სასწავლო პროცესში ვიდეომასალის  გამოყენება საინტერესოს და სახალისოს ხდის გაკვეთილს. თუმცა, არის შემთხვევები, როდესაც ინტერნეტთან წვდომა შეუძლებელია.

ამ დროს შეგვიძლია, ვისარგებლოთ პოპულარული, უფასო, YouTube ვიდეოების ჩამოსატვირთი პროგრამით –  Y2mate, რომელიც მომხმარებლებს საშუალებას აძლევს მარტივად და უსაფრთხოდ ჩამოტვირთონ ვიდეოები მაღალი ხარისხით YouTube-დან, Facebook-დან, TikTok-დან, Instagram-დან, Dailymotion-დან, Youku-დან და ა.შ.

Y2mate-ს აქვს მიმზიდველი და მარტივი ინტერფეისი, რომელიც აადვილებს YouTube-დან ვიდეოების ჩამოტვირთვის პროცესს. ჩამოტვირთვის დასაწყებად უბრალოდ ,,დააკოპირეთ’’ და ჩასვით YouTube ვიდეოს URL შესაბამის ველში.

ვიდეოების ან აუდიო ფაილების ჩამოსატვირთად არ არის საჭირო ანგარიშის შექმნა ან Y2mate-ზე დარეგისტრირება.

ბმულის  https://v5.www-y2mate.com/ დახმარებით შევდივართ პროგრამაში.

საძიებო ველში ვსვამთ  ვიდეოს ბმულს, რომლის  ჩამოტვირთვაც გვსურს.

მაგ:,,მზის სისტემა, პლანეტები ბავშვებისთვის’’ –https://www.youtube.com/watch?v=nt5CXNZZT_I

ვაჭერთ ღილაკს – start

შემდეგ – Video-ს და  ბოლოს – Download–ს.

 თითქმის ერთ წუთში ვიდეო მზად არის.

Y2meta შეუფერხებლად მუშაობს ყველა ბრაუზერსა და მოწყობილობაზე, როგორიცაა კომპიუტერი, მობილური, პლანშეტი და სხვა.

მისი საშუალებით შეგიძლიათ შეუზღუდავი რაოდენობის ვიდეო და აუდიო ფაილების ჩამოტვირთვა

Y2mate არის საიმედო, მოსახერხებელი და სრულიად უფასო ონლაინ YouTube Downloader ინსტრუმენტი, რომელიც აადვილებს YouTube ვიდეოების MP3 და MP4 ფორმატებში კონვერტაციას და ჩამოტვირთვას.

დეტალური ინფორმაციისთვის ეწვიეთ ბმულს: https://v5.www-y2mate.com/

აბბა მამაო, ყოველივე შესაძლებელ არს შენ მიერ თანა-წარსლვად სასუმელი ესე ჩემგან, ხოლო არა რაჲ-იგი მე მნებავს, არამედ რაჲცა შენ გნებავს.

მარკოზი, 14,36

„ვეფხისტყაოსანში“ ავთანდილი უამრავ დაბრკოლებას გადალახავს, ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას გადაივლის სამ წელიწადში, ბევრ ჭირ-ვარამს გამოივლის, და, როგორც იქნა, მიაგნებს უცხო მოყმეს. ალბათ, მხოლოდ მან იცის, რად დაუჯდა ეს სამწლიანი თავგადასავალი. რამდენიმეგან კი ამბობს ავთანდილი, „არ იცი, სით მოვალ, რა ჭირნი მომითმენიან“,

ან

„ახალმან ფიფქმან დათოვა, ვარდი დათრთვილა, დანასა;

მოუნდის გულსა დაცემა, ზოგჯერ მიჰმართის დანასა;

თქვის: “ჭირი ჩემი სოფელმან ოთხმოცდაათი ანასა,

და მოვჰშორდი ლხინსა ყველასა: ჩანგსა, ბარბითსა და ნასა!”

მაგრამ, მაგრამ რუსთველი გვეუბნება:
„კაცთა მიჰხვდეს საწადელი, რას ეძებდეს, უნდა პოვნა,

მაშინ მისგან აღარა ხამს გარდასრულთა ჭირთა ხსოვნა“.

ჰოდა, არც ავთანდილს აღარ „ახსოვს“ ეს გასაჭირი, ისე, როგორც არ ახსოვს ბევრი ცნობილი ტექსტის, ბევრი თავგადასავლის მაძიებელ პერსონაჟს, ბევრ ზღაპრის გმირს… რა თქმა უნდა, ეს ლოგიკურია, წარმატების მიღწევის შემდეგ ასეც უნდა იყოს.

მაგრამ…

ჰაგიოგრაფიაში ჩვენ ვხედავთ რეალურ ადამიანებს, რომლებიც უამრავ გასაჭირს გაუძლებენ, საკუთარი სიცოცხლეც მიაქვთ სამსხვერპლოზე, და ამ ყველაფრის უკან ალბათ დგას კიდეც უამრავი ადამიანური დრამა, ტკივილი, ბრძოლა, შინაგანი ჭიდილი… ეს ყველაფერი მათი ცხოვრების მთავარ მიზანს ემსახურება, მათ ამით ყველაზე ძლიერი მტერი უნდა დაამარცხონ.

ჰაგიოგრაფიულ ნაწარმოებებს ორი მთავარი მიზანი აქვს: 1. წმინდანების ღვაწლი არ უნდა დაიკარგოს, ამ ადამიანების სახელები და საქმეები შემორჩეს ისტორიას; 2. ისინი იქცნენ მაგალითად მომავალ თაობებისთვის – მათ თუ შეძლეს, ესე იგი, ეს ადამიანურ ძალ-ღონეს არ აღემატება, ამიტომ, თუ მოინდომებ, შეგიძლია, მსგავსი მოღვაწეობისთვის შეამზადო საკუთარი თავი.

ჰაგიოგრაფია ამ ორივე მიზანს ძალიან მკაფიოდ გამოხატავს, მაგრამ არ, უფრო სწორად, თითქმის არსად არ აჩვენებს, რის ფასად, რა ტკივილის დათმენად, რა მსხვერპლად უჯდებათ წმინდანებს ამ გზის გავლა. მხოლოდ აქა-იქ თუ გაიელვებს ამოძახილივით. ჩვენ ვერ ვხედავთ, რამდენად გაუჭირდა გრიგოლ ხანძთელს, აბრაამ წინასწარმეტყველივით რომ გაჰყვა ღვთიურ ძახილს და სრულიად ახალგაზრდამ უარი თქვა ოჯახის წევრებთან ერთად ტკბილად ცხოვრებაზე, გადაიხვეწა ტაო-კლარჯეთში და „უპოვარებასა შინა“ ცხოვრებას შეუდგა თავის რამდენიმე მეგობართან ერთად, ნერსე ერისთავის კარზე სიყვარულით აღზრდილი. ჩვენ ვერ ვხედავთ, როგორი რთული იყო ევსტათი მცხეთელისთვის სპარსელების ბატონობის ჟამს „ქრისტეს ტოზიკსა ვტოზიკობო“, განეცხადებინა და უარი ეთქვა მაზდეანობაზე. ჩვენ ვერ ვხედავთ, საკუთარი რთული გზის გავლა რისი დათმენის ხარჯზე მოახერხეს იოანე და ექვთიმე მთაწმინდელებმა, ან გიორგი ათონელმა. ჩვენ ვერ ვხედავთ, არაბ ჭაბუკ აბოს როგორ გაუჭირდა უცხო ხალხში ქრისტიანობის დაცვა და მისთვის სიკვდილი თავისიანების ხელით. მაგალითების გაგრძელება უსასრულოდ შეიძლება. ჩვენ ვერ ვხედავთ… უფრო სწორად, ყველაფერს ვხედავთ, მაგრამ თითქოს კანონზომიერად ვიღებთ ამ რეალობას, ეს ადამიანები ჩვენთვის თავდადებისა და თავგანწირვის მაგალითებად იქცევიან და ჩვენც განვადიდებთ მათ ღვაწლს, მაგრამ რა ხდება სინამდვილეში? ალბათ მათაც სტკიოდათ, სციოდათ, ენატრებოდათ, ეშინოდათ, აღელვებდათ… ამაზე ტექსტები ნაკლებად საუბრობენ. მათი ვნებები ჩვენთვის უცნობია, უცნობი, მაგრამ არა უცხო. აქა-იქ სადღაც ჩნდება ხოლმე და მაშინ ვხვდებით, მართლა რამხელა შეიძლება იყოს ეს მსხვერპლი. ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ თვალსაზრისით ალბათ იესოს სიტყვებია, შეპყრობის წინ, გეთსამანიის ბაღში ლოცვისას წარმოთქმული: „პირქვე დაემხო, ლოცულობდა და ამბობდა: მამაო ჩემო! თუკი შესაძლოა, ამცდეს ეს სასმისი; თუმცა არა როგორც მე მნებავს, არამედ – როგორც შენ“ (მათე 26,39). თუკი თავად ქრისტე მაცხოვარს, სრულქმნილ კაცსა და ღმერთს, უჭირს ამ მსხვერპლის გაღება, ადვილი წარმოსადგენია, რამდენად რთული იქნება ის ჩვეულებრივი მოკვდავისთვის.

და აი ტექსტი, რომელშიც ჩანს ადამიანური ვნებები – ჩვენი უკვდავი „შუშანიკის წამება“: ვარსქენ პიტიახშის მეუღლე, უკვე წმინდანობის გზაზე შემდგარი, რომელსაც ამ გადაწყვეტილებას ვერავინ და ვერაფერი შეაცვლევინებს, განიცდის თავს დატეხილ ახალ რეალობას. განიცდის არა იმიტომ, რომ ვერ შეძლებს, არამედ იმიტომ, რომ განსაცდელის წინაშე მაინც მარტოა, სხვა ვერავინ მოახერხებს მისი ტკივილის ბოლომდე გაზიარებას. ამიტომაც დაიჩივლებს, „ჩემდა მარტოისა არიან ჭირნი ესეო“, ან „უფალო ღმერთო, არცა მღდელთაგანი ვინ იპოვა მოწყალჱ, არცა ერისა კაცი ვინ გამოჩნდა შორის ერსა ამას, არამედ ყოველთა მე სიკუდილდ მიმითუალეს მტერსა ღმრთისასა ვარსქენს“, ან „ჰყავთ წარმდებად საქმჱ ესე ჩემი, რამეთუ არავინ იპოვა კაცთაგანი, რომელსამცა აქუნდა წყალობაჲ და ტკივილი ჩემთჳს, რომელმანმცა შეაჯერა უღმრთოსა მას საწუთროსა მეუღლესა“. აი აქ ნამდვილად ვხედავთ, რომ ეს გზა სულაც არ არის ია-ვარდით მოფენილი, და მისი გავლა დიდ სითამამეს, ამტანობას, სულიერ ძალას, ნებისყოფასა და პრინციპულობას მოითხოვს. ასეთ შემთხვევაში ჩვენ ნამდვილად ვხედავთ, რომ წმინდანებიც ჩვეულებრივი ადამიანები არიან, რომლებიც ჩვენ თვალწინ იქცევიან განსაკუთრებულებად, და ასეთ შემთხვევაში კიდევ უფრო მეტი ძალა აქვს მაგალითს, კიდევ უფრო დამაჯერებელი და გასაგები ხდება ტექსტი ჩვენთვის. აქ სრული ვნება და ტკივილი იჩენს თავს და პერსონაჟიც, რომელიც ღრმად ადამიანურია, უფრო „ჩვენიანია“.

ამ წერილის დაწერის იდეა სულ სხვა ამბავმა შთამაგონა: ლადო გუდიაშვილისეულმა ღვთისმშობლის ფრესკამ ქაშუეთის ტაძარში: ჩვენთვის წმინდანი თითქოს მიუწვდომელია ხშირად, მავედრებელი გამომეტყველებით და ცადაპყრობილი მზერით. ქაშუეთის ღვთისმშობელი კი ძალიან ახლობელია, ერთგვარად ხორცშესხმულია, ერთდროულად წმინდანიცაა და შენიანიც, რომელსაც შენი ბოლომდე ესმის და ბეთანიის ეკლესიის თამარ მეფის ფრესკასავით „ცად თვალნი“ არ აქვს „მიქცეულნი“ და გცნობს შენ, როგორც თავისიანს.

,,მეხუთე სურათის აღწერით” ვაგრძელებთ ჩვენი სერიის ,,სწავლის ძირი” მე-6, მე-7, მე-11 და მე-14 წერილებში წარმოდგენილ სურათების აღწერებს. ეს წერილიც მიუყვება წინა წერილების სტრუქტურას და ყურადღებას ამახვილებს ქართული ანბანის მომდევნო ხუთ ბგერაზე:

ს, ტ, უ, ფ, ქ

განსახილველ სასწავლო მონაკვეთშიც გამოყენებული იქნება ე. წ. ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით დამზადებული ილუსტრაციები. ამჯერად ოთხი ილუსტრაციის დახატვა ვთხოვე ციფრულ დამხმარეს და ერთგვარი სიუჟეტური ბარათები მივიღე. ოთხ სურათთაგან ყურადღებას გავამახვილებთ მეოთხეზე, თუმცა მთლიანი სიუჟეტის დამუშავებაც სასარგებლო იქნება პირველკლასელებისთვის წინასაანბანო პერიოდში. ისინი ლექსიკური მარაგის გამდიდრებასთან ერთად გაიწაფებიან ამბის თხრობასა და მოვლენათა თანმიმდევრულად გადმოცემაში. აქვე წარმოდგენილია მოკლე ამბავიც:

თუკი ჩვენს ილუსტრაციებს წინა წერილებში გამოყენებული რუბრიკის მიხედვით შევაფასებთ, დავრწმუნდებით, რომ ნამუშევარი:

• შეესაბამება პირველკლასელთა ინტერესებს, თემატიკას.
• ადვილად ,,იკითხება”, მკაფიოა მასზე ასახული სიტუაცია.
• იძლევა ინტერაქციის საშუალებას.
• ასახულია ისეთი საგნები, რომლებიც გამოგვადგება ფონოლოგიური და ფონეტიკური უნარების განვითარებისთვის.

ამ სასწავლო მონაკვეთის (დაახლოებით ერთკვირიანი პერიოდი ანუ სწავლის დაწყებიდან დაახლოებით მეექვსე კვირა.) სამიზნე აქცენტებია:

• ზეპირმეტყველების განვითარება, თხრობისა და ამბის თანმიმდევრულად გადმოცემის უნარის გამომუშავება,
• ლექსიკური მარაგის გამდიდრება,
• ფონოლოგიური უნარების (სიტყვების დამარცვლა და ბგერებად დაშლა, პირველი და მეორე ბგერის ამოცნობა, ბგერების გამთლიანება, ხმოვანთა იდენტიფიცირება) გამომუშავება,
• ფონეტიკური კომპეტენციის განმტკიცება ,,ნ”, ,,ო”, ,,პ”, ,,ჟ”, ,,რ” ბგერებზე კონცენტრირებით,
• წინადადებებზე დაკვირვება და მათში სიტყვების გამოყოფა,
• კითხვისა (მთლიანი სიტყვების ცნობა) და წერის (წვრილი, ნატიფი მოტორიკის გამომუშავება) საწყისი უნარების ჩამოყალიბება.

თუ დავაკვირდებით, აღმოვაჩენთ, რომ წინა ოთხი ილუსტრაციის მიხედვით წარმოდგენილ აქცენტებს დამატებულია ორი:

• თხრობისა და ამბის თანმიმდევრულად გადმოცემის უნარის გამომუშავება
• სიტყვაში მეორე ბგერის ამოცნობა

აქვე წინასწარ აღვნიშნოთ, რომ აგრეთვე გართულებულია ბგერებით მარცვლების შექმნის მანიპულაციებიც.

ამ წერილში ყურადღებას არ გავამახვილებთ ამბის თხრობასა და მოვლენათა თანმიმდევრულად გადმოცემაზე, ამ საკითხებს ცალკე წერილში შევეხებით. თუმცა აღსანიშნავია ერთიც: წინა წერილებში წარმოდგენილი სასწავლო მონაკვეთებიც ინტეგრირებული იქნება, ფონოლოგიური უნარების გარდა, სხვა საკითხებთან.

წინამდებარე წერილშიც ჩვენი სასწავლო მონაკვეთი წარმოდგენილია სურათებისა და მათი შესაბამისი აქტივობების აღწერით. აქტივობების აღწერა თან ერთვის შესაბამის ფოტოს. აქტივობათა ლოგიკური თანმიმდევრობა მიუყვება წინა წერილებში გააქტიურებული ბგერების (ა, ბ, გ; დ, ე, ვ, ზ; თ, ი, კ, ლ, მ და ნ, ო, პ, ჟ, რ) მიხედვით შექმნილ სასწავლო მონაკვეთებს.

სურათებისა და აქტივობების ნიმუშები

I ფოტო

როგორც ვნახეთ, ვმუშაობთ ე. წ. ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით შექმნილ სიუჟეტური ბარათების ბოლო ილუსტრაციის მიხედვით, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ ,,ვახშამი ბებიასთან და ბაბუასთან”. ილუსტრაციის წარდგენისას მასზე ინტერაქცია შეიძლება წარიმართოს ისე, როგორც აღწერილი გვაქვს წინა წერილებში. მთავარია, ეს პროცესი მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობით მიმდინარეობდეს და მოიცავდეს თამაშისა და შეჯიბრობითობის ელემენტებსაც.

ჩამოვწეროთ შეკითხვების ვერსიები:

• ვინ არიან ილუსტრაციაზე?
• სად არიან ისინი? როგორ ხასიათზე არიან? რატომ?
• რას აკეთებენ ბებია და ბაბუა? ბიჭი და გოგო?
• რა ალაგია სუფრაზე?
• წელიწადის რა დროა? როგორ ვხვდებით?

მნიშვნელოვანია, ილუსტრაციის პირველივე წარდგენისას გამოვკვეთოთ აქ შერჩეული საგნები და მათი დასახელებისას ხაზგასმით დავმარცვლოთ პირველ ფოტოზე ცალკე გამოყოფილი თითოეული სიტყვა და დამარცვლითვე გავამეორებინოთ მოსწავლეებსაც. სიტყვების დამარცვლა უკვე ათვისებული კომპეტენციაა და ამაზე ამ მონაკვეთში დიდი დროც არ დაიხარჯება.

(კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ ამ და სხვა აქტივობების დაწვრილებით აღწერები აქ არაა წარმოდგენილი და მხოლოდ იდეებია მოწოდებული. ცხადია, ეს იდეები სხვადასხვაგვარად შეიძლება გაიშალოს სხვადასხვა საკლასო ოთახში. ცხადია, უფრო მეტი ყურადღება და დრო დასჭირდებათ იმ მოსწავლეებს, რომელთათვისაც ქართული არაა მშობლიური ენა. მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ სამიზნე ბგერათაგან უმეტესობის —  ტ, ფ, ქ — ზუსტად აღქმა და წარმოთქმა უჭირთ ხოლმე ენის შემსწავლელებს და ერევათ მსგავსი ჟღერადობის ბგერებში — ,,ტ” ერევათ ,,დ”-სა და ,,თ”-ში, ,,ფ” ერევათ ,,ბ”-სა და ,,პ”-ში, ,,ქ” ერევათ ,,გ”-სა და ,,კ”-ში.)

II და III ფოტოები

მეორე ფოტოზე უკვე მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით დაჯგუფებული საგნებია.

როგორც წინა მონაკვეთების განხილვისას, ამ დროსაც უკვე მიზანმიმართულად გადავანაწილებთ ჩვენ მიერ შერჩეული სიტყვების სურათებს წინასწარ მომზადებულ სქემაში —  დავყოფთ სიტყვებს მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით.

რადგან ასეთ აქტივობაში ბავშვები უკვე ნავარჯიშები არიან, მათი როლი შედარებით აქტიური იქნება. კარგი იქნება, თუკი ჯგუფებშიც დავურიგებთ სქემებსა და სურათებს და ვთხოვთ დავალების შესრულებას და შემდეგ ნამუშევრების პრეზენტაციას.

აქ სურათების ,,დაჭრილი” ვერსიაა შემოთავაზებული, რაც მოსწავლეთა დიდი ნაწილისთვის საჭირო აღარ იქნება. თუმცა კარგი იქნება, თუ ,,თვალსაჩინოდ” წარვუდგენთ ხუთმარცვლიანი სიტყვის დამარცვლას — ამიტომ ტელევიზორის სურათი ცალკე წარმოვადგინეთ.

მარცვლებზე ყურადღების კიდევ ერთხელ შეჩერება, ერთი მხრივ, გამეორება-განმტკიცებას ისახავს მიზნად, მეორე მხრივ, ბგერებზე ვარჯიშისთვისაც ვემზადებით.

IV-VIII ფოტოები

მე-4 ფოტოზე წარმოდგენილ საგნებზე ვარჯიშით ჩვენ სიტყვების ბგერებად დაშლაში ვწაფავთ ბავშვებს. აქ მარცვლები და ბგერები ერთადაა წარმოდგენილი, თუმცა სურათები უკვე ბგერების რაოდენობის მიხედვითაა ,,დაჭრილი”.

ეს სიტყვებია: ტყე, ქვა, უთო, ფისო, ურნა, ქუდი, სახლი, სარკე, ტოლმა, ფარდა, ქვაბი, საათი, ურიკა, ფოთოლი, ქათამი, ქოქოსი, ურდული, სათვალე, ფანჯარა, სიმინდი, ურჩხული. შევაფასოთ ეს სიტყვები სირთულის მიხედვით: შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არაა რთული სიტყვები ადვილია მათი ბგერებად დაშლაც და ბგერა-ბგერა ნათქვამი ამ სიტყვების ამოცნობა, გამთლიანება მოსწავლეების მიერ. აქ წარმოდგენილია ორმარცვლიანი სამბგერიანი, ოთხბგერიანი და ხუთბგერიანი სიტყვები, სამმარცვლიანი ხუთბგერიანი, ექსვბგერიანი და შვიდბგერიანი სიტყვები.

ქვემოთ, მეხუთე სურათზე უკვე გამოკვეთილია მარცვლები და ნათლად ჩანს, თუ რამდენი ბგრერაა თითეულ მარცვალში.

ამის შემდეგ ხმოვნების ფოტოა. თითოეულ სიტყვაში გამოვყოფთ სათანადო ხმოვანს. აქვე ვიხსენებთ უკვე კარგად ნაცნობ ხმოვნების სიმბოლურ გამოსახულებებს, რომელთა გამოსახვაც ბავშვებს ხელის თითებითაც შეუძლიათ. კვლავ ვიხსენებთ, რომ:

• ა არის მარცხნივ და ოდნავ ზემოთ მიმართული ღია რგოლი;
• ე არის მარცხნივ მიმართული ღია რგოლი;
• ი არის დაბლა მიმართული ღია რგოლი;
• ო არის დაბლა მიმართული ორთავიანი ღია რგოლი;
• უ არის მარცხნივ მიმართული ორთავიანი ღია რგოლი.

ხმოვნების გახსენების შემდეგ ყველა სიტყვაში ამოვიცნობთ თითოეულ ხმოვანს, რისთვისაც მე-7 და მე-8 ფოტოებზე გამოსახული რესურსები დაგვეხმარება.

მე-8 ფოტოზეც მსგავსი პრინციპითაა სურათები:

IX-X ფოტოები

მეექვსე ფოტოზე სიტყვები პირველი ბგერის მიხედვითაა შეთავაზებული. რასაკვირველია, ამ სლაიდის/პოსტერის პრეზენტაციისას მასწავლებელი ჯერ თვითონ დამარცვლავს და ბგერებად დაშლის სიტყვებს, შემდეგ იმავეს გააკეთებინებს მოსწავლეებს.

ამ წერილში სიახლე ისიცაა, რომ ბავშვებს ვავარჯიშებთ სიტყვებში მეორე ბგერის იდენტიფიცირებაში. ამისთვის დაგვეხმარება მე-10 ფოტოზე ასახული რესურსი:

• პირველ რიგში განთავსებულ სიტყვებში (საათი, სახლი, სათვალე, სიმინდი, სამარილე) ზედმეტია ,,სიმინდი”, რადგან მასში მეორე ბგერა არის ,,ი”, ხოლო დანარჩენში — ,,ა”.
• მეორე რიგის სიტყვებში (ტოლმა, ტელეფონი, ტყე, ტორტი, ტელევიზორი) ზედმეტია ,,ტყე”, რადგან მასში მეორე ბგერა თანხმოვანია, ხოლო დანარჩენში — ხმოვნები.
• მესამე რიგის სიტყვებში (ურჩხული, ურდული, უთო, ურიკა, ურნა) ზედმეტი არის ,,უთო”, რადგან მასში მეორე ბგერა არის თ”, ხოლო დანარჩენში — ,,რ”.

მეორე ბგერის ამოცნობაში ვარჯიში პირველკლასელებს გაწაფავს ფონოლოგიურ უნარებში. არ ღირს ასეთი ვარჯიშების უგულებელყოფა, რადგან მალე ეს ვარჯიში საგრძნობლად წაადგებათ ბავშვებს დეკოდირებისა (დაწერილის ამოკითხვა) და კოდირების (წერის) პროცესში.

XI-XIV ფოტოები

მეთერთმეტე-მეთოთხმეტე ფოტოებზე შემოთავაზებულია ბგერებით მარცვლების შედგენის სავარჯიშოები. ეს და მსგავსი აქტივობები თუკი სახალისო თამაშის ფორმატში წარიმართება, ბავშვები შეუმჩნევლად მოამზადებენ წერა-კითხვის სწავლის საიმედო საყრდენს.

მე-11 ფოტოს მიხედვით შემდეგი მარცვლები უნდა ,,ამოიკითხონ” ბავშვებმა:

• 1-ელი სვეტი — სა, სე, სი, სო, სუ
• მე-2 სვეტი — ტა, ტე, ტი, ტო, ტუ
• მე-3 სვეტი — ფა, ფე, ფი, ფო, ფუ
• მე-4 სვეტი — ქა, ქე, ქი, ქო, ქუ
• მე-5 სვეტი — ქუ, ქო, ქი, ქე, ქა

მე-12 სურათზეც იგივე მარცვლები იკითხება, ოღონდ სხვაგვარადაა განლაგებული:

• 1-ელი სვეტი — სა, ტა, ფა, ქა
• მე-2 სვეტი — სე, ტე, ფე, ქე
• მე-3 სვეტი — სი, ტი, ფი, ქი
• მე-4 სვეტი — სო, ტო, ფო, ქო
• მე-5 სვეტი — სუ, ტუ, ფუ, ქუ

შემდეგ, მე-13 სურათზე მარცვლების შესადგენად სხვაგვარი სქემაა შემოთავაზებული. ამასთან, მარცვალს უკვე ხმოვანი იწყებს:

აქ შემდეგი მარცვლები უნდა მივიღოთ:

• 1-ელი გროვა — ას, ატ, აფ, აქ
• მე-2 გროვა — ეს, ეტ, ეფ, ექ
• მე-3 გროვა — ის, იტ, იფ, იქ
• მე-4 გროვა — ოს, ოტ, ოფ, ოქ
• მე-6 გროვა — უს, უტ, უფ, უქ

შემდეგ, მე-14 ფოტოზე სამბგერიანი მარცვლების შედგენაში უნდა ვივარჯიშოთ:

აი, ის მარცვლებიც:

• 1-ელი სვეტი — საქ, ტაფ, ქას, ფატ, საფ
• მე-2 სვეტი — საქ, ტეფ, ქის, ფოტ, სუფ

XV ფოტო

მე-15 ფოტოზე კიდევ ერთხელ ვივარჯიშებთ წინადადებაში სიტყვების გამოკვეთაში. პოსტერის ჩვენებისას მასწავლებელი ხმამაღლა იმეორებს წინადადებებს და თითოეული სიტყვის წარმოთქმისას ხელს ადებს შესაბამის სიმბოლო-მართკუთხედს:

• ბებიას სათვალე უკეთია.
• ბაბუას ქუდი ახურავს.
• ფანჯარაზე ყავისფერი ფარდა კიდია.
• სუფრაზე ალაგია ქოქოსი, ფელამუში, ტოლმა, ფორთოხალი, სიმინდი, ტელეფონი, ტორტი.

XVI-XVII ფოტოები

მე-16 და მე-17 ფოტოებზე ბარათების გადანაწილებით ბგერების შესატყვისი ასოების საჭირო ადგილსაც დაიმახსოვრებენ არაცნობიერად ქართული ანბანის ოთხხაზიან ბადეში.

ამასთან, სიტყვის საწყისი ასოს შესაბამისი ბარათი ისევ ,,თავის ადგილზეა” მოთავსებული ამ ბადეში. კერძოდ, ,,საათი” ზედა ორ ზოლშია, როგორც ,,ს”, ,,ტყე” — ქვედა ორ ზოლში, ,,ქოლგას” სამივე ზოლი უჭირავს და ა. შ.

XVIII-XX ფოტოები

მე-18 ფოტოს მიხედვით, ერთი მხრივ, კვლავ წერის საწყისი უნარების განვითარებაა გათვალისწინებული, მეორე მხრივ კი, კიდევ ერთხელ განმტკიცდება სიტყვებში ბგერების ამოთვლის ახალშეძენილი უნარი. აქ, წინა მონაკვეთებთან შედარებით, კიდევ უფრო გართულებულია ამოცანა და შედარებით მოზრდილი რკალები უნდა მოხაზონ ბავშვებმა სხვადასხვა მიმართულებით, რასაკვირველია, ისევ სიტყვაში ბგერათა რაოდენობის მიხედვით.

მეცხრამეტე და მეოცე ფოტოების მიხედვით კი ბგერების რაოდენობის შესაბამისი ფიგურების გაფერადება მოითხოვება, ოღონდ უკვე ხმოვანიც უნდა გამოჰყოს მოსწავლემ სხვა ბგერებისგან და იგი მწვანედ უნდა გააფერადოს. ამასთან, ამ რესურსის დამზადება-გადატანა ბუკშიც კარგი იქნება, სადაც უკვე ფერებს ჩაასხამენ ბავშვები და ციფრული ინსტრუმენტების გამოყენებაშიც გავარჯიშდებიან.

XXI-XXII ფოტოები

21-ე და 22-ე ფოტოებზე ასახულ აქტივობებსაც შეჩვეული უნდა იყვნენ ჩვენი პირველკლასელები, როდესაც ნახატ-წარწერიან ბარათებს აკავშირებენ შესაბამის წარწერებთან. წინა მონაკვეთებში ამოცანის გადაჭრას ფერებიც უწყობდა ხელს. ასევეა 21-ე ფოტოზეც:

ხოლო 22-ე ფოტოზე უკვე ფერები მოცილებულია, რაც ბავშვებს უბიძგებს, კიდევ უფრო კონცენტრირდნენ მთლიანი სიტყვების ცნობაზე.

XXIII, XIV, XXV და XXVI ფოტოები

23-ე ფოტოს მიხედვით წარმოდგენილი დავალება ასევე ნაცნობია ჩვენი მოსწავლეებისთვის — საწყისი ბგერის მიხედვით სურათების გადაჯგუფება სვეტებში. როგორც წინა წერილებში აღვნიშნეთ, შეგვიძლია ისეთი ნახატებიც შევთავაზოთ ბავშვებს, რომლებიც ამ ეტაპზე არ გააქტიურებულა.

24-ე ფოტოზე მოცემული დავალების მსგავსიც შევთავაზეთ ბავშვებს წინა წერილებში:

25-ე ფოტოზე ახალი ტიპის დავალებაა, როგორც გვახსოვს, და მეორე ბგერაზე კონცენტრირებას მოითხოვს მისი შესრულება:

26-ე ფოტოზე ნაჩვენებია დავალება, რომლის შესასრულებლადაც მოსწავლეებმა სურათებს უნდა შეუსაბამონ წარწერები. ამის გამოცდილებაც აქვთ უკვე ჩვენს პირველკლასელებს, რაც წინა წერილებში უკვე აღწერილია.

ბოლოს, ტრადიციული, ამ სასწავლო მონაკვეთის გამამთლიანებელი დავალება: ბავშვები მცირე ჯგუფებში მუშაობენ, რათა დაამზადონ საწყისი ილუსტრაციის მსგავსი აპლიკაცია ,,ვახშამი ბებია-ბაბუასთან” შეთავაზებული რესურსების (ფერადი ფურცლები, გამოჭრილი ფიგურები, წარწერებიანი ბარათები, რეალური საგნები, ფერადი ფანქრები…) გამოყენებით. როგორც ადრეც აღვნიშნეთ, ამ დავალებასაც სათანადო მომზადება დასჭირდება, რათა მოსწავლეებს ჰქონდეთ სათანადო რაოდენობის ფიგურები, ნახატები… ამ დავალების შესრულება სასარგებლო იქნება ციფრულადაც. კარგი იქნება დიორამების დამზადებაც.

“მეგობარო, მოკლედ და გასაგებად  ჩამომიყალიბე, ცოცხალი ორგანიზმების ზოგადი ნიშნების შესახებ” – ეუბნება მოსწავლე  ხელოვნური ინტელექტის ხმოვან ასისტენტს. ChatGPT-ის, კი რომელსაც შესანიშნავად გამოსდის მონაცემთა  სტრუქტურირება, ამაზე იოლ დავალებას ვერ მისცემ.

მაშინ, როდესაც მოსაწყენი დავალებების და ამაზე მეტად, რთული სახელმძღვანელოებით გატანჯული მოსწავლეები, ცოდნის მოპოვების ახალ, გამარტივებულ გზებს და შესაძლებლობებს დამოუკიდებლად ეძებენ, ხელოვნური ინტელექტის, როგორც განათლების ასისტენტის დახმარება მათთვის, ფაქტობრივად გადარჩენაა – არ დარჩნენ გაურკვეველ თემებთან მარტო, თავი არ მიანებონ ბუნდოვან და გაუგებარ საკითხებს, არ დანებდნენ ცოდნის მიღების არც თუ ისე, მარტივ გზაზე  და დახმარება ითხოვონ ინფორმაციის უზარმაზარი სამყაროსგან.

ისე, როგორც ინტერნეტი, სოციალური მედია და ახლა უკვე ხელოვნური ინტელექტი ჩვენს ცხოვრებაში მძლავრად  შემოიჭრა, ასევე მძლავრად შემოიჭრა მოსწავლეთა ცხოვრებაშიც. ხელოვნური ინტელექტი დღეს უკვე სასწავლო პროცესის თანამგზავრია, შეიძლება ითქვას მოსწავლის პირადი ასისტენტი, რომელიც სირთულეების ახსნაში ეხმარება მათ,  შესაძლებლობების ფართო სპექტრს სთავაზობს მასწავლებლებს და სტუდენტებს. შეიძლება ითქვას, ასე ახლოს “ცოდნის კენწეროსთან” არასდროს ვყოფილვართ, ხელისგულზე გვაქვს უზარმაზარი, კოლოსალური რაოდენობის ცოდნა და სამყაროს გამოცდილება, რომელიც შეიძლება შევიმეცნოთ, შევითვისოთ და ახალ, საინტერესო, თვითმყოფად გამოცდილებად გარდავქმნათ.

თუმცა მნიშვნელოვანია, მაინც წინასწარ ვიცოდეთ და მოსწავლეებსაც ავუხსნათ,  რას ვერ ჩაუნაცვლებს მათ ხელოვნური ინტელექტი, მიუხედავად იმისა, რომ ის სანდო (მეტწილად, მაგრამ გადამოწმება ყოველთვის საჭიროა) და საუკეთესო დამხმარეა მათთვის:

შემოქმედებითი აზროვნება ადამიანის ყველაზე დიდი თვისება და საჩუქარია  ყველა დროსა თუ ეპოქაში. და  რაც არ უნდა მოხდეს, მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ, რომ ხელოვნური ინტელექტი ვერ შექმნის სრულიად ორიგინალურ იდეებს, ისეთებს, რომელიც ადამიანის პირადი, ემოციური, ცხოვრებისეული  გამოცდილებებიდან, დიდი ტკივილებიდან და სიხარულიდან  იბადება. ჩვენ ვიცით, რომ ხელოვნური ინტელექტი ეყრდნობა უკვე არსებულ მონაცემებს, ხოლო მოსწავლემ უნდა შექმნას სრულიად ახალი, საკუთარი ფანტაზიით, შემოქმედებით და გამოცდილებით გამდიდრებული.

მიუხედავად იმისა, რომ შეუძლია მოგვაწოდოს სანდო რჩევები, მოგვისმინოს, მოგვწეროს მანუგეშებელი სიტყვები – ის ვერასდროს ვერ ჩაანაცვლებს მეგობრებს, ოჯახის წევრებს, საყვარელ ადამიანებს, თანაკლასელებს და საყვარელ მასწავლებლებთან ცოცხალ ურთიერთობას, მათთან გულწრფელ საუბრებს; საყვარელ ადამიანებთან ცოცხალი კომუნიკაცია,  ყველაზე ღირებული და ძვირფასი რამ არის ჩვენს სამყაროში;

ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია დაგიწეროს მოთხრობა, ესსე  ან სტატია, მაგრამ უნდა იცოდე, რომ ეს უკვე შენი შენი საკუთრება არ არის, ამაში არაფერია ისეთი, რაც ოდნავ მაინც გიკავშირდება შენ და შენს წარმოსახვას, შენს შესაძლებლობლებს და სხვა დროს, მის გარეშე გაგიჭირდება დაწერო თუნდაც ერთი წინადადება, თუ ყოველდღიურად არ იმუშავებ წერითი უნარების გამომუშავებაზე, არ დახვეწავ შენს სტილს, არ წაიკითხავ ისეთ წიგნებს, რომელიც წერისკენ გიბიძგებს.

ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია მოგწეროს მხარდაჭერის წერილი ცუდ ხასიათზე ყოფნის დროს, განუგეშოს, თუმცა გამხნევებისთვის, შთაგონებისთვის, მოტივაციისთვის  ისევ და ისევ საყვარელი ადამიანები, მოსმენა, პირადი მაგალითები და გამორჩეული ადამიანური ისტორიები გვჭირდება.

მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია ძალიან სწრაფად უზარმაზარი ინფორმაციისგან მოკლე კონსპექტი მოგიმზადოს, ძალიან გაგიმარტივოს ყველა დავალება, სტრუქტურირებულად, ნაბიჯ-ნაბიჯ გაგიწეროს დავალების გეგმა, მოგიმზადოს პრეზენტაცია, ან დაგიწეროს მხატვრული თემა, ამ პროცესის აღსაქმელად კრიტიკული აზროვნება, პასუხისმგებლიანი დამოკიდებულება  და ანალიზი მაინც აუცილებელია. მოსწავლემ უნდა იცოდეს, რომ ინფორმაციას რომელსაც ის იღებს, რეფლექსია და დაკვირვება სჭირდება და ასეთი მიდგომა ამ პროცესის განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს.

ჰოდა, ძვირფასო მეგობარო, თუ ამას კითხულობ, იცოდე, რომ ყველაზე დიდი ცოდნა და  გამოცდილება მაშინ იბადება, თუ მას შენს გულში, შენი გონების მიუვალ კუნჭულებში გამოატარებ, დაწმინდავ, გაფილტრავ და შენს, საკუთარ გამოცდილებად აქცევ. ამიტომ, მართალია, ძალიან მოსახერხებელია, ის, რაც მუშაობის პროცესს გვიადვილებს, მზა პასუხებს დაუყოვნებლივ გვთავაზობს, თუმცა, მაინც შეეცადე სწორ (თუნდაც არასწორ) პასუხებამდე თავად მიხვიდე, თავად იკვლიო გზა, რომელიც მარტივი არ არის, მაგრამ ეს მაინც შენი გზაა, რომელიც დამოუკიდებლად უნდა გაიარო.

“მე როცა მამა–ჩემი ვიცანი მამად, მაშინ იგი მთავარ–დიაკვნად იყო სოფ. მაღაროსკარში, ს. ჩარგალზე რვა ვერსზე დაშორებით. როცა–კი შინ იმყოფებოდა, მუდამ მიამბობდა მოთხრობებს ძველი საღმთო ისტორიიდან, წერა–კითხვას მასწავლიდა ძველებურს წესზე. ჩაუჯდებოდა ხორცს ხინკლისათვის საკეფლად ფიცარზე, იქვე ტახტზე მეც დაუჯდებოდი პირდაპირ და ვუგდებდი გაფაციცებით ყურს იმის ტკბილს საუბარს, რადგან ძველი აღთქმისა ზოგ–ზოგი მოთხრობა მეტისმეტად მომწონდა, ჩემს ყურადღებას იზიდავდა: დავითისაგან გოლიათის დამარცხება, სამსონ ძლიერის მოქმედებანი, ძმათა მაკაბელთა თავდადება და სხვ. … და უნდა მოგახსენოთ ისიც, რომ ჩემი თავი სამსონ ძლიერად მყვანდა წარმოდგენილი, რადგან დედა–ჩემი ამბობდა ჩემზე, დიდი თმა ჰქონდა, როცა დამებადაო, თითქმის თვალებს უფარავდაო, და ვეშარებოდი: თმა რად მომკრიჭეთ–მეთქი. მაინც ამ “თმიანობამ” თავის თავზე წარმოდგენა განმიდიდა, რაღაც არაჩვეულებრივ ადამიანად მომაჩვენა ჩემი თავი და დამისახა არაჩვეულებრივი მომავალი“.

„ჩემი წუთისოფელი“, ვაჟა-ფშაველას თხზულებები, მე-5 ტომი, 1936 წელი, საქართველოს ეროვნული არქივი

ვკითხულობთ ამ ჩანაწერს და თვალწინ ცოცხლდება ვაჟას ბავშვობის ოჯახური ატმოსფერო, შთაბეჭდილებების მასაზრდოვებელი გარემო, რომელმაც  მწერლის წარმოსახვა გამოკვება, ფრთები შეასხა, შემდეგ კი გენიალური ნაწარმოებები შეაქმნევინა. ვხედავთ მამასაც, რომელიც შვილს საღმრთო ისტორიებს უყვება, ბიბლიურ გმირებს აცოცხლებს, მისთვის იცლის, მის განათლებაზე ზრუნავს, ჩვეულებრივ, ყოფით სიტუაციებშიც კი.

ბავშვისთვის ამბების გაზიარება, დროის დათმობა, კულტურულ და საგანმანათლებლო ხასიათთან ერთად ემოციურ დატვირთვასაც ატარებს – კვებავს მას უსაზღვროდ დიდი შთაბეჭდილებებით, ამდიდრებს ემოციურად, უჩენს მიკუთვნებილობის და უსაფრთხოების განცდას.

ყველა ამბავი, რომელიც პატარამ ბავშვობაში მოისმინა, წაიკითხა, შეიგრძნო და გაითავისა, ემოციური მემკვიდრეობის ნაწილიც ხდება მისთვის. მოგონებების ფაზლი, რომელიც სწორედ ასეთი ამბებისგან იკვრება, ხშირად გადამრჩენლის ფუნქციასაც ითავსებს ზრდასრულობაში. ასეთი ამბები  არ არის მხოლოდ უბრალოდ მოგონება, უბრალოდ ამბავი, მნიშვნელოვან ფსიქოლოგიურ დატვირთვასაც, ენერგიასაც იძენს და  საკუთარი თავის, ცხოვრებისეული ღერძის მოძებნაში და დანახვაში ეხმარება ადამიანს.

ამიტომ, სრულიად შესაძლებელია, ერთმა უბრალო საოჯახო ტრადიციამ, როდესაც ძილის წინ პატარას სხვადასხვა ამბებს ვუყვებით, იქნება ეს ზღაპრები თუ პირადი მოგონებები, შესაძლოა მისი მომავალი  ცხოვრებაც კი განსაზღვროს. ერთმა ამბავმა კიდევ ახალ გამოცდილებას  დაუდოს საფუძველი. ერთმა ამბავმა, რომელიც ერთ მშვენიერ საღამოს შვილებს მოვუყევით, მას დიდი მიზნების განხორციელებისკენ უბიძგოს. სწორედ, ამიტომ, როდესაც ბავშვები ითხოვენ ჩვენგან, ვუამბოთ ნებისმიერი რამ, ველაპარაკოთ ნებისმიერ თემაზე, არ  ვიყოთ სიტყვაძუნწები და  შევძლოთ მათთვის დროის დათმობა.

ბავშვები სამყაროს აღიქვამენ არა მხოლოდ სიტყვებით, არამედ იმ ემოციებითაც, რომლებიც თან ახლავს მათ. ნეირომეცნიერების მიხედვით, სარკისებური ნეირონები ასახავენ იმას, რასაც ბავშვი ხედავს – როცა მშობელი შთაგონებით, თბილი, მზრუნველი ხმით, უყვება პატარას რაიმე საინტერესო ამბავს და ის ინტერესით უსმენს, ან ემოციით რეაგირებს, იგივე ნერვული გზები აქტიურდება ბავშვის ტვინში.

ცნობილია, რომ ბავშვის ტვინის ადრეულ განვითარებაში გადამწყვეტ როლს თამაშობს მთავარი ფაქტორი, თუ რამდენად ხშირად  ესაუბრებიან მას ადრეულ პერიოდში, რამდენად ხშირად უსმენენ და როგორ ურთიერთობენ მასთან. ასეთი გამოცდილება  ეხმარება პატარას, განვითარდეს კოგნიტურად, ემოციურად და ინტელექტუალურად, რაც მისი მომავალი  წარმატებების წინაპირობაცაა.  თითოეული წაკითხული ზღაპარი,  ერთად გატარებული ბედნიერი  წუთები, ბავშვზე ზრუნვის  გამოცდილება, ამბების გაზიარება, ერთად  კითხვა, თამაში, ბავშვის  ემოციური განვითარების და სიმყარის  საფუძველსაც ქმნის.

ბავშვობაში ყველაზე მეტად სწორედ ამბების მოსმენა მიზიდავდა, ამ მხრივ ბებიას განსაკუთრებული უნარი ჰქონდა, შორეული ამბები ჩვენთვის მოეტანა და გაეცოცხლებინა. გატრუნულები ვიწექით და ვუსმენდით ღამით ამბებს, რომელსაც გვიყვებოდა და ძილმორეულებიც კი დროსა და სივრცეში ვმოგზაურობდით. გაზიარებული ამბების ეს მისტიური გამოცდილება ჩემს მეხსიერებას დღემდე მოჰყვება, ადრეული მოგონებები მასაზრდოვებს ყველაზე რთულ პერიოდებში და მარწმუნებს იმაშიც, რომ სულ რამდენიმე წამიც კმარა, მოხუჭო თვალები, დაეხსნა გონებით ყოველდღიურობის მარყუჟებს და  ძალიან თბილ, ძალიან ფაფუკ, ძალიან ბედნიერ მოგონებებში ამოჰყო თავი.

რამდენიმე თვის წინ ჩემს თავს უცნაური რამ შევნიშნე. ისეთი, რაც, სავარაუდოა, დიდი ხანია მემართება, უბრალოდ ყურადღება ახლა გავამახვილე და შესაბამისად გავაანალიზე კიდეც. გაკვეთილის დაწყებამდე 20-30 წუთით ადრე უცნაური შფოთი მიპყრობს, მკერდში სიმძიმეს ვგრძნობ, ყბები მეძაბება და თავში ათასობით აზრი ისე სწრაფად დარბის, რომ ვერცერთ მათგანზე დაწევას ვერ ვასწრებ. არც ვცდილობ ხოლმე. ალბათ შფოთვის სიმპტომებს იმდენად ვართ მიჩვეულები, რომ თუ რამე უფრო რთულში არ იზრდება, ჩვეულებრივ ამბად გვეჩვენება. ეს ხომ სულ შეიძლება დაგვემართოს? მაგალითად, ზედმეტი კოფეინის, ძილის ნაკლებობის, გადაღლილობის გამო. არცერთი ჩამოთვლილთაგანი არ აკლია თანამედროვე ადამიანის ყოველდღიურობას, ამიტომ შფოთი ზოგჯერ უკანა ფონზე, ჩუმად ‘მიმდინარეობს’, ვიდრე ჩვენ ჩვეულებრივ ვფუსფუსებთ და ვფუნქციონირებთ. საზიანოა, თუმცა ასეა.

ერთ დღესაც, როცა არც ძილი მაკლდა, არც დაღლილი ვიყავი და არც ზედმეტი ყავა მქონდა დალეული, ჩემს თავს ასეთი აბეზარი შფოთი შევნიშნე და დავფიქრდი. საათს დავხედე, გაკვეთილის დაწყებას ოციოდე წუთი აკლდა. ყველაფერი მზად მქონდა. რაც მთავარი და ყველაზე უცნაურია, იმ კლასში უნდა შევსულიყავი, რომელსაც ერთ წელზე მეტია ვასწავლი და ბავშვებს შესანიშნავად ვიცნობ. ვიცი, რა უხარიათ, რა სწყინთ, რა მოსწონთ, რას ვერ იტანენ. ისინიც ასევე, ძალიან კარგად მიცნობენ და, როგორც წესი, დროს ბრწყინვალედ ვატარებთ ხოლმე ერთად. მაშინ რატომ ვიჯექი დაძაბული, რატომ ვცდილობდი ავტომატურად ღრმად მესუნთქა და რატომ ვიმტრევდი თითებს? ამჯერად შფოთი არ დავაიგნორე და შევნიშნე, რომ გაკვეთილის დაყწებიდან პირველ ორ-სამ წუთში მთლიანად გაუჩინარდა.

თანამედროვე კლვევების მიხედვით მასწავლებელთა საშუალოდ 40-50% მუდმივად განიცდის შფოთვის ან სტრესის ნიშნებს. შფოთვა განსაკუთრებით ძლიერდება როცა, მასწავლებელი ემოციურადაა ჩართული სწავლების პროცესში, ცდილობს ყველაფერი გააკონტროლოს, შეცდომები თავიდან აირიდოს და ყველაფერი სრულყოფილად შეასრულოს. ვფიქრობ, ჩვენი ეს მდგომარეობა სისუსტე სულაც არაა, პირიქით, ეს ნიშნავს, რომ სწავლება ჩვენთვის მექანიკური პროცესი არ არის და მასში სულსა და გულს ვდებთ, თუმცა შფოთვა და სტრესი ჩვენს ორგანიზმსა და ნერვულ სისტემაზე უდიდეს კვალს ტოვებს. ამიტომ კარგი იქნებოდა, თუკი პირველ რიგში სწორედ მის გაკონტროლებას შევეცდებოდით. გაკონტროლებამდე კი აუცილებელია შევნიშნოთ და დავაკვირდეთ, როდის ჩნდება, რატომ და რა სიმპტომებით. შემჩნევა პირველი ნაბიჯია გამკლავებისთვის.

ჩემი სამუშაო დღეები საოფისე საათებით იწყება. გაკვეთილის დაწყებამდე ზოგჯერ ოთხს ან ხუთ საათს სიჩუმეში ვატარებ: გეგმებს ვწერ, საჭირო მასალებს ვამზადებ, ვბეჭდავ. ზოგჯერ ამ ყველაფერს მუსიკის ფონზე ვაკეთებ, ან თანამშრომლებს მშვიდად ვესაუბრები, გვერდით მოდგმულ ყავას ვსვამ და არ ვჩქარობ. მერე კი უცებ გაკვეთილების დრო მოდის, რომლის რიტმიც ძალიან ჩქარია და ჩემგან საერთოდ სხვა უნარების გამოხმობას და გააქტიურებას მოითხოვს. გაკვეთილის ჩატარება ხომ სცენაზე ასვლას გავს, უნდა გამოცოცხლდე, ხმა აიმაღლო, განწყობა შეიცვალო, გაკვეთილის თემას მოერგო და მზად უნდა იყო, რომ თითოეული მოსწავლის ინტერესს მოერგო. ასე და ამგვარად ჩემმა ნერვულმა სისტემამ ჩემზე ადრე იცის, რომ მალე უნდა ავდგე და ჩემი პროფესიული ვერსია ჩავრთო, რომელიც მოქმედებს სწრაფად, ლოგიკურად, თანმიმდევრულად და თავდაჯერებულად. კომფორტის ზონაში თავის მაგიდასთან ცხელ ყავასთან ერთად მოკალათებული ჩემი თავის ნელი ვერსია ნელ-ნელა უნდა გადაირთოს კონცენტრაციის რეჟიმში და ეს ჩუმი გადართვა ჩემში იწვევს უმისამართო შფოთს. ვღელავ, ხომ ყველაფერი გამომივა?! რამე ხომ არ შემყვება კლასში, რაც ხელს შემიშლის?! რამემ რომ არ იმუშაოს?! რომ დავმარცხდე?! თითქოს მფრინავი ვარ, რომელმაც აფრენამდე უნდა შეამოწმოს ყველა ღილაკი გააქტიურებულია თუ არა. მერე კი, როგორც კი ავფრინდებით (გაკვეთილის დავიწყებთ), ყველაფერი თავის ადგილას დგება. თვითმფრინავი დინჯად მიაპობს სივრცეს. ეს უკვე ფოკუსის ფაზაა, როცა გონება ზედმეტ ხმაურს ამცირებს და საშუალებას გაძლევს იმოქმედო – ასწავლო.

მნიშვნელოვანია ისიც გავიაზროთ, რომ ზოგჯერ შფოთვა სულაც არ არის იმ დღის  გაკვეთილების ბრალი. შეიძლება ეს სულაც ძველი პროგრამაა, რომელიც ნერვულ სისტემაში დარჩა და ისიც ყოველ ჯერზე დაუღალავად ამეორებს. თუკი ოდესღაც ახალ სამსახურში, დემოზე, პირველ ჯერზე ან საჩვენებელ გაკვეთილზე ძალიან ვღელავდით და დიდი სტრესი მივიღეთ ან რაღაც არ გამოგვივიდა, ჩვენმა სხეულმა ეს როგორც ‘გაფრთხილება’ ისე დაიმახსოვრა. ახლა კი, ამდენი წლის და ამდენი გაკვეთილის მერეც კი, როცა დრო დგება, ისევ გზავნის სიგნალებს, რომ სადღაც შეიძლება საფრთხეა. ეს თავდაცვის მექანიზმია, რომელიც, იდეაში, კვლავ ჩვენთვის აქტიურდება. წარმოიდგინეთ, რომ უბრალოდ ჩვენზე ზრუნავს და ცდილობს  აგვარიდოს იმ საფრთხეს ან უსიამოვნებას, რომელიც კვლავ ჰგონია, რომ განმეორდება. ამის გაცნობიერება პირველი ნაბიჯია იმისკენ, რომ ძველი პროგრამები როგორმე წავშალოთ და საკუთარ თავს შთავაგონოთ, რომ უსაფრთხოდ ვართ და შფოთვის და შიშის საჭიროება არ გვაქვს.

როცა ჩემი შფოთვის სავარაუდო მიზეზები ჩამოვწერე და იმ ყველაფერში გავერკვიე, რაც ზემოთ აღვწერე, ისიც ცხადი გახდა, რომ არსებობს კონკრეტული გზები, რითიც მასთან გამკლავება შემიძლია. პირველ რიგში, აუცილებელია მას სწორი სახელი დავარქვათ, შემდეგ კი ჩავატაროთ ისეთი პატარა რიტუალი, რაც დამშვიდებაში დაგვეხმარება – დავლიოთ წყალი, მოვუსმინოთ მუსიკას, წარმოვიდგინოთ ჩვენ მოსწავლეების მომღიმარი სახეები, ღრმად ვისუნთქოთ, თვალები დავხუჭოთ, ხუთი წუთი ჩუმად, სიმშვიდეში გავატაროთ და ა.შ. ეს რიტუალია ყველასთვის ინდივიდუალური შეიძლება იყოს.

თუკი თავს ასე ხშირად გრძნობთ, იცოდეთ, რომ მარტო არ ხართ. ჩვენი ეს მდგომარეობა სწორედ იმას აღნიშნავს, რომ ჯერ კიდევ ვზრუნავთ. ყოველი მასწავლებელი კი, ვინც შფოთის მიუხედავად მაინც შედის კლასში, უპირობოდ უმამაცესია. უსიამოვნოა, თუმცა შფოთი ჩვენი პროფესიის მუდიმივი თანმხლებია, რომელიც ალბათ საგაკვეთილო პროცესისადმი სიყვარულს ვერასდროს წაგვართმევს, თუმცა ძალა კი ნამდვილად შეიძლება წაგვართვას, თუკი, პირველ რიგში, საკუთარ თავებს არ გავუფრთხილდებით.

ამიტომ, თავს გაუფრთხილდი, მასწავლებელო!

ბევრი ჩვენგანი კითხვის დაწყებას წიგნების კითხვის დაწყებასთან აკავშირებს. სინამდვილეში ის ფურცელზე დაბეჭდილი სულ რამდენიმე ბგერის ამოცნობით იწყება, რომელიც ერთიანობაში სიტყვას ქმნის. ვიდრე ბავშვი სიტყვას ამოიკითხავს, უნდა გაიგოს, როგორ ერთიანდება ბგერები სიტყვად და როგორ ცვლის ერთი ასო ზოგჯერ სიტყვის მთელ ჟღერადობას და მნიშვნელობასაც კი.

ინგლისურის სწავლებას ბევრი მასწავლებელი (და ხშირად მშობელიც) კლასიკური მეთოდით – ანბანით იწყებს. “A”, “B”, “C”. მაგრამ ბავშვი, რომელიც მხოლოდ ასოების სახელებს იცნობს, ხშირად იბნევა, როცა სიტყვების ამოკითხვას ცდილობს. სწორედ აქ ჩნდება განსხვავება ასოს სახელსა და მის ბგერას შორის.

მთავარია გავიაზროთ, რომ სიტყვა ეს  მხოლოდამხოლოდ ბგერების შეკავშირებაა, მოგვიანებით კი, ამის გააზრებაში, მოსწავლეებსაც დავეხმაროთ. როდესაც მოსწავლე სწავლობს, რომ “B” ჟღერს როგორც /b/, “A” – /æ/, და “T” – /t/, ის თავად აყალიბებს სიტყვას bat.  ეს მოსწავლეებს კითხვის დაწყებისას დამოუკიდებლობას და თვითრწმენას უვითარებას. ამის საპირისპიროდ, ასოების სახელებზე ფოკუსირება ქმნის მხოლოდ ზედაპირულ ცოდნას: ბავშვი შესაძლოა შესანიშნავად ცნობს ასოებს, მაგრამ ვერ უკავშირებს მათ ბგერებს. ბგერებზე ფოკუსირებული სწავლება კი მას აძლევს იმ სისტემას, რომელიც ყოველ მომდევნო ახალ სიტყვაზე კანონზომიერებით მუშაობს.

ფონეტიკის სწავლებისას ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი ნაწილი Magic e-ს სწავლებაა. ეს ერთი „ჩუმი“ ასოა, რომელსაც სინამდვილეში ძალიან დიდი ძალა აქვს და ერთმარცვლიან სიტყვებში გამოჩენისას ყველაფერს ცვლის. Magic e არის იგივე Silent e. როცა “e” სიტყვის ბოლოს ჩნდება, ის არ იკითხება, მაგრამ ახანგრძლილვებს წინ მდგომ ხმოვანს.

მაგალითად:

cap → cape /kæp/ → /keɪp/

hop → hope /hɒp/ → /hoʊp/

kit → kite /kɪt/ → /kaɪt/

mad → made /mæd/ → /meɪd/

“e” თითქოს ჩუმად დგას, მაგრამ ის მაინც ახდენს გავლენას. ამიტომ მასწავლებლები მას „ჯადოსნურ“ ასოს უწოდებენ. მოსწავლეებისთვის ამის აღმოჩენა თითქმის ექსპერიმენტია: ისინი ხედავენ, როგორ ცვლის ერთი პატარა ასო მთელი სიტყვის ჟღერადობასა და მნიშვნელობას.  თუკი მოსწავლეებს აჩვენებთ  რომ  “e”-ს გარეშე წინა ხმოვანი მოწყენილი და დათრგუნულია და ამის გამო, მხოლოდ მოკლედ ამბობს თავის სახელს, ბავშვები ამ წესს სიყვარულით აითვისებენ.

Magic e-ს სწავლებისას მნიშვნელოვანია თამაშებისა და ინტერაქტიული აქტივობების სწორად და სახალისოდ დანერგვა, რადგან მისუ მაგიურობა შევინარჩუნოთ და ბავშვებსაც ასე დავამახსოვროთ. დაიწყეთ მარტივი ექსპერიმენტით: დაწერეთ სიტყვები ბარათებზე: cap, hop, mad, kit, და მოსწავლეებს სთხოვეთ წაიკითხონ. შემდეგ(აუცილებლად სხვა ფერით) ბოლოში “e” მიაწერინეთ და ერთად დააკვირდით, როგორ იცვლება ყველაფერი. ისე იქნება, თითქოს მათ თვალწინ სიტყვები ცოცხლდებიანო, hop ხდება hope, mad – made. ეს ცვლილება ბავშვებისთვის ჯადოსნურია, და თამაში წესის ემოციურ გააზრებაშიც ეხმარებათ.

კიდევ ერთი ეფექტური გზაა წესის დასასწავლად Magic e ბინგოა. შექმენით ბინგოს ბარათები, სადაც ზოგი სიტყვა შეიცავს Magic e-ს, ზოგი — არა (cap, cape,hat, hate, kit, kite, not, note, cub, cube, cut, cute,  pet, Pete, hop, hope). თქვენ კითხულობთ ხმამაღლა, მოსწავლეები კი მონიშნავენ შესაბამის სიტყვასა და ფორმას. თამაშისას ისინი ხმოვანთა სიგრძეზე ფოკუსირდებიან და ყურადღებას იმ ბგერით განსხვავებებზე ამახვილებენ, რაც ჩვეულებრივ უმნიშვნელოდ მიაჩნიათ ხოლმე.

უფრო შემოქმედებითი მიდგომა Magic e თეატრია. მოსწავლეები ასრულებენ სიტყვებს მოძრაობით: ერთი თამაშობს ხმოვანს (“a”), მეორე თანხმოვანს (“p”), ხოლო მესამეს ეძლევა „ჯადოსნური e“-ს როლი. როცა “e” სცენაზე შემოდის, ხმოვანი გრძლად იწყებს ჟღერადობას.

Magic e-ის სწავლება სწორედ ამ თამაშებსა და ექსპერიმენტებში იძენს ნამდვილ ძალას. როდესაც მოსწავლე აღმოაჩენს, რა შეუძლია ერთი ჩუმ ასოს,  დაიწყებს ფონეტიკის კანონების დანახვასაც.სწორედ აქედან იბადება ნამდვილი ინტერესიც კითხვისადმი, მანამდ, ვიდრე წიგნებამდე მივიდოდეთ.

რა საერთია ნუკლეოტიდებსა და შოთა რუსთაველს შორის? შეკითხვა უზომოდ საინტერესოა, თუმცა პასუხი კიდევ უფრო საინტერესო. ბოლო რამდენიმე თვეა ძალიან ხშირად ვუსმენ ქართულ პოდკასტებს, განსაკუთრებით მეცნიერებაზე. ერთ-ერთ პლატფორმაზე მოვუსმინე ქართველ ბიოლოგს და მფრინავს, ცოტნე ჯავახიშვილს. მისი საუბრიდან ახალი იდეები გამიჩნდა, გეგმებიც დავაწყე, თუმცა ბატონი ცოტნე ტრაგიკულად დაიღუპა. საბედნიეროდ ინტერნეტ სივრცეს დარჩა მისი საინტერესო და მარტივი საუბარი უახლეს ბიოლოგიურ კონცეფციებზე. ინფორმაციის შენახვა რომ მნიშვნელოვანია ამ აბზაციდანაც ჩანს. მაინც რა არის ინფორმაციის ყველაზე საიმედო და ტევადი საცავი? ღრუბლოვანი სივრცე? კომპიუტერის მყარი დისკი? კომპიუტერის გარე მეხსიერება? ბევრი შეიძლება ჩამოითვალოს, თუმცა ყველაზე ტევადი და საიმედო ჩვენი დნმ-ია (დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა), რომლის სიგრძე ერთ უჯრედში დაახლოებით 2 მეტრია, თუმცა უზომოდ მცირე მოცულობაში კომპაქტურად არის მოთავსებული. ის შეფუთულია ნუკლეოსომებში და საიმედოდ იცავს ჩვენ შესახებ ინფორმაციას.

2018 წელს, საქართველოს დამოუკიდებლობის 100 წლისთავისთვის თიბისი ბანკის გენერალური დირექტორის ინიციატივით განხორციელდა ,,ვეფხისტყაოსნის“ დნმ-ში ჩაწერის პროექტი. ეს პროექტი არ ყოფილა ექსპერიმენტი. მიზანი უნიკალური კულტურის დაცვაა ბუნებრივი მოლეკულის, დნმ-ის საშუალებით. ტექნიკური ნაწილი, ტექსტის დნმ-ის კოდში გადაწერა, ქიმიური სინთეზი და შენახვა, შვეიცარიის ETH ციურიხის უნივერსიტეტის პროფესორმა რობერტ გრასმა (Robert Grass) და მისმა გუნდმა განახორციელა, რომლებიც დნმ-ში მონაცემთა შენახვის მიმართულებით მსოფლიო ლიდერები არიან. ქართველმა ფილოლოგებმა და ენათმეცნიერებმა შეარჩიეს პოემის აკადემიურად ყველაზე ზუსტი, კანონიკური ტექსტი (ქართულ ენაზე) მოამზადეს მისი ციფრული ფორმატი. „ამ პროცესის საბოლოო პროდუქტი – სილიციუმის ნანოსფეროებში დაცული დნმ-ის მატარებელი – საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში ინახება, როგორც ტექნოლოგიური და კულტურული მემკვიდრეობის უნიკალური ექსპონატი.“

რობერტ გრასმა (Robert Grass) და მისმა კოლეგამ რაინჰარდ ჰეკელმა (Reinhard Heckel), ETH-ის ყოფილმა მეცნიერმა, ალბომი ციფრული აუდიო გენეტიკურ კოდად თარგმნეს. „მაშინ, როცა CD-ზე ან მყარ დისკზე შენახული ინფორმაცია ნულებისა და ერთიანების თანმიმდევრობაა, ბიოლოგია გენეტიკურ ინფორმაციას დნმ-ის ოთხი სამშენებლო ბლოკის – A, C, G და T-ის – თანმიმდევრობით ინახავს,“ – განმარტავს გრასი.

ციფრული მეხსიერება (HDD, SSD) მაქსიმუმ რამდენიმე ათწლეულს ძლებს და დიდ ფიზიკურ ადგილს იკავებს. დნმ კი იდეალური „მარადიული არქივია“:

მაინც რა თვისებები ახასიათებს დნმ-ს, რაც საშუალებას აძლევს ამდენი რამ შეინახოს:

1. გამძლეობა: სათანადო პირობებში (მშრალ, გრილ ადგილას) მას შეუძლია ინფორმაცია შეინახოს ათასობით წლის განმავლობაში (როგორც ამას ნამარხი ორგანიზმების დნმ ადასტურებს).
2. კომპაქტურობა: დნმ არის ინფორმაციის შენახვის ყველაზე მაღალი სიმკვრივის მქონე გარემო. ერთ გრამ დნმ-ს შეუძლია 215 მილიონ გიგაბაიტზე მეტი ინფორმაციის დატევა. „ვეფხისტყაოსნის“ მთელი ტექსტი ამ გრამის უმნიშვნელო ნაწილს შეადგენს.
3. უნივერსალურობა: დნმ-ის წაკითხვა ყოველთვის შესაძლებელი იქნება, რადგან ის სიცოცხლის ფუნდამენტური მოლეკულაა.

ეს ინფორმაცია ინოვაციური გაკვეთილის დაგეგმვის საშუალებას იძლევა. ჩემი ვერსია ქვემოთაა მოცემული, თუმცა მკითხველს საკუთარ საჭიროებებზე ომრგება მარტივად შეეძლება.

გაკვეთილი ინტეგრირებულია, მასში გაერთიანებულია ბიოლოგია, კომპიუტერული ტექნოლოგიები და ქიმია. ასევე მნიშვნელოვანია ლიტერატურის მასწავლებლის ჩართვა, რომელმაც უნდა ისაუბროს ,,ვეფხისტყაოსნის“ უნიკალობაზე არა მხოლოდ ქართულ, არამედ მსოფლიო პოეზიაში.

აქტივობა 1: დნმ-ის ანბანის შექმნა – ბიოლოგია/ქიმია

რა არის დნმ-ის ოთხ ასოიანი (A, T, G და C) ანბანი და ფუძეების კომპლემენტარობა?

დავალება: მოსწავლეები ქმნიან დნმ-ის ორმაგი სპირალის მოდელს კომპლემენტარობის პრინციპის გათვალისწინებით  (A-T, C-G).

აქტივობა 2: ციფრული ხიდის აგება

როგორ გადავაქციოთ ტექსტი ბინარულ კოდად და შემდეგ დნმ-ის კოდში?

პროცესი: მოსწავლეები სწავლობენ, როგორ ხდება ნებისმიერი ასო (მაგ., „რ“) Unicode-ის ან ASCII-ის მეშვეობით ბინარულ კოდად (0 და 1) გარდაქმნა. შემდეგ კი ამ ბინარულ კოდს გარდაქმნიან დნმ-ის ფუძეების მიმდევრობად (მაგ: 00 = A, 01=T, 10=C, 11 = G).

აქტივობა 3: პროექტი ,,ჩემი მარადიული მემკვიდრეობა“

დავალება: მოსწავლეები ირჩევენ მათთვის მნიშვნელოვან მოკლე ფრაზას ,,ვეფხისტყაოსნიდან“ და სქემის სახით წარმოადგენენ მისი კოდირების სრულ პროცესს პოსტერზე: ორიგინალი ტექსტი → ბინარული კოდი → დნმ-ის  მიმდევრობა.

1.შეავსეთ ცხრილი:

2.დაახლოებით რამდენი ინფორმაციის შენახვა შეუძლია ერთ გრამ დნმ–ს?

3.რატომ არის დნმ-ში ჩაწერილი ინფორმაცია გაცილებით უფრო გამძლე?

პასუხი: ის დაცულია სილიციუმის ნანოსფეროებში, ქიმიურად სტაბილურია და მისი შენახვა შესაძლებელია ათასობით წლის განმავლობაში ბუნებრივ გარემოში, ელექტროენერგიის გარეშე.

4.პრაქტიკული დავალება: მოცემულია დნმ-ის ერთ-ერთი ჯაჭვი: A T C G T T A G C. შეადგინე მისი კომპლემენტური ჯაჭვი.

პასუხი: კომპლემენტარული ჯაჭვი: T A G C A A T C G

5.კოდირების სქემის გამოყენებით განახორციელე ბინარული გარდაქმნა

კოდირების სქემა: 00 = A; 01 = T;  10 = C; 11 = G.

1. ბინარული გარდაქმნა:

პასუხი:

2. დეკოდირება:

პასუხი:

6.ისტორია და ტექნოლოგია: რატომ აირჩიეს „ვეფხისტყაოსანი“?

ეს ინტეგრირებული აქტივობები უზრუნველყოფს ცოდნის რამდენიმე მიმართულებით ათვისებას:

1. თეორიის პრაქტიკით განმტკიცება (STEM განათლება): მოსწავლეები აღარ სწავლობენ დნმ-ს მხოლოდ როგორც “გენეტიკურ მასალას”, არამედ იგებენ, რომ ის არის მათემატიკურად ზუსტი, საინფორმაციო სისტემა. რაც აძლიერებს ალგორითმულ აზროვნებას.
2. ინტერდისციპლინარული უნარები: პროექტი აჩვენებს, რომ ლიტერატურა, ისტორია, ქიმია და კომპიუტერული მეცნიერებები ერთი დიდი სამეცნიერო ფაზლის ნაწილია. მოსწავლეები იგებენ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვან კულტურულ მემკვიდრეობასაც სჭირდება თანამედროვე ტექნოლოგიები საიმედოდ შესანახად.
3. გლობალური კონტექსტი და ინოვაცია: მოსწავლეები ხედავენ, რომ ქართული ეროვნული საგანძური მოექცა გლობალური სამეცნიერო ინოვაციის ცენტრში, რაც აჩვენებს საქართველოს ჩართულობას მსოფლიო ინტელექტუალურ პროცესებში.

ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისას, მასწავლებლებს შეუძლიათ გამოიყენონ ონლაინ კოდირების მარტივი კალკულატორები (მაგ: ASCII to Binary Converter) და ETH ციურიხის კვლევების პოპულარული ვერსიები, რათა მოსწავლეებმა თვალსაჩინოდ დაინახონ, როგორ ხდება ნებისმიერი ტექსტის გენეტიკურ ენაზე თარგმნა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.unicode.org/charts/PDF/U10A0.pdf
2. https://www.youtube.com/watch?v=9DNYoh0KPgM
3. https://ethz.ch/en/news-and-events/eth-news/news/2018/04/entire-music-album-to-be-stored-on-DNA.html
4. შემდეგი პოდკასტი

დანართი:

ჰაბიტატის მსოფლიო დღე (World Habitat Day) გაეროს მიერ დაწესებული საერთაშორისო დღეა, რომელსაც ყოველწლიურად ოქტომბრის პირველ ორშაბათს აღნიშნავენ. ამ დღის მიზანია ყურადღების გამახვილება ქალაქებისა და დასახლებების მდგომარეობაზე, ყველას უფლებაზე ღირსეულ საცხოვრებელზე, ასევე ურბანული განვითარების გლობალურ გამოწვევებზე, როგორიცაა უსაფრთხოება, მდგრადობა და სიღარიბე. ეს დღე ხაზს უსვამს, რომ ყველას -მთავრობებს, ორგანიზაციებსა თუ ინდივიდებს – აქვთ პასუხისმგებლობა, ხელი შეუწყონ მომავალი თაობებისთვის უკეთესი საცხოვრებელი გარემოს შექმნას მდგრადი ტექნოლოგიების გამოყენებითა თუ საზოგადოების ჩართულობით.

2025 წლის ჰაბიტატის მსოფლიო დღის მთავარი თემა იყო „საცხოვრებელი ყველასთვის – უკეთესი ურბანული მომავალი“. ის მჭიდროდაა დაკავშირებული „ურბანულ ოქტომბერთან“ (Urban October), რომელიც მთელი თვის განმავლობაში აერთიანებს ღონისძიებებს, დისკუსიებსა და კამპანიებს, რომლებიც შეეხება ურბანულ გამოწვევებს, მდგრად განვითარებას და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას.

გაეროს შეფასებით, ქალაქებში მცხოვრებთა წილი მომავალ ათწლეულებში განაგრძობს ზრდას: დღეს მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 57% ცხოვრობს ქალაქებში, თუმცა ეს მაჩვენებელი 2050 წლისთვის შესაძლოა 68%-მდე გაიზარდოს, განსაკუთრებით აზიასა და აფრიკაში მიმდინარე ურბანიზაციის პროცესების გამო. თუმცა, ამ რეგიონებში ურბანული ზრდა ხშირად იძულებითი და დაუგეგმავია, რაც იწვევს ინფრასტრუქტურის უკმარისობას ან მის მწყობრიდან გამოსვლას. შედეგად, ქალაქების გაფართოება ხშირად თვითნაგებ, არაჰიგიენურ დასახლებებში – ე.წ. გეტოებში – ხდება, სადაც უკიდურესი სიღარიბეა გავრცელებული.

ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, გაეროს შეფასებით, გეტოებში მცხოვრებთა რაოდენობა საგრძნობლად გაიზარდა და დღეს უკვე მილიარდამდე აღწევს. პრობლემა განსაკუთრებით მწვავეა სუბსაჰარულ აფრიკასა და სამხრეთ აზიაში, სადაც ქალაქის მოსახლეობის თითქმის ნახევარი ცხოვრობს გეტოებში. ზოგიერთ ქვეყანაში კი, მაგალითად სამხრეთ სუდანსა და მალიში, გეტოებში ქალაქის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ცხოვრობს. ინდოეთში კი მდგომარეობა ოდნავ გაუმჯობესდა – ბოლო წლებში იქ გეტოებში მცხოვრებთა წილი შემცირდა.

მსოფლიოს ქვეყნები, სადაც მილიონზე მეტი ადამიანი გეტოებში ცხოვრობს

უსახლკარობა „ურბანული ოქტომბრის“ ერთ-ერთი მთავარი თემაა. გლობალური უსახლკარობის ინსტიტუტის მონაცემებით, მსოფლიოში სულ მცირე 330 მილიონი ადამიანი აბსოლუტური უსახლკარობის წინაშე დგას, ანუ ცხოვრობს თავშესაფრის გარეშე. უსახლკარობის ზუსტი აღრიცხვა გლობალურ მასშტაბზე რთულია, რადგან ის მოიცავს სხვადასხვა ფორმას: ღია ცის ქვეშ ძილს, დროებით თავშესაფრებში ან საგანგებო საცხოვრებლებში ცხოვრებას. სპეციალისტების შეფასებით, უსახლკარობაში მყოფთა რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება.

გაეროს მონაცემებით, საცხოვრებლის კრიზისი კიდევ უფრო ფართო მასშტაბს იღებს, თუ გავითვალისწინებთ მილიონობით ადამიანს, რომლებიც ყოველდღიურად აწყდებიან მზარდ საცხოვრებელ ხარჯებს, მიუწვდომელ ქირებს, გამოსახლებებს, ენერგეტიკულ სიღარიბესა და არასაიმედო საცხოვრებელ პირობებს. ამ პრობლემებს კლიმატის ცვლილება კიდევ უფრო ამწვავებს.

OECD-ის ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის მონაცემთა ბაზის ანალიზის საფუძველზე, რომელიც Our World in Data-მ განახორციელა, უსახლკარობის გავრცელება მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით:

ინგლისში, 2023 წლის მონაცემებით, 100000 ოჯახიდან 426 აღირიცხა უსახლკაროდ, რითაც ის ლიდერობს ამ მაჩვენებლით. აღსანიშნავია, რომ ინგლისი ერთადერთი ქვეყანაა, რომელმაც სტატისტიკა ოჯახების მიხედვით წარმოადგინა, ხოლო სხვა OECD-ის ქვეყნებმა მონაცემები 100000 მოსახლეზე გამოთვალეს.

საფრანგეთში, 2022 წლის მონაცემებით, 100000 ადამიანიდან 307 იყო უსახლკარო, თუმცა მათი უმეტესობა ცხოვრობდა დროებით თავშესაფრებში ან საგანგებო საცხოვრებლებში, და არა ქუჩაში.

აშშ-ში ქუჩის უსახლკარობის რისკი შედარებით მაღალია: 100000 ადამიანიდან 76 ცხოვრობდა ქუჩაში, ხოლო 213 – დროებით თავშესაფრებში.

იაპონიაში უსახლკარობის მაჩვენებელი ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია, თუმცა მონაცემები მხოლოდ ქუჩაში მცხოვრებთა შესახებაა, რაც სრულ შედარებას ართულებს.

აღსანიშნავია, რომ ეს მონაცემები შეგროვდა „მომენტის აღრიცხვის“ (point-in-time count) მეთოდით, რომელიც ერთი დღის ან ღამის განმავლობაში ტარდება. შესაბამისად, ის მხოლოდ კონკრეტული მომენტის სურათს ასახავს და არა თითოეული ქვეყნის უსახლკარობის ზუსტ საერთო მაჩვენებელს.

უსახლკარობის გარდა, სიღარიბე კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რომელიც ურბანულ გარემოში ცხოვრების ხარისხს განსაზღვრავს. ლათინურ ამერიკასა და სამხრეთ აფრიკაში მცხოვრებნი განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან სიღარიბის პრობლემის მიმართ. Statista Consumer Insights-ის გამოკითხვის თანახმად, გამოკითხულთა ნახევრიდან ორ მესამედამდე მიიჩნევს სიღარიბეს თავისი ქვეყნის ერთ-ერთ მთავარ შიდა პრობლემად 20 საკითხს შორის, რის გამოც სიღარიბე ხშირად სამ ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემას შორის ხვდება.

ევროპის რამდენიმე ქვეყანაშიც სიღარიბე მნიშვნელოვან გამოწვევად აღიქმება:

საფრანგეთში გამოკითხულთა 45%-მა დაასახელა სიღარიბე ერთ-ერთ მთავარ შიდა საკითხად; იტალიაში – 42%-მა; ფინეთში – 44%-მა; ესპანეთსა და ნიდერლანდებში – თითოეულში 40%-მა.

ამ მაჩვენებლებით, სიღარიბე ამ ქვეყნებში ექვს ყველაზე ხშირად დასახელებულ პრობლემას შორისაა.

განვითარებადი ეკონომიკის მქონე აზიურ ქვეყნებში შედეგები განსხვავებულია:

ინდოეთში გამოკითხულთა 38%-მა მიიჩნია სიღარიბე ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემად (მე-3 ადგილი); ჩინეთში მხოლოდ 12%-მა, რაც სიღარიბეს მე-11 ადგილზე აყენებს და გამოკითხვის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია;

შეერთებულ შტატებში 37%-მა აღნიშნა, რომ სიღარიბე ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა (მე-5 ადგილი).

ჰაბიტატის მსოფლიო დღე და „ურბანული ოქტომბერი“ მნიშვნელოვან პლატფორმას წარმოადგენს გლობალური ურბანული გამოწვევების განსახილველად. გეტოებში ცხოვრება, უსახლკარობა და სიღარიბე ის საკითხებია, რომლებიც მოითხოვს მთავრობების, ორგანიზაციებისა და საზოგადოების ერთობლივ ძალისხმევას, რათა ყველასთვის იქნას უზრუნველყოფილი ღირსეული საცხოვრებელი პირობები.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://mastsavlebeli.ge/uploads/Geografiulo%20kalendari.pdf  ; https://www.statista.com/chart/35252/share-of-urban-population-living-in-slums/.

ბოლო წლებში მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ახალგაზრდების მიერ ორგანიზებული მასშტაბური საპროტესტო აქციები ხშირად ძალადობას, განადგურებასა და ზოგჯერ მთავრობების გადაყენებასაც იწვევს. კლიმატის კრიზისის გაუარესება, შეიარაღებული კონფლიქტების გამწვავება, სიმდიდრის უთანასწორობის ზრდა და სხვა გლობალური გამოწვევები ქმნის სოციალურ-პოლიტიკურ გარემოს, სადაც მთავრობები სულ უფრო ხშირად ხდებიან საზოგადოებრივი უკმაყოფილების სამიზნე.

კლიმატის ცვლილება გახდა ერთ-ერთი მთავარი მამოძრავებელი ძალა, რომელსაც ახალგაზრდები ქუჩაში გამოჰყავს. შვედეთში წარმოშობილი მოძრაობა Fridays for Future გავრცელდა მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის გერმანიასა და აშშ-ში, სადაც ახალგაზრდები კლიმატის დაცვისთვის მკაცრ ზომებს ითხოვენ.

პროტესტების კიდევ ერთი მიზეზია მიმდინარე ომებზე და აგრესიაზე რეაქცია. დემონსტრანტები ითხოვენ საერთაშორისო სამართლის პატივისცემას, ადამიანის უფლებების დარღვევებზე პასუხისმგებლობის დაკისრებასა და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაცვას. მაგალითად, უკრაინისა და ღაზას მხარდამჭერი მსვლელობები ამ მოთხოვნების გამოხატულებაა.

ეკონომიკური სირთულეები და სოციალური უთანასწორობა პროტესტების მუდმივი მამოძრავებელი ძალებია. ცხოვრების მზარდი ხარჯები, ხელფასების სტაგნაცია და სოციალური დახმარებების შემცირება მრავალი დემონსტრაციის საფუძველია. 2023 წელს საფრანგეთში საპენსიო რეფორმის წინააღმდეგ მილიონობით ადამიანი გამოვიდა ქუჩაში, რამაც ეს მოძრაობა ბოლო ათწლეულების ერთ-ერთ უდიდეს სოციალურ პროტესტად აქცია.

2025 წლის სექტემბერში მადაგასკარში წყლისა და ელექტროენერგიის მიწოდების შეფერხებით გამოწვეულმა არეულობამ 22 ადამიანის სიკვდილი და 100-ზე მეტის დაშავება გამოიწვია, რის შედეგადაც პრეზიდენტმა ანდრი რაჯოელინამ მთავრობა დაითხოვა. არასამთავრობო ორგანიზაცია Visions of Humanity აღნიშნავს, რომ სოციალური მედიის აქტიური ახალგაზრდები ხელმძღვანელობენ ამ პროტესტებს, ითხოვენ ცხოვრების პირობების გაუმჯობესებას, ანგარიშვალდებულებასა და კორუფციასთან ბრძოლას.

ნეპალში სექტემბრის დასაწყისში გამართულმა მასშტაბურმა პროტესტებმა, რომლებმაც 70-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის გადადგომა გამოიწვია, პოლიტიკური ელიტის მდიდრული ცხოვრების სტილისადმი საზოგადოების განრისხება გამოიწვია. დემონსტრანტებისთვის ეს პოლიტიკოსები და მათი შვილები -ე.წ. „ნეპო ბავშვები“ – ღრმად ფესვგადგმული კორუფციის სიმბოლოებად იქცნენ.

აზია გახდა ახალგაზრდების მიერ ორგანიზებული პროტესტების ეპიცენტრი. 2024 წლის ივლისში ბანგლადეშში მასშტაბური არეულობა მოჰყვა სამთავრობო სამსახურებში კვოტების სისტემის წინააღმდეგ გამართულ პროტესტებს. ძალადობრივი ჩახშობის შედეგად 1000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა, ხოლო პრემიერ-მინისტრი შეიხ ჰასინა გადადგა და ქვეყნიდან გაიქცა. ანალოგიური პროტესტები გაიმართა ინდონეზიასა და ფილიპინებში, სადაც ახალგაზრდები ეკონომიკური შესაძლებლობების ნაკლებობას, კორუფციასა და პოლიტიკოსების პრივილეგიებს აპროტესტებდნენ.

აზიაში პროტესტების ერთ-ერთი გამორჩეული სიმბოლოა იაპონური ანიმედან One Piece აღებული დროშა, რომელზეც გამოსახულია თავის ქალა ჩალის ქუდით. ამ ანიმეში დროშა იმ ჯგუფის სიმბოლოა, რომლებიც ხელისუფლების ავტორიტულ მმართველობას უპირისპირდებიან. ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა ინდონეზია, ფილიპინები და ნეპალი, ახალგაზრდა დემონსტრანტებმა ეს სიმბოლო  აიტაცეს, როგორც წინააღმდეგობისა და უსამართლობის წინააღმდეგ ბრძოლის გამოხატულება.

ფილიპინები, კორუფციის წინააღმდეგ გამართული საპროტესტო აქცია

ახალგაზრდების პროტესტები ასევე გაიმართა კენიაში, სერბეთში, პერუსა და მაროკოში. მაროკოში მოძრაობა GenZ 212 აკრიტიკებს მაღალ უმუშევრობას, განათლებისა და ჯანდაცვის სისტემების ცუდ მდგომარეობას, მთავრობის უგულებელყოფასა და კორუფციას.

Generation Z -ის პროტესტები მსოფლიოში

ქვეყნები, სადაც 2024–2025 წლებში ახალგაზრდების (Generation Z) მიერ ორგანიზებული მასშტაბური პროტესტები გაიმართა.

სახელმწიფოების ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო პასუხი პროტესტებზე ფიზიკური ძალის გამოყენებაა, რაც ხშირად პოლიციის ან სამხედრო ძალების მიერ ჩახშობას გულისხმობს. ამან შეიძლება გამოიწვიოს დაშავებები, დაკავებები და, ზოგ შემთხვევაში, მსხვერპლიც. მაგალითად, 2024 წლის აგვისტოში ნიგერიაში, End Bad Governance მოძრაობის ფარგლებში გამართული პროტესტების დროს, სულ მცირე 24 დემონსტრანტი დაიღუპა.

გარდა ფიზიკური ძალისა, მთავრობები სულ უფრო ხშირად მიმართავენ ციფრულ რეპრესიებს, რათა შეზღუდონ პროტესტის იდეების გავრცელება. სოციალური ქსელების ბლოკირება ან ინტერნეტზე წვდომის შეზღუდვა ართულებს დემონსტრანტების კომუნიკაციასა და მხარდაჭერის მობილიზებას.

პროტესტებს შეუძლიათ ცვლილებების გამოწვევა, რადგან ისინი საზოგადოებრივ ყურადღებას ამახვილებენ მნიშვნელოვან პრობლემებზე. თუმცა, რეალური ცვლილებები, როგორც წესი, მაშინ ხდება, როდესაც პროტესტები მასშტაბურია, მოიცავს სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფს და სარგებლობს ფართო მხარდაჭერით. მშვიდობიანი დემონსტრაციები ხშირად უფრო სერიოზულად აღიქმება, ვიდრე ძალადობრივი აქციები. თუმცა, პრაქტიკაში, პროტესტები უფრო ხშირად განიხილება, როგორც საშუალება ცვლილებების მისაღწევად, ვიდრე თავისთავად მიზანი.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.visionofhumanity.org/the-rise-and-spread-of-gen-z-protests/ ; https://www.statista.com/chart/35230/countries-where-large-scale-youth-led-protests-have-taken-plac/ ; https://www.statista.com/topics/13775/protests-worldwide/#topicOverview