ფეხბურთი მხოლოდ სპორტის რიგითი სახეობა არ არის. ყველა ვთანხმდებით, რომ მას უდიდესი გავლენა აქვს მილიონობით ადამიანის კულტურულ, სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაზეც კი. ფეხბურთი ხშირად ადამიანის იდენტობის განმსაზღვრელი ელემენტი ხდება.
სამწუხაროდ, 90-იანი წლებიდან მოყოლებული სპორტის თითქმის ყველა სახეობა დეგრადაციის გზას ადგას. ცხადია, ულამაზესი მატჩები კვლავ იმართება, მოედნებზე კვლავ ვხედავთ ელვარე ნიჭის მქონე ათლეტების ბრწყინვალე ასპარეზობას, მაგრამ საერთო გარემო ისეთი აღარ არის, როგორიც წარსულიდან გვახსოვს. არაერთი მკვლევარი პარალელს ავლებს თანამედროვე ფეხბურთსა და გლადიატორების ტურნირს შორის. კლუბები მსხვილი მონათმფლობელების მსგავსად ყიდულობენ და ყიდიან ფეხბურთელებს, ჯანმრთელობის განადგურებამდე ცდილობენ მათი ძალისა და ენერგიის ბოლომდე გამოწურვას, უკიდურესად დასუსტებულია ემოციური კავშირი გუნდსა და მოთამაშეს, მოთამაშესა და გულშემატკივარს შორის, რადგან ყველამ იცის, რომ პირველივე სარფიანი შემოთავაზებისას სპორტსმენი შეიძლება აორთქლდეს.
ფეხბურთის გადაგვარების ფენომენზე მსჯელობა ადვილია, ძნელია აღმოაჩინო პატარა ნაპერწკლები, რომლებიც უკიდურესად კომერციალიზებულ ეპოქაშიც კი ინარჩუნებენ ნამდვილი, სახალხო სპორტის სულისკვეთებას.
თუ ფეხბურთი გიყვართ და ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში თვალს ადევნებდით სხვადასხვა ევროპული თასების გათამაშებას, აუცილებლად შეამჩნევდით საშუალო დონის, საკმაოდ მომხიბვლელ კლუბს – „იუნიონ ბერლინს“. მისი ევროპულ სარბიელზე გამოჩენა შეგვიძლია აბსოლუტურ სენსაციად მივიჩნიოთ, რადგან კლუბი მთელი თავისი არსებობის განმავლობაში მხოლოდ გადარჩენისთვის იბრძოდა.
“იუნიონ ბერლინი“ 1966 წელს შეიქმნა, კლუბი აღმოსავლეთ გერმანიის დედაქალაქის ერთ-ერთი უბნის – კიოპენიკის გუნდი გახლდათ. „კიოპენიკელები“ თავიდანვე არაპრივილეგირებული, რიგითი მოქალაქეების საყვარელ სპორტულ გაერთიანებად ჩამოყალიბდნენ. გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკაში ყველა კლუბის უკან რომელიმე დიდი სახელმწიფო დაწესებულება ან საწარმო იდგა. ბერლინისა და დრეზდენის „დინამოებს“ სახელმწიფო უშიშროების სამინისტრო აფინანსებდა, ლაიფციგის „ლოკომოტივს“ რკინიგზა უმაგრებდა ზურგს, როსტოკის „ჰანზას“ კომუნისტური გერმანიის აკვატორია, „უნიონის“ დაფინანსება კი ბერლინის უბრალო ქარხანას, კაბელებისა და საშუალოძაბვიანი აღჭურვილობის ინდუსტრიას დაევალა. ბუნებრივია, კაბელების საამქრო სპორტის მხარდაჭერის საქმეში კონკურენციას ვერ უწევდა ძლევამოსილ სამინისტროებსა და ეკონომიკის უმთავრეს სიმძლავრეებს. შესაბამისად, „უნიონი“ მხოლოდ ხალხის, საკუთარ უბანზე შეყვარებული ადამიანებისა და სისტემისგან დისტანცირებული გულშემატკივრების იმედად მყოფ ნაკრებად იქცა.
უკვე რამდენიმე ათწლეულია „იუნიონის“ ტრიბუნებზე ერთი და იგივე შინაარსის ტრანსფარანტი ფრიალებს: „მოთამაშეების ყიდვა შესაძლებელია, გულშემატკივრების არა!“. ლოზუნგი სრულყოფილად გამოხატავს გუნდის მთავარ პრინციპს. ძლიერი კლუბები ყოველთვის ახერხებდნენ კიოპენიკელთა გადაბირებას, ძარცვავდნენ შემადგენლობას საუკეთესო მოთამაშეებისგან, მაგრამ არცერთ სხვა გუნდს არ შეუძლია „უნიონის“ გულშემატკივართა გადაბირება, რომელთაც თავიანთი გუნდი არასდროს მიუტოვებიათ, რადგან მას ერთ დიდ ოჯახად მიიჩნევენ.
„უნიონის“ გულშემატკივართა ერთი ნაწილი დისიდენტურ სუბკულტურად ჩამოყალიბდა. ისინი სპორტული არენის ტრიბუნიდან ცდილობდნენ გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის დიქტატურასთან დაპირისპირებას. 1980-იან წლებში მხოლოდ არაპრივილეგირებული გუნდის სტადიონზე შეიძლება გაგეგოთ სიტყვები, რომელთა ხმამაღლა წარმოთქმაც კი საფრთხეს უქმნიდა ავტორთა თავისუფლებას. მხოლოდ „იუნიონელები“ ახერხებდნენ, რომ ათასში ერთხელ საჯარო სივრცეში ეყვირათ: „კედელი უნდა დაინგრეს“. ცხადია, ამგვარ ინციდენტებს ხანგრძლივი გამოძიება მოჰყვებოდა ხოლმე. უშიშროების აგენტები ყველგან ეძებდნენ გერმანიის გაერთიანების მომხრეთა კვალს, მაგრამ შეკავშირებულ ერთობაში ბზარის აღმოჩენა უჭირდათ.
„იუნიონ ბერლინის“ გულშემატკივართა ისტორია კიდევ რამდენიმე უმნიშვნელოვანეს გმირობას ინახავს.
მოგეხსენებათ, „სოციალისტური ბანაკის“ რღვევა და გერმანიის გაერთიანება მარტივი მოვლენა არ ყოფილა. საერთო გერმანული სახელმწიფოს შექმნას მხოლოდ სიხარული არ მოჰყოლია. 1990-იან წლებში აღმოსავლეთ გერმანელებს უამრავ რაიმეზე უარის თქმა მოუწიათ, კაპიტალისტურ სისტემაში აღარავის სჭირდებოდა მათი პროფესია, ძველი საწარმოები, აღარ მოქმედებდა მათი სოციალური და ჯანდაცვის სისტემები, დაიწყო სახელმწიფო საკუთრების პრივატიზაცია. მილიონობით ადამიანი სიღარიბეში ჩაცვივდა. ის კაბელების ქარხანაც დაიხურა, რომელიც ფეხბურთელებს ინახავდა. 40 წლის განმავლობაში „სოციალიზმის“ პირობებში მცხოვრებ აღმოსავლეთ გერმანელებს ძალიან გაუჭირდათ ახალი წყობის მეთოდების ათვისება. შესაბამისად, „იუნიონი“ მძიმე ფინანსურ კრიზისში აღმოჩნდა.
2004 წელს კლუბმა სავალდებულო საბანკო შენატანიც კი ვერ მოაგროვა, რაც ფეხბურთელებს რეგიონალურ ლიგაში ასპარეზობის უფლებას მისცემდა. კიოპენიკელებს ვერ წარმოედგინათ შაბათ-კვირა საყვარელ სტადიონზე შეკრების გარეშე. მთელმა უბანმა უბედურად იგრძნო თავი, მაგრამ ყურები არ ჩამოუყრიათ. თუ გდრ-ში ვახერხებდით წინააღმდეგობის გაწევას, ახლაც შევძლებთ საყვარელი კლუბისთვის გაბრძოლებასო – ამბობდნენ ფანები. მათ მსოფლიოს სპორტის ისტორიაში უპრეცენდენტო კამპანია წამოიწყეს. ათასობით გულშემატკივარმა სისხლის ჩაბარების აქცია დაიწყო. სისხლის ჩაბარებისთვის მიღებულ კომპენსაციას კი „იუნიონის“ ფონდში რიცხავდნენ. კამპანიას უდიდესი გამოხმაურება მოჰყვა მთელს გერმანიაში, გაიმართა საქველმოქმედო ღონისძიებები, გერმანული ფეხბურთის გრანდი – „ბაიერნიც“ კი ჩავიდა ბერლინში და ამხანაგური მატჩის მთელი შემოსავალი მასპინძლებს დაუტოვა. შედეგად დედაქალაქელებმა რეგიონალურ ლიგაში გამოსვლისთვის აუცილებელი რეზერვი შეავსეს.
კიდევ ერთი საოცრება 2009 წელს მოხდა. წარმოიდგინეთ, რა დღეში იქნებოდა გდრ-ის დროს, პროფკავშირებისა და საშუალო სიმძლავრის მქონე საწარმოს მიერ აშენებული პატარა სტადიონი თითქმის ნახევარსაუკუნოვანი ექსპლუატაციის შემდეგ! პაიჭაძის სტადიონზე რომ ე.წ. „ქელეხის“ სკამები იყო შემორჩენილი, ზუსტად მსგავს მდგომარეობაში აღმოჩნდა Alte Försterei (მოედანი მოხუცი მეტყევის ქოხთან). არასტანდარტული სტადიონის გამო „იუნიონი“ კვლავ ლიგის მიღმა უნდა აღმოჩენილიყო. გულშემატკივრებმა ამ შემთხვევაშიც დაიკაპიწეს სახელოები, ოღონდ ამჯერად სისხლი აღარ ჩაუბარებიათ. ბერლინელებმა ფიზიკურად, ნიჩბით ხელში იმუშავეს სტადიონის მშენებლობაზე და მუშახელის თანხა დაუზოგეს საყვარელ კლუბს. ბუნებრივია, თავდაუზოგავი შრომის ამ მაგალითმაც მოხიბლა ბევრი გერმანელი და ადმინისტრაციას ინვესტორის მოძიება აღარ გაუჭირდა.
დღეს „იუნიონ ბერლინი“ სტანდარტულ კლუბად ჩამოყალიბების გზას ადგას. მართალია გულშემატკივრები კვლავ შეუცვლელ როლს ასრულებენ კლუბის ცხოვრებაში, მაგრამ კომერციული ინტერესებიც უკვე საკმაოდ ღრმად შემოიჭრა სპორტული გაერთიანების ქსოვილში. მიუხედავად ამისა, „იუნიონელები“ კვლავ აოცებენ მთელს მსოფლიოს.
თუ ადამიანი დალაგებულია, რატომ უნდა მოუნდეს „იუნიონ ბერლინისა“ და „დარმშტადტის“ მატჩისთვის თვალის მიდევნება? მე მაინც მიჩნდება ასეთი უცნაური სურვილები ხოლმე. მოვკალათდი ტელევიზორთან, გოგრის მოხალული მარცვლები მოვიდგი გვერდით, მაგრამ გაოცებისგან ვერცერთი ლუკმა ვერ გადავყლაპე.
„იუნიონ ბერლინის“ მენეჯერის, ნენად ბელიჩას დისკვალიფიკაციის გამო გუნდი მოედანზე მთავარი მწვრთნელის მოვალეობის შემსრულებელმა – ანე-ლუიზე ეტამ გამოიყვანა. ეტა გახდა პირველი ქალი მწვრთნელი, რომელიც „ბუნდესლიგაში“ კაცთა გუნდს გაუძღვა. ეტამ ჩემპიონთა ლიგის ისტორიაც დაწერა, როდესაც ევროპის ყველაზე პრესტიჟულ ტურნირზეც იკისრა მამაკაცთა გუნდის ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობა.
ფეხბურთი მხოლოდ სპორტი არ არის, ის სუბკულტურასაც წარმოქმნის, სამოქალაქო თავდადების მაგალითებსაც ქმნის და ხანდახან ქალთა ემანსიპაციის მცირე, მაგრამ უმნიშვნელოვანეს მოწოდებებსაც უზიარებს დანარჩენ სამყაროს.
