიშისა და სიფრთხილის ამ ტრადიციით გაზრდილი იო კი, ერთ დღესაც, ტყეში მოხეტიალე ოჯახს გადაეყრება – სამ დიადს, დედ-მამას და პატარა გოგონას. და აქ იწყება იოსთვის ყველაზე დიდი ამბავი – ადამიანის შესახებ მისი მკაცრი აზრი სრულად იმსხვრევა, რადგან „დიადების“ ეს ოჯახი სულ სხვანაირი აღმოჩნდება – ნამდვილი, მზრუნველი, ტყის და ბუნების მოყვარული. ეს, ალბათ, ყველაზე დიდი ძვრაა იოს ცნობიერში, გადამდები ძალის მქონე, დაუტეველი!.. მთელი ამ თავგადასავლის კვანძიც სწორედ აქ იხსნება – იოსა და ბებია ეკეკეს ტანდემში – ძველსა და ახალ თაობას შორის – დიდი გარდატეხა უნდა მოხდეს!..
საქმე ისაა, რომ ბებია ეკეკე ძირფესვიანად გულაყრილია ადამიანთა მოდგმაზე და ამის მიზეზიც აქვს – საყვარელი მეუღლის უგზო-უკვლოდ დაკარგვას სწორედ მათ აბრალებს. შეუწყნარებელია ადამიანების მიმართ, დაკარგული აქვს ნდობა და იოსაც იმავეს მოუწოდებს. იო კი ახალი ცოდნითაა გაბრწყინებული – მან ადამიანში სინათლე დაინახა! ამიტომ, ყველაფერი უნდა იღონოს, და ბებია ამ სინათლეში დაარწმუნოს, მისი დამნახველი თვალი აუხილოს.
სამყარო მუდმივი მოძრაობაა, მირიადი განახლებაა, ეს ბებია ეკეკემაც იცის. იცის, რომ ბუნების წესია – რასაც ძველი თაობა ვეღარ ერევა, ის ახალმა უნდა დასძლიოს, ხელახლა ამოზიდოს და ააყვავილოს. ამიტომ, როგორც ჭეშმარიტი ბუნების შვილი, განახლების უპირობობას ბებია გუმანით გრძნობს და იოს რწმენას იზიარებს – და მასშიც ინთება ადამიანებისგან დაშუქებული სინათლე!..
ასეთია ბებელანდის პრინციპი – ყველაფერი სიცოცხლის წესებს ემორჩილება!
ეს კარგი წიგნი სამყაროს სინათლის რწმენას აღვივებს, ბუნების კართან გყურსავს, მის ჩქაფუნსა თუ ჩურჩულს, გრუხუნსა თუ გურგურს, ღიღინსა თუ ღიმილის შრიალს გაყურადებინებს. უამრავი ხმაა „იოს არდადეგებში“, ზღარბების პაწია ნაფეხურებით დაჩხაპნილ სამყაროში, უთვალავი გზა-ბილიკი ამოჩენილა დედამიწის ხაოიან მკერდზე და თითოეული რაღაც განუმეორებელ სიკეთეს გულისხმობს. მთავარია, დავინახოთ, ვირწმუნოთ, გავიხსენოთ!..
სწორედ ასეთი წიგნები გვეხმარება, ადამიანებად (გა)დავრჩეთ. ადამიანებად – მარად ცოცხალი სამყაროს შუაგულში.
