ბოლო დროს ხშირად ისმის მოწოდება: „ასწავლო დღეს ისე, რომ ფიქრობდე მომავალზე“. მისი შინაარსი თანამედროვეობის სისტემურ კრიზისებს უკავშირდება. მოსალოდნელ საფრთხეებთან გასამკლავებლად მსოფლიო საზოგადოებრიობის გაერთიანებაა საჭირო. გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ რისკების შესამცირებლად არაერთი პროგრამა შეიმუშავა. მდგრადი განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი სამი ძირითადი კომპონენტის (ეკონომიკური ზრდა, სოციალური პასუხისმგებლობა და გარემოსდაცვითი ღონისძიებები) დაბალანსება, პრობლემების მოგვარება და კრიზისების დაძლევა სწარაფად ვერ მოხერხდება და მომავალი თაობების მზადყოფნას მოითხოვს.

როგორ გადავლახოთ სირთულეები? როგორ ვასწავლოთ ისე, რომ პრობლემის მოგვარებაზე ორიენტირებული ახალგაზრდები გავზარდოთ? როგორ მივაღწიოთ მომავლის მდგრადობას?

სასკოლო ინტეგრირებული პროექტები ასეთი საკითხების გადაჭრის გზების დანახვაში ეხმარება მოსწავლეს, რამდებადაც წარმოაჩენს იმ პროცესების ერთიანობას, რომლებიც ჩვენ გარშემო იყრის თავს. შესაბამისად, ინტეგრირებული პროექტი უბრალოდ სხვადასხვა საგნის გაერთიანება კი არ არის, არამედ გაერთიანება საერთო მიდგომის საფუძველზე:

• ინტეგრირებული პროექტი არის სწავლების ინტენსიფიკაციის საშუალება, საგანთაშორისი კავშირების განხორციელების გზა ახალი ცოდნის აგებისა და უნარების გამომუშავებისთვის. ის ეხმარება მოსწავლეს დისციპლინათაშორისი კავშირების დანახვასა და შესაბამისი მეტასაგნობრივი უნარების გამომუშავებაში;
• მისი ყოველი ეტაპი შემოქმედებით მიდგომას მოითხოვს, ვინაიდან დასახული მიზნის მიღწევა და პრობლემების გადაჭრა ცოდნის ინტეგრირებული გამოყენების გარეშე შეუძლებელია;
• შედეგად მოსწავლეები აერთებენ ცოდნას, გამოიმუშავებენ საკუთარ წარმოდგენას სამყაროს შესახებ, გარემოს აღქვამენ როგორც ერთიან, მთლიან პროცესს.

ინტეგრაცია მათ ეხმარება:

• დამოუკიდებლად შეიძინონ და გაიმდიდრონ ცოდნა – საჭირო ინფორმაციის მოძიება მოითხოვს ლიტერატურაზე სისტემატურ მუშაობას;
• მოიძიონ მიზნის შესაბამისი ტექნოლოგია და უკეთესად გადმოსცენ სათქმელი – დღეს კვლევითი თუ შემოქმედებითი საქმიანობა ინტერნეტის გარეშე წარმოუდგენელია. მოსწავლეები მას იყენებენ მასალების შესაგროვებლად, ინფორმაციის სტრუქტურირებისთვის;
• განიმტკიცონ კომპეტენციები – მოსწავლეები სიღრმისეულად გაიაზრებენ პრაქტიკულ, ცხოვრებისეულ პრობლემებს და გამოიმუშავებენ პრობლემის ერთიანობაში ხედვის უნარს.

ასეთი მიდგომა ერთგვარად ინოვაციურიცაა, რადგან ხელს უწყობს მოსწავლეს გარე სამყაროსა და სოციუმთან ადაპტაციაში, ქმნის მოსწავლეზე ორიენტირებულ გარემოს და მაქსიმალურად უწყობს ხელს მისი შემოქმედებითი პოტენციალის რეალიზებას.

სასწავლო-მეთოდური კუთხით ინტეგრირებული პროექტები მოითხოვს სასწავლო აქტივობების ისე დაგეგმვას, რომ მოსწავლეთა ენთუზიაზმი და ინტერესმა იმატოს და პრობლემა მათ გულამდე მივიდეს, მით უმეტეს, როდესაც საქმე ასეთ აქტუალურ პრობლემებს ეხება.

სასკოლო ინტეგრირებულ პროექტებზე მუშაობის ეტაპები

• მოსამზადებელი ეტაპი – პრობლემის წინ წამოწევა, აქტუალიზაცია (პროექტის მიზნისა და ამოცანების გამოკვეთა);
• დაგეგმვა (პრობლემის გადაწყვეტის გზის მოძებნა);
• დანერგვა/ კვლევა (მოსწავლეები თავად აღმოაჩენენ ახალ ფაქტებს, აგებენ ახალ ცოდნას და არა მზა სახით იღებენ მასწავლებლის მონათხრობიდან ან საინფორმაციო წყაროებიდან);
• შედეგებისა და დასკვნების ფორმულირება;
• შედეგების მიმოხილვა და პრეზენტაცია;
• რაოდენობრივი და თვისებრივი შედეგებისა და პროექტული საქმიანობის პროცესის შეფასება.

მაგალითი: საზოგადოებრივი მეცნიერებებისა და ინგლისური ენისა და ლიტერატურის კათედრის ერთობლივი პროექტი „მდგრადი განვითარება უსაფრთხო მომავლისთვის“

პროექტის მომზადებისას გათვალისწინებულ იქნა საგნობრივი სტანდარტის მოთხოვნები, შეიძლება ითქვას, პროექტი მიება საგნობრივი სწავლების მიზნებსა და შედეგებს:

• საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სწავლების მიზნები და ამოცანები: მოსწავლის სამოქალაქო აღზრდა, თანასწორობასა და შემწყნარებლობაზე ორიენტირებული, აქტიური პიროვნების ჩამოყალიბება; მოსწავლისთვის ჰუმანური ღირებულებების ჩამოყალიბება; მოსწავლისთვის სოციალური უნარების (ეთიკის, ეკოლოგიური წიგნიერების, მეწარმეობის, საგანგებო სიტუაციებში რისკის შეფასებისა და უსაფრთხოდ მოქმედების და სხვ.) განვითარება; მოსწავლის დახმარება მსოფლიოს ერთ მთლიანობად აღქმასა და მიმდინარე პროცესებში საქართველოს ადგილის განსაზღვრაში;
• უცხ.XI 5. მოსწავლე მონაწილეობს ინტერაქციაში; უცხ.XI 7. მოსწავლე იყენებს ზეპირმეტყველების სათანადო სტრატეგიებს; უცხ.XI 14. მოსწავლე განსაზღვრავს კითხვის მიზანს და შესაბამისად იყენებს კითხვის სხვადასხვა სახეობას (გაცნობითი, შესწავლითი, ძიებითი); უცხ.XI 17. მოსწავლე გადმოსცემს საკუთარ შეხედულებას, დამოკიდებულებას და ასაბუთებს მას.

პროექტის მიმდინარეობისას, 2 კვირის განმავლობაში, მე-10-11 კლასების მოსწავლეები:

• განაწილდნენ ჯგუფებად;
• მოიძიეს ლიტერატურა ქართულ და ინგლისურ ენებზე;
• გაეცნენ მდგრადი განვითარების მიზნებს, მათი შესრულების მნიშვნელობას, მიღწევის გზებს;
• გაეცნენ ამ მიმართულებით მსოფლიოსა და საქართველოში არსებულ გამოწვევებს და უკვე მიღწეულ შედეგებს (მაგალითად, დამუშავდა „მდგრადი განვითარების მიზნების ლოკალიზების საბაზისო კვლევა: ლოკალიზების პერსპექტივები საქართველოში“ https://idfi.ge/ge/sdg-report-2021-georgia-results, რომელიც აისახა პრეზენტაციებშიც);
• ხელი შეუწყვეს სკოლის მასშტაბით საკითხის ცნობადობის გაზრდას: მე-10 და მე-11 კლასების მოსწავლეებმა ქართულ და ინგლისურ ენებზე გამართეს პრეზენტაციები დაწყებითი და საბაზო საფეხურის მოსწავლეებისთვის და უხელმძღვანელეს დებატებს მცირე ჯგუფებს შორის;
• მეთერთმეტეკლასელებმა შექმნეს ელქტრონული წიგნი ინგლისურ ენაზე მდგრადი განვითარების მიზნების პოპულარიზაციისთვის – https://read.bookcreator.com/TFa9b8a9Y7OlpI1oFT7N45z1Ce12/YUtdV-JrT2i9Dcdcz1GW1Q?fbclid=IwAR3ldwyhXYHjucCCJPptDZ2kKl-HTpjXLjZG5EbxH830h5H9n4kTeUC14ag
• მეათეკლასელებმა მოამზადეს პრეზენტაციები ქართულ ენაზე (რისთვისაც გამოიყენეს ქართულ და ინგლისურ საიტებზე განთავსებული ინფორმაცია) დიზაინის ონლაინ ინსტრუმენტის გამოყენებით – https://www.canva.com/
• 
• https://www.canva.com/design/DAFgfVcxRYg/yAWw1H5YOQOUFXODyG3d5w/edit?analyticsCorrelationId=fc092cc0-2ae9-4262-843e-5954397654f7

პრეზენტაციებში აისახა, რა ვითარებაა საქართველოსა და მსოფლიოში მდგრადი განვითარების მიზნების შესრულების ხარისხის მხრივ და რა გამოწვევებია აქტუალური ამჟამად.

გაიმართა დისკუსიაც ქართულ და ინგლისურ ენებზე, სადაც მოსწავლეები გამოეხმაურნენ მოსაზრებას: დღევანდელობის მოთხოვნილებები უნდა დაკმაყოფილდეს ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მომავალ თაობებს.

მოსწავლეებმა სრულყვეს საგნობრივი ცოდნა და უნარები და გაიუმჯობესეს აკადემიური შედეგები.

პროექტმა ხალისი და ინტერესი შესძინა მოსწავლეთა სასკოლო ცხოვრებას, რაც პროექტის რაოდენობრივ და თვისებრივ შეფასებაზეც აისახა.

ინტეგრირებულმა პროექტმა კიდევ ერთხელ წარმოაჩინა პროექტზე დაფუძნებული სწავლების როლი, დადასტურდა, რომ თუ სასწავლო პროცესში აქტიურად ჩავრთავთ ინტეგრირებულ პროექტებს, მათ შორის – მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებულ დავალებებს, და ამას მივაწოდებთ როგორც გამჭოლი, ისე სხვადასხვა საგნობრივი კომპეტენციის კუთხით, ამით ხელს შევუწყობთ მომავალ თაობებს, ცხოვრების გამოწვევებს მომზადებულნი შეხვდნენ და იმავდროულად ცოდნა და უნარებიც გაიუმჯობესონ.

2023 წელს  USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში  ჩავატარე გაკვეთილი თემაზე: ქართულიფული, შეკრება- გამოკლება.  1-2 კლასკომპლექტში მოსწავლეებმა შეძლეს გაკვეთილის ბოლოს დაგეგმილი შედეგების რეალიზება.  გაკვეთილი საკმაოდ აქტიურად წარიმართა, რასაც ხელი შეუწყო  დაგეგმილმა, მრავალფეროვანმა აქტივობებმა. ბავშვები საქმიანად ჩაერთნენ აქტივობებში, როდესაც ცდილობდნენ დაესახელებინათ რისთვის გამოიყენება ფული, გახალისდნენ საიდუმლო ყუთში  არსებული ნივთის გამოცნობისას ,ძალიან გაუხარდათ როდესაც ამოიცნეს ყუთში არსებული ფულის ნიშნები.  მოუთმენლად ელოდნენ როდის გადავიდოდით N 5 აქტივობაზე,  ,,მაღაზიობანა’’-ზე. ხალისით მოირგეს მყიდველის და გამყიდველის როლები, ცვლიდნენ როლებს . გამოვყოფდი გაკვეთილზე გამოყენებული რესურსების მრავალფეროვნებას. ამან უზრუნველყო მოსწავლეთა საკმაოდ მაღალი დაინტერესება და შედეგების მიღწევაც. გონივრულად მქონდა შერჩეული აქტივობების ორგანიზების ფორმები და მეთოდებიც.

გაკვეთილის თემა:   ქართული ფული, შეკრება-გამოკლება ქართული ფულის გამოყენებით.

კლასი :   1-2

 საგანი:  მათემატიკა

ჩატარების დრო:   4 მაისი 2023 წელი

სასწავლო მიზნები:  ეროვნული ფულის ნიშნების დასახელებისა და გამოყენების ჩვევების დაუფლება.

1კლასი:    შეკრება-გამოკლება 20-ის ფარგლებში.

2 კლასი:   ათეულების მიმატება 100-ის ფარგლებში

 სტანდარტი:  

 მათ. I.2. მოსწავლეს შეუძლია რიგობრივი რიცხვითი სახელების გამოყენება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• განასხვავებს და ასახელებს ეროვნული ფულის ნიშნებს (მონეტებს და ბანკნოტებს) 20-ის ფარგლებში.

მათ. I.3. მოსწავლეს შეუძლია ერთმანეთთან დააკავშიროს თვლა, რიცხვებს შორის დამოკიდებულებები და შეკრება-გამოკლების მოქმედებები.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ახდენს შეკრება-გამოკლების თვალსაჩინოდ დემონსტრირებას, განსაზღვრავს განსხვავებას (მაგალითად, “რამდენით გაიზარდა/შემცირდა?”) და აღწერს რიცხვებს შორის დამოკიდებულებებს;

მათ. II.2. მოსწავლეს შეუძლია ერთმანეთთან დააკავშიროს თვლა, რიცხვები, რიცხვით სახელებს შორის დამოკიდებულებები და შეკრება-გამოკლების მოქმედებები.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ახდენს შეკრება-გამოკლების დემონსტრირებას მოდელის გამოყენებით, დაადგენს მოქმედების შედეგს (მაგალითად,”რამდენით გაიზარდა, შემცირდა?”)

მათ. II.5. მოსწავლეს შეუძლია რიცხვებისა და მათზე მოქმედებების გამოყენება გამოთვლებზე ამოცანების ამოხსნისას.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• განასხვავებს, ასახელებს და რეალურ/გათამაშებულ ვითარებაში იყენებს ეროვნული ფულის ნიშნებს (მონეტები და ბანკნოტები 100-ის ფარგლებში).

            გაკვეთილის მსვლელობა:

 1 ფაზა –  გამოწვევის ფაზა

აქტივობა;1    კლასის ორგანიზება  და საშინაო დავალების შემოწმება  (5წთ)

აქტივობა : 2   გონებრივი იერიში(5 წთ)

რა იცით ფულის შესახებ, რისთვის გამოიყენება?

2 ფაზა:   ძირითადი ნაწილი

აქტივობა: 3 ,,  საიდუმლო ყუთი“   (3 წთ)

წარვუდგენ ლამაზ ყუთს , რომელშიც ქართული ფულის ნიმუშებია . გამოიცნონ რა არის ყუთში.

მივაწვდი  მოკლე ინფორმაციას ფულის შესახებ. ( ავერსი , რევერსი, კუპიურა , მონეტა)

აქტივობა: 4  წერითი დავალება (7 წთ)

1კლასი :    ა)   ამოცანა

ჩანთა 20 ლარი ღირს . რამდენი 5 ლარიანით შეიძენთ ამ ჩანთას?

ამოხსნა:  20= 5+5+5+5

პასიხი: ოთხი ხუთლარიანით.

ბ)  სახელმძღვანელოდან გვ:87  N8

იპოვეთ სათამაშოებში გადახდილი თანხა:

2 კლასი:    ა)  ამოცანა

ვატოს ჰქონდა 50 ლარიანი.  მაისურში მან 30 ლარი გადაიხადა. რამდენი ლარი დარჩა მას?

ამოხსნა:  50-30=20

პასუხი:  დარაჩა 20 ლარი.

ბ)  სახელმძღვანელოდან გვ: 29N2-7

გამოიყენეთ თვლა ათეულებით და შეკრიბეთ

აქტივობა: 5    თამაში ,,მაღაზიობანა“(15წთ)

საკლასო ოთახში  მოწყობილია ვირტუალური მაღაზია.

ა) კატომ იყიდოს 3 ლარიანი მძივი, მიაწოდოს 10 ლარი . საბამ დაუბრუნოს ხურდა.

ბ) საბამ 12 ლარიანი ჩანთა იყიდოს  10 ლარიანი  და 5 ლარიანით. დაუბრუნოს ხურდა.

გ) იყიდოს 10 ლარით 5 ლარით 4 ცალი 1ლარიანით 20 ლარიანი ჩოგანი.      შეძლებს?

დ) კატომ იყიდოს სამი ცალი 5 ლარიანით  12 ლარიანი თოჯინა და 2 ლარიანი კალამი.

ე)   მასწავლებელი იქნება გამყიდველი. შეიძინონ ნივთები. მასწავლებელი არასწორად უბრუნებს ხურდას , ამოწმებს მათ ყურადრებას .

ვ) სურვილისამებრ შეიძინონ ნივთები, გამოითვალონ დანახარჯი და დაუბრუნონ ხურდა.

ზ) დაუშალონ ( დაუხურდაონ) ერთიმეორეს  10ლარიანი -5ლარიან , 2ლარიან , 1 ლარიენებად.     20 ლარიანი – 10 ლარიან და 5 ლარიან კუპიურებად.  50 ლარიანი- 20 ლარიან , 10 ლარიან და 5 ლარიან კუპიურებად.

აქტივობა : 6   საშინაო დავალება  ( 3წთ)

დახატონ თავისი დიზაინით , მახასიათებლებით , ნომინალით  ფულის ნიშანი.

შეჯამება: (2წთ)  მოსწავლეები: აჯამებენ გაკვეთილს , რა მოეწონათ, რა იყო მათთვის მნიშვნელოვანი, რა გაუჭირდათ.

მასწავლებელი: აღნიშნავს მოსწავლეების დადებით მხარეს, შეაქებს ჩართულობისთვის , მისცემს განმავითარებელ შეფასებას, რაში სჭირდებათ მეტი მეცადინეობა.

შეფასების რუბრიკა:   1კლასისთვის

2 კლასისთვის:

წინათქმა

გამარჯობა, საყვარელო მამიკო, – ასე იწყება წერილი, რომელიც 21 წლის ბიჭმა აფხაზეთიდან, რუსეთ-საქართველოს ომიდან, მამას გამოუგზავნა. წერილის დაწერიდან თვე-ნახევარში, 1993 წლის 23 მაისს, ეს ბიჭი 22 წლის გახდა. თვე-ნახევრის შემდეგ, 5 ივლისს, კამანის დაცვისას დაიღუპა. მას შემდეგ 30 წელი გავიდა. სამშობლომ, რომელსაც ბიჭმა უყოყმანოდ შესწირა თავი, თითქოს მიივიწყა ის, არსად მას არ ახსენებდნენ, მისი სახელი გმირთა მოედანზე, გმირთა მემორიალზეც არაა ამოტვიფრული. ასე წაეყარა მივიწყების, სიჩუმის მტვერი ერთი ქართველი გმირის სახელს…

მე კი ამ წლების მანძილზე ყველაზე მეტად ერთი რამ მეფიქრება ხოლმე – ნეტა რას გრძნობდა ეს ბიჭი იმ წამებში, როდესაც უკან მოხედა საკუთარ სიცოცხლეს, საკუთარ მომავალს და მიიღო ის გადაწყვეტილება, რომ უნდა დარჩენილიყო. არადა, არჩევანი ჰქონდა – ან მისცემდა საშუალებას, მძიმედ დაჭრილი გაეყვანა თანამებრძოლებს და ამით მათ სიცოცხლესაც რისკის ქვეშ დააყენებდა; ან დარჩებოდა, ბოლო ამოსუნთქვამდე იბრძოლებდა და სხვებს გადარჩენის შანსს მისცემდა. წამები ჰქონდა გადაწყვეტილების მისაღებად და ასე გადაწყვიტა…

სწორედ ესაა გმირობა. არა თავგანწირული ბრძოლა, არამედ გადაწყვეტილება, როცა გადარჩენის შანსი, იმედი არის, მაგრამ შეგნებულად სწირავ სიცოცხლეს სამშობლოსა და სხვათა გადასარჩენად. ამ გადაწყვეტილების მიღება ძალიან ცოტას თუ შეუძლია და ამიტომაც გვყავს ძალიან ცოტა გმირი. ამიტომაც უნდა ვიცნობდეთ თანამედროვე გმირებს.

ზურა

კითხვა უყვარდა ძალიან. დედამისი იხსენებს, სკოლიდან რომ მოვიდოდა, სადილს მოვუმზადებდი და რომ არ გამოდიოდა ოთახიდან, შევსულვარ და დამინახავს, სკოლის ფორმა ნახევრად ჰქონდა გახდილი, იჯდა ასე და კითხულობდა წიგნსო. თანამებრძოლები იხსენებენ, როგორც კი საშუალება მიეცემოდა, კითხვას იწყებდა, სანგარშიც კი კითხულობდა. ეს იყო მისი დასვენება და განტვირთვა ომის დროს.

ცნობისმოყვარე იყო ბუნებით, ყველაფერი აინტერესებდა და ყველაფერი გამოსდიოდა. მეცნიერება უყვარდა, საბუნებისმტყველო საგნები. მის ოთახში ახლაც დევს მისი დახატული ბიოლოგიის გაკვეთილები. არც არავინ სთხოვდა, თვითონ ხატავდა და ასე სწავლობდა.

ზურიკოს დეიდაშვილმა გაიხსენა, როგორ იკრიბებოდნენ ზაფხულის არდადეგებზე სვანეთში ბიძაშვილ-დეიდაშვილები, სულ ბიჭები და ეს იყო ბავშვური სიგიჟეების ხანა. ერთხელაც ზურიკო ჩამოდის მეორე სართულიდან წიგნით ხელში და გვეუბნება გაოცებული, იცოდით, რომ ბაყაყი თურმე კანით სუნთქავსო?! ასეთი იყო, იმ გართობის ჟამსაც ახერხებდა კითხვას და შემეცნებას.

სპორტი უყვარდა. შეუდარებლად თამაშობდა ფრენბურთს და მისი გუნდი ყოველთვის იმარჯვებდა.

ყვავილები უყვარდა, ცხოველებიც. სამყარო უყვარდა და ამ სამყაროს შეცნობა უნდოდა, მაგრამ ყველაზე მეტად ადამიანები უყვარდა, განურჩევლად იმისა, იცნობდა თუ არა, მოსწონდა თუ არა. სწორედ ადამიანის სიყვარულმა გადასძალა და გააკეთებინა საბოლოო არჩევანი.

დედა: როდესაც არ უნდა მიხვიდე, ღიმილით შემოგეგებება, მოგეფერება. თუმცა, თუ დააკვირდები, დაინახავ, რომ მის თვალებში ის სხივი არ არის, რომელიც შვილს გაატანა მარადისობაში საგზლად. მისი თვალები იღიმის, მაგრამ სევდა უძიროდ ტივტივებს მასში…

ერთხელ მეტროთი მივდიოდით. ვაგონის ბოლოს ვიდექით. ზურიკოს ხელი ჰქონდა გადახვეული და მე ამაყი ვიდექი ჩემი შვილის გვერდით. უცებ ზურიკო მოსწყდა ადგილიდან და გაიქცა ვაგონის მეორე ბოლოსკენ, თან ხალხს მიარღვევდა. ვერ მივხვდი, რა მოხდა და მეც გავყევი. დავინახე, როგორ მივარდა ვიღაც ბიჭს და ხელი შეაშველა, რომ არ წაქცეულიყო. იმდენ ხალხში მხოლოდ მან დაინახა, რომ ცუდად იყო ვიღაც და შველა სჭირდებოდა. უცებ გაიყვანა ვაგონიდან. მეც გავყევი და მაშინღა შევამჩნიე, რომ ბიჭი დაჭრილი იყო. ზურიკომ სწრაფად წაიყვანა სადღაც, ისე სწრაფად, რომ ვერ მოვასწარი გააზრება, რა ხდებოდა. ვიჯექი „სამედიცინო ინსტიტუტის“ ბაქანზე და ველოდებოდი, როდის დაბრუნდებოდა. ცოტა ხანში დაბრუნდა. აქვე ცხოვრობდა, უკანა კორპუსში და მივიყვანე ოჯახში, პირველადი დახმარებაც გავუწიეო, მითხრა. მე ვუსაყვედურე, როგორ გაბედე ასეთ არეულ დროს რომ უცნობი დაჭრილი სადღაც, უცნობ ოჯახში მიიყვანე, რას ფიქრობდი, იქნებ შენც საფრთხე გელოდებოდა იქ-მეთქი. ადამიანს უჭირდა და ამდენის ფიქრის დრო არ იყოო, მიპასუხა. ასეთი იყო, როდესაც ვინმეს რამე დახმარება სჭირდებოდა, სხვა არაფერზე ფიქრობდა, არც საკუთარ თავზე.

დღემდე მომდის ხმები, როგორ არ უკადრისობდა სანიტრობას, როგორ მიჰყავდა ტროლეიბუსამდე მოხუცები და შშმ პირები. ალბათ, ამიტომაც ოცნებობდა ექიმობაზეც. ალბათ, ამიტომ ჩააბარა ბიოლოგიის ფაკულტეტზე. სამომავლო პროფესიაც ისეთი უნდოდა ჰქონოდა, მუდამ სხვის სამსახურში ყოფილიყო, მაგრამ არ დასცალდა…

და:

ყველაფერი აინტერესებდა და სწავლა უყვარდა. წუხდა, რამდენი რამ მიშლის სწავლაში ხელსო. როცა ომში წავიდა, წიგნები მაგიდაზე გადაშლილი დატოვა, ხელი არ მოკიდო, რომ დავბრუნდები, გავაგრძელებ სწავლასო. ჩავიდა კიბეებზე, მობრუნდა, ხელი დამიქნია და წავიდა…

ციცინო ჯერვალიძე, ახლობელი:

ერთხელ დილით, სამსახურში წასასვლელად რომ ვემზადებოდი, ეზოდან საუბარი მომესმა, მაგრამ ყურადღება არ მიმიქცევია, სანამ დედაჩემმა არ დამიძახა. გარეთ გავედი. ეზოს ბოლოში დედასთან ორი უცნობი ქალი იდგა, ერთი მათგანი ასე 45-46 წლისა, დედას რაღაცას სთხოვდა და თან ეზოს ათვალიერებდა, მეორე სულ პატარა გოგო, 20 წლისა თუ იქნებოდა, შეწუხებული ხმას არ იღებდა. აბა, მოუსმინე შვილო, მითხრა დედამ… ქალმა მუდარის თვალები ახლა ჩემკენ მომართა და ამიხსნა, რომ მისი 22 წლის ბიჭი, თირკმელების უმძიმესი დაავადებით, საავადმყოფოში იწვა, ყოველ მესამე დღეს დიალიზი სჭირდებოდა. აქამდე რაიონიდან დაჰყავდათ, ახლა კი ექიმს უთქვამს, რომ შორი გზა ძალიან დამღლელი და არასასურველი იყო ავადმყოფისათვის და ურჩევია, იქნებ საავადმყოფოსთან ახლოს ეზოიანი ბინა იქირაოთ, რომ დიალიზიდან დიალიზამდე დასვენება შეძლოს და არც ჩაკეტილი იყოსო… გეხვეწებით, არ გვითხრათ უარი, – დაამთავრა ქალმა თავისი სათქმელი და თან ეზოს კიდევ ერთხელ მოავლო თვალი…იმხანად ჩვენთან ცხოვრობდა დედაჩემის ძმისშვილი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი, დალი, მისი თანაკურსელი, ლელა გურჩიანი და ლელას ძმა, 18 წლის ზურა. ზურას ძალიან უყვარდა კინოში წასვლა, დაიგულებდა სადმე ახალ ფილმს და მერე იწყებოდა – დალი, კინოში წამოხვალ? -ოოოოოოოჰ! ლელა, შენ? ოოოოოოო! ხათო, შენ რას იტყვი? -ოოოოოოო! სოფ, შენ მაინც წამოდი რა! -კარგი რა ზურა, კინოსთვის მცალია? ხვალისთვის უამრავი საქმე მაქვს გასაკეთებელი….. და თუ იმ დროს ბებოსთან სტუმრად იყო, 6 წლის აჩი უკვე ფეხსაცმელებს იცვამდა, რადგან იცოდა, ზურა ბოლოს მას მიადგებოდა – აჩი, წავედით კინოში და ისიც კუნტრუშით მისდევდა… არ ვიცი, აჩი რას იგებდა იმ ფილმებიდან, ზურა კი ფრიად კმაყოფილი ბრუნდებოდა და გოგოების კითხვაზე, რა ნახეთო, მოკლედ უპასუხებდა, თუ გაინტერესებდათ, წამოხვიდოდითო….

ასეთი მხიარული ეზო გვქონდა, როცა შეჭირვებული ქალი კარზე მოგვადგა…. მას ვუთხარი, რომ თუ ასეთი ხმაურიანი, ხალხმრავალი ეზო მათთვის მისაღები იქნებოდა და თან ოთახებიც მოეწონებოდათ, ჩვენ უარს არ ვეტყოდით… იმ დღესვე მოიტანეს საჭირო ნივთები, მეორე დღეს კი მალხაზიც მოიყვანეს. მიუხედავად მძიმე ავადობისა, მალხაზი მაღალი, წარმოსადეგი, კარგი გარეგნობის ბიჭი იყო.  უმეტესად იწვა ან ეზოში სეირნობდა და როგორც კი თუთის ქვეშ, მისთვის საგანგებოდ მოწყობილ სკამზე ჩამოჯდებოდა, ზურა მაშინვე იქ გაჩნდებოდა, გვერდით მიუჯდებოდა და საუბრით ართობდა…

გადიოდა დრო… მალხაზის მდგომარეობაც დამძიმდა. მხედველობის მკვეთრი დაქვეითება რომ დაეწყო, ოჯახისათვის უთხოვია – ჯერ იქ წამიყვანეთ, სადაც 9 აპრილის ტრაგედია მოხდა, მერე მთაწმინდაზე ამიყვანეთ და მერე სახლში წამიყვანეთ, არ მინდა საავადმყოფოში მოვკვდეო…. არ ვიცი, შეუსრულდა თუ არა პირველი ორი სურვილი, მაგრამ მესამე შეუსრულებელი დარჩა… მალხაზი 9 აპრილიდან ორ თვეში საავადმყოფოში გარდაიცვალა…  ძალიან განვიცადეთ. სამძიმარზე მე და ზურა წავედით. ადვილი წარმოსადგენია, იქ რა ამბავი დაგვხვდებოდა. წამოსვლისას მგლოვიარე დედამ ჭიშკრამდე მიგვაცილა, დედაჩემთან ლოცვებით გაჯერებული მადლობა და მადლიერება დამაბარა… ზურა კი გულში ჩაიკრა და უთხრა – ღმერთმა დაგლოცოს, შვილო და ჩემი მალხაზის დაკლებული დღეები შენ შეგმატოს, მადლობა, რომ ჩემს საცოდავ შვილს საავადმყოფოშიც აკითხავდი, ამხნევებდი და აიმედებდიო… ზურამ დაიმორცხვა, მე კი კიდევ ერთხელ გამოაცა მისმა დიდსულოვნებამ… წამოვედით დათრგუნულები. მთელი გზა ხმა არ ამოგვიღია, მხოლოდ ერთხელ ამოთქვა ზურამ – აუ, ბიჭო! რა გმირი ყოფილა მალხაზი, რამდენ რამეს გაუძლო… არაფერი მითქვამს. აბა, მაშინ რას ვიფიქრებდი, რომ ამ 18 წლის ალალგულა ბიჭის, ზურა გურჩიანის სახით, მართლა გმირი იჯდა ჩემ გვერდით…

თანამებრძოლები:

იორამ პაკელიანი, მეგობარი – როგორი იყო ზურა? სპეტაკი ადამიანი, ნამდვილი ქართველი ვაჟკაცი. ჩვენ ერთმანეთი უნივერსიტეტში გავიცანით და ძალიან დავუახლოვდით ერთმანეთს. ზურიკოს განსაკუთრებული ნიჭი ჰქონდა ყველაფრის – მეგობრობის, ძმობის; მეგობრის გამო გულს ამოიღებდა, თავს გაწირავდა. პატრიოტული სულისკვეთების პიროვნება იყო, ძალიან ნიჭიერი, ნაკითხი, განათლებული… თითქმის სულ ერთად ვიყავით, ჩემი უახლოესი მეგობარი იყო. გამოცდები ჩაბარებული გვქონდა უკვე, ომი რომ დაიწყო აფხაზეთში, მან სოხუმში დარჩენა გადაწყვიტა, თავისი წიგნები და ნივთები ჩემთან გადმოიტანა. მე სოხუმში, „შუქურასთან“ვცხოვრობდი… ვკითხე, რას აპირებ, ხომ იცი, სახლში თუ არ დაბრუნდი, მშობლები ძალიან ინერვიულებენ, ომია, არ იცი, მომავალში რა იქნება–მეთქი. თავი ჩაღუნა, წამით ჩაფიქრდა და მიპასუხა – ჩემი ძმები როგორ მიგატოვოთ, როგორ გავერიდო აქაურობას, მაშინ რაღაა ან ვაჟკაცობა, ან ქვეყნის და ძმების სიყვარულიო… ახლაც ჟრუანტელს მგვრის მისი სიტყვების გახსენება… პერიოდულად ვხვდებოდით ერთმანეთს, მისი შენაერთი დისლოკაციის ადგილს იცვლიდა ხოლმე.. მე კამანში გავიზარდე და ძირითადად, სულ კამანში ვიყავი… ვიცოდი, რომ ზურიკოს შენაერთი „სოხუმჰესზე’’ იდგა. კამანის ტრაგედიამდე დაახლოებით 1 თვით ადრე, მე მაშინ პოსტზე ვმორიგეობდი და ჩემი ცვლის გადაბარების შემდეგ, სანგარში ვიწექი, წამთვლიმა. ვიღაცამ გამაღვიძა – თან წყლის წვეთები მეცემა სახეზე. ვხედავ, ზურიკო, სამხედრო ფორმაში, მთლიანად სველი დგას ჩემ წინაშე; „სოხუმჰესიდან’’ მდინარით ჩამოსულა, ღამე… გამიკვირდა – შენ აქ საიდან გაჩნდი-მეთქი და შენ რა გგონია, მარტო შენ ომობო?! ჰესიდან ჩამოვედითო, მიპასუხა ღიმილით; 5 თუ 6 ბიჭი ახლდა. ცვლებში ვართ და ხვალ მინდა სვანეთში ავიდე, დედაჩემი ძალიან ნერვიულობს. ავალ, ვნახავ, დავაწყნარო, რომ კარგად ვარო. 3-4 დღით აპირებდა ასვლას და მერე მოვბრუნდებიო. ვუთხარი, ბიჭო, აღარ მობრუნდე, რა გინდა აქ, ამ ომში–მეთქი… ისე შეურაცხყოფილად იგრძნო თავი, გამებუტა, ზურგი შემაქცია და რომ გადიოდა, ვუთხარი, აქვე, მამიდაჩემთან მაინც გადი, ეგ სველი სამოსი გაიხადე, ცოტა გათბი და მერე წადი–მეთქი, არაფრით არ წავიდა, ბიჭებთან ერთად ვარ, რომ გავიგე, აქეთ იყავი, ამიტომ მოვედი შენს სანახავად, ძალიან მომენატრეო… ასეთი სიყვარული, მეგობრობა და ძმობა იცოდა – უსაზღვრო, რომელსაც ომი და უბედურებაც კი ვერ ერეოდა…

მალხაზ კორძაია, ბაგრატიონის ასეულის მეთაური: საჯიშე ბიჭი იყო, ულამაზესი 2-მეტრიანი ვაჟკაცი. მართლაც გამორჩეული და განსხვავებული ყველასგან. სტუდენტი იყო, სწავლა მიატოვა, აკადემიური აიღო და ომში ჩამოვიდა, მე მერხს ვეჯდე და ხალხი ომობდეს, ამას ვერ დავუშვებო. ვაჟკაცურად მოიქცა, როგორც ეკუთვნის ქვეყნის ერთგულ და პატრიოტ ადამიანს. ბრძოლაც ასეთი თავგანწირული იცოდა. ერთი შემთხვევა მინდა გავიხსენო. სოხუმჰესს ვიცავდით და ბატალიონის რამდენიმე წევრი გაგვიშვეს ერთ ობიექტზე. 6 დღით მივდიოდით, მაგრამ გაგვიგრძელდა ყოფნა, ლამის ორი კვირა და საკვები გაგვითავდა. ამიტომ მე და ზურიკო წავედით თევზების დასაჭერად. მიუხედავად სიფრთხილისა, მტერმა შეგვნიშნა და სროლა აგვიტეხა. ხელცარიელი ვერ დავბრუნდებოდით, ამდენი ადამიანი უკვე რამდენიმე დღის მშიერი ვერ გავძლებდით. ამიტომ, ფაქტობრივად, ტყვიების წვიმაში ამოვყარეთ მდინარიდან თევზები. დაბრუნებულებმა სასწრაფოდ შევწვით თევზი და როდესაც ჭამა დავაპირეთ, ზურიკომ შეგვაჩერა, შემწვარი თევზის ნახევარი გადმოყარა თეფშზე და წაუღო იქვე მცხოვრებ ქვრივსა და მის შვილებს. ჩვენ ხშირად ვეხმარებოდით ამ ქალს, მაგრამ იმ მომენტში, გულწრფელად ვაღიარებ, ისე გვშიოდა ყველას, რომ არ გაგვხსენებია არავის, ზურიკოს გარდა. თავისი წილი მათ წაუღო და თვითონ მშიერი დარჩა. ასეთი გულიანი ბიჭი იყო, ყოველთვის სხვაზე ფიქრობდა და ყველას ეხმარებოდა.

მე:

იმ ბნელ 90-იანებში რატომღაც შიშის გრძნობა არ მქონდა და საღამოობით, შებინდებულზე ჩვეულებრივ დავდიოდი ხოლმე. ეს შეუნიშნავს ზურიკოს და ერთხელ მითხრა კიდეც, მოერიდე საღამოს და მითუმეტეს ღამით სიარულსო. რა თქმა უნდა, ყურადღება არ მივაქციე. ერთხელაც, საღამოს 9 საათისთვის, იმდროინდელი გაგარინის მოედნისკენ მივდიოდი. მოსახვევში ვიღაცამ დამიჭირა, შიშისგან ვიყვირე და უცებ მესმის – მე ვარ, ნუ გეშინიაო. თან იცინოდა. სიცილი მართლა საოცარი იცოდა. ჯერ თვალები აუციმციმ-აუბრჭყვიალდებოდა, მერე სახე გაუნათდებოდა და ბოლოს გაიღიმებდა. გაგიჟდი-მეთქი, გაბრაზებულმა დავუყვირე. შენ ისე უდარდელად დადიხარ საღამოობით, მინდოდა დაგენახა, როგორ ადვილად შეუძლიათ, რომ შეგაშინონო, მითხრა. მერე ხელი ჩამჭიდა, სახლამდე მიმიყვანა და მთხოვა, თუ სადმე გაქვს წასასვლელი, მე მითხარი და გაგყვები, ოღონდაც ღამით მარტომ არ იაროო.

და ბოლოს…

…იმ თავის ცნობილ წერილში ზურა კი სწერს მამას: „ისტორიკოსი კაცი ხარ და გეცოდინება, ხალხი, ვინც იარაღით ხელში იბრძოდა სამშობლოსათვის, გმირებად იქცნენ, ხოლო ისინი, ვინც ამ ომს გაექცა, ლაჩრებად მოინათლნენ. მე არ მინდოდა ლაჩარი მრქმეოდა. არც შენ გაგეხარდება, ვიცი, ლაჩარი შვილის ყოლა. ჰოდა, მოხრილად კი არა, წელში გამართული უნდა დადიოდე, რომ არ ავირჩიე ლაჩარი მრქმეოდა“, მაგრამ მამა სწორედ მისმა არჩევანმა მოხარა წელში, არჩევანმა, რომელიც არა მამის, არა დედის, არამედ სამშობლოს სასარგებლოდ გააკეთა… მამა თავადაც გმირი იყო, უსახელო გმირი. არა ზურიკოს აღზრდისთვის, არამედ იმ ერთი ამბისთვის, რომელიც მე პირადად მისგან მოვისმინე, წლების შემდეგ თავად მიამბო…  1993 წლის 1-ელ სექტემბერს, როდესაც ზურას მოსაძებრად შევიდა კამანში, აფხაზი მეთაური და რუსი გენერალი დახვდა. რუსი გენერალი გაბღენძილად უკმაყოფილო იყო, შენმა შვილმა ეს მინდორი ჩემი ჯარისკაცების გვამით ამივსოო, დააყვედრა… ზურა მდინარის მეორე მხარეს იპოვეს ბიჭებმა და მამას დაუძახეს, ვიპოვეთო. ყელში გაეჩხირა ბურთი, ბღავილი უნდოდა, იმის გამო, რომ ბოლო იმედი გადაეწურა; იმის გამოც, რომ შვილის დაკრძალვას შეძლებდა და სადღაც მზის გულზე არ დარჩებოდა მისი ვაჟკაცი… არადა, ისიც არ უნდოდა, რომ ცრემლი ენახა მტერს, რომელიც გვერდით ედგა. ვერ იტირებდა მტრის წინაშე და… სიმღერა დაიწყო. „გაღმით შენა ხარ, გამოღმით მე“ – წყალგაღმა შვილს უმღეროდა წყალგამოღმა მდგარი მამა და ასე იბრუნებდა სულში ბოღმას, ტკივილს, ცრემლს, უსაშველობას, უსასოობას…

ზურა

1993 წლის 5 ივლისს გამთენიისას შეუტიეს კამანს. სოფლის დამცველები ცოტანი იყვნენ, ბრძოლა განწირული იყო, მაგრამ მაინც იბრძოდნენ. უცებ ტყვიამფრქვევი დადუმდა. ზურამ მეტყვიამფრქვევეს გასძახა, რა გჭირსო. იმან, მჭიდე გაიჭედაო. ვერავინ გაბედა ტყვიების წვიმაში პოზიციის დატოვება. არადა, მეტყვიამფრქვევე და მებრძოლები განწირული იყვნენ, თუ დროზე არ გაასწორებდნენ. ზურამ დატოვა სანგარი, მიირბინა ტყვიამფრქვევთან, გაასწორა და რადგან დრო არ იყო პოზიციის შეცვლისა, თავად დაიწყო ტყვიამფრქვევით ბრძოლა. მტერმა იერიში ტყვიამფრქვევზე მიიტანა და ჭურვმა, რომლითაც ტყვიამფრქვევი ააფეთქეს, ზურიკოც მძიმედ დაჭრა. თუმცა, ბრძოლა არ შეუწყვეტია, მუცელში დაჭრილმა ავტომატი აიღო და იბრძოდა… როდესაც გადარჩენილმა მებრძოლებმა გადაწყვიტეს, უკან დაეხიათ, ტყისკენ და ისე გასულიყვნენ, გადაწყვიტეს დაჭრილი ზურას გაყვანაც. აი, იმ ერთ წამში მიიღო ზურამ დარჩენის გადაწყვეტილება. მიხვდა, რომ მისი გაყვანა გაუჭირდებოდათ, სწრაფად ვერ იმოძრავებდნენ, მტრის სამიზნე გახდებოდნენ ადვილად და შეიძლება, თავადაც ვერ მოესწროთ გასვლა. ჰოდა, გადაწყვიტა, არ დაეყენებინა სხვისი სიცოცხლე რისკის ქვეშ. ხელყუმბარები დამიტოვეთო, სთხოვა თანამებრძოლებს, თქვენ წადით სწრაფად და მე სანამ შევძლებ, გავაჩერებ მტერსო…

შეძლო… იბრძოლა მარტომ და თავისი უკანასკნელი ბრძოლით რეალობად აქცია მეტაფორა – ბრძოლა სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე… მისმა გადაწყვეტილებამ კი სხვათა სიცოცხლე იხსნა და მტერს დაანახა, რომ გმირები არ მარცხდებიან! გმირი შეიძლება მოკლა, მაგრამ გმირს ვერ დაამარცხებ!

ომის შემდგომი ამბები:

…ზურას მშობლიური სკოლა, რომელშიც სწავლობდა, რომელშიც მამა ისტორიას ასწავლიდა, რომელშიც დედა დღესაც ფიზიკას, და კი მათემატიკას ასწავლის, დღეს მისი სახელობისაა. მთელი 28 წელი დასჭირდა ამ პროცესს. 28 წლის განმავლობაში არავინ საუბრობდა ამ საოცარ ბიჭზე. ხანდახან მისი წერილი თუ გამოჩნდებოდა სოციალურ ქსელებში. არადა, ეს წერილი მთელი ისტორიაა, რომელიც გიყვება ზურიკოზე, მის ოჯახზე, სამშობლოს სიყვარულზე, ვაჟკაცობაზე, ადამიანობაზე, მოყვასის სიყვარულზე…

ასეთი სიჩუმე იყო მისი სახელის გარშემო მანამ, სანამ არ გამოჩნდა ბიჭი აფხაზეთიდან, ირაკლი შამათავა, რომელმაც წაიკითხა ეს წერილი, მთელი ღამე ვერ დაიძინა ემოციისგან და მეორე დღიდანვე დაიწყო მუშაობა და ბრძოლა ზურიკოს სახელის გაცოცხლებისთვის. 2021 წლის 1 აპრილს მესტიის რაიონის სოფელ ეცერის სკოლას მიენიჭა ზურაბ გურჩიანის სახელი.

„ვაჟკაც კაცს არ შეშვენის ვაი და ვუი, პირიქით, ისე მოიქეცი, ომში კი არა, სადმე, ლხინში გეგულებოდეს ჩემი თავი. მე თუ მკითხავ, ყველაზე მთავარი საქმე ქართველი კაცისთვის ეს არის აქ დგომა და უტეხი ხალხის დაცვა. მე ამას ქართველი კაცის ვალად ვთვლი… წერილი… წერილს უყვარს ლამაზი სიტყვები. მე კი ერთს გეტყვი, მე ჩემი თავი მართალი მიმიჩნია შენს წინაშეც და სამშობლოს წინაშეც“ – დანაშაულია, როდესაც ამ სიტყვების ავტორის შესახებ არაფერი ვიცით. არ ვიცით ჩვენი თანამედროვე გმირის სახელი, რომელმაც თავისი ვალი პირნათლად მოიხადა, ჩვენ კი ჩვენი სიჩუმითა და გულგრილობით ვუმტყუნეთ მასაც და მის სათაყვანებელ სამშობლოსაც…

ბოლოთქმა

გახსოვდეს აფხაზეთი! – ყველამ ვიცით ეს ლოზუნგი, მაგრამ დავფიქრებულვართ, როგორ უნდა შევინარჩუნოთ ჩვენს მეხსიერებაში აფხაზეთი? ან რა არის ჩვენთვის აფხაზეთი?

ჩემთვის აფხაზეთი ზურა გურჩიანის წერილია – სიყვარულით, ერთგულებით, ვაჟკაცობით, ოცნებებით, იმედებით და ტკივილით სავსე წერილი. განსაკუთრებით ბოლო სიტყვები მკლავს, რომ ჰგონია, დაბრუნდება. დარწმუნებულიცაა, რომ თავის წილს მისცემს სამშობლოს და დაბრუნდება. სჯეროდა, რომ ეს მისი მოსაგები ბრძოლა იყო და ამ გამარჯვებით ცხოვრებას შეცვლიდა. თუმცა, მხოლოდ იმ ადამიანების ცხოვრება შეცვალა, რომელთაც თავისი წასვლით ცხოვრება დარდად აჰკიდა სულში…

ვერ დაბრუნდა…

ამიტომაც ესაა ჩემთვის აფხაზეთი, ეს მზიანი სულის ბიჭი, წერილშიც რომ ფრთხილობს ლამაზი სიტყვების გამოყენებას. სასწაულად ნამდვილი…

ამიტომაც აფხაზეთი ჩემთვის ეს წერილია, ნაღდი ბიჭის დაწერილი ნაღდი სიტყვებით. იმ ბიჭისა, რომელსაც გულუბრყვილოდ სწამდა, რომ სამშობლოს სიყვარული ყველაზე მეტია, ყველაზე ძვირფასია და ამიტომაც დაუფიქრებლად დათმო ყველაზე დაუთმობელი – სიცოცხლე…

…და დღეს რომ მთელი მსოფლიო სამშობლოს დამცველთა გმირობას აღტაცებული შეჰყურებს, აღტაცებული საუბრობს, მე ყოველთვის შენ მახსენდები, ზურა! მახსენდები შენი ჩუმი გმირობით, შენი თავდადებით და იმ თავგანწირვით, რომლებზეც ახლაც, 30 წლის შემდეგაც, ცრემლებით ყვებიან შენი თანამებრძოლები…

რაც არ უნდა მოხდეს, ყოველთვის ძლიერია და ამაყია და იმედიანია ის სამშობლო, რომელსაც შენ ჰყავხარ!

P.S. ამ ამბების წაკითხვის შემდეგ თქვენ თვითონ დაასრულეთ სათაური…

წერილში გამოყენებულია ვეტერანების საქმეთა სახელმწიფო სამსახურის მიერ მომზადებული მასალა, რისთვისაც განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით შორენა სიხარულიძეს.

ამ სტატიაში ერთ მომცრო ზომის ძალიან საყვარელ წიგნზე მინდა მოგიყვეთ. გენდერული სტერეოტიპების გაღვივებაში ნუ შემომედავებით, მაგრამ როცა წიგნს „ბალადა გატეხილ ცხვირზე“ ჰქვია, მიხვდებით, რომ მთავარი გმირი ბიჭია. ეს წიგნი საინტერესო იქნება ბიჭებისთვისაც, გოგონებისთვისაც და მოზრდილებისთვისაც. მთავარი ამბები პროტაგონისტის და მისი მეგობარი გოგონას თითქოსდა უცნაური ურთიერთობების ფონზე ვითარდება. ნიჭიერი ნორვეგიელი მწერლის, არნე სვინგენის მთავარი გმირის ცხოვრება საკმაოდ რთულია. ცამეტი წლის ბარტი დედასთან ერთად ღარიბულად ცხოვრობს. დედას ძალიან უყვარს, მაგრამ თავის მოვალეობას ალკოჰოლის ზედმეტი სიყვარულის გამო არასათანადოდ ასრულებს. ბარტსაც ირგვლივ დიდი და მცირე პრობლემები ახვევია, მაგრამ არასოდეს ნებდება, არც ცხოვრების ხალისს კარგავს.

ეს წიგნი ჩვენთვის, მასწავლებლებისთვისაც საინტერესოდ მიმაჩნია. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს, ერთ-ერთი კი ის გახლავთ, რომ კიდევ ერთხელ დაგვანახებს, რომ უმეტესწილად გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს ამა თუ იმ ასაკის, პროფესიის, ეროვნების ადამიანების პრობლემებს სხვადასხვა ქვეყნის შემთხვევაში. 13 წლის ნორვეგიელ ბიჭს თითქმის იგივე პრობლემები აქვს, რაც ამავე ასაკის ქართველს, ქართველისთვის არატიპური მშობლისა და ბებიის მიუხედავად, აქაც დავინახავთ ბევრ მსგავსებას, სკოლაში განვითარებული მოვლენებიც ნაცნობია. ასე რომ, კიდევ ერთხელ დაგვაფიქრებს პრობლემებზე და მათ მოსაგვარებლად ადეკვატური მოქმედებების განხორციელებისკენაც გვიბიძგებს.

როგორც აღვნიშნეთ, ბარტს პრობლემები ნამდვილად არ აკლია. მოსიყვარულე დედა ალკოჰოლისადმია მიდრეკილები და ზოგჯერ საავადმყოფოშიც ამოყოფს ხოლმე თავს, მამის ვინაობა საერთოდ არ იცის, ღარიბია და ისეთ უბანში ცხოვრობს, თანაკლასელებთან გამხელაც არ სურს, კრივი არ ეხერხება და თავს მაინც არ ანებებს, სიმღერა უყვარს და სახალხოდ ვერ მღერის, სკოლაშიც პრობლემები აქვს… საოცარია, რომ ეს ბიჭი მაინც ახერხებს ყველა პრობლემას თავისებურად ებრძოლოს და რაც მთავარია, მშვიდად და რეალისტურად უყუროს ცხოვრებას, არ დაკარგოს ოპტიმიზმი და რაც ყველაზე საოცარია, იზრუნოს ზოგად პრობლემებზე.

ბარტი გონიერი ბიჭია, ის ერთი წუთითაც არ კარგავს რეალობის შეგრძნებას, მაგრამ ამავდროულად თავისი წარმოსახვითი სამყაროც აქვს, რეალური და წარმოსახვითი სამყაროები მისთვის თანაარსებობენ და მოხერხებულად შეუძლია გარემოების შესაბამისად იმოქმედოს. ზოგჯერ ეს სამყაროები ერთმანეთში აირევა ხოლმე და ბარტი იძულებულია მოიტყუოს. იგონებს, რომ თითქოს სერიული მკვლელების ფოტოებს აგროვებს, სინამდვილეში თანაკლასელებზე შთაბეჭდილების მოხდენა უნდა, რომ აგრესიის მსხვერპლი არ გახდეს, რისიც ძალიან ეშინია. ზოგჯერ დედას აჰყვება ხოლმე უნიჭო ტყუილებში ბებიის თვალის ასახვევად.

ბარტი ასე თუ ისე მშვიდად უმკლავდება თავის პრობლემებს, სანამ მისი პერსონით თანაკლასელი გოგო არ დაინტერესდება. ბარტი გაკვირვებულია, ვერ ხვდება რა განზრახვები აქვს მის მიმართ კლასის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ გოგოს, მაგრამ ურთიერთობაზე უარს არ ამბობს, თუმცა ფიქრობს, გაუმხილოს თუ არა თავისი საიდუმლოებები, აცნობიერებს, რომ ადამ ისინი შეიძლება გათქვას, მაგრამ გოგონას მაინც მიენდობა. აქედან იწყება ბარტის უსიამოვნო თავგადასავლები, სხვებისთვის მჟღავნდება სწორედ ის დაფარული მხარეები, რომლებსაც ბარტი საგულდაგულოდ მალავდა. ძალიან უცნაურია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ადამ მისი პირველივე საიდუმლო გათქვა, ბარტი მაინც აგრძელებს მისთვის თავისი დაფარული გრძნობების, ნიჭებისა თუ ამბების განდობას.

რა შეიძლება ვუწოდოთ ასეთ საქციელს? ალბათ ის, რომ დაფარული ცხოვრება არ არის ნამდვილი ცხოვრება, ტყუილები დროებით შეიძლება დაგვეხმაროს, მაგრამ მასზე მთელ ცხოვრებას ვერ ავაგებთ. ბავშვებს არ უნდა რცხვენოდეს იმ გარემოებების, რომლებიც მათგან დამოუკიდებლად არსებობს, არამედ მათთვის თვალის გასწორება და, თუ შესაძლებელია, გამოსწორებაზე ფიქრი უნდა შეეძლოთ. ბარტი სწორედ ასეთი ბიჭი გამოდგა, ის ჯერ ჩუმად უმკლავდებოდა პრობლემებს. შემდეგ კი, როცა მისი პრობლემები ადამ არცთუ სასიამოვნო ფორმით გაიტანა სააშკარაოზე და ამით ბარტს უსიამოვნებები მოუტანა, ბარტი არც მეგობარზე დაბოღმილა, არც პრობლემებს გაქცევია, ადასთან მეგობრობაც გააგრძელა. თითქოს მიხვდა, რომ გოგო ამას ბოროტი განზრახვით არ აკეთებდა, რომ ამგვარად ადას ის ცხოვრებასთან პირისპირ გამოჰყავდა. თუმცა ეს ჩემი მოსაზრებებია და როცა წიგნს წაიკითხავთ, შეიძლება სხვაგვარადაც იფიქროთ. ერთი რამ კი ცხადია, ადა საბოლოოდ ნამდვილი მეგობარი აღმოჩნდა და ბარტს თავისი ცხოვრების უდიდესი შიშის დაძლევასა და ნამდვილი ტრიუმფის მოწყობაში დაეხმარა.

რომ არა ადა, ბარტი ალბათ ვერაფრით მოახერხებდა თავისი დაფარული ტალანტის, საოპერო ნიჭის გამოჩენას. გოგონამ ჯერ თავის კერპს, მომღერალ ბრინ ტერფელს შეახვედრა სასტუმროში, შემდეგ კი კიდევ უფრო საოცარი საქციელისკენ უბიძგა, სახალხოდ სიმღერის შიში დააძლევინა და მან დიდებულად იმღერა სკოლის ზეიმზე. ერთადერთი ადამიანი, ვინც იცოდა, რომ ბარტს სიმღერა შეეძლო, ადა იყო, მან არ მისცა ბარტს ხელის ჩაქნევის უფლება და საოცარი ოსტატობით დააძლევინა შიში. როგორც ჩანს, თვითრწმენაც რომ გვქონდეს, ზოგჯერ მიზნის მისაღწევად სხვასაც უნდა სწამდეს ჩვენი წარმატების. მიუხედავად იმისა, რომ ბარტი სულაც არ არის სუსტი ნებისყოფის ბიჭი, ფიზიკურადაც იბრძვის, მოხერხებულობაც არ აკლია და საზოგადო საქმეებზე ზრუნვაც შეუძლია, თავისი ყველაზე დიდი ნიჭის გამოვლენაში მეგობარი ეხმარება.

ამგვარად, ეს წიგნი მოზარდების მეგობრობაზეა, როგორ იცხოვრონ მათ არცთუ მარტივ გარემომცველ სამყაროში, სადაც ისინი უამრავ დიდსა თუ პატარა პრობლემას აწყდებიან, როგორ შეინარჩუნონ სულიერი სიმტკიცე, როგორ იპოვონ მიზნისაკენ მიმავალი გზა. მოზარდებისთვის მთავარი ავტორიტეტი, როგორც ჩანს, მაინც მათივე თანატოლები არიან, ნამდვილი აღიარება და მეგობრობა მათთან არის შესაძლებელი. მოზარდებს ზოგადად უჭირთ ემოციების გარეშე, მშვიდად გააანალიზონ მათ ირგვლივ მიმდინარე მოვლენები, მაგრამ ემოციური ფონი ორმაგდება, როცა ისინი თანატოლების მხრიდან შეფასების ობიექტი ხდებიან. ყველა ნიუანსი ძალზე მნიშვნელოვანი ხდება მათთვის: გარეგნობა, სოციალური მდგომარეობა, ჩაცმულობა, საცხოვრებელი. მოზარდებს უჭირთ იმის გაანალიზება, რომ ბევრი გარემოება, რითაც ისინი შეიძლება თანატოლის მიერ შეფასდნენ, მათზე სულაც არ არის დამოკიდებული, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში ეს არაფერს ცვლის. მოზარდებისთვის მათი თანატოლის აზრი ყოველთვის მნიშვნელოვანი იქნება, უფროსების ამოცანა ის არის, როგორ მოვახერხოთ ჩვენი ლოგიკურად ახსნილი მოსაზრებები იმგვარი ფორმით მივიტანოთ მათთან, რომ არ ვეცადოთ თანატოლების მოსაზრებების უშედეგო უგულებელყოფას.

აკაკი წერეთელთანაც, როგორც ილიასთან, მამულის ცნება, სამშობლოს სიყვარულის გრძნობა საკრალიზებულია.

აკაკი წერეთლის შემოქმედებაში უამრავ ისეთ სახე-სიმბოლოს მოუყრია თავი, რომელთა არქეტიპები თუ ფესვები უძველეს ქრისტიანულ კულტურასა და მწერლობაშია საძიებელი, თუმცა ეპოქისა და მწერლის ინდივიდუალური ხედვის შესაბამისად ტრანსფორმირებულს. ამასთან, ქრისტიანულმა სიმბოლიკამ აკაკისთან მხატვრული ფუნქციაც შეითავსა და განსხვავებული სახით წარმოჩნდა, მაგრამ ძირითადი დანიშნულება და ქრისტიანული შინა-არსი შეინარჩუნა. უფრო მეტიც: მათ ქრისტიანულ, სარწმუნოებრივ შინაარსს ეროვნული შინაარსიც დაუკავშირდა, რაც, მეცხრამეტე საუკუნის საქართველოს მდგომარეობიდან გამომდინარე, ამ ეპოქის მწერლობის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ნიშანია.

აკაკი წერეთლის პროზასა თუ პოეზიაში სიზმარს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია როგორც ამქვეყნიურისა და ზეციურის დამაკავშირებელ რგოლს. მხატვრული თვალსაზრისით ლიტერატურაში სიზმარს ხშირად იყენებენ, თუმცა აკაკი წერეთელის „სიზმრები“ არ არის მხოლოდ მხატვრული ხერხი, ის ხიდის, ლიმინალური ზღურბლის ფუნქციას ასრულებს, თავის თავში აქცევს აწმყოს, წარსულსა და მომავალს, რითაც მარადიულობის ილუზიას ქმნის, დროის ერთიანი, დაუნაწევრებელი მსვლელობა კი ქრისტიანობის განუყოფელი ნაწილია.

აკაკი წერეთლის მიერ საკუთარ შემოქმედებაში სიზმრების მოხმობა და ხშირად სათაურად გამოტანაც (ლექსი „სიზმარი“, მოთხრობა „ორი სიზმარი“ და სხვ.) იმაზე მიუთითებს, რომ ავტორი შეგნებულად მიმართავს სიზმრებს, რაც არა მხოლოდ მხატვრული სამკაულია, არამედ ეპოქის მიერ ნაკარნახევი საჭიროებაც. კარლ იუნგი არქეტიპებზე მსჯელობისას აღნიშნავს: „…მრავალი ასეთი არქეტიპული ხატი არსებობს, მაგრამ ისინი არ წარმოაჩენენ თავს სიზმარსა თუ ხელოვნების ნაწარმოებში, თუკი მათ საერთო გზიდან გადახვევა არ აამოქმედებს. როცა შეგნებული ცხოვრება ცალმხრივი ხდება ან მცდარი გზით მიემართება, ეს ხატები „ინსტინქტურად“ ამოდიან ზედაპირზე სიზმრებსა და ხელოვანის ან ნათელმხილველის ფანტაზიებში, რათა აღადგინონ როგორც ინდივიდის, ასევე ეპოქის ფსიქიკური ბალანსი“. აკაკიმ იგრძნო საფრთხე, რომ მისი სამშობლო, მისი „ხატი“ ტრადიციული გზიდან უხვევდა, გარეგან თავისუფლებაწართმეული, შინაგან თავისუფლებასაც კარგავდა, ქრისტეს მცნებებს ივიწყებდა, მცდარი გზით მიდიოდა, „გარუსება“ დღითი დღე უფრო და უფრო საშიში ხდებოდა, ქართველთა გულებში რაღაც უხილავი ძალა სამშობლოს ჩანაცვლებას ცდილობდა. სწორედ ამ საკითხების გაცნობიერების კვალდაკვალ ამოტივტივდა მწერლის შემოქმედებაში უძველესი ქრისტიანული არქეტიპი – ნათლის სვეტი. აღსანიშნავია, რომ ნათლის სვეტი აკაკისთან სიზმრებში ვლინდება. ქრისტიანული თვალთახედვით, რაც სიზმრად ეძლევა ადამიანს, ერთი ოცნებაა, მეორე – ჩვენება და სხვა – გამოცხადება. „გამოცხადება წმინდა და ნათლით მოსილი სულის ზემგრძნობიარე ჭვრეტაა, რომელიც ამა თუ იმ საკვირველ ღვთიურ საქმეებსა და დაფარულ საღმრთო საიდუმლოებებს წარმოაჩენს“. ვფიქრობ, რომ აკაკის „სიზმრები“, სადაც წარმოჩნდა ნათლის სვეტი, გამოცხადებაა. იგი უფრო მეტია, ვიდრე სიზმარი. ძველი აღთქმის წიგნებში სიზმრები ღვთის ნების გაცხადების ერთ-ერთი საშუალებაა.

„ბაში-აჩუკის“ დასაწყისშივე აღწერილია მოძღვრის სიზმარი, რომელიც ერთგვარი შინაარსია, წინასწარმეტყველებაა ნაწარმოებისა, იგი პირველი წერტილია აქ მოთხრობილი ამბის განვითარებისა. სიმბოლური სახეებითაა წარმოდგენილი საქართველო, მტერი და სამი ჭაბუკი, ეს სიმბოლური სახეები ისეთი სახეებია, რომლებიც ადვილად ასახსნელია, ნაწარმოების მსვლელობის დროს კი ამ სიმბოლურ სახეებს ნელ-ნელა ფარდა ეხდება, ნელ-ნელა კარგავს თავის სიმბოლურობას და რეალურ სახეებად ყალიბდება. ეს რეალური სახეები ზედმეტად რეალურნიც კი არიან, ისტორიულად არსებულნი. ზღაპრული სახეებიდან (გველეშაპი, თეთრი მხედარი და სხვ.) ისტორიამდე – აი, ის გზა, რომელსაც „ბაში-აჩუკის“ მკითხველი გადის. ამ შემთხვევაში ნაწარმოებში მოხმობილ სიზმარს, გარდა მხატვრული ფუნქციისა, კვანძის შეკვრის დანიშნულებისა, უფრო არსებითი როლიც აკისრია, ეს არის ირეალურისა და რეალურის შეკავშირება, ერთგვარი მედიუმობა, შუამავლობა. სწორედ ამ ლიმინალურ ზღვარზე, რომელიც „არც იქითაა“ და „არც აქეთ“, გვევლინება ნათლის სვეტი, სამშობლოს მტრის (გველეშაპის) დამმარცხებელი სამი მეომრის ცხედარზე გადმოსული. „შიგ რომ შევედით, საყდარი ცარიელი იყო, მხოლოდ აღსავლის კარებთან ის სამი მეომარი ესვენა: ამ სოფლით გასულიყვნენ… თავზე ნათლის სვეტი ადგათ და მაღლით გალობა გუნდთა ისმოდა: „წმინდათა თანა განუსვენეო“ და სხვანი“. აქაც, როგორც აგიოგრაფიაში, ნათლის სვეტი მსხვერპლშეწირვის ჟამს ჩნდება როგორც ნიშანი ღვთისა, ან ღვთისჩენა, მოწამის წმინდანად შერაცხვის მაუწყებელი. თუმცა აგიოგრაფიაში რწმენას, უფალს ეწირებიან მსხვერპლად, აკაკისთან კი, როგორც ილიასთან, მსხვერპლშეწირვა სამშობლოსთვის ხდება. ამ ორ მწერალთან მამულის იდეა ღმერთის სიმაღლემდეა აყვანილი. ეს კარგად ჩანს „ბაში-აჩუკში“, სადაც ავტორი საქართველოს ცხოვრების ხედ, სვეტიცხოვლის უძველეს პარადიგმად, ბიბლიურ ცხოვრების ხედ წარმოსახავს: „საქართველოც ჩვენი ცხოვრების ხეა, საკუთარ ქართულ ნიადაგზე დარჩენილი და ზედ ქრისტეს რჯული დამყნილი… ხე, როგორც მცენარე, მოურწყველად ვერ იხარებს; ისე ეროვნების ხესაც ძირის გასამაგრებლად და ფესვების განზე გასადგმელად ოფლთან ერთად ხანდახან წმინდა მოწამეობრივი სისხლიც ეჭირვება სარწყავად“. მამულისთვის, სამშობლოს თავისუფლებისთვის გაღებული მსხვერპლი, მოწამეობა ნათლის სვეტით მტკიცდება, მოწმდება მსხვერპლშეწირვა – „უფალი სამშობლოსთვის“. ეს ნათლის სვეტი კი ის ნათლის სვეტია, ქართული აგიოგრაფიის გმირებს რომ ადგებოდათ ღვთიურ შარავანდედად, ღვთის ჩენას და სასწაულს რომ მოასწავებდა. ეს ნათლის სვეტი არ არის ილიასეული განდეგილის სარკმელში შემოჭრილი მზის სხივი, ხანდახან სვეტად გარდაქმნილი, – იგი მაშინ ჩნდება, როცა მოწამეობა უკვე აღსრულებულია. სიზმარში იხილვება იგი, რაც იმაზეც მიანიშნებს, რომ აკაკის დროინდელ გაუცხოებულ საზოგადოებაში სვეტმა რეალობიდან სიზმარში გადაინაცვლა, რადგან ქართველობამ რწმენა დაკარგა, ის რწმენა, რომელსაც ნათლის სვეტის გამოვლენა აძლიერებდა და კვებავდა ხოლმე.

მოთხრობაში „ორი სიზმარი“ ისევ სიზმრისეულ ჩვენებად გვევლინება სვეტი ნათლისა. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მოთხრობას მინაწერი აქვს – „მოხუცის მოგონება“, რაც იმის მაუწყებელია, რომ თხზულებაში განვითარებული მოვლენები წარსულის კუთვნილებაა. „ბაში-აჩუკიც“ წარსულს გამოხატავს. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ აკაკი ნათლის სვეტს წარსულს მიაკუთვნებს, წარსულ სიზმარს. მწერალს თანამედროვე ეპოქაში არ ეგულება ნათლის სვეტი, რადგან „ორ სიზმარში“ ასახულ გარუსებისა და ეროვნულობის განადგურების პოლიტიკას შედეგი გამოუღია. ეროვნულობის ჩაკვლასთან ერთად ნათლის სვეტიც მიჩქმალულა, გამქრალა.

მოთხრობაში „ორი სიზმარი“ ასახულია ქართველი გიმნაზიელი ყმაწვილის გრძნობა-განცდები. ყმაწვილის თვალით დანახულია და აღქმულია მწარე რეალობა, როდესაც უცხო ძალა, აქამდის მისთვის უცნობი და გაუგებარი, ცდილობს, ჩაუკლას და შეურაცხყოს ყველაფერი ის, რაც მისთვის აქამდე უძვირფასესი და სანუკვარი იყო. გრძნობა-ემოცია ერთმანეთს ცვლის, თუ თავდაპირველად რუსები მას დიდებულ და წმინდა ერად ესახება, მერე და მერე ნაბიჯ-ნაბიჯ აცნობიერებს მათ ვერაგობას, ამის გაცნობიერებაში კი ისევ რუსი მასწავლებელი ეხმარება: ქართული სახარების კედელზე შეხეთქებით. აქ სიმბოლურ-ალეგორიულად არის გააზრებული იმდროინდელი საქართველოს მდგომარეობა, როდესაც რუსეთი არა მარტო ეროვნული სულის ჩაკვლას ცდილობდა, არამედ ქართველთა რწმენასაც უდიერად ექცეოდა. ყველაფერი ეს კი პატარა ბიჭის სიზმრებში ვლინდება, როგორც ყველაზე დაცულ ადგილას, სადაც რუსები ვერ შეაღწევენ. „ბიჭოს!.. აკი ესენი გუშინ ქრისტიანები იყვნენ?! დღეს სამოსელი გადაუგდიათ და კერპთთაყვანისმცემლობას აღიარებენ! „შევწიროთ მსხვერპლი მამონასაო!“ – იძახიან. სისხლიანი დანით ხელში მიარბენინებენ სამსხვერპლოდ გაწირულ ახალგაზრდებს ვიღაც გამხეცებულები!.. ცეცხლი მეკიდება, აგერ სადაც არის გული შემიწუხდება! მაგრამ დაილოცოს ღვთის სამართალი… დაიელვა, ყოველი გაანათლა; დაიქუხა და გავარდა მეხი, მოხვდა ანტიქრისტეს და ისიც თავის თანამოზიარეებით ჩავარდა ქვესკნელში.

შორით გამოჩნდება ნათლის სვეტი და თან მოჰყვება ქრისტე, ცოდვილთა და მართალთა განსასჯელად“ .

ასე მთავრდება მოთხრობა. აქ ნათლის სვეტი წარმოდგენილია ისევე, როგორც ნიკოლოზ გულაბერისძის საკითხავის ერთ-ერთ სასწაულში: აქ ნათლის სვეტი ჯოჯოხეთში ჩადის იესო ქრისტესთან ერთად მართალი სულის გამოსახსნელად. აკაკისთან, ისევე როგორც გულაბერისძესთან, ნათლის სვეტი მამა ღმერთის სახეა. ის „ორ სიზმარშიც“ ნიშანია უფლისა, რომელიც მომავალ აღდგომას და ქვეყნის მტარვალთაგან გათავისუფლებას მოასწავებს.

საინტერესოა ლექსი „სიზმარი“ – აქაც სიზმარში ვლინდება ნათლის სვეტი:

ეს რომ ბრძანა, ნათლის სვეტად

გადმოეშვა ცისარტყელა…

აიტაცა შუქთა შუქი

და მას გაყვა თანვე ყველა!…

რეალობას უპირისპირდება ილუზია, ავტორის სულის სიღრმეებში არსებული ოცნებები და სურვილები სიზმარში ისხამს ფრთებს.

ნათლის სვეტის ცისარტყელად გარდასახვა პოეტისთვის დამახასიათებელია. პოემა „თორნიკე ერისთავშიც“ ცისარტყელა ითავსებს ნათლის სვეტის „დანიშნულებას“.

აკაკი წერეთლის შემოქმედებაში ნათლის სვეტი ვლინდება როგორც ღვთის ნიშანი, როგორც რწმენისა და მომავალი იმედის სიმბოლო, როგორც ღმერთი, როგორც სამშობლოსთვის მსხვერპლად შეწირულ მოწამეთა წმინდანობის მანიშნებ

რეზო ჭეიშვილი შესანიშნავი მთხრობელია. მისთვის მწერლობა თავისუფლებაა, არტისტული თამაშია. ამიტომაც ასეთი მრავალფეროვანია მის მიერ შექმნილი მხატვრული სამყარო. ამის მეტყველი დადასტურებაა მისი არაერთი რომანი თუ მოთხრობა („ცისფერი მთები“, „ჩემი მეგობარი ნოდარი“, „მუსიკა ქარში“, „ქალაქში დინოზავრები დადიან“, „დალი“ და სხვა მრავალი). მისი სტილის სილაღე, ექსპრესიულობა, სიმსუბუქე განაპირობებს იმას, რომ მის ნაწარმოებებს, რომლებიც თანაბარი სისავსით გამოხატავენ კერძო, ეროვნულსა თუ ზოგადსაკაცობრიო სატკივარს, მკითხველი, მართლაც, ერთი ამოსუნთქვით კითხულობს. მისი გამორჩეული პერსონაჟები გამუდმებით მიუყვებიან სულიერსა თუ მატერიალურ გზებს და სახიფათო გზაჯვარედინებზე შეყოვნებულნი ისეთ არჩევანს აკეთებენ, რომელიც მკითხველს ადამიანური ყოფის მარადიულ „წყევლა-კრულვიან“ საკითხებზე დააფიქრებს.  მწერალმა იცის საიდუმლო, როგორ დაიწყოს თუ დაამთავროს ამბავი, თხრობაში როგორ შემოიყვანოს პერსონაჟები და როგორ აღბეჭდოს მათი დაუვიწყარი სახეები მკითხველის წარმოსახვაში. ასეთი გამორჩეულია მისი მხატვრულ-დოკუმენტური ჟანრის წიგნი „წიფობისთვე“, რომელიც მწერლის მრავალწახნაგოვან ცხოვრებას ირეკლავს. აქ არის თავმოყრილი წერილები, რომლებშიც წარმოჩენილია მწერლის შეხვედრები საინტერესო ადამიანებთან, მწერლებთან, მსახიობებთან, სპორტსმენებსა თუ რაიმე სხვა კუთხით გამორჩეულ ხალხთან. აქვეა მისი ცხოვრებისეული გამოცდილების ამსახველი ჩანაწერები, რომლებშიც ავტორი მსჯელობს წარსულისა თუ აწმყოს საჭირბოროტო საკითხებზე და როგორც ნიჭიერ მწერალს შეეფერება, წარმოაჩენს თავის დამოკიდებულებას ერის აწმყოს, წარსულსა თუ მომავალთან.

„მთელ ციკლს დაზოგილი მინდა ვუწოდოო“, – შესავალში აღნიშნავს მწერალი და იქვე დაამატებს: ენაკვიმატი დაგოზილად გადააკეთებსო,  თუმცა თვითონვე ენაკვიმატობს: „ჭურებს გოზავენ ხოლმე შემოდგომაზე. საგოზავად იყენებენ წითელ მიწას – აყალოს. შიშველი, დააბედებული ფეხისგულებით ზელენ და არბილებენ. ჭურის მოხდა და დაგოზვა იმერეთში პროცესი იყო, არის კიდეც, მისტერიული. ბწკიალი გააქვს თავმოხდილი ჭურიდან ძველ ღვინოს“. მკითხველს არ გამორჩება ამ მახვილგონივრული მსჯელობის მცირე დეტალი – ერთი სიტყვა როგორ მოიყოლებს ამბავს,  გემრიელსა და სურნელოვანს! წიფობისთვე (ოქტომბერი) გრიგოლ რობაქიძის ცნობილი „ანდერძიდან“ გაახსენდება მკითხველს. უცხოეთში ნოსტალგიით გატანჯული მწერალი სთხოვს ქართველ დედებს, რომ „წიფობის, მისი დაბადების თვეში“, წავიდნენ სვეტიცხოველში და პატარა სალოცავის წინ მის სახელზე დაანთონ სანთელი: მეტს არას ვთხოვ საქართველოსო. „წიფობისთვე“ ისეთი სავსე სიტყვაა, თითქოს ხედავ და შეიგრძნობ შემოდგომაზე დამწიფებულ ნაყოფთა წებოვან სიტკბოს, თავბრუდამხვევ სურნელსა და მსუყე ფერთა გრადაციებს.

რეზო ჭეიშვილის „წიფობისთვეში“ მოთხრობილ ყველა ამბავს ისეთი თავისებური დრამატურგია აქვს, რომ გარწმუნებს, როგორ შეუძლია მწერალს, ყოველდღიური რუტინული ნაცრისფერი ერთფეროვნებიდან ლამაზი, გულშიჩამწვდომი, დასამახსოვრებელი ამბავი გამოადნოს. იგი მკითხველს ეხმარება, სხვაგვარად შეხედოს ნაცნობ, გაცვეთილ, მობეზრებულ ყოფას, ირონიით დაძლიოს წუთისოფლისეული ათასგვარი მცირე თუ დიდი ტკივილი.

წიგნში სრულიად ახლებური კუთხით დავინახავთ ჩვენთვის საყვარელ მწერლებსაც. მაგალითად, რეზო ინანიშვილს. როდესაც მასზე გვესაუბრება რეზო ჭეიშვილი, იხსენებს მის ჩანაწერს ეგნატე ნინოშვილზე: „34 წლისა გარდაიცვალა ფილტვების ტუბერკულოზით. სოფელში კუბოსთვის ფიცრები ვერ იშოვეს, მთლიანი მორი ამოგულეს, შიგ ჩაასვენეს და ისე დამარხეს. მის კალამს ეკუთვნის „პალიასტომის ტბა“, „ჯანყი გურიაში“, „გოგია უიშვილი“, „ჩვენი ქვეყნის რაინდი“ და სხვ. თუმცა სულ დამავიწყდა მეკითხა: გიყვართ, საერთოდ, მოთხრობები თუ არა?“. შემდეგ რეზო ჭეიშვილი განაგრძობს: „რეზომ მეტხანს იცხოვრა, მეტიც მოასწრო. თხზავდა მოკლედ, თუმცა კი ბევრი დაწერა. პატარაში იმდენი დაატია, ვერ ჩამოთვლი: გადაგირჩევდით, მაგრამ (ადრე უნდა მეკითხა) გაინტერესებთ, კითხულობთ რეზო ინანიშვილის მოთხრობებს?“ ჩვენც ხალისით ვუპასუხებთ, ჩვენდა საბედნიეროდ, დიახ, ვკითხულობთ. ეს იმას ნიშნავს, რომ მწერალს მარადისობისკენ გზას დავულოცავთ და გავუკვალავთ.

ახლა რეზო ჭეიშვილზე როცა ვფიქრობთ,  იქნებ ჯერ უნდა ვიკითხოთ: ძვირფასო მკითხველო, გიყვართ რეზო ჭეიშვილის შემოქმედება? ალბათ, გიყვართ, რადგან როგორც მკითხველთა გამოცდილი უჩინარი ხმა გიკარნახებთ, არ შეიძლება, წაიკითხოთ და არ მოგეწონოთ, არ შეგაყვაროთ თავი, იმდენად მიმზიდველი თხრობის მანერა აქვს, ისეთი გულღიაა, გულწრფელი და თანაც, იუმორით სავსე, რომელსაც ხანდახან დიდი სევდაც გამოერევა ხოლმე.

რეზო ჭეიშვილი სიმონ ჩიქოვანთან შეხვედრებს როცა იხსენებს, ორიოდე შტრიხით, ფსიქოლოგიურად ზუსტი ნიუანსებით მოხაზავს მის პორტრეტს. პოეტის ახლო გასაცნობად ერთ ასეთ ამბავსაც ჰყვება: სიმონ ჩიქოვანის იუბილე გადაიხადეს ქუთაისში. შემდეგ, სუფრას რომ შემოუსხდნენ და ილხენდნენ, მოულოდნელად დარბაზში შუქი ჩაქრა. სიჩუმე იუცხოვა პოეტმა, სიბნელე ვერ გაიგო და იკითხა: „რა მოხდა?“ ვიღაცამ შორიდან იყვირა: დენი წავიდაო. რომ არ ეყვირა, ვერ მივხვდებოდით? სიმონი სათვალეს ისწორებდა, თითქოს დენს ეძებდა, ასანთის შუქში ჩანდა ლანდად“. ასე მხოლოდ რეზო ჭეიშვილს შეუძლია, რომ დაგვიხატოს მონათესავე სულის შემოქმედი, ასანთის შუქში ალანდული.

საგულისხმოა რეზო ჭეიშვილის, როგორც მწერლის, დაკვირვებები სხვათა შემოქმედებაზე. ზოგადად, ამგვარი ჩანაწერები ყოველთვის გამოირჩევა სუბიექტურობითა და სითამამით. რეზო ჭეიშვილის დაკვირვებები მოზომილი და ობიექტურია. იგი გიორგი ლეონიძეზე წერს: „მის „ნატვრის ხეს“ არ სჭირდება სხვისი დამცრობის ხარჯზე ამაღლება. თუ საქართველო იქნება, ლეონიძის შემოქმედებასაც არ მოაკლდება ელვარება – პოეზიას მისას კი, თუ რაიმე წაემატება, თორემ არაფერი ჩამოაკლდება. არ სჭირდება დამცველები და აპეკუნები, ამ ბოლო დროს რომ მოუმრავლდნენ, არც სხვასთან გაჯიბრება და გატოლებაა საჭირო; ყველა დიდს დიდი და თავისი ადგილი აქვს ერის სულიერებაში“.

რუსთაველი თუ შექსპირი? ხანდახან ასეთი, ერთი შეხედვით, უწყინარი კითხვაც იწვევს ხოლმე კამათს, როდესაც ვინმე კოსმოპოლიტსა თუ გლობალისტს, ნიჰილიზმით შეპყრობილს, მშობლიური მწერლობა „დიდი გადასახედიდან“ ეპატარავება. მწერალს ამ „მარადიული“ დავის შესახებაც გამოთქმული აქვს თავისი მახვილგონივრული თვალსაზრისი: „ჩვენთვის რუსთაველი, დანარჩენი მსოფლიოსთვის – შექსპირი!“.

მრავალ მოგონებათაგან კიდევ ერთს გამოვარჩევთ. კონსტანტინე გამსახურდიასთან შეხვედრების შესახებ გვიამბობს შთამბეჭდავად. ერთხელ კი მწერალს სუფრაზე უთქვამს: „მე თქვენ, ახალგაზრდებს, იმით კი არ გჯობივართ, რომ, როგორც აქ აღინიშნა, დიდი მწერალი ვარ და საზღვარგარეთ მისწავლია, არა, მე თავისუფალ საქართველოს შევესწარი, მართალია უდღეურს, მაგრამ მაინც თავისუფალს“.

სპარტაკ ბაღაშვილზე მოგონებას კი ასე ამთავრებს მწერალი: „ახლაც ვხედავ ჭადრის ჩრდილ-შუქში, მზის ლაქებში, სიცხეში, ვხედავ… იმიტომ, რომ იყო, იყო იმიტომ… რომ არი“. არ შეიძლება აქ ფოლკნერის ცნობილი ფრაზები არ გაგვახსენდეს მისივე სანობელე სიტყვიდან. მწერალმა სწორედაც ადამიანის „აქ მყოფობა“ რომ უნდა აღბეჭდოს, სიცოცხლეს შეეწიოს, რადგან ნებისმიერ მოკვდავს უკვდავება სწყურია. რეზო ჭეიშვილის ეს პატარა წიგნიც მკითხველისთვის სულიერ-მატერიალურ გზებზე ფიქრით მიმოსვლის, სიტყვის სამყაროში დაუვიწყარ და შთამბეჭდავ მოგზაურობად შეიძლება იქცეს.

„რთული ბავშვები“ ერთ-ერთი ყველაზე საჭირბოროტო თემაა. განსაკუთრებულ სირთულეს მათი აღზრდის შესახებ რჩევა-დარიგებების გაცემა და კომენტარების გაკეთება წარმოადგენს. ამიტომაც შევარჩიე ამერიკელი ავტორების ჰენრი კლაუდისა და ჯონ ტაუნსენდის მოსაზრებები აღნიშნულ საკითხზე. მათი წიგნი სათაურით „როგორ აღვზარდოთ პასუხისმგებლობიანი მოზარდი“ ბესტსელერი გახდა და მრავალ ქვეყანაში საყოველთაო ყურადღება დაიმსახურა.

მცირე ინფორმაცია ავტორების შესახებ: ჰენრი კლაუდი ჯონ ტაუნსენდთან ერთად მრავალი ბესტსელერის ავტორია. თანაავტორებმა კალიფორნიაში კლინიკა დააფუძნეს და კერძო პრაქტიკა აქვთ. კლაუდმა კლინიკურ ფსიქოლოგიაში დოქტორის ხარისხი ბიოლის უნივერსიტეტში მიიღო. ტაუნსენდი ფსიქოლოგიას ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტში სწავლობდა, თეოლოგიას კი – დალასის თეოლოგიურ სემინარიაში. დოქტორის ხარისხი კლინიკურ ფსიქოლოგიაში მანაც ბიოლის უნივერსიტეტში მიიღო.

ჰენრი კლაუდისა და ჯონ ტაუნსენდის აღზრდის სტრატეგიის ნაწილია, მაშინაც კი შეინარჩუნოთ სიმშვიდე, როდესაც თქვენი შვილი მტრული განწყობით ხვდება მისთვის საზღვრების დაწესების მცდელობას. ამერიკელი ავტორები აღზრდის არსს აღსაზრდელისთვის საზღვრების დაწესებაში ხედავენ. ოჯახური აღზრდა, სხვა ყველაფერთან ერთად, მოიაზრებს სიმშვიდისა და მოთმინების შენარჩუნებას იმ დროსაც კი, როდესაც ბავშვი პირდაპირ ზიზღს გამოხატავს მშობლების მიერ საზღვრების დაწესებისას.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ოჯახის წევრებს განსხვავებული მიზნები აქვთ. კერძოდ, ბავშვი ცდილობს, მშობლების მოთმინების უნარი გამოსცადოს და ამით რეალობა გააცნობიეროს, მშობლები კი საკუთარ თავს გამოცდას უწყობენ, როცა ბრაზის, უკმაყოფილების გამოხატვაზე, ისტერიკის მოწყობაზე უარს ამბობენ. ქცევის საზღვრების შემუშავება და დაცვა ძალიან რთულია. მშობლების უმრავლესობა დიდ ძალისხმევას დებს შვილების პირადი საზღვრების დაცვის საქმეში.

ჰენრი კლაუდი და ჯონ ტაუნსენდი „რთული ბავშვებისთვის“ საზღვრების დაწესებაზე გვესაუბრებიან. ბავშვებს სჭირდებათ მშობლები, რომლებმაც კარგად იციან საზღვრების მნიშვნელობა. ამ თემის უკეთ გასააზრებლად, მოდი, განვიხილოთ ასეთი სიტუაცია:

გიორგი „რთული ბავშვია“, ყოველ შემთხვევაში, ასე ამბობენ მასწავლებლები.

ის, ერთი შეხედვით, უმართავი, ადვილად აღგზნებადი, უტიფარი და ახირებულია. მკითხველი დამეთანხმება, რომ საკმაოდ მძიმე დახასიათებაა, მაგრამ მოდი, ვნახოთ, როგორ მოხდა ასეთ „რთულ ბავშვად“ მისი ჩამოყალიბება.

გიორგის მშობლებს, ძალიან რბილ, საყვარელ ადამიანებს, მიაჩნდათ, რომ შვილის აღსაზრდელად დიდი ძალისხმევის გაწევა სულაც არ არის საჭირო. მაგალითად, როდესაც გიორგის სახლში მეგობრები იკრიბებოდნენ, შეეძლოთ, სასტუმრო ოთახში ეთამაშათ კალათბურთი. დედა დიდხანს ითმენდა, მერე ღიმილით მიმართავდა შვილს: „გიორგი, ჩემო კარგო, არ მინდა, გართობა ჩაგიშალო, მაგრამ ხომ არ შეგიძლია, შენს მეგობრებთან ერთად სხვაგან ითამაშო?“ ბიჭი ერთს შეუღრენდა დედას და თამაში გრძელდებოდა. ცოტა ხანში გამოჩნდებოდა გიორგის მამა და იწყებდა ყვირილს: „ჰეი, ბავშვებო, რამდენჯერ უნდა გავიმეორო, რომ ამ ოთახში თამაში შეწყვიტოთ?!“ ბავშვები ზემო სართულზე ადიოდნენ და იქ განაგრძობდნენ კალათბურთის ილეთების დამუშავებას, რაც კიდევ უფრო რთულ მდგომარეობაში აყენებდა ქვემოთ დარჩენილ მშობლებს. მოკლედ, ეს ის შემთხვევა იყო, როდესაც სახლი ეკუთვნის ბავშვს და არა მთელ ოჯახს.

ეს შემთხვევა შეიძლება განვიხილოთ როგორც „რთული ბავშვების“ ჩამოყალიბების მაგალითი.

სწორი ღირებულებითი სისტემისა და მართებული საზღვრების მქონე ბავშვები ციდან არ ცვივიან. ის გარემოება, რომ ადამიანების უმრავლესობა მცირე ასაკიდანვე აპროტესტებს შეზღუდვებს, აკრძალვებს, ზოგ მოზარდს მომავალში ეხმარება პირადი საზღვრების დაწესებაში, ზოგს კი, პირიქით, ხელს უშლის. ფსიქოლოგების ნაწილს მიაჩნია, რომ ზრდასრულ ასაკში არაკონტროლირებული ქცევა ბავშვობაში მშობლების მხრივ შვილებისადმი არასწორი დამოკიდებულების შედეგია.

ამერიკელი ფსიქოლოგების აზრით, „რთული ბავშვების“ არსებობას განაპირობებს შემდეგი გარემოება: ის, თუ რას წარმოადგენს თითოეული ჩვენგანი დღეს, ორი ძალის მოქმედების შედეგია – ჩვენი გარემოცვისა და ჩვენი რეაქციებისა მის ზემოქმედებაზე. აღზრდა, ადამიანებთან ურთიერთობა, გარემო და სოციუმის შეფასება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ხასიათის ფორმირებაზე. საბოლოო ჯამში, ამით განისაზღვრება, როგორ პიროვნებას მივიღებთ ზრდასრულ ასაკში.

ავტორები ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ მათ მიზანს არ წარმოადგენს, მშობლებს დანაშაულის განცდა გაუჩინონ. ბავშვს შესაძლოა გარკვეული სირთულეები ჰქონდეს საზღვრების დაწესებისას. ზოგჯერ პრობლემები მისთვის პასუხისმგებლობისა და კეთილსინდისიერების გრძნობის გამომუშავების დროსაც იჩენს თავს. ბავშვის აღზრდის დროს უმთავრესია, მშობლებს თავად ჰქონდეთ საზოგადოებრივად მისაღები ქცევის საზღვრები.

ბავშვები რეაგირებენ მშობლების აღზრდის მეთოდებზე. მოდი, ზემოთ ნახსენები გიორგის ქცევის მაგალითზე ვთქვათ, რომ მას ჰქონდა პრობლემები, რომლებიც აუცილებლად მოსაგვარებელი იყო. აქვე აღსანიშნავია, რომ ბავშვის ქცევის ინტერპრეტირების დროს გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოება: ქცევის ასახსნელად ყურადღება უნდა მიექცეს უფროსების ქცევას და მათ მოტივებს, მოთხოვნილებათა სისტემას, ხასიათს და იმ გარემოებებს, რომლებშიც მათ უწევთ ცხოვრება.

გიორგის ქცევებს თუ მივუბრუნდებით, გავიხსენებთ, რომ ის უპატივცემულოდ ექცეოდა მშობლებს, არ რეაგირებდა მათ შენიშვნებზე, ანუ ძალიან ჯიუტი და დაუმორჩილებელი ბავშვი იყო. გიორგის ქცევას რამდენიმე მხრიდან უნდა შევხედოთ. შეგვიძლია, იმპულსურობა, ეგოცენტრულობა და შენიშვნების მიუღებლობა ასაკობრივ თავისებურებებს დავაბრალოთ, მაგრამ ამ ხედვაში არ იქნება გათვალისწინებული მშობლების გავლენა ბავშვის ქცევსზე. გიორგი მათ მითითებებზე რეაგირებდა ზუსტად იმ დოზით, რის უფლებასაც თავად მშობლები აძლევდნენ. ბავშვმა იცოდა, რომ დედას არ ჰქონდა იმდენი ძალა, რამე შეეცვალა, თანაც ძალიან ეშინოდა კონფლიქტების. გიორგიც ძალიან კარგად სარგებლობდა მშობლის სისუსტით. რაც შეეხება მამას, მას შეეძლო ეჩხუბა, ეყვირა და განრისხებულიყო, მაგრამ სანამ მისი ემოციები ასეთ პიკს მიაღწევდა, შვილს საკმაო დრო ჰქონდა ნებისმიერი ხუშტურის ასასრულებლად. ამაზე უარესი კი ის იყო, რომ მამის ბრაზიც შეიძლებოდა გაეტარებინა და სხვაგან კიდევ უფრო უარესად მოქცეულიყო, რადგან იმ ტერიტორიაზე მშობელი მისი საქციელით აღარ დაინტერესდებოდა. მამისთვის ისიც საკმარისი იყო, რომ თავისი ფუნქცია შეასრულა, როდესაც იჩხუბა, იყვირა და ჩათვალა, რომ შვილს მისი ადგილი მიუჩინა.

ბავშვები, წესისამებრ, ძნელად აცნობიერებენ საკუთარი ქცევის არსს. მათ წარმოდგენა არ აქვთ, როგორ მართონ თავიანთი ცხოვრება, რათა მოვლენები სწორი გზით წარიმართოს. ბავშვებს უფროსების დახმარება სჭირდებათ. მშობლების მიზანი უნდა იყოს, უყვარდეთ შვილები და მათი ქცევისა ესმოდეთ. ზრდასრულებმა გზის გამკვლევის როლი უნდა შეასრულონ, რათა შვილებს მომავალში სრულფასოვანი ცხოვრების საშუალება ჰქონდეთ. მსგავსი მიდგომა ბავშვებს შესაძლებლობას აძლევს, მიაღწიონ მშობლების პიროვნული განვითარების დონეს, მაგრამ უფრო მეტის მისაღწევად საჭირო უნარ-ჩვევები არ გააჩნიათ. მშობლების მოვალეობაა, შვილებს პასუხისმგებლობა ასწავლონ. ბავშვებს არც ბუნებით ბოძებული თვითგანვითარების უნარი აქვთ. მათ მხოლოდ შეგუება და ადეკვატური რეაქციების გამოხატვა შეუძლიათ.

ამერიკელი ავტორების აზრით, სამყაროს მოწყობაზე პირველი და ყველაზე ფუნდამენტური წარმოდგენა სახლში იქმნება – იქ, სადაც ყალიბდება წარმოდგენები რეალობის, სიყვარულის, პასუხისმგებლობის გრძნობის, არჩევანისა და თავისუფლების შესახებ. თუ მშობლები შვილების მიმართ მზრუნველობასა და პასუხისმგებლობას იჩენენ, ბავშვები წარმატებით გადადიან ქცევის შინაგანი საზღვრებიდან გარე სამყაროს მიერ დაწესებული საზღვრების შემეცნებაზე. ბავშვობის ასაკში ტკივილის განცდისგან შვილების უპირობო დაცვა შემდგომში მოზარდებს აქცევს უსუსურ ადამიანებად, რომლებსაც სირთულეებთან გამკლავება არ შეეძლებათ. პრობლემურ სიტუაციაში აღმოჩენილი შვილების მშობლები საკუთარ თავს ეკითხებიან: „რატომ იქცევა ასე ცუდად ჩემი შვილი?“ – მაგრამ უკეთესი იქნება, თუ კითხვას ამგვარად დასვამენ: „რა ბრალი მიმიძღვის მე ჩემი შვილის არასწორი ქცევის ჩამოყალიბებაში?“ ამ კითხვაზე პასუხის ძებნა არცთუ სასიამოვნოა, რადგან ის „საკუთარ თვალში დირეს ძებნას“ ჰგავს. სამაგიეროდ, ამ მტკივნეულ პროცესს კეთილი ნაყოფი გამოაქვს, რადგან საბოლოო ჯამში მშობელი თავს ანებებს შვილის უზომო კონტროლს და შეუძლია, შვილისადმი საკუთარი დამოკიდებულება აკონტროლოს.

ამრიგად, როდესაც ხართ მშობელი, რომელსაც საკუთარი ქცევის მართებული საზღვრები აქვს დაწესებული, შვილებსაც სწორი ქცევითი საზღვრებით აღზრდით. ოღონდ საჭიროა რეალობის მიღება და საკუთარ თავზე მუშაობა, რათა დაინახოთ და შემდეგ აღმოფხვრათ ის ხარვეზები, რომლებსაც თქვენსავე ქცევით საზღვრებში აღმოაჩენთ.

გამოტანები

ბავშვები, წესისამებრ, ძნელად აცნობიერებენ საკუთარი ქცევის არსს. მათ წარმოდგენა არ აქვთ, როგორ მართონ თავიანთი ცხოვრება, რათა მოვლენები სწორი გზით წარიმართოს. ბავშვებს უფროსების დახმარება სჭირდებათ. მშობლების მიზანი უნდა იყოს, უყვარდეთ შვილები და მათი ქცევისა ესმოდეთ.

როდესაც ხართ მშობელი, რომელსაც საკუთარი ქცევის მართებული საზღვრები აქვს დაწესებული, შვილებსაც სწორი ქცევითი საზღვრებით აღზრდით. ოღონდ საჭიროა რეალობის მიღება და საკუთარ თავზე მუშაობა, რათა დაინახოთ და შემდეგ აღმოფხვრათ ის ხარვეზები, რომლებსაც

ყველაზე ველური, ყველაზე მაღალი, ყველაზე გრძელი, ყველაზე ფართო, ყველაზე მრავალრიცხოვანი… ასეთია ტანზანია – ქვეყანა, სადაც ბუნებამ მოაგროვა ყველაფერი საუკეთესო: კილიმანჯარო აფრიკის ყველაზე მაღალი მთაა, ტანგანიკა – ყველაზე გრძელი და ღრმა ტბა, სელუსი – ყველაზე დიდი დაცული ტერიტორია, სადაც სპილოების უდიდესი პოპულაციაა. ამ უდაბნოში ყველაზე იშვიათ და მრავალფეროვან ფლორას და უმდიდრეს ფაუნას ნახავთ. ტანზანია ხელუხლებელია და დიდებული, ის ჰგავს დედამიწას მისი არსებობის გარიჟრაჟზე.

ტანზანია, ოფიციალურად – ტანზანიის გაერთიანებული რესპუბლიკა, აღმოსავლეთ აფრიკაში, აფრიკის დიდი ტბების რეგიონში მდებარეობს. 2022 წლის აღწერის მიხედვით, მისი მოსახლეობა 62 მილიონია.

სახელწოდება „ტანზანია“ ქვეყნის შემადგენლობაში შემავალი ორი ყოფილი კოლონიის სახელთა კომბინაციაა: კონტინენტურ ნაწილს ტანგანიკა ეწოდება, ხოლო მიმდებარე კუნძულს – ზანზიბარი. თავად „ტანგანიკა“ სუაჰილიდან მომდინარეობს (tanga იალქანს ნიშნავს, nyika –  უდაბნოს), „ზანზიბარი“ კი აერთიანებს ადგილობრივი მოსახლეობის სახელწოდებას (zenji – შავი) და არაბულ სიტყვა „barr“, რაც სანაპიროს ან ნაპირს ნიშნავს. ტანზანიის შემადგენლობაშია პემბას კუნძულებიც.

ტანზანიას ორი დედაქალაქი აქვს. ადმინისტრაციული ცენტრია დარ-ეს-სალამი, ხოლო საკანონმდებლო – დოდომა, სადაც მთავრობამ ძირითადი ორგანოები 1970-იან წლებში გადაიტანა.

ქვეყნის უდიდეს ნაწილს აღმოსავლეთი აფრიკის ზეგანი უკავია. მისუ უმაღლესი წერტილი კილიმანჯაროა (5895 მეტრი). ყველაზე დაბალი კი – ტანგანიკის ფსკერი (358 მ ზღვის დონიდან), რომელიც ბაიკალის შემდეგ სიღრმით (1470 მ) მეორე ადგილზეა მსოფლიოში. ტანზანიის ტერიტორიაზეა ორი დიდი სასაზღვრო ტბა – ვიქტორია და ნიასა.

ტანზანიაში კლიმატი სუბეკვატორულია. ჩრდილოეთში ორი წვიმიანი სეზონია (მარტი-მაისი და სექტემბერი-ნოემბერი), სამხრეთში – ერთი (ნოემბერი-აპრილი). ზანზიბარის არქიპელაგის კუნძულებზე კლიმატი ნოტიოა.

ლანდშაფტში დომინირებს სავანები და მშრალი ფოთლოვანი ტყეები, ცხოველთა სამყაროში – სპილოები, მარტორქები, ჰიპოპოტამები, კამეჩები, ანტილოპები, ჟირაფები, ზებრები, ასევე ლომები, ლეოპარდები, გეპარდები, აფთრები, ტურები. მაიმუნებიდან უმთავრესად ბაბუინია გავრცელებული. იშვიათი ფრინველებიდან შეიძლება გამოვარჩიოთ სირაქლემა. მიდნარეებსა და ტბებში მრავალი სახეობის თევზი ბინადრობს. მდინარისა და ტბის ნაპირებზე მრავლად არიან ნიანგები და ბეჰემოთები. მარტორქებისა და სპილოების დასაცავად, რომლებზეც ინტენსიურად ნადირობენ ბრაკონიერები, მთავრობამ სპეციალური ზომები მიიღო.

მთლიანობაში ტანზანიის ტერიტორიის დაახლოებით მეოთხედი გამოყოფილია ნაკრძალების, კონსერვაციული მნიშვნელობის ტერიტორიებისა და ეროვნული პარკების ფართო ქსელის შესაქმნელად. სერენგეტის ეროვნული პარკი, სელუსის ნაკრძალი, ნგორონგოროს ზონა და კილიმანჯაროს ეროვნული პარკი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შეტანილი. ტანზანიაში ტურისტებს იზიდავს ინდოეთის ოკეანის ეკოლოგიურად სუფთა პლაჟები და ეროვნული ნაკრძალები, სადაც გარეულ ცხოველებზე ნადირობა (საფარა) ნებადართულია.

ტანზანიაში 120–მდე ეთნიკური ჯგუფი ცხოვრობს, რომელთაგან ყველაზე მრავალრიცხოვანია: სუკუმა, ნიამვეზი, ჩაგა, მასაი… ტანზანიელების დაახლოებით 99 პროცენტი აფრიკული წარმოშობისაა, მცირე რაოდენობით – არაბული, ევროპული და აზიური წარმოშობის.

ტანზანიაში 100-ზე მეტ ენაზე ლაპარაკობენ, რაც მას აღმოსავლეთი აფრიკის ენობრივად ყველაზე მრავალფეროვან ქვეყნად აქცევს. ტანზანიელების დაახლოებით 10 პროცენტისთვის სუაჰილი პირველი ენაა, ხოლო დაახლოებით 90 პროცენტისთვის – მეორე. ამ ენაზე მიმდინარეობს სწავლება დაწყებით სკოლებში. ის ასევე გამოიყენება საპარლამენტო დებატებსა და ქვედა სასამართლოებში. საგარეო ვაჭრობაში, დიპლომატიაში, უმაღლეს სასამართლოებში, საშუალო და უმაღლეს სასწავლებლებში ინგლისურს იყენებენ.

ტანზანიაში განვითარებულია ხეზე კვეთა: ქოხები, ავეჯი, საყოფაცხოვრებო ნივთები გეომეტრიული ორნამენტებით არის მოჩუქურთმებული. განსაკუთრებული ოსტატობით გამოირჩევა სამხრეთი ტყის რაიონებში მცხოვრები მაკონდეს  ხალხი.

დარ-ეს სალამი („მშვიდობის ნავსადგური“, „მშვიდობის სახლი“) ქვეყნის უდიდესი ქალაქი და ნავსადგური, მისი მთავარი ინდუსტრიული, კომერციული, ფინანსური და კულტურული ცენტრია. ის ზანზიბარის სულთანმა მაჯიდ ბინ საიდმა დააარსა 1866 წელს.

დარ-ეს სალამში არის ეროვნული უნივერსიტეტი, პედაგოგიური და ტექნიკური კოლეჯები, ეროვნული მუზეუმი, ხელოვნების გალერეა, ბოტანიკური ბაღი. მის შემოგარენში შუა საუკუნეების ქალაქების ნანგრევებია შემორჩენილი.

უკვე დაგეგმილია დედაქალაქის გადატანა ქვეყნის შუაგულში მდებარე დოდომაში, სადაც პარლამენტი და რამდენიმე სამინისტრო უკვე ფუნქციონირებს. ეს არის ახალგაზრდა ქალაქი, სადაც ბევრი ქარხანაა. უამრავი ტურისტი ჩადის დოდომაში აფრიკის დიდებული გეოლოგიური მუზეუმის მოსანახულებლად.

ქალაქი არუშა, ეგრეთ წოდებული „ტანზანიის კარიბჭე“, ქვეყნის ჩრდილოეთით მდებარეობს. იგი აფრიკის პოლიტიკური და ეკონომიკური ცენტრია. ბილ კლინტონმა არუშას „აფრიკის ჟენევა“ უწოდა, რითაც მის მსოფლიო მნიშვნელობაზე მიანიშნა. ქალაქში იმართება შეხვედრები, კონფერენციები და მოლაპარაკებები, მიიღება საერთაშორისო მნიშვნელობის გადაწყვეტილებები. სწორედ არუშაში წარადგინა ტანზანიის პირველმა პრეზიდენტმა, ჯულიუს ნიერერმა „არუშას დეკლარაცია“, ხოლო 1999 წელს ხელი მოეწერა ხელშეკრულებას აღმოსავლეთი აფრიკის საზოგადოების ფორმირების შესახებ. არუშაში დღემდე მოქმედებს ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკის კომისია.

მერუს მთა ტანზანიის ერთ–ერთი მთავარი ღირსშესანიშნაობაა. სწორედ მის ძირას გაჩნდა დასახლება, რომელიც მოგვიანებით ქალაქ არუშად იქცა. 4000 მეტრზე მეტი სიმაღლის მთა არუშას ნებისმიერი წერტილიდან ჩანს და ქალაქის ბუნებრივ მცველად ითვლება. მისი უკანასკნელი ამოფრქვევა მე-19 საუკუნის ბოლოს დაფიქსირდა.

არუშას ტანზანიის საფარის დედაქალაქსაც ეძახიან. ეს არის ხმაურიანი ქალაქი, სავსე ბაზრებითა და ქაოსური მოძრაობით, ძველი კოლონიური შენობებითა და თანამედროვე კომფორტით.

არუშადან 23 კმ-ზე მდებარეობს ამავე სახელწოდების ეროვნული პარკი, რომლის ტერიტორიის ფართობი 137 კმ²-ია. მისი სამი მთავარი ღირსშესანიშნაობაა მამელას ტბა, მერუს კრატერი და ნგურდოტოს კრატერი. პარკის ფლორა და ფაუნა მრავალფეროვანია. აქ ბინადრობენ ფლამინგოები, მდივნები, ბუფონები, იბისები, თეთრი და შავი მაიმუნები, კამეჩები, სპილოები, ჟირაფები, ჰიპოპოტამები, ლეოპარდები და ანტილოპები.

ტანზანიასა და მის ველურ ბუნებაზე საუბარს მომდევნო სტატიაში გავაგრძელებთ.

ამ საოცარი ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ ვებგვერდებზე:

https://damskisecret.ru/ka/proekt-na-temu-sozdanie-nacionalnogo-parka-geografiya-tanzanii/

https://en.wikipedia.org/wiki/Tanzania