(კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდი იოსებისა“ და

ნუგზარ შატაიძის „ორი მეგობრის“ მიხედვით)

1921 წლის 25 თებერვალი ისეთი თარიღია, ყოველ ქართველს კარგად ესმის ამ ტრაგიკული დღის მნიშვნელობა. ის ასოცირდება სუსხთან, სისხლთან, ცრემლთან, თავისუფალი საქართველოს ოკუპაცია-ანექსიასთან. ამაზე უარესი თავისუფლებისმოყვარე ერისთვის სხვა რა უნდა იყოს? ქართველმა მწერლებმა მრავალი მხატვრული ტექსტი მიუძღვნეს ამ შავბნელ ისტორიულ მოვლენას. ყველაზე პოპულარული ალბათ კოლაუ ნადირაძის ლექსი “25 თებერვალია”, რომელზეც ბევრი დაწერილა. ამჯერად გვინდა ყურადღება შევაჩეროთ გასული საუკუნის დასაწყისსა და დასასრულს შექმნილ ორ მოთხრობაზე. კონსტანტინე გამსახურდიას “დიდი იოსები” და ნუგზარ შატაიძის “ორი მეგობარი” სწორედ ამ საბედისწერო დღის მიერ ქართველი ხალხისთვის მოტანილ უბედურებაზე საოცარი ექსპრესიით გვიყვება.

მოცემული მოთხრობები საუკეთესო მასალაა მოსწავლეებისთვის საშუალო საფეხურზე არა მხოლოდ ამ ისტორიული მოვლენის არსის შესაცნობად, არამედ ტექსტების სინთეზირების უნარების განსავითარებლად.

“დიდი იოსები” კონსტანტინე გამსახურიდამ 1926 წელს შექმნა და 5 წლის წინ ქვეყანაში დატრიალებული ტრაგედია საოცარი დრამატიზმით გააცოცხლა. 24 თებერვლის ღამეს თბილისელები საათს მისჩერებიან, რადგან კოჯრისა და ტაბახმელის გზიდან “წითელ ცხენზე ამხედრებული ეშმა” შემოდიოდა.

“დიდი იოსები” მოცულობით აღემატება ნუგზარ შატაიძის მოთხრობას. კლასიკური გაგებით, პირველი მოთხრობაა, ხოლო მეორე – ნოველა, თუმცა საბჭოთა ოკუპაციის გარემოს აღწერა, ავტორთა სულისკვეთება და პერსონაჟთა განწყობები თითქმის იდენტურია. ავტორები დიდი დროს არ უთმობენ წითელარმიელთა ქვეყანაში შემოსვლისა და დაპყრობის ამბებს, მაგრამ ყოველ ფრაზაში იგრძნობა ქვეყნის ოკუპაციით განპირობებული შემზარავი განწყობა. ორივე მწერალი ცდილობს, რომ კოჯორ-ტაბახმელის ბრძოლებისა და ქალაქის ოკუპაციის სცენების ნაცვლოდ ამ მოვლენებით გამოწვეული პერსონაჟთა ბედისწერა გადმოსცენ. “დიდ იოსებში” მთავრობის მაღალჩინოსანი გარბის ქალაქიდან და მეკურტნე იოსებს სთხოვს ტვირთის გადაზიდვაში დახმარებას. ის უეცრად ქუჩაში შეხვედრილ იუნკრებს გამოელაპარაკება:

– “საიდან, ძმებო?

– სოღანლუღიდან.

– გენერალი მ.. მოიხსნა?

– მოიხსნა. იმ მხარეზე გვარდიელებმა მთლად გააშიშვლეს ფრონტი.

– სროლა რომ ისმოდა მოგვიანებით?

– ეს ჩვენ ვიყავით, იუნკრები, სროლით ვიხევდით უკან!

– წითლები?

– ალბათ ლილოს გზით შემოვლენ ქალაქში…

უცნობი დადუმდა, მუნჯური სალამი გააყოლა მიმავალთ. მისწყდა ზარბაზნების ბორბლების რახრახი. სადღაც კარი მიარახუნეს, კუთხეში ბავშვი ტიროდა, შორიდან მილიციელის სტვენა ისმოდა. ისევ დაყრუვდა ქუჩა. ორი მგზავრის ფეხის ხმაღა ისმოდა დაცარიელებულ ფილაქანზე”.

კაცი მცირეოდენ იმედს ებღაუჭებოდა. ოცნებობდა, რომ სროლის ხმა თეთრგვარდიელთა გამარჯვებისა იქნებოდა, მაგრამ…

სიმბოლურია ნუგზარ შატაიძის მოთხრობაში 1921 წლის თებერვლის ამბების აღწერისას დახატული პეიზაჟი: “წამოვიდა სულ მალე ჩრდილოეთიდან შავი ღრუბელი, ცა შეკრა და ქვეყნიერება კვლავინდებურად ჩამოაბნელა”… ჯერ კიდევ ერთი წლის წინ, 1920 წლის 7 მაისს, ულიანოვ-ლენინმა საქართველოზე თავდაუსხმელობის პაქტს ხელი მოაწერა, მაგრამ… დიახ, “მშობელო დედავ, ისევ გაგყიდეს, ისევ წამების ჯვარი აგკიდეს”… ჩრდილოურ შავ ღრუბელს ვერ გავუმკლავდით.

კონსტანტინე გამსახურდია მხოლოდ მოთხრობის ექსპოზიციაში აღწერს წითელარმიელთა შემოსვლას ქალაქში, ხოლო მოთხრობის სიუჟეტი გვიყვება, რა ბედი ეწევა ამ მოვლენების ფონზე სრულიად გაუგებარ რყევებში მოყოლილ პატარა ადამიანს – დიდ იოსებს. უადგილო ეპითეტი აქ ირონიაა. იოსები დიდი და ზორბა მხოლოდ ფიზიკურად იყო. სხვა ყველაფრით სრულიად უმწეო და მოწყვლადი არსება გახლდათ. დიდი გამბედაობა იყო საჭირო ავტორის მხრიდან, რომ ბოლშევიზმის ეპოქაში ესოდენ დამაჯერებლად მოეთხრო ამბები იმისა, თუ როგორ გაანადგურა საბჭოთა სინამდვილემ ერთი საწყალი ადამიანი, უკეთილშობილესი, უწესიერესი, უბოროტო კაცი როგორ აქცია კრიმინალად. მოთხრობა გვიყვება იოსებ ქველაძის გულისმომკვლელ ისტორიას. პერსონაჟის დაცემა აქ უთუოდ იმის საილუსტრაციოდ სჭირდება ავტორს, რომ აჩვენოს, რამდენად უცხო და უხეშმა ძალამ დაიპყრო ჩვენი ქვეყანა, როგორ განადგურდნენ ათი ათასები და როგორ გადააგვარეს საზოგადოება ბოლშევიკებმა.

ნუგზარ შატაიძის ნოველის შექმნის თარიღი ვერ დავადგინე, თუმცა, სავარაუდოდ, იგი მეოცე საუკუნის დასასრულს ქმნიდა ამ ნაწარმოებს, როცა საბჭოთა ცენზურის საფრთხე უკვე აღარ არსებობდა, თუმცა ამ ეპოქის ქართველებისთვის 1921 წლის ამბების შეხსენება ნამდვილად ძალიან აქტუალური იყო და იქნება მომავალშიც. ნოველაში  თებერვალ-მარტის ამბებია მოთხრობილი. მართალია, ნოველისთვის დამახასიათებელი ფრაგმენტული თხრობის მანერით, მხატვრული შტრიხ-კოდებით, თუმცა ვინც ამ ეპოქას კარგად იცნობს ისტორიიდან, მას არ გაუჭირდება თბილისსა და ბათუმში მიმდინარე მოვლენების მთლიანი სურათის კონსტრუირება. ბათუმური პეიზაჟიც სიმბოლურ-ალეგორიულია: “ბათუმშიც უჟმური ამინდი იდგა. ქალაქი სქელ ბურუსში გახვეულიყო. ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა. ჩამუქებული ციდან ნაპირზე გამორიყული მკვდარი მედუზის ნაფლეთებივით ცვიოდა თოვლის სველი, მძიმე ფანტელები და ბულვარსა და მის გასწვრივ ჩარიგებულ მაგნოლიებს ზედ ადნებოდა. ზღვა ავის მოლოდინში გატრუნულიყო”.

მოცემულ ეპიზოდში გადმოცემული განწყობა ლეო ქიაჩელის “ჰაკი აძბას” იმ მონაკვეთს გვახსენებს, როცა სოხუმში შემოდიან კრეისერ “შმიდტის” მეზღვაური წითელარმიელები. ქალაქი სრულ გაურკვევლობაშია. ოსმალო ქიაზიმ-ბეის რამდენიმე დღის წინ ართვინი აეღო და ქართველების დახმარების საბაბით ბათუმში დიდძალი ჯარით შემოსულიყო. სრული პოლიტიკური დომხალია. ამ ქაოსში გაძლება და გადარჩენა სათუოა. ქიაზიმ ბეის თავი ბათუმის გუბერნატორად გამოუცხადებია, ხოლო ბოლშევიკები უკვე ფოთში ყოფილან და მალე ბათუმს უნდა სწვეოდნენ. დამარცხებული ქართველების ყოფა შემაძრწუნებელია: “ვისაც ომში დამარცხებული ქართველის ქეიფი არ უნახავს, ამ სურათს ძნელად წარმოიდგენს: სვამდნენ უხმოდ, ხარბად და რაღაცნაირი დაჟინებით”. ასე აღწერს ავტორი სასტუმრო “ორიენტის” რესტორანში თავმოყრილი, უცხოეთში გასაქცევად მომზადებული ქართველი ჯარისკაცების ყოფას.

თუ “დიდ იოსებში” ავტორმა გვაჩვენა პერსონაჟის სრული დემორალიზაცია და მორალური კრახი, ნუგზარ შატაიძე გვიხატავს საოცარ გმირებს, სამხედრო სკოლის კურსანტებს – სანდრო ლომოურსა და ვანიჩკა გოგუაძეს. საოცრად ექსპრესიულია კოჯრის ბრძოლებში ბარძაყში დაჭრილი სანდროს სულიერი მდგომარეობის აღწერა: “სანდრო ლომოური ღვინოს არ სვამდა, ისედაც მაღალი სიცხე ჰქონდა, გაბრუებული იჯდა და ეჩვენებოდა, რომ ყველაფერი წყლის ფსკერზე ხდებოდა, – სუფრასთან მსხდომი მისი ამხანაგები თევზებივით უხმოდ ალამუნებდნენ ტუჩებს, თითქოს თვითონაც რაღაც მღვრიე, ბლანტ სითხეში ჩაძირულიყო და გრძნობდა, როგორ ნელ-ნელა პატარავდებოდა, ილეოდა, ნამცეცდებოდა და ის იყო, უნდა გამქრალიყო, რომ რაღაც სასწაულის ძალით, ისევ იზრდებოდა, თავბრუდამხვევი სისწრაფით დიდდებოდა, ლამის მთელი სამყაროსოდენა ხდებოდა”…

ეს სურათი მთელი მაშინდელი ქართველობის ყოფაა – კოშმარი! სანდროს აგონდება აღა-მაჰმად ხანის შემოსევის დროს ყიზილბაშების მიერ თაბორის მთაზე ალყაშემორტყმული ქართველ მეზარბაზნეთა მცირე რაზმი, რომელსაც მაიორმა გურამიშვილმა ასე მიმართა:  “ძმებო, ქართველებო, ცხადად ვხედავთ, აუცილებელი სიკვდილია მოსული ჩვენზედ, მაგრამ ისიც შეგვიძლია, რომ მტერს უნამუსოდ დავნებდეთ. აბა, რომელი გირჩევნიათ, სახელიანი სიკვდილი თუ უნამუსო სიცოცხლე?”

გმირი დროში მოგზაურობს და იქ გადადის, 1795 წლის თბილისის ცხელ ამბებში: “ამ სიტყვებზე სანდრო ქვემოთ ჩაქანდა, გლიცერინივით ბლანტ სითხეში ჩაიძირა, დაპატარავდა, დაპატარავდა და სანამ საბოლოოდ გაქრებოდა, თვალი მოჰკრა, იმ მეზარბაზნეებთან ერთად თვითონაც როგორ დაიჩოქა, რანაირად აიღო სამი თითით მიწა და ზიარების ნიშნად როგორ შეჭამა”.

კოჯრის შეტაკების დროს სანდროს შაშხანის ტყვიამ მუხლს ზემოთ, რბილში გაუარა, მაგრამ სისხლი ბლომად დაკარგა და ვანიჩკა გოგუაძემ გადაარჩინა, მოხალისე სანიტარ გოგონებს გადასცა მეგობარი მოსავლელად.  ბარძაყში დაჭრილი გმირი – ღმერთთან მებრძოლი კოჭლი იაკობის ალუზია მგონია. სანდრო არ ნებდება. მას აგონდება ტაბახმელის სანგრები, მტრის ქვემეხებით გაჩენილი უშველებელი ორმო. “ჰაერში სველი მიწის სურნელი რომ იგრძნო, გაახსენდა გაზაფხულზე სოფელში ნანახი: სოსნებითა და გვირილებით მოჩითულ  ბალახიან ფერდობზე ხარებშებმული გუთნეული გაბაწრულიყო და ნიავს იქიდან ტკბილი, ძარღვების დამადუნებელი “ოროველა”  და ტოროლების გამაბრუებელი წკრიალი მოჰქონდა… “მალე გაზაფხული მოვა,” – გაიფიქრა მაშინ სანდრომ და უცნაური სიმშვიდე იგრძნო”.

საგულისხმოა, რომ მტრის ქვემეხით ამოთხრილი მიწის სურნელი სანდროს ხვნა-თესვის, სოფლური იდილიის სურნელს აგონებს. ეს ომი, ქართველი ხალხის წინააღმდეგობის მოძრაობა სწორედ ხვნა-თესვის, ბარაქის, მშვიდობიანობის, სოფლური იდილიის მოპოვების გარანტიაა.

ვანიჩკა სანდროს ეუბნება, რომ ბოლშევიკები დასახვრეტი ქართველების სიებს ადგენენ და კოჯრისა და ტაბახმელის ბრძოლებში მონაწილეობა მათ ამ სიაში უეჭველად მოახვედრებს. მეგობრები იტალიურ გემ “კირალზე” ორ ბილეთს შოულობენ. მარტის თვეა. გემი მარსელისკენ მიდის. საქართველოს მთავრობაც ამ გზით წავიდა და გაზიდა ეროვნული განძიც. გემზე მოხვედრა სიცოცხლის გარანტიაა, მაგრამ სანდროს წასვლა არ შეუძლია! მორჩა და გათავდა! მან სრულიად მშვიდად უთხრა მეგობარს, რომ აღარ დაეძებდა საფრთხეებს და წასვლას არ აპირებდა. ვანიჩკა მიხვდა, რომ სანდრო არ გადათქვამდა. თავად ავიდა გემზე, ხოლო სანდრომ თავისი ბილეთი ბავშვიან ქალს დაუთმო. როცა გემი ნაპირს მოშორდა, პირველად ერთმა მგზავრმა ისროლა ქუდი ნაპირისკენ, შემდეგ მეორემ და ასე ყველამ, ნიშნად იმისა, რომ გულსა და გონებას სამშობლოში ტოვებდნენ, ქუდები ზღვაში გადაყარა. გემზე მყოფი ვანიჩკა მეგობარს ეძებდა ნაპირზე, შემდეგ კი “Hellados”- ის გმირივით გემბანიდან გადახტა. იანგულიმ ნაპირამდე ცოცხალმა ვერ გამოაღწია. დიდი იმედია, რომ ვანიჩკა გამოცურავს და ისევ ჩაეხუტება თავის უღალატო მეგობარს, მაგრამ ვინ იცის, რა ჯოჯოხეთი ელის სისხლისმსმელი ბოლშევიკებისგან ორ საოცარ ახალგაზრდას?

სანდროს ოჯახში აკაკი წერეთელი დადიოდა სტუმრად. სიკვდილამდე ორი კვირით ადრე ის გამოსამშვიდობებლად მისულა ლომოურების ოჯახში. უთქვამს, რომ სიკვდილის მოახლოებას გრძნობდა, საჩხერეში აპირებდა დაბრუნებას და ენანებოდა, რომ ვერასდროს ნახავდა მათ. როცა მამამ ჰკითხა, კი მაგრამ რამეს იტკიებო? აკაკის უპასუხია: “არა, ჩემო კარგო, არაფერი მტკივა, მაგრამ ეს ბოლო დღეებია მოვსხლტი როგორღაც”…

აბა, რა ღირებულებებით უნდა ყოფილიყო აღზრდილი სანდრო, რომელიც პატარაობისას აკაკისთან ერთად ტრაპეზობდა ოჯახში? სიმბოლურია ამ ამბის მოგონებაც. აკაკის სიკვდილიდან დიდი დრო არ იყო გასული, სულ რაღაც 6 წელი. აკაკის სიკვდილის წინათგრძნობა სანდროსა და ვანიჩკას ბედზე მინიშნებაც არის. ბევრი ასეთი რჩეული ქართველი შეეწირა წითელ რუსულ იმპერიალიზმს, ზოგიც გადარჩა. ქვეყნის ბედიც შეიცვალა და ამ ქვეყნის შვილებისაც. 70 წელი დასჭირდა საქართველოს, რომ საბჭოეთის წყვდიადისთვის თავი დაეღწია. რამდენი სისხლი დავღვარეთ ამ გზაზე? რამდენი დიდებული ქართველი შეიწირა სამშობლოს თავისუფლებისთვის ბრძოლის ეკლიანმა გზამ?

კონსტანტინე გამსახურდია და ნუგზარ შატაიძე საოცარი მთხრობელები არიან. მათ შეუძლიათ მკითხველზე დაუვიწყარი ემოციური ზემოქმედება. სააბიტურო საათებში ამ ორ მოთხრობას უსათუოდ ვაძლევ ჩემს მოსწავლეებს ანალიზისა და სინთეზისთვის. ორივე ნაწარმოები ახალგაზრდების აღტაცებას იწვევს თავისი იდეური სიღრმით, ფსიქოლოგიზმის ხერხებით, პერსონაჟთა პორტრეტების ხატვის ოსტატობით, თხრობის არაჩვეულებრივი, დამატყვევებელი მანერით.

(რეი ბრედბერის „451  ფარენჰაიტით“)

„შეხედეთ, როგორ იზრდებიან ველის შროშანნი: არც შრომობენ, არც ართავენ; მაგრამ გეუბნებით     თქვენ: თვით სოლომონი, მთელი თავისი დიდებით არ იყო ისე შემოსილი, როგორც თვითეული მათგანი.“ (ლუკა, 12:27)

დავიწყე ჩემი საყვარელი რეი ბრედბერის კითხვა, „451  ფარენჰაიტით“;
მწერალი მომავალზე წერდა, ხომ? წაუკითხავი, ყავლგასული, „მტრედებივით ფარფატა წიგნების“ დაწვაზე (რა, წარსულის ან აწმყოს ფანატიზს არ გახსენებთ ეს?!), პნევმატურ მატარებლებზე, რეაქტიულ ბომბდამშენებსა და მანქანებზე, ელექტრონულ კრაზანებზე, მექანიკურ, თან ცოცხალ, თან მკვდარ, რვაფეხა ძაღლებზე, გახშირებულ თვითმკვლელობებზე, რომელთა „აღსაკვეთად“ მიდიან არა ექიმები, არამედ მოდის ტექნიკური პერსონალი, გველი-შლანგებით, ბურღივით რომ შეჰყავთ ორგანიზმში სიცარიელის ამოსაწოვად, დამყაყებული წარსულის სიბნელის დასალევად, სისხლის პლაზმის სრულად შესაცვლელად ბედნიერების ნიღბებივით მატარებელ, სიცოცხლის ენერგიისა და აზრისგან დაცლილ ადამიანებთან, რომლებმაც აღარ იციან, რა არის ბალახი თუ ყვავილი; წლობით ატარებენ ყურის „რადიონიჟარებს“ და მარტო ტუჩის მოძრაობითღა ხვდებიან, რა ითქვა. ისინი ვეღარ შეიგრძნობენ სამყაროს, ერთმანეთს, წვიმის რომანტიკას…არაფერი გეცნობათ? განა, ეს უკვე აწმყო არ არის, მზარდი მომავლისკენ? გვესმის ერთმანეთისა? ლითონის „მგრძნობელობისა“ არაა ზოგჯერ ჩვენი გულები, როცა ერთმანეთს „ფეხს გადავაბიჯებთ“ და ვაგრძელებთ ცხოვრებას? როცა სატანასავით ყველასა და ყველაფერზე აღმატებული გვგონია თავები?
რაღატო გვნუსხავს ჯერ კიდევ ბუნების შეურყვნელობა? იმიტომ, რომ იქ პირველსაწყისთან სიახლოვეა, იმიტომ, რომ ჩვენ ისევ პირველყოფილი შეგრძნებებით აღვიქვამთ სამყაროს და ეს აღქმა სუნისა თუ ხილვისა, შეხებისა, ახალშობილისას ჰგავს, სისუფთავითა და სიმძაფრით, რომლებიც მაინც მოჟონავს ჩვენი ცივილიზაციისგან გაცვეთილ-გაუცხოებულ-გაუხეშებული სულებიდან, სხეულებიდან…
სანამ ჩვენ, საკუთარი თავით, ეგოთი, შეპყრობილი ადამიანები, არ ვინდობთ ერთმანეთს, წვიმა მაინც მოდის, ხე იფოთლება, მზეწვია გალობით გვნუსხავს, ჩვენდაუნებურად, მერცხალი გამოგვარკვევს ცნობიერებამოღლილობის შხამიანი ბანგიდან, სულ პაწაწინა, იისფერი, მისტიკური პეპელა მიგვანიშნებს რაღაცა უნივერსალურად სრულყოფილზე, დაკარგულზე, აკაკის „სულიკოსავით“, დასაბრუნებელზე, რადგან იდეასთან სწორების გარეშე ჩვენ ჩვეულებრივი რობოტები ან პირუტყვები ვიქნებით, სამყარო აღარ იქნება „უთვალავი ფერითა“, ის გავერცხლისფერდება, როგორც დიდი მწერლის რომანშია…
თითქოს, დღევანდელი რომელიმე მეგაშოუს წამყვანის (მშვენივრად ჩაანაცვლებდა რომელიმე კარგად დაპროგრამებული რობოტი) „დაყენებული“, აღტკინებული ხმა ჩამესმის, უადგილო ზეიმითა თუ მანქანური ზრიალით რომ გვამცნობს:
„– დიახ, ჩვენს საუკუნეში ყველაფერი გაუფასურდა. ადამიანსა და ქაღალდს ერთი ფასი აქვს…“
ქაღალდს გააჩნია: თუ ის ტკიცინა და მაღალი კუპიურაა, გადააჭარბებს ადამიან(ობა)საც, არა? ბიტკოინების ეპოქა მოდის, რა მოწყვლადობა თუ თანაგანცდა?! იყავით რაციონალურები, „მგელზე უფრო მგლები“, რომ გადარჩეთ…გულგრილობასაც ჰქონია ძალა ან თუნდაც თავდაცვა ზოგიერთი ადამიანადწოდებული „მავნე ტოქსინისგანო“ – გამიგონია ასეთი „ფსიქოთერაპიაც“ თანამედროვე პრაგმატიკოსებისგან.
ნუთუ, აღარავის ეხსომება მალე ისეთები, ატავისტურები, სხვისთვის შეწუხება, მსხვერპლობა, უდიდეს ადამიანურ მისიად რომ მიაჩნდათ?! ან დედატერეზასნაირი უანგარო მსახურები ღატაკი, წუთისოფლის მარგინალი, ტანჯულებისა?
რა არის ის, რაც ყველაზე მეტად გვაქცევდა ადამიანებად? ერთი…ერთი რომ გამოვყოთ მრავალთაგან.
მე სულიერ სისათუთეს ვიტყოდი, სიფაქიზეს, რადგან ყველაზე კარგად ეს შეგაგრძნობინებს ყოფიერებას…და მაინც ტკივილამდე მივდივართ, რომელიც ყველაზე დიდ სიღრმეებში ჩაგვახედებს. სწორედ სხვისი ტკივილის შეგრძნებაა მაღალი ადამიანობა. სულიერ სიცარიელეში არც წუხილია და არც აღტაცება, რომლებითაც იქმნება კულტურა, ხასიათი, ისტორია, ცივილიზაცია; ეს უკანასკნელი ტექნიკურამდე თუ დავა, კატასტროფა იქნება.
სულს წიგნი აფაქიზებს, ადამიანური განუმეორებლობით შესრულებული მუსიკის ჰარმონია და ღვთაებრივი გენიალური „სიმარტივით“ შექმნილი ბალახის სიჯიუტე თუ სიცოცხლისუნარიანობა.
ამიტომ ვერ ჩაანაცვლებს ადამიანს, სულს, ხელოვნური ინტელექტი, მანქანა.
გახსოვთ, ღმერთმა ერთი მართალი კაცის გამო ქალაქი რომ გადაარჩინა? ასე გადავრჩებით, სანამ ერთი მაინც იფიქრებს არა შავ, რაკეტისმჭვარტლიან, ანამედ იისფერ თოვლზე. გადავრჩებით, სანამ ციფრებამდე არ დავა და შეგვძრავს ადამიანური განსაცდელი, სანამ ანგარიშით, ანგარებით არ გაუბრალოვდება ჩვენი ოცნებები, ამაღლებული გრძნობები, ფიქრები…

ნაწარმოების მთავარი გმირი, გაი მონტეგი, რომელიც მეხანძრეა და ადრინდელი მეხანძრეებისგან განსხვავებით, კი არ აქრობს, აჩენს ცეცხლს – წვავს წიგნებს („წიგნები აცვიოდა მხრებზე, მკლავებზე, სახეზე. წიგნები უშიშრად, შინაური მტრედებივით ასხდებოდნენ ხელებზე და თან ფრთებს აფარფატებდნენ. აი, სუსტ, მოციმციმე სინათლეზე ქათქათა ფრთასავით აფარფატდა სიტყვებით მოქარგული ფურცელი…“), შეხვდება 17 წლის კლარისა მაკლელანს და ამის შემდეგ „ამოტრიალდება“ მისი ხელოვნურად „ჩაპროგრამებული“ წარმოდგენებიც ცხოვრებაზე და თავად ცხოვრებაც. აქამდე თუ გაიმ იცოდა, რომ არც მას და არც სხვას არ უნდა ჰქონოდა წიგნები („დაწვით დანტეს, სვიფტის და მარკუს ავრელიუსის წიგნები.“), ფიქრს იწყებს: „ეტყობა, ამ წიგნებში რაღაცა ისეთი რამ არის, რასაც ჩვენ ვერ ვხვდებით“. აი, რა შეძრავს გაის ყველაზე მეტად კლარისასთან საუბრიდან:

„– ბედნიერი ხართ?

• რა ხარო? –

ეს რაღა სისულელეა?“

გაის პიროვნული ბზარი, მოჯანყე მეორე „მე“ ადრე დაეწყო. ეს სინდისის, ღმერთის ხმაა, თუნდაც შინაგანი ცენზორი დავარქვათ ან თანდაყოლილი სულიერი წესრიგი…როგორც თანამოძმეები, „ბედნიერებას ნიღაბივით ატარებს“ და გოგონა მოსტაცებს ამ ნიღაბს. მიდის სახლში და ცოლს, მილდრედს, ეკითხება: „აბა, მითხარი, რამდენი ხანი გავიდა მას შემდეგ, რაც ნამდვილად გაწუხებდა რაღაც?…რაიმე მნიშვნელოვანი, რაიმე არსებითი?“ რეი ბრედბერის მომავალში „გადასროლილი“ მკითხველისთვის საგანგებოდ შექმნილი წარმოსახვითი ფატნასმაგორიის მთავარი მახასიათებელი ხომ ისაა, რომ უნდა მოისპოს ყველაფერი, რაც გაწუხებს და ასე იქნები ბედნიერი…მე კი, ბრედბერისა არ იყოს, ყურში ჩამესმის: „მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, როცა ვარ შეწუხებული“…როცა სწავლების ვადა შეკვეცილია და განათლება ინფორმაციის ფლობასთან, ფაქტების ცოდნასთან ასოცირდება, ეს ფაქტებიც ერთმანეთს არ უნდა დაუკავშირო, დასკვნები არ უნდა გამოიტანო, რომ მელანქოლიამ არ წაგიღოს; როცა მუსიკა თუნუქის, სპილენძის, ვერცხლისა და თითბირის ჟღარუნისა და გრუხუნის ნარევია; როცა ფილოსოფია, ისტორია, უცხო ენები გააუქმეს და ისმება კითხვა: „რა საჭიროა რაიმეს სწავლა, თუ ღილაკზე თითის დაჭერა, ამომრთველის გადმოწევა და ხრახნებისა და ჭანჭიკების მოჭერა იცით?“(78); ღილი ელშესაკრავს შეუცვლია, დროს ჟამმზომის დუდუნი ავიწყებთ და იმასაც, რომ ის საფიქრებლადაც სჭირდება ადამიანს თუნდაც განთიადისას, ფილოსოფიურსა და მელანქოლიურ ჟამს…თეტრებში მხოლოდ კლოუნებიღა არიან, ოთახებში კი მინის კედელი-რობოტებია მოწყობილი; მეტი სპორტი და გართობა, რომ ადამიანმა აღარ იფიქროს! არ იყოს ინტეელქტუალური; „კი არ უნდა დავიბადოთ თანასწორნი, როგორც კონსტიტუციაში წერია, არამედ მერე უნდა გავხდეთ, ყოველი ადამიანი მეორის ასლი უნდა იყოს და მაშინ ყველა ბედნიერი იქნება, რადგან პირველი ვეღარ დაჩრდილავს მეორეს“(81); ასეთ „ინკუბატორის ბედნიერებაში“ კი „წიგნი გატენილი თოფია…დაწვით იგი და თოფი უტყვიოდ დარჩება“, წიგნის კითხვა კი ისჯება ციხით; აღარც გარდაცვლილების გლოვითაა თავის ატკივება საჭირო: კრემატორიუმებში უნდა დაწვა ისინი და დაივიწყო, ცეცხლი ხომ ყველაფერს „აცისკროვნებს და ასპეტაკებს“; როცა კულტურა განადგურებულია და ცივილიზაცია უფსკრულისკენ მიექნება…მოკლედ, როცა ყოველივე ზემოთქმული დამდგარია, რა გასაკვირია, რომ როგორც უამრავი ადამიანი, გაის ცოლი მილდრედიც თვითმკვლელობას გადაწყვეტს. მას ყველაფერი აქვს, თითქოს, იმისთვის, რომ ბედნიერად იგრძნოს თავი, მაგრამ შინაგან სიცარიელეს ვერ დაძლევს…გაი კი, ამ კონდიციამდე რომ არ მივიდეს, მიხვდება, რომ საჭიროა იმისი შენახვა, რისი დავიწყებაც საშიშია; მიხვდება, რომ კაცობრიობის შექმნის უდიდეს განძში – წიგნებშია ხსნა: „იცით თუ არა, რომ წიგნებს მუსკატისა და შორეული ქვეყნის სხვა რომელიღაც სუნელების სუნი უდის? ბავშვი რომ ვიყო, წიგნებს ვყნოსავდი“.

მოხუცი ფაბერის, ერთ დროს ინგლისური ენის პროფესორის, დახმარებით გაი მონტეგი გადაწყვეტს, საკუთარ თავს დაუბრუნდეს და ისევე დაინტერესდეს არა ნივთებით, არამედ მათი მნიშვნელობით, როგორც ფაბერი. მას წინ დიდი განსაცდელი ელის ყველაფრის წამლეკავ „მანქანურ-მექანიკურ“ ცინიზმთან: „არა, ნუთუ მართლა გაგასულელეთ იმ პატარა ჯიუტმა შეშლილმა? ყვავილები, პეპლები, ფოთლები, მზის ჩასვლა და რა ვიცი, ათასნაირი ოხრობა…ბალახის ღეროები, ნამგალა მთვარე…რა სისულელეებია!“

„ყოველმა ადამიანმა რაიმე უნდა დატოვოს ამქვეყნად, – …ბავშვი, წიგნი, ნახატი, საკუთარი ხელით აშენებული კედელი, საკუთარი ხელით შეკერილი ფეხსაცმელი, საკუთარი ხელით გაშენებული ბაღი. რაიმე, რასაც შენი ხელი შეხებია და რაშიც შენი სული ჩასახლდება სხეულის სიკვდილის შემდეგ. ხალხი შეხედავს შენ მიერ დარგულ ხეს ან ყვავილს და გაცოცხლდები.“ – ეს რეი ბრედბერის სიცოცხლის მარადიული წრებრუნვის ფორმულაა, მატრიცა, გინდაც თეორია და ამას ვწერ დღეს, როცა კიდევ ერთხელ აღსდგა მაცხოვარი, დაამტკიცა ეს კანონიც უწყვეტობისა, გაგრძელების პარადიგმაც თუ ღვთაებრივი განზრახულება, ხუთი ტალანტის იგავისა არ იყოს…მართლაც, რომ „სიყვარულის ტრიალია ყველაფერი“, როგორც ახლა უკვე მარადისობის მკვიდრი ჩემი მეგობარი ინგა მილორავა ამბობს; გინდა მეორედ მოსვლა დავარქვათ ამას, გინდაც ხელახლა დაბადება ყოველი ჩვენგანისა თუ წუთისფლის ხელში „ჩაცრილი“ საათის დამარცხება მარადისობის „უისრო“ დროით.

„ყველა თაობა იძლევა ხალხს, რომელთაც ახსოვთ ძველი შეცდომები და ჩვენ სწორედ ისინი უნდა შევარჩიოთ“; – განა, კლასიკოსი რისი კლასიკოსია, მისი სიტყვები დღევანდელობასაც რომ არ მოერგოს, ვითარცა „სამოსელი პირველი“…

მრავალ ბედნიერ აღდგომას, სამყაროვ!

მაია იანტბელიძე (ციტატები წიგნიდან რეი ბრედბერი

„451 ფარენჰაიტით“, გამომცემლობა პალიტრა L, 2024 წელი)

აღიარებულია და ყოფიერების ტრაგიზმი მის ორსახოვნებაშია; სიკვდილი თუ სიცოცხლე; კეთილი თუ ბოროტი; ნათელი თუ ბნელი; ტრაგიზმი თუ კომიზმი; ინი თუ იანი და ეს ორბუნებოვნება ამთლიანებს ცხოვრებას, კრავს, შინაარსსაც აძლევს, ფილოსოფიასაც და სიღრმესაც. მოდი, დავფიქრდეთ, რა იქნებოდა სამყარო სიცილის, იუმორის, ირონიის გარეშე. ამისთვის ჩამოთვლილთა არსში გარკვევას შევეცადოთ, ასე თუ ისე და, ცხადია, ჩვენ არც პირველნი ვიქნებით ამ მხრივ და არც უკანასკნელნი.

ირონიის ისტორიული გავითარების ორი ეტაპი იცის კაცობრიობამ: ე. წ. სოკრატესეული – ძველი საბერძნეთიდან მე-18 საუკუნებმდე და მე-19 საუკუნეში ჩამოყალიბებული რომანტიკული ირონია. თუმცა, როგორც ნავას რუისი მიიჩნევს, ირონიის ამ ორ, რიტორიკულსა და რომანტიკულ სახელს შორის არაა წყვეტა, ისინი სრულყოფენ და ავსებენ ერთმანეთს. სოკრატული ირონიის ფარგლებში, ცალკე ოთხი გამოხატული სახეა: ა) ენის ფიგურა, რომლის არსს მოტყუება წარმოადგენს; ბ) ტროპი, რომელიც გულისხმობდა მნიშვნელობათა ცვლას; გ) ცხოვრებისა და მსჯელობის სტილი; დ) მოხერხებულობის ფორმა, რომელიც უახლოვდება ხუმრობას, მოხდენილ იუმორსა და სატირას.

რომანტიკული ირონიის წარმოშობა  ტექსტების შექმნის დრო გამოყენებულმა, ტრადიციული, სემიოტიკური კოდების შეცვლამ განაპირობა. კერძოდ, უარყვეს  არსებობის აბსოლუტური ნორმა და ის შეცვალეს ცვალებადი ნორმებით, რომლებიც უკავშირდებოდა ისეთ მოცემულობებს, როგორებიცაა: ავტორი/ტექსტი/კონტექსტი/მკითხველი.

ირონიის ფენომენის კვლევისას ამოსავალნი თუ მესაძირკვლენი არისტოტელე და პლატონი არიან. აქვე უნდა ვთქვათ, რომ პლატონისთვის ტერმინი „ირონია“ სოკრატესთან ასოცირდება. ხოლო სოკრატული ირონიის მიზანია, შემტევს კარი გაუხსნას მაშინაც, როცა შეტევის სუბიექტი უცნობია.  კითხვების დასმით სოკრატე აშიშვლებდა მოსაუბრის სუსტ ადგილებს და ამით მის „გახსნას“ უწყობდა ხელს. თუ სოკრატესეული ირონია, საბოლოო ჯამში, უარყოფს მოსაუბრის იდეას, პლატონის ირონია არის კონცეპტი, როგორც მოიცავს ცოდნის სპეციფიკურ მეთოდს და დარწმუნების ფორმაცაა, ამავე დროს. ირონიისადმი სამყაროს შემეცნებისა და ახსნის ფუნქციის მინიჭება მისი ფილოსოფიურ განზომილებაში გადანაცვლებაა. პლატონისგან განსხვავებით, არისტოტელესთვის ირონია ჭეშმარიტებასთან ურთიერთობის ფორმულაა, რომლის საშუალებით ფიქცია უპირისპირდება რეალობას (ფიქცია საგნებს აზვიადებს, ცვლის რეალობას – ესაა ფანფარობა; ხოლო ამ ნაკლის მქონეს კი – ფანფარონი ეწოდება, ანუ დამმალავი). არისტოტელე ირონიას რიტორიკულ ხერხად მიიჩნევს (მჭერმეტყველების შემადგენელ ნაწილად) და მის ფუნქციად სასაცილოს გამოხატვა მიაჩნია; ანუ „პოეტიკაში“ არისტოტელე ირონიას რიტორიკის ილეთად ასახელებს, თუმცა არა როგორც იუმორთან დაკავშირებულ სიტყვიერ სტრატეგიას, არამედ როგორც პერიპეტიას.

არისტოტელეს მსგავსად ფიქრობდა ციცერონიც. იგი ირონიის საკითხზე ყურადღებას თეორიულ-ლიტერატურული ნაშრომების არგუმენტირებისას ამახვილებდა. მისი აზრით, არსებობს ხუმრობა (Facetiarum) და გესლიანობა (dicacitatis); ერთს ვიყენებთ რაიმე მხიარულის გადმოსაცემად, მეორეს – სასაცილოს გესლიანად სათქმელად. ციცერონისთვის მნიშვნელოვანი იყო, სასაცილო ბოროტად არ გამოეყენებინათ, რათა თავი დაეღწიათ ბუფონადისთვის, ენაბილწობისთვის, შეურაცხყოფისთვის, არაჰუმანურობისთვის, აგრესიულობისთვის, უსირცხვილობისთვის. ციცერონი ირონიას არა ცალკეულ კატეგორიად, არამედ სასაცილოს შემადგენლობაში მოიაზრებს.

ციცერონმა ირონიის ტიპებიც განსაზღვრა და ეს იყო პირველი მცდელობა მისი სისტემატიზაციისა:

ა) მარტივი ირონია (რაიმე განსხვავებული იმისგან, რისი თქმაც სურთ); ბ) მიმღების ირონია (როდესაც იღებენ და ესმით თქმულისგან განსხვავებული ნათქვამი); გ) საზოგადო ირონია (მოიცავს მჭერმეტყველურ მახასიათებლებს, ანუ მოიაზრებს კონტექსტს).

შლეგელმა, რომელმაც რიტორიკა ტრანსცენდენტულ ინსტრუმენტად გარდაქმნა, გამოხატვის მხატვრული ხერხებით, შემოგვთავაზა ირონიის ახალი შეხედულება – ე.წ. რომანტიკული ირონია, რომელიც თავისი ხასიათით სოკრატული ირონიისგან განსხვავდებოდა. რომანტიკული ირონია კი დაეფუძნა სოკრატულს, კერძოდ, ისეთი მახასიათებლებით, როგორებიცაა: დიალოგიზმი, ირონიის ორობითობა და ჩაფიქრებულობა, პრაქტიკისა და თეორიის შერწყმა და საკრატესეული მორალურობა (ის, რაც არ უნდა იყოს);

შლეგელის აზრით, ირონია პარადოქსის ფორმა. ეს უკანასკნელი კი ყველაფერიაო, რაც ერთდროულად კარგია და დიდი. ნოვალისის მიხედვით, გრძნობის საშუალებით, რომელიც ყოველთვის უპირატესია, რომანტიკოსები ეძებენ ამაღლებას პირობითობაზე და ეს ირონიის ძირითადი ნიშანია. სწორედ ასეთ ირონიას ეწოდებაო რომანტიკული ირონია. ამ ამაღლების ფუნქციაა, იყოს ამაღლებული საკუთარ თავზე. გამოდის, ირონია წამყვანი რომანტიკული იარაღია, რომელიც ადამიანს ათავისუფლებს. ერთი მხრივ, ადამიანი ვერ იქნება ირონიული, თუ იგი თავისუფალი არაა; მეორე მხრივ, ორონია თავად ათავისუფლებს. გამოდის, ირონია თავისუფლებაა….თუ სოკრატული ირონიის მიზანია მოსაუბრის დამარცხება, რომანტიკული ირონია საკუთარ თავს გამოგითავისუფლებს. ის, ცხადია, იწვევს ტკივილს, თუმცა გვანიჭეებს სიამოვნებასაც, რადგან თავისუფლების შეგრძნებას მოგვაპოვებინებს და ეს ისაა, რაც ადამიანად გვაქცევს.

რომანტიკული ირონია გაჩნდა მაშინ, როცა კლასიციზმი, მონარქია, რელიგია კრიზიში აღმოჩნდა და მათი დოქტრინები ვეღარ ხსნიდა თანამედროვე აზროვნების ევოლუციას. ამ დროს გაჩნდა ახალი ფასეულობები: ინდივიდუალური თავისფლება, რეალობის ახლებური აღქმა და ა.შ. ამას კი ახალი ინტერპრეტაციები სჭირდებოდა. ამაზე ამბობდა კიერკეგორი, – რომ ირონია კრიტიკულ ვითარებაში იბადება.

როგორც წერდა კიერკეგორი: „ზოლგერი იყო ალბათ ერთადერთი, რომელმაც შეძლო ირონიის ფილოსოფიური ბუნების შემეცნება“. ზოლგერი განასხვავებდა გარეგან და ჭეშმარიტ ირონიას და სწორედ ამ უკანასკნელს მიიჩნევდა ადამიანის მდგომარეობის განუყოფელ შემადგენელ ნაწილად. ზოლგერი ამბობს, რომ სახუმარო აქტივობა, რომელიც საგნებს სერიოზულ ჭრილში არ განიხილავს, არც ცხოვრების მორალურ, რელიგიურ თუ სამეცნიერო მხარეებს, არ არისო ირონია. მისთვის ირონია ადამიანის, როგორც ამბივალენტური ორგანიზმის, დასრულებულსა და დაუსრულებელს შორის, მიწიერსა და ღვთაებრივს შორის მერყევის, მთავარი შემადგენელი ნიშანია; და გამოხატავს მის ფუნდამენტურ მდგომარეობას. აი, როგორ განმარტავდა ის ტრაგიკულ ირონიას – როგორც „რაიმე ღვთაებრივს, რომელიც ანათებდა ღვთიურ ბუნებას ადამიანურ ქმედებებში.“

მოვედით უმბერტო ეკოსთანაც და მის ორიგინალურ დამოკიდებულებასთან ირონიისადმი. მისი აზრით, ირონია არის პროცესის შედეგი, რომელშიც ემისორიც და მიმღებიც ერთნაირად იღებენ კოდს და ამ უკანასკნელს საზოგადოსგან განსხვავებულ მნიშვნელობასა თუ ღირებულებას  ანიჭებენ. ხოლო ირონიზირება კოდის მსხვრევაა, მისი გაორმნიშვნელოვნება…

უმბერტო ეკოს „ვარდის სახელი“  – ნაწარმოებში ავტორი ჩვენ წინაშეა არა როგორც სატირიკოსი, არამედ სატირის საკითხების მკვლევარი. არისტოტელეს „პოეტიკის“ მეორე წიგნი, რომანის მიხედვით, მთელ ბიბლიოთეკასთან ერთად, გაანადგურა ფანატიკოსმა ბერმა ხორხემ ბურგოსიდან. ამ უკანასკნელის აზრით, სიცილი ადამიანის ბუნების გამრყვნელია და არისტოტელეს ეს წიგნიც „დამანგრეველი“ შედეგის მომტანიაო; რატომ და – უდიდესი, თვით პაპებისა და წმინდანებისთვისაც კი სამაგალითო, ფილოსოფოსი განმარტავს რა სიცილის ხელოვნების არსს, სძენს მას (სიცილს) მჭრელი იარაღის ფუნქციას. ის არა მარტო ჩაანაცვლებდა რიტორიკას, არამედ მოთმინებას, მოლოდინსა და სასოებას დაუღალავი ბრძოლის იდეით შეცლიდა და რელიგიასაც დიდ საფრთხედ მოევლინებოდა, რამეთუ „ამოატრიალებდა“ შეხედულებებს სამყაროსა თუ ყოფიერებაზე.

„ვარდის სახელში“ დაპირიპირებულია: 1) სიცილი და მისი ამკრძალავი ფანატიზმი; 2) ღირებული ხელოვნება და ფანატიზმი, რომელიც მოსურნეა, ჩაკლას ფანტაზია და შემოქმედება მშრალ დოგმებში მოაქციოს; 3) განათლებულობა და განათლებით შენიღბული ფანატიზმი, რომელიც ანადგურებს განათლების კერას, თუნდაც ბიბლიოთეკას გადაწვავს; 4) ჭეშმარიტება, რომელიც ისიცაა, რომ „გათავისუფლდე ჭეშმარიტების ავადმყოფური სიყვარულისგან“ და ფანატიზმი – ჭეშმარიტების სწორედ ეს ავადმყოფური სიყვარული; 5) სიცილი, ნიშანი ღვთაებრიობისა, ჭეშმარიტისკენ, ღვთისკენ სწრაფვის საფუძველი და სიცილი, როგორც ღმერთისგან შორს ყოფნა. ავტორის აზრით, ფანატიზმზე საშიში არაფერია, რადგან ის ყოველგვარი მორალური ფასეულობის შემმუსვრელია.

უმბერტო ეკოს ნაწარმოების გმირი ვენანაციუსი ამბობს: „არისტოტელემ სწორედ სიცილს მიუძღვნა „პოეტიკის“ მეორე წიგნი, და თუკი ასეთმა დიდმა ფილოსოფოსმა მთელი წიგნი მიუძღვნა სიცილს, სიცილი მნიშვნელოვანი რამ უნდა იყოს“. მაგრამ ამ წიგნის ხელში ჩაგდების მცდელობა ვენანციუსის დაღუპვის მიზეზი ხდება. აი, როგორია ფანატიკოს ხორხეს საპირისპირო არგუმენტი: „წმინდა მამათაც არაერთი წიგნი მიუძღვნიათ ცოდვისთვის, რაც უმნიშვნელოვანესი, მაგრამ უკეთური რამაა“. ვენანაციუსი არ ეპუება და უპასუხებს, რომ არისტოტელე სიცილს სიკეთისა და ჭეშმარიტების წყაროს უწოდებდაო. ასევე არისტოტელე თავის პირველ წიგნში ხელოვნებას სინამდვილის მიბაძვად მიიჩნევს, მაგრამ არა ბრმა ან უბრალო აღწერად, არამედ შემოქმედების რანგში აყვანილად; ხელოვნება ფანტაზიის ნიჭით გვთავაზობს იმას, რაც შეიძლება ყოფილიყო და ამით პირველმიზეზთან, ცოდნასთან (ღვთაებრივ სიბრძნესთან) ახლოსაა. ხელოვანი, შემოქმედი იწვევს ჩვენში რაფინირებულ სიამოვნებას, ესთეტიკურ ტკბობას, ადამიანურ კათარზისს – განწმენდას. ეს უკანასკნელი სხვა არაფერია, თუ არა პირადულზე, საკუთარ „მეზე“ ამაღლება. გამოდის, სიცილის ხელოვნებით გამოწვეული სიამოვნება, უბრალოდ, ხორციელი სიამოვნებაა არაა, ამამაღლებელია, განმწმენდი…ბერები თვლიან, რომ არისტოტელეს მეორე წიგნში ხელოვნების რანგში აყვანილი სიცილი ყოველგვარი უკუღმართობის წინააღმდეგ იარაღადაა ნაქცევი და მისი შედეგიც ხელოსნობის შედეგისგან განსხვავდება – მიდის თავისუფლებამდე.

ხორხეს რაც შეეხება, ის არც სიცილის „თერაპიას“ აღიარებს, არც იუმორს, როგორც პროდუქტს მაღალგანვითარებული, ინტელექტუალური გონებისა. მისთვის მიუღებელია პლინიუს უმცროსის სიტყვები: „როცა ვიცინი, ვთამაშობ, ვხუმრობ, ადამიანი ვარ“; მისთვის სატირაც მიუღებელია, როგორც ბრძოლის იარაღი, რადგან „ვინც იცინის, არ სწამს იმის, რაზეც იცინის, მაგრამ არც სძულს იგი. ამრიგად, ბოროტზე სიცილი არ ნიშნავს მასთან საბრძოლველად განწყობას, კეთილზე სიცილი კი ნიშნავს, არ აღიარო სიკეთის ძალა – ძალა სიკეთის თვითგავრცელებისა“. ხორხეს ძალიან აღიზიანებს ბერების სიცილი, რადგან ბერი უბრალო კი არა, მოაზროვნე არსებაა, ხოლო მისი სიცილი ბოროტისკენ მიემართება, რაც არ ეპატიება: „მასხარაობა და სიცილი სამარადისოდაა განკვეთილი ყოველი ჩვენი სავანიდან და ბერის ფუჭსიტყვაობას არ დავუშვებთ“. ბერი ხორხე ღვთისმეტყველია, მაგრამ ავიწყდება ის, რომ ამქვეყნიური, წითისოფლური ჰარმონია დაპირიპირებულ საწყისთან ერთიანობაშია; ანუ ღვთიურობა წუთისოფელში გულისხმობს კომიკურისა და ტრაგიკულის შეთავსებას, ურთიერთბალანსს. ხორხე კი კრძალავს სიცილს, რადგან ეჭვის წინაპირობად მიაჩნია: „ჭეშმარიტებასა და სიკეთეში სასცილო არაფერია; ამიტომაც არ იცინოდა ქრისტე“. მოკლედ, ხორხესთვის სიცილი უარყოფითი მოვლენაა, რადგან „სიცილით ბრიყვი გულისხმობს, რომ ღმერთი არ არსებობს“.

მონასტერში ინახება ის წიგნებიც, რომელიც მიუწვდომელი უნდა იყოს და არისტოტელეს „პოეტიკის“ მეორე წიგნიც ერთი ასეთია; ხოლო მეორეა არაბულ და სირიულ ტექსტებთან ერთად აკინძული „კვიპრიანეს ნადიმის“ ასლი. წიგნი მოწამლულიაო იდეურად, რადგან მასში მახვილგონიერებაა წახალისებულ/შექებული ნაკლებად ცნობილი, არაქრისტიანი ავტორებისგან.

განა, ბერმა ხორხემ არ იცის, რომ სიცილს წიგნისგანადგურებით ვერ მოსპობს? ეს ადამიანის ბუნებაა. ამიტომ იგი ცდილობს, წარმოაჩინოს სიცილის „ბოროტი“ ბუნება თავისი მსჯელობის რადიკალიზმით: „სიცილი სისუსტეა, სიმახინჯე, უმწეობა ჩვენი ხორცისა. შვებაა გლეხისათვის, სილაღე – ღვინის მსმელთათვის. ბრძენმა ეკლასიამაც კი დაუშვა დღესასწაულები, კარნავალები, გასართობი თავყრილობები გონების განსატვირთავად, სხვაგვარ წადილთა და ვნებათა მოსათოკად…მაგრამ ასეთი სიცილი მდაბიური რამაა, თავდაცვის საშუალება ხალხისთვის, სიწმინდეაყრილი საიდუმლო – მდაბიოთათვის“. აი, რას ნიშნავს აზროვნების „ჩარჩოებში“ მოქცევა, თუმცა, გამოდის, გრძნობისაც, სილაღისაც, ბუნებისაც. ბერი ხორხე განმარტავს, რომ სიცილი, თავისთავად, არსით, ცუდი მოვლენა არააო და მეყსეულად შიშისაგანაც კი ათავისუფლებსო ადამიანს. მაგრამ ლიტერატურულ „ყალიბში“, ჟანრში მოქცეულმა სიცილმა შეიძლება ადამიანი გაათავისუფლოს ეშმაკის, ღვთის შიშისგანაც კი, რითიც ბრძოლის იარაღი ხდებაო…აი, რა არ ასვენებს ხორხეს.

ხორხეს კრიტიკა ითვალისწინებს, ცხადია, სიცილის ნაწილობრივ მისაღებლობას, მაგრამ, დიდწილად, ის მიუღებელია მისთვის, რადგან მდაბიოთა პრეროგატივაა. ხოლო სიცილის, იუმორისა თუ კომედიიდ არსი ხელოვნების დანიშნულებაში მდგომარეობს: ესთეტიკური სიამოვნებაც, კათარზისით ამაღლებაც; თუმცა ეს თავისუფლების მომტანიაო და სწორედ თავისუფლებაა (ქმედებისა, გრძნობისა თუ აზრისა), ამ უკანასკნელისთვის ბრძოლაა, ასე რომ აშფოთებს ხორხეს.

შეჯამებისთვის, ვთქვათ, რომ „ვარდის სახელში“ სიცილის ორგვარი ფორმა, ბუნება და შეფასებაა ნაჩვენები. სიცილია მდაბიოთა თავყრილობებზე, მაგრამ სიცილია წიგნშიც, შემოქმედებაში. პირველი მოცემულობა არცთუ ისე სახიფათოა, რადგან „სალაღობოდ, გასართველად“, სალაზღანდაროდაა, შვებასა და კმაყოფილებას გვანიჭებს; აი, მეორეა საქმე, რომლისაც ეშინიათ რელიგიურ ფანატიკოსებს, რადგან როცა ის ხელოვნების სიმაღლეზეა აყვანილი, სულს წმენდს და თავისუფლებისთვის, სამართლიანობისთვის ბრძოლის იარაღადაც შეიძლება მოგვევლინოს, რადგან ის მდიდარი და არა „ჩარჩოებშემოვლებული“ შემოქმედებითი ფანტაზიის, პარალელურად შექმნილი რეალობის ნაყოფია და საშიშია „ურყევი“ დოგმატიკისთვის. ამით ჰგავსო სიცილი ცოდვას, რომელიც კაცს ღმერთს აშორებს, საბოლოოდ, შეიძლებაო მოსპოს კიდეც რელიგიისა და ღვთისკენ სწრაფვა. ამიტომ მეტაფორისტიკა, იგავი თუ გამოცანა ჭეშმარიტებას აშორებსო ადამიანს…

ქრისტე არ იცინოდაო.

ეს ბოლო აქსიომა არაა და არც მტკიცდება, ეს ერთი…

მეორე – სიცილი ადამიანის ბუნებაა და ბუნების წინააღმდეგ ყოველთვის მარცხდება კაცი. ბუნებაც ღმერთმა შექმნა, ცხადია და ყველაზე მეტად ს უ ფ ე ვ ს მასში.

ვიღაც რომ გესლიანად ჩაიცინებს ან დასცინებს, ეს მდაბიურია, მაგრამ პატარა ტიბეტელი ბერის ზარივით სიცილი რატომაა მდაბიური? ან სულხან-საბას იგავზე სევდიანად, ჭკვიანურად გაღიმება? ან დავით კლიდიაშვილისეული ცრემლიანი იუმორი, სიცილი? ან ჩემი სულიერი მოძღვრის, მამა დიმიტრის, საოცარი, ბავშვურად „კრიალა“, ბედნიერი სიცილი? ან წუთისფლის სიმწრის პასუხად რვალივით სიცილი?

სიცილი თავისუფლებაა, როგორც სიყვარული და როცა ის ზნეობრიობას მოიაზრებს, განსაცდელთან, ადამიანურ სიავკაცესა და მანკიერებებთან ბრძოლის იაღარიცაა და ბედნიერების, სილაღის, ბუნებასთან, ღმერთთან თანაზიარობის წინაპირობაც, ჩემი აზრით…და არა მარტო ჩემი აზრით: „ადამიანი მისი სიცილითაც შეგიძლია გამოიცნო. თუკი ადამიანის სიცილი მოგეწონა, სხვა რომ არაფერი იცოდე მის შესახებ, შეგიძლია დარწმუნებული იყო მის კარგ ადამიანობაში.”

სოციალური ქსელები საფრთხეს წარმოადგენენ თანამედროვე მოსწავლეებისთვის, მათ მხოლოდ სიკეთე არ მოაქვთ. საკითხით დაინტერესებული სპეციალისტები რამდენიმე განსაკუთრებულ პრობლემაზე ამახვილებენ ყურადღებას:

უპირველეს ყოვლისა, სოციალური ქსელები დროის ერთგვარი პარაზიტები არიან, რომლებიც მოზარდს შრომის შედეგიანად განაწილებაში უშლიან ხელს. სხვადასხვა გვერდების თვალიერებაში შეიძლება მრავალი საათი ისე დავხარჯოთ, რომ არაფერი ახალი და მნიშვნელოვანი ჩვენს გონებაში არ დარჩეს. რაც მთავარია, სოციალურ მედიაში უაზრო, უმიზნო ხეტიალმა მიჩვევა იცის. ადამიანები დილით, თვალების გახელისთანავე ეკრანს რთავენ და მასზე ხდებიან მიჯაჭვულნი. „გონიერი აპარატის“ გარეშე ბევრი ჰიგიენურ პროცედურებსაც კი ვერ იტარებს. მეცნიერთა აზრით, ეკრანზე დამოკიდებულება შეიძლება იყოს ყურადღების გაფანტულობის ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სხვადასხვა აპლიკაციაში მოსწავლეები ათასგვარი შინაარსის მასალებს ეცნობიან. ფაქტობრივად შეუძლებელია მათ მიერ მოძიებული ინფორმაციის ეფექტიანი კონტროლი. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბავშვები ეცნობიან ტექსტებს თვითმკვლელობის, თვითდაზიანების შესახებ, აწყდებიან ვიდეოჩანაწერებს ნარკოტიკებით ვაჭრობისა თუ ძალადობის შესახებ. სოციალურ ქსელებს ხშირად იყენებენ სექსუალური შევიწროვებისთვის, ბავშვთა პორნოგრაფიის მოპოვებისა და გავრცელებისათვის.

უახლესი ტექნოლოგიები მოსწავლეებს შორის ურთიერთობაშიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. შურისძიება, შეურაცხყოფა, დამცირება გაცილებით უფრო მარტივია, როდესაც ანონიმური პროფილით ცდილობ საკუთარი თანაკლასელის წინააღმდეგ ბრძოლას. ამასთანავე, მკვლევართა ნაწილი აქტიურად საუბრობს ფენომენზე, რომელსაც „დემონსტრირებაზე ორიენტირებულ მოხმარებას“ უწოდებენ. ახალგაზრდები მათ ხელთ არსებულ ყველა რესურს ხარჯავენ იმისთვის, რომ სხვადასხვა პლატფორმებზე მოდური და არააუცილებელი ნივთების, აქსესუარებისა თუ სამოსის ფლობით მოიწონონ თავი, ამგვარად გაუსვან ხაზი საკუთარ უპირატესობას. შესაბამისი შემოსავლისა თუ შესაძლებლობის არმქონე მოსწავლეები კი ხანდახან გარიყულად გრძნობენ თავს, იწყებენ საკუთარი დროისა და ენერგიის ხარჯვას ისეთი ნივთების მოპოვებისა და მოხმარებისთვის, რომელიც სინამდვილეში არაფერში არ სჭირდებათ.

სოციალურ ქსელთა მავნებლურ მახასიათებლებს ყველაზე სერიოზულად მოეკიდა ავსტრალიის ფედერალური მთავრობა და პარლამენტი. გასული წლის მიწურულს ქვეყანა-კონტინენტის ხელისუფლებამ უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილება მიიღო. კომუნიკაციების სამინისტრომ საკანონმდებლო ორგანოს მხარდაჭერით 16 წლამდე მოზარდებისთვის სოციალური ქსელების გამოყენება აკრძალა.

პრემიერ-მინისტრმა ენტონი ალბანიზმა განაცხადა: „საქმე ეხება იმას, რომ ბავშვებს ბავშვობა დავუბრუნოთ, ბავშვად ყოფნის, ბედნიერი ბავშვობის შესაძლებლობა მივცეთ. არაფერი სოციალური არ არის იმაში, რომ ზოგიერთი მედია ჩვენს ბავშვებს ნამდვილ, რეალურ მეგობრებს, მეზობლებს, თავგადასავლებსა და გამოცდილებებს აშორებს“.

ლეიბორისტული მთავრობის პოლიტიკას მშობლების ნაწილი სიხარულით შეეგება. მოქალაქეთა ნაწილს გაუჩნდა იმედი, რომ ვირტუალური ურთიერთობების შედეგად გამოწვეული დეპრესიისა და დაბალი თვითშეფასებისგან შეძლებდნენ საკუთარი შვილების დახსნას. თუმცა, მალავე გამოჩნდნენ კრიტიკოსებიც.

ენტონი ალბანიზის მოწინააღმდეგეებს რამდენიმე არგუმენტი აქვთ:

16 წლამდე მოზარდების ქსელებში დარეგისტრირების საკითხის გაკონტროლება ტექნოლოგიურ გიგანტებს დაევალათ. მხარეები შეთანხმდნენ, რომ ასაკის გასაკონტროლებლად კომპანიები დამატებით პერსონალურ მონაცემებს მოითხოვდნენ და მათი გადამოწმების შემდეგ გაუხსნიდნენ პირს ანგარიშს შესაბამის პლატფორმაზე. ავსტრალიის ნაციონალური მაუწყებლის ეთერში უმალვე გამოჩნდნენ გავლენიანი მოქალაქეები, რომლებმაც აღნიშნული მიდგომა მკაცრად გააკრიტიკეს. მათ აღნიშნეს – „მეტას“, „ტიკტოკს“, „იქსსა“ და „გუგლს“ ისედაც უამრავი ცნობა აქვთ ჩვენ შესახებ, ისედაც ცდილობენ ჩვენი ყოფისა და გემოვნების გაკონტროლებას, ისედაც გვბომბავენ აგრესიული მარკეტინგით, ახლა კი ჩვენი ნებით უნდა მივაწოდოთ დამატებითი პერსონალური ინფორმაცია, რომელიც მათ კოლოსალურ ძალაუფლებას კიდევ უფრო მეტად გააფართოებს. კრიტიკოსთა აზრით, ლეიბორისტთა გადაწყვეტილება ერთ პრობლემას მოაგვარებს, მაგრამ მეორეს, არანაკლებ სერიოზულს წარმოქმნის.

ხელისუფლების პოზიცია არ გაიზიარეს მოსწავლეთა გაერთიანებებმა. მოზარდთა ნაწილი აცხადებს, რომ სოციალური მედია მათთვის კომუნიკაციისა და ახალი ამბების მიღების მთავარი საშუალებაა. ამგვარი მედიის დახმარებით ისინი ნამდვილი მეგობრების აღმოჩენასაც ახერხებენ და პოლიტიკურ სოციალიზაციასაც გადიან, ცდილობენ სხვადასხვა საქმისთვის მობილიზებას და ორგანიზებას, მარტივად აგროვებენ მასალებს საგანმანათლებლო პროექტებისთვის. მოსწავლეთა ერთი ჯგუფი ამტკიცებს, რომ დასახელებული პლატფორმების გარეშე გაუჭირდებათ სხვადასხვა კამპანიის დაგეგმვა და განხორციელება.

ცალკე დარდობენ, ვთქვათ, აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებისა და მიგრაციული წარმოშობის მოსწავლეთა ოჯახის წევრები. ისინი ფიქრობენ, რომ სოციალური ქსელები მათი შვილების ცხოვრებას აადვილებენ, ხელს უწყობენ მრავალი ტიპის ბარიერის გადალახვაში, აკრძალვა კი ნაწილს კვლავ მარტო დატოვებს თავის პრობლემებთან ერთად.

წინააღმდეგობის მიუხედავად, კანონი 2025 წლის დასაწყისში მაინც ამოქმედდა. მის აღსრულებას ბევრი გარემოება უშლის ხელს. მოსწავლეები მაინც უვლიან გვერდს შეზღუდვებს და მაინც ახერხებენ სოციალურ მედიის აქტიურად გამოყენებას. თუმცა, ფაქტია, რომ ბევრი ბავშვი ეზოს, სამეზობლოს, უშუალო კომუნიკაციასაც დაუბრუნდა, მრავალი მავნებლური მასალა კი ტყუილად გაიტყორცნა უზარმაზარი ქსელების ზღვაში, მათ ბავშვებამდე ვერ მიაღწიეს.

ჩემზე რომ იყოს დამოკიდებული, 16 წლამდე მოსწავლეებისთვის უპირობოდ შევზღუდავდი „მეტას“, „იქსისა“ და „ტიკტოკის“ გამოყენებას, ბავშვებს მხოლოდ მესენჯერ-აპლიკაციებზე უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი.

ნეტავ რას ფიქრობენ ავსტრალიურ მიდგომაზე საქართველოს მასწავლებლები?

წარმოიდგინეთ, რომ 1945 წელია და ინგლისის რომელიღაც შორეულ პროვინციაში ცხოვრობთ. ალბათ, რამდენი ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრი გიტრიალებთ თავში. ერთი მხრივ, ბედნიერი ხართ, რადგან ნაციზმი და ფაშიზმი დამარცხდა, დიდი ბრიტანეთი ომიდან გამარჯვებული გამოვიდა, ქვეყანა, რომლის დაცემასა და განადგურებას წინასწარმეტყველებდნენ, კვლავ ფეხზე დგას. მეორე მხრივ კი, უამრავი საშინელი აზრი გიტრიალებთ თავში და უიმედობის ზღვარზე დგახართ. უკანასკნელი ნახევარი საუკუნის განმავლობაში თქვენმა სახელმწიფომ მილიონობით ახალგაზრდა და ენერგიით სავსე ადამიანი დაკარგა, არაერთი ქალაქი ნანგრევებად იქცა, განადგურდა გზები, სკოლები, საავადმყოფოები. ხაზინაში შენახული უკანასკნელი მონეტებიც კი შეიარაღებასა და თავდაცვაზე დაიხარჯა. ერთი სიტყვით, გამარჯვება კი მოიპოვეთ, მაგრამ ხელში აღარაფერი შეგრჩათ. დანაკარგი იმხელაა, რომ შეიძლება ცხოვრების გაგრძელებაზეც კი ჩაიქნიოთ ხელი.

სწორედ ამ დროს მეცნიერებიდან პოლიტიკურ ასპარეზზე გადანაცვლება გადაწყვიტა სერ უილიამ ჰენრი ბევერიჯმა. მისმა მონდომებამ და მიდგომებმა სასოწარკვეთილ ქვეყანაში ბევრი რამ შეცვლა.

უილიამ ბევერიჯი გახლდათ ძალიან გავლენიანი მეცნიერი-ეკონომისტი, 1919 წლიდან ხელმძღვანელობდა ლონდონის ეკონომიკის სკოლას, სათავეში ედგა University College, Oxford-ს, აქვეყნებდა უმნიშვნელოვანეს კვლევებსა თუ სამეცნიერო ნაშრომებს უმუშევრობის, ჯანმრთელობის დაცვის სისტემისა და ფასების რეგულირების შესახებ.

ეკონომისტი ლიბერალური პარტიის შემადგენლობაში ირიცხებოდა, მაგრამ პოლიტიკური ორგანიზაციის მემარჯვენე ფრთას არ წარმოადგენდა. „ფაბიანური საზოგადოების“ წიაღში ჩამოყალიბებულ სპეციალისტს არ სჯეროდა, რომ ადამიანი მხოლოდ მოგებისკენ, სარგებლის მიღებისკენ სწრაფისთვის არის გაჩენილი. მეცნიერს სწამდა, რომ ინდივიდის თავისუფლებისთვის მისი მხოლოდ გარეგანი ჩარევებისგან დაცვა საკმარისი არ იყო. ბევერიჯი იბრძოდა ისეთი საზოგადოებისთვის, სადაც ადამიანებს „საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენის, ცოდნის მოპოვებისა და სრულყოფილებისკენ სწრაფვის შანსი“ მიეცემოდათ. მეცხრამეტე საუკუნის ლიბერალებისგან განსხვავებით, ინდოეთში დაბადებული მომავალი დეპუტატი ფიქრობდა, რომ ეკონომიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში სახელმწიფოს აქტიური მონაწილეობა, სახელმწიფოს მიერ დაფუძნებული კეთილდღეობის სერვისების გამართული მუშაობა ინდივიდის თავისუფლების, თვითრეალიზების, საკუთარი თავის გამოხატვის უმთავრესი წინაპირობა იყო.

1940-იანი წლების დასაწყისში გაერთიანებული სამეფოს შრომის მინისტრმა – ერნესტ ბევინმა და ჯანდაცვის მინისტრმა – ერნესტ ბრაუნმა ბევერიჯს დაავალეს პარლამენტისთვის საგანგებო მოხსენების მომზადება, სადაც დეტალურად იქნებოდა გაანალიზებული დიდი ბრიტანეთის სოციალური დაზღვევის სისტემა და მასთან დაკავშირებული სხვა ინსტიტუტები.

დიდმა ეკონომისტმა თავისი ანგარიშის პირველსავე გვერდებზე დაწერა, რომ ქვეყნის განახლების გზაზე ხელისუფლებას ხუთი უზარმაზარი ურჩხულის – გაჭირვების, ავადმყოფობის, უმეცრების, სიღატაკისა და უმუშევრობის დამარცხება მოუწევდა. ლონდონის ეკონომიკური სკოლის ყოფილი ხელმძღვანელი ქვეყნის მთავარ ამოცანად აცხადებდა კეთილდღეობაში მცხოვრები, ჯანმრთელი და მოტივირებული მუშათა კლასის ჩამოყალიბებას. ამგვარი მუშათა კლასი ორი ამოცანის ერთდროულად გადაწყვეტას შეუწყობდა ხელს: 1. გაზრდიდა ბრიტანეთში წარმოებული პროდუქტის რაოდენობას, ხარისხსა და კონკურენტუნარიანობას; 2. გაზრდიდა მოთხოვნას შიდა ბაზრებზე (შეძლებულ მუშას უფრო მეტი და მრავალფეროვანი პროდუქციის შეძენა შეუძლია). საბოლოოდ, „ბევერიჯის ანგარიშის“ პრიორიტეტი სრული დასაქმება იყო ანუ ისეთი ქვეყნის შექმნა, სადაც არავინ იქნებოდა უმუშევარი.

ლიბერალური პარტიის ლიდერი მხოლოდ უზარმაზარ ურჩხულებსა და შესანიშნავ ოცნებებზე არ საუბრობდა. ისტორიულმა ფიგურამ თავის მოხსენებაში არაერთ კონკრეტულ, პრაქტიკულ ნაბიჯზეც გაამახვილა ყურადღება. მისი აზრით, პირველ ეტაპზე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ახალი ტიპის ჯანდაცვის სისტემის შექმნა, რომელიც:

• მთლიანად სახელმწიფოს მიერ იქნებოდა დაფინანსებული,
• ექნებოდა საყოველთაო, ყველასთვის ხელმისაწვდომი ხასიათი,
• დაეფუძნებოდა მოქალაქეთა საჭიროებას და არა მათ გადახდისუნარიანობას,
• მოიცავდა მედიცინის თითქმის ყველა სფეროს.

ამგვარი სისტემის მთავარი დონორი სახელმწიფო და მის მიერ მოკრებილი გადასახადები უნდა ყოფილიყო. მოდელი გამორიცხავდა ჯანდაცვის ბიზნესის ნაწილად ქცევას, ადამიანის სიცოცხლითა და ჯანმრთელობით ვაჭრობის შესაძლებლობას, იღებდა პასუხისმგებლობას თითოეულ მოქალაქეზე „აკვნიდან სამარემდე“.

1940-იანი წლების მიწურულს კლემენტ ეტლის ლეიბორისტულმა მთავრობამ „ბევერიჯის ანგარიშის“ განხორციელება დაიწყო. ბრიტანეთში მუშაობა დაიწყო „ჯანდაცვის ეროვნულმა სამსახურმა“ (NHS), რომელიც დღემდე ცოცხალია, დღემდე მუშაობს, დღემდე იცავს უამრავი ბრიტანელის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს. ცხადია, სისტემას უამრავი ხარვეზი აქვს, ხანდახან სამსახური ყველა სიმძიმის დაძლევას ვერ ახერხებს, ბიუროკრატია და კვალიფიციური კადრების ნაკლებობა, დაფინანსების დეფიციტი უძველეს ინსტიტუტს საშინელ ბედისწერად ექცა. მიუხედავად ამისა, მის მოსპობასა და თავიდან მოცილებაზე, ჯანდაცვის მომგებიან ბიზნეს-პროექტად გარდაქმნაზე მაინც ძალიან ცოტანი ფიქრობენ.

მე რომ მასწავლებელი ვიყო, ჩემს მოსწავლეებს აუცილებლად დავუსვამდი კითხვას: დამისახელეთ ხუთი უზარმაზარი ურჩხული, რომელიც ჩვენი საზოგადოების განვითარებას ხელს უშლს? საინტერესოა, რამდენ საერთო გამოწვევას აღმოვაჩენთ თანამედროვე საქართველოსა და ომისშემდგომ ევროპას შორის.

წერითი ინსტრუქცია სხვადასხვა უნარის განვითარებას უწყობს ხელს. რისი მიღწევა მსურს კონკრეტული წერითი დავალებით? – ვეკითხები საკუთარ თავს და პასუხიც მიზნის შესაბამისია: ტექსტის გაგება, ახალი სიტყვების სწავლა, აზრის ჩამოყალიბება, პირადი მოსაზრების დაფიქსირება, მოსწავლეთა ინტერესების გაცნობა… შემდეგ იწყება წერითი დავალების ფორმასა და ინსტრუქციაზე ფიქრი, მოსწავლეებისთვის შედგენილი ინსტრუქციის მიხედვით დავალების დაწერა, მათთვის წაკითხვა და ბოლო ეტაპი არის წარმართვა იმ პროცესისა, რომელსაც მე ვუბიძგე – მოსწავლეები ხმამაღლა კითხულობენ საკუთარ ნაშრომებს, ვუსმენთ, საინტერესო წინადადებებს/სიტყვებს ვინიშნავ და უკუკავშირს ვაძლევ.

დღის ფოტოამბავი – ამ სტატიაში მოგიყევით, თუ როგორ გამოვიყენეთ მუზეუმში სტუმრობისას გადაღებული ფოტოები შთაბეჭდილებების გაზიარების საშუალებად. კვლავ ამავე წერითი დავალების შესახებ გიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას, ამჯერად, განსხვავებული ინსტრუქციით.

დეკრეტული შვებულების შემდეგ სკოლაში დაბრუნება რომ გადავწყვიტე, გამუდმებით იმაზე ვფიქრობდი, თუ რომელი აქტივობა შემერჩია ჩვენი პირველი შეხვედრისთვის. მსურდა, ერთწლიანი განშორების შემდეგ მოსწავლეებს გაეზიარებინათ, რა მოხდა მათ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი, განსაკუთრებული, ისეთი რამ, რაც სურდათ, ჩემთვის მოეთხროთ.

მაინტერესებდა მათი პიროვნული განვითარება, რაზე ამახვილებდნენ ყურადღებას, როგორი ინტერესები ჰქონდათ, რას შეარჩევდნენ, როგორ მომიყვებოდნენ. ფოტოამბავი ერთგვარ მულტიმედიურ დავალებად იქცა – თან ფოტოს მიზიარებდნენ და თან წერილობით მიყვებოდნენ შერჩეული ფოტოს შესახებ.

წერითი დავალების მოსწავლეებისთვის შეთავაზებისას ამ ბოლო დროს შემდეგი თანმიმდევრობით ვმუშაობ:

I გაკვეთილი:

1. ინსტრუქციის მოფიქრება;
2. ინსტრუქციის მიხედვით დავალების დაწერა;
3. მოსწავლეებისთვის ინსტრუქციის გაცნობა, მისი საფეხურების დაფაზე ჩამოწერა და რვეულში ჩანიშვნა;
4. მოსწავლეების შეკითხვებისთვის, რომლებსაც გაუგებარი საკითხების შესახებ სვამენ, პასუხების გაცემა;
5. ჩემი დაწერილი დავალების მათთვის ხმამაღლა წაკითხვა.

II გაკვეთილი:

1. მოსწავლეები კითხულობენ დავალებას;
2. დღიურში ვინიშნავ წინადადებებსა და სიტყვებს, რომლებიც მომწონს;
3. წაკითხვის დასრულების შემდეგ ვუბრუნებ უკუკავშირს – ვუკითხავ ხმამაღლა ჩანიშნულ წინადადებებს, სიტყვებს, ვეუბნები, რა გამახსენა და რაზე დამაფიქრა მისმა ნაწერმა.

გამოვხატავ მადლიერებას, რომ აქ და ახლა ვართ, ვუსმენთ ერთმანეთს, ხმამაღლა მიკითხავს და გვიზიარებს საკუთარ აზრებს. ეს არის ენერგიების გაცვლა-გამოცვლის გულწრფელი, ამაღელვებელი, დასაფასებელი, დასამახსოვრებელი პროცესი.

ფოტოამბავი – წერითი დავალების ინსტრუქცია:

შეარჩიე ერთი ფოტო და გამაცანი შენი ცხოვრების ერთი ამბავი, რომელიც შენთვის მნიშვნელოვანი, გამორჩეული, განსაკუთრებულია და დაწერე თემა შემდეგი ინსტრუქციის მიხედვით:

• დაარქვი ფოტოს სათაური;
• აღწერე, რა ხდება ფოტოს გადაღებისას. ყურადღება გაამახვილე დეტალებზე, გარემოზე, განწყობაზე, ამინდზე…
• მომიყევი, რატომ შეარჩიე ეს ფოტო;
• იმსჯელე, შენი აზრით, რა როლი აქვს ფოტოს ადამიანის ცხოვრებაში;
• დასვი ერთი შეკითხვა ამ ფოტოსთან დაკავშირებით;
• შენი ნაწერი წაიკითხე ხმამაღლა, შეასწორე, რასაც საჭიროდ ჩათვლი.

• შეგიძლია (ძალიან გამიხარდება), თუ თაბახის ფურცელზე ამობეჭდავ შერჩეულ ფოტოს;
• თუ ვერ მოახერხებ, დახატე თაბახის ფურცლის დასაწყისში ისე, როგორც შეძლებ;
• თუ დახატვაც არ გსურს, მაშინ დაწერე ფოტოს ამბავი ინსტრუქციის მიხედვით.

დღიურში ჩამოვწერე ინსტრუქცია, თაბახის ფურცელზე ამოვბეჭდე ჩემი შერჩეული ფოტო და ინსტრუქციის მიხედვით დავწერე ამბავი. გადავწყვიტე, მათთვის გამეზიარებინა ფოტო, რომელიც უნივერსიტეტის წინ ჩემი სამაგისტრო თემის დაცვის შემდეგ გადავიღე ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან ერთად. სათაურად დავარქვი თანადგომის ძალა, რადგან ოჯახისა და მეგობრების თანადგომის გარეშე ნამდვილად ვერ შევძლებდი კვლევასა და ნაშრომზე მუშაობას.

მთავარი გზავნილები ჩემი მოსწავლეებისთვის იყო ის, რომ მასწავლებლობა სწავლის დასრულებას არ ნიშნავს; მეგობრებისა და ოჯახის წევრების თანადგომა როგორი ძლიერი საყრდენია; ამ ფოტოზე არიან ჩემი ყოფილი მოსწავლეები რაჭიდან, ახლა უკვე სტუდენტები და ჩემი მეგობრები – ამით იმის თქმა მსურდა, ჩემი ახლანდელი მოსწავლეებისთვის, თუ როგორი ძვირფასია ჩვენი ერთად ყოფნა.

ჩემი ფოტოამბავი სრულდებოდა შეკითხვით, რომელიც მიზნად ისახავდა გოდერძი ჩოხელის რომან „წითელი მგლის“ შესახებ ცნობისმოყვარეობის აღძვრას:

„გინდათ, ერთ გაკვეთილზე გაგაცნოთ ყველაზე უშიშარი ჯარჯი, წითელ გველეშაპზე ამხედრებული გარსია და კაცი, რომელიც აყვავდა?“

ყოველი გაკვეთილი ცოცხალი პროცესია. ამჯერად მომაფიქრდა მოსწავლეების ინტერესები ჩამერთო დავალების ინსტრუქციის გაცნობის პროცესში და ვთხოვე, მობილური ტელეფონის გალერეაში მოეძებნათ ბოლოს გადაღებული ფოტო. კლასი გახალისდა, გულღიად ეცინებოდათ იმაზე დაკვირვებისას, თუ რა გადაიღეს ბოლოს. უცნაური, სახალისო და გულისამაჩუყებელი პასუხები მოვისმინე, მაგალითად: დედისთვის გაგზავნილი „სქრინი“, რომელზეც სამი სიტყვა იკითხებოდა: „დე, აქ ვარ“, „კარფურის“ ფასდაკლებების სია, კლასელებთან ერთად გადაღებული „სელფები“, საყვარელი ცხოველები, პატარა და-ძმები…

წერითი დავალება ფოტოამბავი ჩემს ოთხივე (VI, VIII, X) კლასს შევთავაზე და აი, რა ამბები დაატრიალა ერთმა დავალებამ:

• სხვადასხვა ასაკის 100-ზე მეტი მოსწავლე გააერთიანა. თაბახის ფურცელზე ზოგს ამოებეჭდა, ზოგს კი დაეხატა შერჩეული ფოტო. იმის წარმოდგენამ, თუ როგორი გულმოდგინებით იზრუნეს ინსტრუქციის თითოეულ ნაბიჯზე, მადლიერებით ამივსო გული;
• კლასის წინ სათითაოდ წაიკითხეს და ერთმანეთს მოუსმინეს, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სასკოლო ცხოვრებაში. ასე პატარ-პატარა ნაბიჯებით, კლასის წინ წაკითხული საკუთარი ნაშრომებით, დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის ემზადებიან.
• დავაკვირდი, ვის რა უხაროდა, რა ადარდებდა, რაზე ასწორებდა ფოკუსს;
• გამოიკვეთა თითოეული კლასის საჭიროებები, სად უფრო მეტი ერთიანობაა ან სად უნდა გავამახვილო ღირებულებებით სწავლებაზე ყურადღება;
• ერთ-ერთ მერვე კლასში ასეთი რამ მოხდა: ორმა მოსწავლემ დამოუკიდებლად შეარჩია ერთი და იგივე ფოტო, კერძოდ, კლასის საერთო ფოტო, რომელიც დამრიგებელთან ერთად მუზეუმში სტუმრობას ასახავდა. ერთმა ფოტო ამობეჭდა, მეორემ – დახატა, ამბავსაც განსხვავებულად ჰყვებოდნენ, მაგრამ მთავარი ერთიანობის განცდა და სიხარული იყო. ამ დამთხვევამ შემდეგი ფოტოამბის თემისკენ მიბიძგა. გადავწყვიტე, გარკვეული დროის მერე თითოეულ კლასს შევთავაზო კლასის საერთო ფოტოს შესახებ ამბის დააწერა;
• რამდენიმე ახლი მოსწავლე მყავს. პირველი შეხვედრის მიუხედავად, სხვების მოსმენისას გათამამდნენ, მარტივად აუღეს ალღო ინსტრუქციას, დაწერეს, გაბედეს და კლასის წინაშე წაიკითხეს;
• რამდენიმე მოსწავლე პირველ დღეს არ იყო და მათთვისაც სხვების მოსმენა გახდა წერის სურვილის აღმძვრელი. იყვნენ ისეთი მოსწავლეებიც, რომლებიც ერთი კვირის შემდეგ დაბრუნდნენ სკოლაში და მათაც გავაცანი ინსტრუქცია ან კლასელს ვთხოვე დახმარება.
• ორ მოსწავლეს რაღაც აბრკოლებდა – ხასიათი, თავდაუჯერებლობა ან ჩემთვის უცნობი მიზეზი. ორივეს პირადად გავესაუბრე და ამან იმოქმედა, მათაც დაწერეს.
• გამოიკვეთა პრობლემაც – ვინც ხშირად აცდენს სხვადასხვაა მიზეზის გამო, მათ საერთო პროცესისთვის ფეხის აყოლა უჭირთ, თუმცა, სწორედ მათ სჭირდებათ ყველაზე დიდი ყურადღება, წახალისება, თანადგომა, დროის დათმობა.
• ჩემი დღიური გადაივსო ულამაზესი წინადადებებით. ყველას გაგიზიარებდით სიხარულით.
• სათაურები ცალკე მოსაყოლია.წერისას ერთი მათგანი გამახსენა: „ჩემი ანგელოზი გამიფრინდა“, რომლის წაკითხვა კლასის წინ მერვეკლასელმა გოგომ ვერ შეძლო, გვიან ღამით წავიკითხე და ვიტირე.
• ერთი ამბავი მეათე კლასში მოხდა. მეგიმ პირველივე დღეს დაწერა, ერეკლე მეორე დღეს მოვიდა. თუკი არ უწერიათ დავალება, ვთხოვ, იქვე დაწერონ. გაკვეთილის ბოლოს მომიტანა ულამაზესი ნაწერით გადავსებული თაბახის ფურცელი. მეგი ინტრუქციის საფეხურებს გარკვევაში ეხმარებოდა. ერეკლეს ნაშრომიც მოგვიანებით წავიკითხე. „ეშმაკის ბორბალი“ დაურქმევია ფოტოამბისთვის და ამგვარი შეკითხვით სრულდებოდა: „თქვენ რომ „ეშმაკის ბორბალზე“ გაჭედილიყავით, რას იზამდით?“ მეორე დღეს შთაბეჭდილებები რომ გავუზიარე, რამდენჯერმე მკითხა, ხომ კარგად გამომდის წერაო. ერეკლე გულღია, კომუნიკაბელური ადამიანია. დარწმუნებული ვარ, თითოეული მოსწავლე დარწმუნდებოდა საკუთარ შესაძლებლობაში და იმაში, რომ წერა ყველა ბავშვს შეუძლია.
• ერთი ახალი მოსწავლეა მერვე კლასში. დიდი ძალისხმევა დამჭირდა, რომ წერა დაეწყო. შინ დაბრუნებულმა წავიკითხე დათოს ფოტოამბავი. მიყვებოდა, როგორ მისწერა ერთ დილას მწვრთნელმა, რომ ვარჯიშზე ფანდური წაეღო თან. ფანდური და ჭიდაობა ყველაზე მეტად მიყვარსო, წერდა. დათოს ტელეფონის ნომერი არ მქონდა, თორემ მისი მწვრთნელს მივბაძავდი და მივწერდი, რომ მეორე დღეს სკოლაში ფანდური წამოეღო. რამდენი ასეთი ამბავი გამიზიარეს, დამაფიქრეს, დარდი და სიხარული გამიზიარეს.
• მასწავლებლის ძალისხმევა კვალს აუცილებლად ტოვებს თითოეული მოსწავლის წერითი უნარების გამოვლენისას.
• ფოტოამბის შესახებ ვიდეო ჩავწერე და თქვენც გიზიარებთ:

https://www.youtube.com/watch?v=WZ6oafKKMFA

წერითი დავალების მრავალფეროვნება მოსწავლეთა მოტივაციას ზრდის, სწორედ ამიტომ ბევრს ვფიქრობ სხვადასხვა ფორმის ინსტრუქციაზე. პერსონაჟის დღიური ვაჟა-ფშაველას მოთხრობების სწავლებისას მომაფიქრდა. ინსტრუქციის თითოეული საფეხური გარკვეულ მიზანს მოვარგე:

• ტექსტის გაგება-გააზრება;
• პერსონაჟებზე დაკვირვება;
• რთული, მივიწყებული, უცნობი სიტყვების გამოყენება;
• ინტერპრეტაცია.

პერსონაჟის დღიურის წერისას მოსწავლე  ერთგვარი თანამონაწილეა ავტორისა, რადგან საკუთარი თვალთახედვით აცოცხლებს პერსონაჟს, ამავე დროს, სიღრმისეულად იაზრებს ტექსტს და ამგვარი კავშირები ეხმარება გაიაზროს შინაარსი, აღიქვას მოვლენები და განიცადოს პერსონაჟის ემოციები.

ტექსტი: ვაჟა-ფშაველას „ია“

დავალების ინსტრუქცია:

• შეარჩიე მოთხრობიდან ერთი პერსონაჟი: გუგულისკაბა, სასუტელა, ქედანი, წიფლისჩიტა, არყი, წიფელი, დუდგულა, თამელი, თხილი…
• დააკვირდი, ავტორს სად შემოჰყავს შენი შერჩეული პერსონაჟ, რა როლი აქვს მას, როგორ გარემოშია;
• დაწერე შენი შერჩეული პერსონაჟის ერთი დღის დღიური;
• გამოიყენე ტექსტიდან 2 ან 3 სიტყვა;
• გამოკვეთე შენი შერჩეული პერსონაჟის ხასიათი და განწყობა;
• დღიური დაასრულე შეკითხვით, რომელსაც პერსონაჟი სვამს;
• შენი ნაწერი წაიკითხე ხმამაღლა და შეასწორე;
• თუ სურვილი გექნება, დახატე ილუსტრაცია.

მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ჩემს დღიურში თავად დავწერე დავალება. პერსონაჟებიდან ყუნჭი შევარჩიე, დავწერე დღიური და მეექვსეკლასელებს წავუკითხე:

ყუნჭის დღიური

უღრან ტყეში ვცხოვრობ. დავბერდი. გული არ ბერდებაო, ხომ გაგიგონიათ? მართალი ყოფილა. გულს ისევ უხარია მზის ამოსვლა, ჩიტების ჭიკჭიკი, ყვავილების ცქერა… ახლა ყუნჭს მეძახიან. ადრე ტოტებგაშლილი, ძლიერი მუხა ვიყავი. ფესვებით დედამიწის გულს ვწვდებოდი და ტოტებით – ცას. ციყვების, მელიების, გულწითელების, ქედნების თავშესაფარი მერქვა, მერე მომჭრეს და ასე დავრჩი, გადაჭრილი, განახევრებული. ხავსი მომედო. ალაგ-ალაგ ლპობა შემეპარა. დარდმა შემცვალა. მაინც მიცემს გული, მაინც უცნაურად მიხარია სიცოცხლე.

პრანჭია იას ვუმზერ დღედაღამ, მგონი, თავიც მოვაბეზრე. მე კი მასთან ერთად თამაში, ცეკვა მინდა. ესეც აღარ შემიძლია. არადა, ადრე ქარი რომ დაუბერავდა, ავაშრიალებდი ჩემს ძლიერ ტოტებს, გავლაღდებოდი, ყველას ვატკბობდი ჩემი ცეკვით.

რატომ არის ადამიანი ასეთი სასტიკი?

ამ დავალების ინსტრუქცია და ტექსტი გაკვეთილის დაწყებამდე 15 წუთით ადრე სკოლის ბიბლიოთეკაში დავწერე. ბავშვივით მიხაროდა და ერთი სული მქონდა, როდის წავუკითხავდი მოსწავლეებს. ინსტრუქციის წაკითხვისას აღმოვაჩინე, რომ ილუსტრაციის დახატვა დამვიწყებია. გამოსავალი მყისვე ვიპოვე – ჩემი დღიური მოსწავლეებს მივეცი და ყუნჭის დახატვა ვთხოვე. ასე გაჩნდა მასწავლებლის  დღიურში ულამაზესი ილუსტრაციები – რამდენიმე ბავშვის თვალით აღქმული და დახატული ყუნჭი, რომელსაც თვალი სულ იისკენ უჭირავს.

პირადი მაგალითი ყველა ბავშვის გულს სწვდება, წერის სურვილს აღვივებს და უდიდესი სიხარულით წერენ დავალებებს. ჩვენი მიზანიც ხომ თითოეული ბავშვის გულამდე მიღწევა და მათი შესაძლებლობების გამოვლენაა. მეორე დღეს მე ვიყავი მსმენელი და ბავშვები კლასის წინ კითხულობდნენ. ყოველ ჯერზე უზარმაზარი სიხარულით მავსებს იმის გააზრება, თუ როგორ გვიბრუნებენ ბავშვები გაცემულ ცოდნას, ნდობას, ზრუნვას.

ამ წერითი დავალების შესახებ სკოლიდან შინ დაბრუნებულმა ვიდეო ჩავწერე და თქვენც გიზიარებთ.

https://www.youtube.com/watch?v=WZ6oafKKMFA

(ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისათვის)

“შთაბაჭდილება, რომელსაც ტფილისი წარმოშობს უცხოელებში, უნიკალურია. მისი მდებარეობა, ატმოსფერო, ქუჩების მრავალსახეობა, სოციალური ცხოვრების უბრალოება და სიმხიარულე – ერთად აღებული, მძაფრ და სასიამოვნო გრძნობებით გავსებს”  

ჯონ ოლივერ უორდროპი (1864–1948), ბრიტანელი ენათმეცნიერი და დიპლომატი, ბრიტანეთის მთავრობის წარმომადგენელი საქართველოში.

ავტორი: ლევან ალფაიძე

თბილისს დღეს ბევრი პრობლემა აწუხებს და ამ პრობლემების ხასიათი, როგორც მოსალოდნელია ქალაქში, მრავალგვარი და ხშირად, ერთმანეთისგან განსხვავებულია. შევეცდები თავი მოუყარი და  კატეგორიებად დავყოთ პრობლემები, რომლებიც ჩემი აზრით, განსაკუთრებით მწვავეა თბილისისათვის:

• ურბანული განვითარება და ინფრასტრუქტურა. პრობლემები:

ა) ურბანული ქაოსი: მშენებლობების ხშირი და უკონტროლო ბუმი – ხშირად (ან ძალიან ხშირად), უფლებები ახალი კორპუსების მშენებლობის ადგილებზე, ხშირად საეჭვო არგუმენტაციით, ან ყოველგვარი არგუმენტების გარეშე გაცემული.

ბ) მწვანე ზონების შემცირება: თბილისელებისთვის და ტურისტებისთვის ხელმისაწვდომი პარკების და სკვერების რაოდენობა თბილისში ისედაც მცირეა (სულ დაახლ. 19-20 პარკი), ხოლო დიდი ზომის (100-200 ჰექტარი) მწვანე სივრცეები და პარკები (მთაწმინდის პარკი და დენდროლოგიური პარკი)  ნაკლებად ხელმისაწვდომია, მათი მდებარეობის თავისებურებების გამო.

გ) გზებისა და ტროტუარების მდგომარეობა: არაერთ ქუჩაზე, ტროტუარები მოუწესრიგებელია, რაც ხელს უშლის ფეხით გადაადგილება

დ) ინფრასტრუქტურის გადატვირთვა: ძველი კომუნიკაციები ხშირად ვერ უძლებს მზარდ მოსახლეობას და ახალ მშენებლობებს, რომელბიც როგორც ზემოთ ვთქვით, ხშირად ჩნდება “მოულოდნელ” ადგილებში.

• ტრანსპორტი და მობილობა. პრობლემები:

ა) სატრანსპორტო კოლაფსი: საცობები ქალაქის ყოველდღიური ნაწილი გახდა, განსაკუთრებით პიკის საათებში.

ბ) საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემის ხარვეზები: მეტრო მხოლოდ ორ ხაზზე მოძრაობს, ავტობუსები და მიკროავტობუსები ხშირად გადატვირთულია; ზოგიერთ მიმართულებებზე, არასაკმარისია არსებული ავტობუსებისა და ხაზების რაოდენობა; საცობების გამო, რიგ მიმართულებაზე, არაეფექტურია საავტობუსე მიმოსვლა, მიუხედავად “საავტობუსე ხაზეის” გამოყოფისა.

გ) ველოსიპედისტებისა და ქვეითებისთვის გადაადგილების   ცუდი პირობები: ველობილიკები იშვიათია ან დაუკავშირებელია, ქვეითებისთვის ადგილები ხშირად მანქანებითაა დაკავებული.

• ეკოლოგია და გარემო. პრობლემები:

ა) ჰაერის დაბინძურება: სატრანსპორტო გამონაბოლქვი, მრავალრიცხოვანი მშენებლობები და მწვანე საფარის ნაკლებობა, მავნე გავლენას ახდენს ჰაერის ხარისხზე.

ბ) მდინარისა და წყაროების დაბინძურება: მტკვარი და სხვა პატარა მდინარეები ხშირად დაჭუჭყიანებულია; ფაქტობრივად ყველგან განადგურებულია მდინარეების ჭალა, რომელიც მდინარის სიტემის შემადგენელი ნაწილია – წლების განმავლობაში, მდ. ვერეს ჭალის ეკოსისტემის იგნორირებამ, 2015 წელს თბილისი რამდენიმე უბანი ეკოლოგიურ კატასტროფამდე მიიყვანა!

გ) ხმაურის დაბინძურება: განსაკუთრებით ცენტრალურ და ძველ უბნებში (სადაც კაფე0რესტორნების სიმრავლეა) ხმაური ჭარბია დღის და ღამის საათებშიც კი.

• სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები:

ა) დეგრადირებული და გაქრობის პირას მისული ძველი უბნები, რომლებიც ვეღარ უძლებენ დროს, ახალ მშენებლობებსა თუ ახლებურ რეაბილიტაციას; ხშირად იგნორირებულია მათი რესტავრაცია; ზოგიერთი ძველი უბნის ტერიტორია გაყიდულია კერძო ინვესტორზე და “ელოდება” მის “მოდერნიზაციას” (მაგ. ელბაქიძის დაღმართის უბანი – ყოფილი საქანელას ქუჩა).

ბ) უძრავი ქონების ფასების ზრდა: სწრაფად მზარდი ფასები რთულს ხდის ადგილობრივებისთვის ქალაქში დარჩენას (ე.წ. “ჯენტრიფიკაცია”^[1]).

გ) დასაქმების პრობლემები და სოციალური უთანასწორობა: განსაკუთრებით გარეუბნებში არსებული ეკონომიკური სირთულეები (ეს განსაკუთრებით მრავალწახნაგოვანი, მტკივნეული და მგრძნობიარე სოციალური თემაა, რომელიც გარკვეულწილად  ქალაქის ცხოვრების არარეგულირებადმა კომერციალიზაციამ, დეინდუსტრიალიზაციამ და მომსახურების სფეროს არაპროპორციულმა ზრდამ გამოიწვია. ყველაფერმა ამან, ხელი შეუწყო ქალაქის მასშტაბით არაკვალიფიციური და მცირე კვალიფიკაციის პროფესიების/სამუშაო ადგილების რაოდენობის ზრდას, რაც თავისთავად, ბევრ “მცირეანაზღაურებად”, დროებით და არასტაბილურ სამუშაო ადგილს გულისხმობს. ეს კი თავის მხრივ, ხელს უწყობს კადრების მაღალ დენადობას, უმუშევრობას და ხელს უშლის საშუალო შემოსავლის მქონე ფენის ჩამოყალიბებას.

ქვემოთ გთავაზობთ ჩემს რამდენიმე მოსაზრებას თბილისის, როგორც  საქართველოს ურბანული ცენტრისა და საქართველოს მთავარი ქალაქის, შესახებ.

2003 წლიდან ურბანისტიკის და ურბანული პოლიტიკის საკითხების შესწავლამ საქართველოსა და აშშ-ს უნივერსიტეტებში და  ქალაქის მწვანე ინფრასტრუქტურაზე კვლევებმა, თანამედროვე ქალაქებისთვის დამახასიათებელ პრობლემებზე ახლებური და განსხვავებული შეხედულების ჩამოყალიბების საშუალება მომცა. როგორც მკვლევარი, ნათლად  ვხედავ, რომ თანამედროვე ქალაქები რთული სოციალური, პოლიტიკური, ეკონომიკური და ეკოლოგიური გამოწვევების წინაშე დგანან და თბილისი გამონაკლისს არ წარმოადგენს  – პრობლემები, რომელთა ჩამონათვალი ყოველდღიურად იზრდება, გადასაჭრელად ახალ, ხშირად  ინოვაციურ და ჯერ არარსებულ პოლიტიკური მიდგომებს საჭიროებს და ეს საკითხები განსხვავებული და სპეციფიურია პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში.

თუ წარმოვიდგენთ რომ თბილისის განვითარებასა და ურბანულ გამოწვევებთან დაკავშირებით, შეუზღუდავი რესურსებია ხელმისაწვდომი, გამოვყოფდი რამდენიმე მიმართულებას, რომლებში დაუყონებელი ჩარევა და რომელთა ცვლილებაც, აუცილებელ და საშურ საქმედ  მეჩვენება:

1. სუბურბანიზაციის^[2]უკონტროლო პროცესის შეჩერება-შეზღუდვა – ეს გულისხმობს საცხოვრებელი მასივების თუ კერძო სახლების ქაოტურ მშენებლობების შეჩერებას თბილისის გარეუბნებში და ახალ “ცარიელ” ტერიტორიებზე და ყურადღების გამახვილებას ძველი რაიონების რეკონსტრუქციასა და რეაბილიტაცი-აზე  (მათ შორის, “ძველი ქალაქის”, მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრისა და ომისშემდგომი საბჭოთა მოდერნისტული არქიტექტურის მქონე უბნებზე).

ტერმინის განმარტება:  სუბურბანიზაცია – პროცესი, რომელის დროსაც მიმდინარეობს მოსახლეობის, ეკონომიკური აქტივობების და ურბანული ინფრასტრუქტურის გაფართოება-განშლა ქალაქის ცენტრალური ნაწილებიდან გარეთ, ქალაქის პერიფერიულ ნაწილებში. ეს ჩვეულებრივ, შედეგად გვაძლევს, მცირე სიმჭიდროვის, ავტომობილზე დამოკიდებული დასახლებების გაჩენას და ძვირადღირებული საქალაქო ინფრასტრუქტურის (გაზის, წყლის, ელექტროდენის, გზების, საჯარო ტრანსპორტის და სხვა ქსელების) „გაწელვას“ ახალ, პერიფერიულ რაიონებში; სუბ-ურბანიზაციის თანმდევი პროცესია იმ ადგილების ბუნებრივი გარემოსა და იქ არსებული ბიოლოგიური ცენოზების (ბიოლოგიური ორგანიზმების ერთობლიობის) დეგრადაცია და განადგურება.  სუბ-ურბანიზაცია იწყება მაშინ, როცა ქალაქი გადაჭარბებულად იტვირთება, ბინები ძვირდება, სატრანსპორტი ინფრასტრუქტურა არაეფექტურია. ამ დროს, ხალხი იწყებს მშვიდი, მწვანე გარემოს ძებნას ქალაქის გარეთ, სადაც ცხოვრება უფრო იაფი და კომფორტულია.

რა საფრთხეებს შეიცავს ქაოტური და უკონტროლო სუბურბანიზაცია და რატომ არის ის მავნე ქალაქისთვის?

ქაოტური სუბურბანიზაცია (ურბანული დასახლებებისა გარეუბნების უკონტროლო გაფართოება) ქალაქებს რამდენიმე მნიშვნელოვანი გზით აზიანებს:

ურბანული ინფრასტრუქტურის გადატვირთვა

• გაუთვალისწინებელი მშენებლობა ზრდის ზეწოლას  სატრანსპორტო

ქსელებზე, კანალიზაციაზე და ენერგომომარაგებაზე. მაგ.: თბილისში გარეუბნებში ახალი მასივების აშენებას ხშირად (და როგორც წესი) თან არ ახლავს გზების, მეტროს და სხვა  საზოგადოებრივი  ტრანსპორტის გაფართოება, რაც მოძრაობს შენელებასა და მრავალათასიან საავტომობილო საცობებს იწვევს.

ეკოლოგიური ზიანი

• ბუნებრივი ლანდშაფტების განადგურება: ტყეების, მდელოების და მდინარეთა

ბიოცენოზების ფართობების შემცირება, არსებულის დეგრადაცია და ბუნებრივი ლანდშაფტური ზონების დაკარგვა (თბილისის მცირე მდონარეების ხეობების სრული “ჩაკეტვა” ურბანული განაშენიანებითა და სანიაღვრე ინფრასტრუქტურით, თბილისის ნარჩენი ბუნებრივი ლანდშაფტების გაქრობა გარეუბნებში და მთების ფერდობებზე).

• სითბოს კუნძულების ეფექტი: ბეტონისა,ასფალტისა და მინა-პლასტამასის

ზედაპირების ჭარბი ფართობები ზრდის ქალაქის ტემპერატურას. ქალაქში, მზის რადიაცია არაბუნებრივად ნაწილდება და მისი უმეტესი ნაწილი ხელოვნური ზედაპირების (შენობების ფასადები, ასფალტი, ქვაფენილი, მინა და პლასტმასი) გათბობაზე მიდის, რაც ტემპერატურის ზრად იწვევს (საშუალო წლიური ტემპერატურის მატება ქალაქის ცენტრში, ცხელი, ე.წ. “ზაფხულის ტროპიკული ღამეების” რაოდენობის მატება, როდესაც გარეუბნებსა და ცენტრს შორის ჰერის ტემპერატურის სხვაობა 10-15 გრადუსს აღწევს!).

სოციალური უთანასწორობა

• მდიდარი გარეუბნების “წარმოშობა” ან ზოგადად, ურბანული ჯენტრიფიკაცია:

ხშირად მხოლოდ შეძლებულებს შეუძლიათ ახალ გარეუბნებში გადასვლა, ხოლო

ცენტრი ღარიბებისთვის რჩება; 21-ე საუკუნეში, ურბანიზაცია წარმოშვა უთანასწორობის ახალი პროცესი – ჯენტრიფიკაცია, რომელიც (ინგლ. gentrification) წარმოადგენს ურბანული ცვლილების პროცესს, როდესაც ქალაქის შედარებით დაბალშემოსავლიან უბნებში შემოდიან უფრო მაღალი სოციალური კლასის ადამიანები — შედეგად იზრდება უძრავი ქონების ღირებულება, იცვლება ტერიტორიის სოციალური და ეკონომიკური ხასიათი და სტატუსი, ხოლო ადგილობრივი მოსახლეობის ნაწილი იძულებული ხდება დატოვოს ტერიტორია, ახალ მაღალ ფასებთან მათი მატერიალური მდგომარეობის შეუსაბამობის გამო;

ჯენტრიფიკაციის მაგალითები: 1. ნიუ-იორკის ძველი უბანი Williamsburgh-ი, ბრუკლინში, სადაც ბედფორდ ავენიუ, ჯენტრიფიკაციის სიმბოლოდ გადაიქცა – აქ დღეს დღეს, ნაცვლად ძველი მე-19 საუკუნის საწყობებისა და მცირე მანუფაქტურებისა,  უამრავი ახალი ლოფტ-სახლს და კონდომინიუმა შეხვდებით, რომლებშიც ახალი “მდიდრები” ცხოვრობე, ხოლო  1 კვ. მ. ფართობის ფასი $ 4,000 დოლარს აღწევს (2004 წ. 1 კვ. მ-ის ფასი აქ $50 იყო!) ბედფორდიდან ძველი მოსახლეობა თითქმის სრულად გადავიდა სხვა, უფრო იაფიან სახლებში; 2. სოლოლაკის უბანი თბილისში, სადაც ბოლო წლებში ბევრი უცხოელი დასახლდა, რომელბიც ძირითადად ონლაინ მუშაობენ და აქტიურად ქირაობენ ბინებს/სახლებს სოლოლაკში, ხოლო მკვიდრი მოსახლეობა აქტიურად ყიდის ძველ სარემონტო ბინებს, ან აქირავებს მას კომერციული მიზნებისთვის – შენიშვნა: დღეს, სოლოლაკში 1 კვ. მ. ბინის ფასი 1,500-2,500 აშშ დოლარს აღწევს, ხოლო კომერციული ფართობის ფასი 1,500-3,000 აშშ დოლარს!).

• საზოგადოებრივი სივრცეების დეფიციტი: სწრაფად აშენებულ ახალ უბნებს

ხშირად აკლიათ პარკები, სკვერები, ბუნებრივი სივრცეები ან კულტურული ობიექტები (მაგალითად ე.წ. “ჰუალინგის უბანი” თბილისის ზღვის მახლობლად), რაც პრობლემურს ხდის უბნის სწორ და ჰარმონიულ განვითარებას.

როგორც ხედავთ, ზემოთ ჩამოთვლილი სულ რამდენიმე საკითხიც კი, რომლებიც დღეს პრობლემებად ჩამოყალიბდა თბილისათვის, დიდ ყურადღებას, ცოდნასა და ფინანსურ სახსრებს მოითხოვს. ასევე მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერებაც, რომ ამ მხოლოდ რამდენიმე საკითხის საფუძვლიან შესწავლასა და შემდგომ მათ მოგვარებას, ნამდვილად არ ეყოფა რამდენიმე, თუნდაც წარმატებული და გონიერი მენეჯერისა თუ არქიტექტორის ცოდნა და გამოცდილება.

ჩვეულებრივ, ურბანული საკითხებს უამრავი განზომილება აქვთ და მათი შესწავლა, ანალიზი და გადაჭრა მხოლოდ მულტიდისციპლინური კვლევების მეშვეობით არის შესაძლებელი, რომელიც გააერთიანებს არქიტექტორების, კონსტრუქტორების, საგზაო მშენებლების, ქალაქმგეგმარებლების, გეოგრაფების, ეკონომისტების, დემოგრაფების, კლიმატიოლოგიების, ბოტანიკოსების, ურბანისტებისა და სოციალური მეცნიერებების სპეციალისტთა ერთობლის ძალისხმევას. სხვაგვარად, ურბანული პრობელმების გადაჭრის მცდელობებს, უკეთეს შემთხვევაში რეაქტიული, “ხანძრის ჩაქრობის” ხასიათი ექნება.

დღეს, ასეთი “რეაქტიული მუშაობის” თვალსაჩინო მაგალითია თბილისში სატრანსპორტო პრობლემების გადაჭრის მცდელობები, როდესაც სატრანსპორტო ნაკადების პრობლემის მოსაგვარებლად თბილისის მერია გულწრფელად ცდილობს მოაგვაროს ისინი და ამიტომ ყველაფერს აკეთებს რათა განაახლოს საზოგადოებრივი ტრანსპორტის პარკი, შექმნას “საავტობუსე” ხაზები, მოაწესრიგოს რთული სატრანსპორტო კვანძები, მოაგვაროს მეტროს ან ტრამვაის მეშვეობით მგზავრთა გადაყვანა, ააშენოს ახალი სადგურები და გაჩერებები, მაგრამ ჯერ-ჯერობით, მიუხედავად მცდელობებისა, სატრანსპორტი დაძაბულობა ქალაქის როგორც ძველ,ისე – ახალ და ახლნაშენ რაიონებში კვლავ მზარდი რჩება და ყოველწლიურად, განუწვეეტლად მატულობს ქვეყანაში იმპორტირებული “არც ისე ძველი” ავტომობილების რაოდენობა… (სტატიის დასაარული)

ავტორი: ლევან ალფაიძე, 17 აპრილი, 2025 წელი

[1] მოკლედ ჯენტრიფიკაცია (gentrification, ინგლ.) ნიშნავს ურბანული უბნის განახლებას, მასში ახალი, უფრო შეძლებული ფენის წარმომადგენლების გადმოსვლას და იმ ადგილას ფასების მატებას, რაც ხშირად იწვევს ადგილობრივი, დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობის გადასახლებას სხვა, უფრო „იაფიან“ უბნებში.

[2] სუბურბანიზაცია აღნიშნავს იმ პროცესს, როცა ადამიანები დიდი ქალაქებიდან გადადიან საცხოვრებლად მის გარშემო მდებარე ახლომდებარე უბნებში, სოფლებში ან პატარა ქალაქებში, ან ე.წ. „დასახლება-აგარაკებში“, მაგრამ ხშირად, ისევ დიდ ქალაქთან რჩებიან დაკავშირებულნი სამუშაოს, სწავლებისა თუ სხვა სერვისების გამო.

ურბანიზაცია, ახალი გამოწვევა დედამიწის სასიცოცხლო გზაზე.

(ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისათვის)

”კარგი ქალაქები, კარგ წვეულებას ჰგვანან – სტუმრები იმაზე მეტ ხანს რჩებიან, ვიდრე განსაზღვრული იყო, რადგან მოსწონთ წეულებაზე ყოფნა”.

იან გეილი (Jan Gehl), დანიელი ურბანისტი და არქიტექტორი (დაბად. წელი, 1936) 

მსოფლიოს მასშტაბით ქალაქების ზრდამ და ქალაქებში ბიზნესის, სერვისებისა და მოხმარების კონცენტრაციამ, ქალაქი ბიზნესის, კულტურული ცხოვრებისა და სოციალურ-პოლიტიკური აქტივობის ცენტრებად ჩამოაყალიბა. ბევრ ქალაქში, განსაკუთრებით კი დიდ, მრავალმილიონიან ურბანულ ცენტრებში, საჯარო სივრცეები ძალიან “დაიტვირთა” სხვადასხვა სახის კომერციული ობიექტებით, ჰიპერმარკეტებით, მოლებითა თუ სავაჭრო და გასართობი ინდუსტრიის  ქუჩებითა თუ უბნებით. ეს ტენდენცია ჯერ კიდევ მზარდია და მისი მომავალი განვითარების კონტურები ჯერ კიდევ ბუნდოვანია (გაიხსენეთ, თბილისის ცენტრალურ და პერიფერიულ ნაწილებში, სულ ცოტა ხნის წინ დიდი ზომის მოლების და ჰიპერმარკეტების გაჩენა: ”სითი მოლი”, “ისთ-პოინტი” და “ჰუალინგი”, თბილისი მოლი”, “გალერია”, “კარფური”, “აგროჰაბი” და მრავალის სხვა, ლ.ა.);

ეს დაკვირვება ძირითადად სწორი და მართებულია მსოფლიოს ქალაქების დიდი ნაწილისათვის, ყველა დიდ ქალაქს თავისი „სავაჭრო“ ქუჩა აქვს: ნიუ-იორკში – მე-5 ავენიუ და „ტაიმ-სქვერი“, შანჰაიში – ნანჯინ-როუდი, ლოს-ანჯელესში – როდეო-დრაივი, პარიზში – შანს-ელიზე და ავენიუ მონტენი და მრავალი სხვა. შესაბამისად ჩვნდება  შემდეგი შეკითხვა: “მავნეა თუ სასარგებლო ადამიანებისთვის და ქალაქებისათვის, ურბანიზაცია, ქალაქების კომერციალიზაცია და ზოგადად, ქალაქების ზრდის ტენდენცია?“

 ჩემი აზრით, ამ შეკითხვაზე პასუხი არაერთგვაროვანია – შესაძლოა ვიპოვოთ ბევრი კარგი და ამავე დროს, ცუდიც, ქალაქების ზრდასა და მოსახლეობის დიდი ნაწილის “გაქალაქელებაში”. ქალაქი, გარდა მრავალგვარი შესაძლებლობებისა და მათი სიმდიდრისა, ნიშნავს უთანასწორობას, ნარკოტიკებით ვაჭრობას, პროსტიტუციასა და კრიმინალურ გარემოსაც (!) პირადად მე მიმაჩნია რომ ურბანიზაცია, როგორც გლობალური ტენდენცია თუ პროცესი, უფრო მავნეა და იგი კომპლექსურ, მრავალწახნაგიან და მრავალუცნობიან სოციალურ-ეკონომიკურ, სოციალ-პოლიტიკურ და ფსიქო-სოციალურ პროცესს წარმოადგენს. განსაკუთრებით ნიშანდობლივია ურბანიზაციის უარყოფითი ან სხვაგვარად, პრობლემატური საკითხები, ქალაქებისა და მათი მაცხოვრებლებისთვის.

ურბანიზაციისადმი ჩემი უარყოფითი დამოკიდებულების ასახსნელად მოვიყვან რამდენიმე არგუმენტს: დიდ ურბანულ ცენტრებში, საერთო “სივრცეები”, ან ადამიანთა ერთმანეთთან “კონტაქტისა და შეხვედრების ადგილები” მცირდება და მათი უმეტესობა კერძო კომპანიების მფლობელობაში ან უშუალო კონტროლის ქვეშ იმყოფება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ადამიანებს თავისუფალი შეკრების, შეხვედრების ანდ გადაადგილების უფლებები, გარკვეულწილად, შეზღუდული აქვთ.

ქალაქების კომერციული ან „კომერციალიზებული“ სივრცეები, როგორც წესი, მათ ისტორიულად ჩამოყალიბებულ ცენტრებსა თუ “დაუნთაუნების“ ზონებში მდებარეობენ და ადგილმდებარეობიდან გამომდინარე, ჩვეულებრივ, ძალიან ძვირად ქირავდება. შედეგად, მათზე წვდომა პრაქტიკულად შეზღუდულია მცირე ან საშუალო ზომის კომპანიებისათვის ან კერძო პირებისათვის და ასეთი ადგილები, ძირითადად, დიდი გლობალურ ფრენჩაიზებისა და კორპორაციებისთვის არის ხელმისაწვდომი. ასეთი ორგანიზაციები, როგორც წესი, მაღალი ტრაფიკის მქონე და მჭიდროდ დასახლებულ რაიონებში ეძებენ ადგილს და იშვიათად – გარეუბნებში ან დაბალსიმჭიდროვის მქონე ზონებში. მაგალითად, ერთი კვ. მ საცხოვრებელი ან კომერციული ფართის ფასი თბილისურ სოლოლაკში და ნიუ-იორკულ უილიამსბურგში (ბრუკლინის რაიონი მანჰეტენის მახლობლად) დაახლოებით ერთი ფასი ღირს და 2,500-3,500 დოლარს შორის მერყეობს!

შესაბამისად, ყველაზე მომხიბვლელ კომერციულ სივრცეებში (ქალაქის ცენტრი, ქალაქის ისტორიული და ტურისტული ნაწილები) გლობალური ბრენდების გავლენა და მფლობელობა ჭარბობენ, რაც გარკვეულწილად ზღუდავს ადგილობრივ ბიზნესებს შესაძლებლობებს. ქალაქის ცენტრები ისეთი სახელებით ივსება, როგორიცაა Apple, Samsung, McDonald’s, KFC, Pepsi, Disney ან Starbucks-ი, რომლებიც ხშირად, ადგილობრივ არქიტექტურულ და კულტურულ ლანდშაფტსა და ნიშნებსაც ჩაანაცვლებენ-ხოლმე, მათი ლოგოებით და სტილით.

დროთა განმავლობაში, ეს არეალები თავის უნიკალურობას კარგავენ და ერთმანეთს ემსგავსებიან – გადაიქცევიან უნივერსალურ, „ინტერნაციონალურ“ ზონებად, რომლებსაც მათთვის დამახასიათებელი “ლუქ–ენდ–სთაილი” აქვთ (ინგლ. Look-and-style: “გარეგნობა და სტილი“, ლ.ა.). ეს ტენდენცია ადგილობრივ იდენტობას ცვლის, ხშირად აფერხებს, ხოლო ზოგიერთ შემთხვევაში, ურბანული გარემოs იმდენად სტანდარტიზებულს ხდiს, რომ ძნელია იმის გაგება, თუ რომელ ქალაქში იმყოფებით.

ურბანისტიკის რამდენიმე ძირითადი ტერმინის მნიშვნელობის შესახებ:

ურბანიზაცია – პროცესი, რომელიც იწვევს ადამიანების ჩართვას მრეწველობაში, მომსახურების სფეროში და მათ გადასახლებას ქალაქებში. მას აფასებენ როგორ  დემოგრაფიულ, ეკონომიკურ, გეოგრაფიულ და სოციალურ პროცესს. დღეს, ურბანულია მსოფლიოს მოსახლეობის 54%, ანუ დაახლ. 4 მილიარდი ადამიანი. ყოველწლიურად, ქალაქებში გადასულთა რაოდენობა, მსოფლიოს მასშტაბით, დაახლ. 80 მილიონ ადამიან აღწევს (!)

ურბანიზმი – ცხოვრების იმ წესის აღმწერი ტერმინია, რომელიც ასახავს ქალაქური ცხოვრების წესს – არაპერსონიფიცირებულ, მეორადი კონტაქტების, კონტრაქტულ (შეთანხმებითი) ცხოვრებას, რომელიც  ანონიმურობას და  დროებით კონტაქტს  გულისხმობს. დღეს, ურბანიზაციის ტემპი, ქალაქში “გადასულ” დაახლოებით77- 80 მილიონ  ადამიანს  გულისხმობს  წელიწადში და ეს პროცესი არათანაბარია და განსაკუთრებით მაღალია ჩინეთში, ინდოეთში, ნიგერიაში, ბანგლადეშში და ეთიოპიაში, სადაც მოსახლეობა მცირე ქალაქებისან და სოფლებიდან დედაქალაქებისკენ ან მსხვილი ქალაქებისკენ მიედინება სამუშაოსა და უკეთესი ცხოვრების საძებნელად..

ურბანიზაციის პროცესი მოსახლ. რაოდენობებით (და ხვედრითი წილებით) არათანაბარია სხვადასხვა კონტინენტზე: აზია – 2.2 მლრდ(48%).; ჩრდილ. ამერიკა: 360 მლ. (82%); ლათ. ამერიკა და კარიბები: 500 მლნ. (80%); ევროპა: 550 მლნ. (73%); აფრიკა 480 მლნ. (40%) და ოკეანეთი 28 მლნ. (71%); ურბანიზაცია საქართველოში: 61.97%, 2025 წელი,  https://www.worldometers.info/  );

ურბანიზაცია მსოფლიოში (2025): დედამიწის ურბანული მოსახლეობა, მთელი მოსახლეობის დაახლ. 58%-ს შეადგენს), რაც სულ მცირე 4.8 მილიარდ ადამიანს ნიშნავს; ურბანიზაციის ყოველწლიური მნიშვნელობა, მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლ. 1.7%-ს შეადგენს – ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის ეს რაოდენობა ყოველქწლიურად მიემართება სოფლებიდან ქალაქებისკენ!

რატომ არის მნიშვნელოვანი ურბანიზაციის, როგორც სოციალურ-კულტურული და ეკონომიკური პროცესის გააზრება და შესწავლა?   

• შეიცვალა ურბანული ოჯახის ზომა და ტიპი (ნაკლები შვილები განვითარებულ ქვეყნებში და მზარდი ახალგაზრდა მოსახლეობა – განვითთარებად სახელმწიფოებში); არაურბანიზებულ, დაბალი განვითარების ქვეყნებში გაიზარდა ქალების ფერტილურობის (ნაყოფიერების) მაჩვენებელი და შემცირდა ჩვილთა სიკვდილიანობა; შედეგად: დაახლ. 1.2 მლრდ. ადამიანი მსოფლიოში, 15-24 წლის ასაკშია, მათგან 88% – განვითარებად ქვეყნებში.
• მსოფლიოში იზრდება 60 და მეტი წლის ადამიანთა რაოდენობა (ევროპა – 24%), მსოფლიოში – 901 მლნ.(2015), ანუ მთელი მოსახლეობის 12%! ევროპაში ყოველწლ. კლებულობს შრომის ბაზარზე კვალიფიც. მუშახელის რ-ბა!
• გაიზარდა მოსახლეობის რ-ბა არაფორმალურ დასახლებებში, ე.წ. ‘სლამებში”, “ფაველებში”, “ბარიოსებში”, “შანთი-ტაუნებში” ჯამში, არაოფიაციალური დასახლებების მთელი მოსახლეობა სხვადასხვა ქვეყნებში 1.2 მილიარდ ადამიანს შეადგენს (360 მილიონი – ცენტრალურ და სამხრეთ აზიაში; 170 მილიონი – სამხრეთ, ცენტრალურ ამერიკაში და კარიბებზე, 300 მილიონი – სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, და 230 მილიონი – სამჰარის სამხეთ აფრიკაში). ამ რიცხვების შეკრებით გამოდის რომ ფაველებში დღეს ცხოვრობს მსოფლიო მოსახლეობის 24-25 % (!)
• ზოგადად, გაუარესდა ურბანული სერვისები ხარისხი, გართულდა და გაძვირდა ურბანული ინფრასტრუქტურა და მისი ხელმისაწვდომობა პრობლემური გახდა, განსაკუთრებით პერიფერიებზე.
• კლიმატის ცვლილებამ გამოიწვია ახალი პრობლემები (სხვადასხვა ბუნებრივ კატასტროფების უმეტესობა კლიმატთან იყო კავშირში, მატულობს ჰაერის დაბინძურება, გლობალური სითბური ემისიის 70% ქალაქებზე მოდის).
• უთანასწორობა, ქალაქების „საფირმო“ ნიშანია. ყველა ქალაქში შეხვდებით მდიდრულ და ღარიბულ რაიონებს, სადაც საცხოვრებელი და გარემო პირობები მკვეთრად განსხვავებულია და ეს უთანასწორობის ეს პროცესი ქალაქებში მზარდია – მაგალითად,  ქ.  ნიუ-იორკში (აშშ), 2024 წელს, მისი ყოველი მეხუთე მცხოვრები, მთავრობიდან იღებდა საკვების დახმარებას, ე.წ. “საკვებ ბარათებს” (“ფუდ-სტამპებს”), რომელითაც სუპერმარკეტში ყველა სახის საკვების ყიდვა (ალკოჰოლის გარდა!) არის შესაძლებელი. ეს ნიუ-იორკის სინამდვილისთვის დაახლ. 1.8 მლნ. ადამიანს ნიშნავს (!)  ამავე დროს, იგივე ქალაქში, ნიუ-იორკის მცხოვრებთა, ყველაზე შემოსავლიანი 5%-ის შემოსავალი/სულზე წელიწადში, 860,000 აშშ $-ს აჭარბებს …ხოლო ყველაზე ღარიბი 20%-ისა, ერთ სულზე, წელიწადში სულ 9,700 $-ია!

მაგალითი: ნიუ-იორკში ქონებრივი უთანასწორობის თვალსაჩინო ნიმუშია მისი დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობის დამოკიდებულება „ფუდ სტამპებზე“ (საკვებ ბარათებზე)  და მათი   ხვედრითი წილი ქალაქის რაიონების მოსახლეობაში; „საკვები ბარათების“ მიმღებთა ხვედრითი წილი ნიუ-იორკის რაიონების მიხედვით (%): ბრონქსი (50%), ქუინსი (39%), სტეიტენ-აილენდი (22.1%), მანჰეტენი (14%) და ბრუკლინი (დაახლ. 25%).

როგორც ხედავთ, მარტო ნიუ-იორკად, პარიზად თუ ლონდონად ყოფნა არ არის საკმარისი ქალაქის მოსახლეობის კეთილდღეობისთვის და ქალაქებში  მისი მცოხოვრებთათვის ღირსეულისაცხოვრებელი პირობების შესაქმნელად. ქალაქები, მიუხედავად მათი სიდიადისა, მნიშვნელობისა და სიმდიდრისა, ადამიანისთვის შედარებით ახალი ისტოიურლ-კულტურული ფენომენია, რადგან ყველაზე „ძველი“ ქალაქები (სავარაუდოდ იერიქონი, მდ. იორდანეს ხეობაში, ისრაელში და ფინიკიური ბიბლუსი ხმელთაშუა ზღვის პირას, ლიბანი), რომლებიც დღეს არის აღმოჩენილი, სულ რაღაც 5,000-დან 10,000-მდე წლისაა, ხოლო ადამიანთა მოდგმა, Homo sapiens- ის  სახით, დედამიწაზე უკვე, სულ მცირე 300,000- 400,000 წელია ცხოვრობს!

(პირველი ნაწილის დასასრული)

ჯოჯო მას შემდეგ შემიყვარდა, რაც დედის ფეხსაცმელებს უცნაურად შორიდან შეხედა.

ფილმი, სადაც ომი ბავშვობის სიზმარივით არის ნაჩვენები — მოფართხალე, ფერადი, ხანდახან სასაცილო და ბოლოს ისეთი მძიმე, რომ ბავშვი კი არა, კაცი ჩაიმუხლება.

„კურდღელი ჯოჯო“ ამბავს გვიყვება  არა ომზე, არამედ იმაზე, რომ ჩვენ, ადამიანები, ხშირად გვასწავლიან სიძულვილს, სანამ თავად არ ვისწავლით სიყვარულს. ჯოჯოს ჰყავს წარმოსახვითი მეგობარი ჰიტლერი — უყურებს, ესაუბრება, მისი შინაგანი  გენერალია. მაგრამ წარმოდგენა რომ გემსგავსება და არა შენ მას, მაშინ იწყება ნგრევა, ჰიტლერი იქ აღარ არის სატირული ფიგურა — ის კარგავს სიმღერის ტონს და ხდება ნამდვილი — ცივსისხლიანი, ჩასაფრებული, გაბოროტებული. როგორც ყველა ფიქრი, რომელსაც დიდხანს ინახავ.

როცა პატარა ებრაელი გოგონა გამოჩნდება, გესმის, რომ ბავშვობის ერთადერთი მტერი სიბნელეა, და მხოლოდ მაშინ ბნელია, როცა სინათლის გეშინია. ამ გოგოს ეშინია, მაგრამ მაინც პასუხობს. და ამ პასუხს ხანდახან ათწლეულებით დაგვიანებული თავისუფლების გემო აქვს.

ჯოჯოს დედა უყვარს და ეს სიყვარული ტკბილი არ არის. დედა ამ სამყაროში ერთდროულად აჩენს სიცოცხლეს და მდუმარე სიკვდილს. არ ცდილობს ბავშვის დაცვას სიმართლისგან — უბრალოდ ფეხსაცმელს იკრავს ისე, რომ ბავშვმა დაიმახსოვროს.

ფილმი თითქოს ომზეა, მაგრამ სინამდვილეში ომია სიყვარულის გარშემო. როგორ ხდება, რომ ბიჭს, რომელსაც სჯეროდა, რომ ებრაელები მონსტრები იყვნენ, უყვარდება ებრაელი გოგო? როგორ შეიძლება ადამიანი გაიზარდოს იქ, სადაც ეუბნებიან, რომ არ უნდა გაიზარდოს?

ჯოჯომ სიკვდილს უყვირა და ცეკვით უპასუხა. იმიტომ, რომ ბავშვები ყოველთვის ცეკვავენ, როცა ომი მთავრდება. და როცა ომი არ მთავრდება — მაინც ცეკვავენ, ჯიბრზე.

ეს ფილმი სკოლაში უნდა ვუჩვენოთ. არა იმიტომ, რომ ომის ისტორიაა, არამედ იმიტომ, რომ იმ ბავშვს, რომელსაც ხვალ სიძულვილს დააჯერებენ, უნდა ახსოვდეს — იყო კურდღელი,რომელსაც სიყვარულმა გააბედვინა „ეყვირა ჰიტლერისთვის“.

თუ გვინდა, რომ აღარ ვისროლოთ, სჯობს, ჯერ ისწავლოს ბავშვმა, როგორ უნდა უყვარდეს ის, ვისაც მტერი უწოდეს.

და ისიც — ჰიტლერების დრო არ მთავრდება, სანამ წარმოსახვით მეგობრებად იმათ ვტოვებთ, ვინც სხვის სახელს ჩრდილად აქცევს. იმათ უნდა ვუყვიროთ — არა სიტყვებით, არამედ ფაქტით. სიყვარულით. სიცილით. ცეკვით.

ეს ფილმი მოსწავლეებს ასწავლის კრიტიკულ აზროვნებას, სტერეოტიპების გარღვევას, ემპათიასა და ისტორიის ადამიანურ კითხვისას. ის არ აწვდის მზა ჭეშმარიტებებს – მათ აღმოჩენას სთხოვს. აქ ბავშვი ხდება გმირი მაშინ, როცა ყურს აღარ უგდებს საკუთარ შიშებს და ირჩევს სიყვარულს, როგორც გამოსავალს. როგორც პერსონაჟები ამბობენ: თავისუფლებისთვის ცეკვა მაშინ არის საჭირო, როცა გვგონია, რომ აღარაფრის იმედი აღარ გვაქვს.

„კურდღელი ჯოჯო“ არა ომის, არამედ ადამიანის ფილმია. ადამიანის, რომელიც იმ პერიოდში გაიზარდა, სადაც სიძულვილი იყო სახელმწიფო ენა. და ამ ადამიანმა აირჩია – სხვაგვარად ისაუბროს.