ეს ძალზე უჩვეულო წიგნია. ამიტომ წერილიც უჩვეულოდ უნდა დავიწყო – იმის მოყოლით, ერთმანეთს როგორ შევხვდით:
ერთ დღეს გადავწყვიტე, დამეძებნა, რა ხდებოდა თანამედროვე გერმანულენოვან ლიტერატურაში. აღმოვაჩინე, რომ 2022 წელს, ანუ ერთი წლის შემდეგ, რაც „აკუმმა“ მიიღო ჩვენებური ჯილდოები, Deutscher Buchpreis წლის საუკეთესო რომანისათვის მიუღია შვეიცარიელი მწერლის სადებიუტო წიგნს „Blutbuch“. ავტორი, კიმ დე ლ’ორიცონი, არაბინარული ადამიანია და რომანში თავის გამოცდილებას აღწერს. ის ფაქტი, რომ ერთმანეთის არსებობის შესახებ არც ვიცოდით (მან არც დღეს იცის) და ერთსა და იმავე თემაზე დავწერეთ ჩვენი პირველი წიგნები, თანაც ერთსა და იმავე დროს, უკვე საკმარისი მიზეზი იყო ლ’ორიცონის რომანის წასაკითხად.
ალბათ, იცით, ის განცდა, კარგი წიგნის დამთავრებისას რომ გეუფლება – გულსავსე ხარ. და ეს სისავსე დიდხანს არ გტოვებს, საფიქრალად გრჩება. მიუხედავად ნაკლოვანებებისა, რომლებზეც ქვემოთ გიამბობთ, ლ’ორიცონის რომანმაც ეს განცდა დამიტოვა, რაც რამდენიმე ღირსებითაა განპირობებული:
უპირველესად, საოცრად დახვეწილი ენით. ესაა ძალზე პოეტური ტექსტი, მისი ავტორი შესანიშნავად ფლობს და იყენებს გერმანული ენის მრავალფეროვან შესაძლებლობებს. ის მოხდენილად თამაშობს სალიტერატურო გერმანულსა და შვეიცარიულ გერმანულს შორის არსებული განსხვავებებითაც. რამდენიმე მაგალითი: სათაური „Blutbuch“ სალიტერატურო გერმანულიდან გადმოითარგმნება, როგორც „სისხლის წიგნი“, მაგრამ შვეიცარიულ გერმანულში „Buch“ აგრეთვე, ნიშნავს „წიფელს“ („die Buche“) და „მუცელს“ („der Bauch“). და იმ დროს, როდესაც პროტაგონისტი-მთხრობელი, რომელსაც ასევე, კიმი ჰქვია (ავტოფიქციის კლასიკური შემთხვევა), თავისი ამბისა და თავის გამოსარკვევად წერას იწყებს, გაჰყურებს ბარში მდგარ წითელ წიფელს, სისხლისფერ წიფელს – Blutbuche – ბავშვობისას მისი ერთადერთი მესაიდუმლე და მეგობარი რომ იყო. რატომ წერა? იმიტომ, რომ კიმი არც კაცია, არც ქალი და თავის ამბავზე ვერც დადუმდება და ვერც ილაპარაკებს. მოყოლით კი აუცილებლად უნდა მოჰყვეს – რასაც არ მოვყვები, მჭამსო, – თავადვე აღიარებს, – „Was ich nicht erzähle, isst mich“. წერა კი არც დუმილია, არც ლაპარაკი, მაგრამ მოყოლაა. ამრიგად, მის მდგომარეობას სწორედ წერა შეეფერება, რადგან წერაც ორმაგობის მიღმაა. აქვე კიდევ ერთი ლამაზი მიგნება:
„Und das Schreiben ist in der westlichen Kultur seit Odysseus, immer der Versuch, ein Zuhause zu finden, das es vielleicht schon nicht meher gibt, das es vielleicht erst noch zu erzählen gilt. Das Medium, das Odysseus trägt, ist gleichermassen das Meer wie auch die Sprache“ („წერა კი დასავლურ კულტურაში ოდისევსიდან მოყოლებული ყოველთვის იმისი ცდაა, იპოვო შინ, შინ, რომელიც, ალბათ, უკვე აღარც არსებობს, რომელიც, ალბათ, კვლავ ღირს მოყოლად. ენაც ზუსტად ისევეა ოდისევსის მედიუმი, მედიუმი, რომელსაც ის თან დაატარებს, როგორც – ზღვა“).
წიგნს მიძღვნა აქვს: „Fur meine Meere“. აქაც სიტყვების თამაშია: „das Meer“ სალიტერატურო გერმანულში „ზღვას“ ნიშნავს, შვეიცარიულში კი – „დედას“ და სიტყვა „ბებიაც“ მისი გამოყენებით იწარმოება: „das Großmeer“. მთხრობელი ყურადღებას ამახვილებს იმაზეც, რომ არტიკლი არის ყოველთვის საშუალო სქესისა – das. ქალად ყოფნა ოკეანედ ან ნივთად ყოფნას ნიშნავს, მე კი ეს არ მინდაო, – წერს.
და სწორედ ამ დროს, ჯერ კიდევ ბავშვობისას, ჩნდება მის ცხოვრებაში წითელი წიფელი – რაღაც საშუალო ხესა და ცხოველს შორის, სრულიად თავისუფალი ორმაგობისაგან, ბავშვის თვითაღქმის პირველი წყარო: „Du kannst einfach wachsen. Niemand bestimmt deine Form. Ich möchte sein, wie du“ („შენ შეგიძლია, უბრალოდ, გაიზარდო. არავინ დაგიდგენს, როგორი ფორმა გქონდეს. მეც შენსავით მინდა ვიყო“).
მაგრამ აქ ერთი პრობლემაა – წერის ინსტრუმენტი ენაა, გერმანული კი ისევეა მოწამლული ორმაგობით, როგორც ნებისმიერი სხვა ენა. სწორედ ამიტომაა, მთხრობელი ვერცერთ ენაში რომ ვერ თავსდება: განუწყვეტელი თამაში ორ სხვადასხვა გერმანულს შორის, აქა-იქ ჩართული ინგლისური სიტყვები და ტექსტის ბოლო ნაწილი, რომელიც მთლიანად ინგლისურადაა დაწერილი – ასე იქმნება ლ’ორიცონისეული უცხო ენა:
„Ich weiss keine Sprache für meine Körper. Ich kann weder in der Meersprache noch in der Peersprache bewegen. Ich stehe in einer Fremdsprache“ („არ ვიცი საჩემსხეულო ენა. ვერც დედაენაში ვინძრევი და ვერც – მამაენაში. უცხო ენაში ვდგავარ“).
ეს ენა, როგორც ვთქვი, სავსეა ორაზროვნებითა და პოეტური გადაცდომებით. უთარგმნელად მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს:
„Die feinen Falten spalteten die Lippen: Risse in einer spröden Felswand“ (გვ. 25) .
„Dein Name sprach mit mir Rosmarie, und ich hörte den Rosmarin in unserem Garten, und ich dachte, wenn ich zur Blutbuche würde, wäre ich sicher, könntest du mich nicht sehen“ (გვ.51-52).
აი, ასე უჩვეულოდ ცდილობს კიმი, გაარკვიოს თავისი ურთიერთობა დედასა და ბებიასთან და თავის სხეულთან. ამავდროულად, იკვლევს თავისი ოჯახის ქალების ბიოგრაფიებს, ადრე დედამისს რომ შეუდგენია; იკვლევს წითელი წიფლის წარმომავლობასაც.
სხეულად ყოფნა/ვერყოფნა, დედობის ამბივალენტურობა, ქალობა, როგორც თავის მსხვერპლად გაღება, დედის მიმართ ზიზღი, შიში და სიყვარულის მოთხოვნილება, სექსი, როგორც სხეულის შეგრძნობის ერთადერთი საშუალება, იდენტობის კატეგორიების აბსურდულობა (კაცები, რომლებთანაც კიმს სექსი აქვს, არ არიან გეები, ყოველ შემთხვევაში, თავს გეებად არ მიიჩნევენ), დემენცია, როგორც გაქრობა, წერა და თხრობა – აი, ის საკითხები, რომლებიც რომანშია თემატიზებული.
რა არის ეს სხეული? მნიშვნელობათა ჯამი? ან იქნებ უცხო წარმონაქმნი, ვერასდროს რომ ვერ გამოიღებს ნაყოფს: „I will not have kids. There will be no one to live in my stead. My belly will not fill with life, it is only full of blood“ („შვილები არ მეყოლება. არავინ ჩამანაცვლებს. სიცოცხლით არ აივსება ჩემი მუცელი, ჩემი მუცელი მხოლოდ სისხლითაა სავსე“). „Blutbuch“/„Blutbauch“ – სისხლის წიგნი, სისხლიანი მუცელი – ყველგან სათაურის ექო მოგვესმის.
რა საჭიროა დაუსრულებლად მოყოლა ბებიაზე, დედაზე, წინაპარ ქალებზე? რა არის ეს – შთამომავლის ბანალური ჯანყი წინაპართა მიმართ? უფრო პირიქით, ამ ჯანყის დასრულების მცდელობა, იმით, რომ ტექსტი მათ ხმად იქცევა, ვისი ხმაც არ ისმოდა – წინაპარი ქალების, დედების: „I break the circle of children who kill their parents in order to be free, to become themselves. I don’t kill my parents. I am giving birth to my mothers“.
კიდევ ერთი თავისებურება: ყველა თემა ინტერტექსტუალურ ქსოვილშია გახვეული – თითოეულ ნაწილს ეპიგრაფები აქვს წამძღვარებული და ძირითად ტექსტშიც უამრავი თეორიული, სამეცნიერო, ესეისტური ჩანართია. ბოლოს კი, რასაკვირველია, არის, ბიბლიოგრაფია ანუ „წყაროები“ („Quellen“) – თითოეულ ნაწილში გამოყენებული ლიტერატურის ჩამონათვალი.
ზემოთ ნაკლოვანებებზე ვთქვი და დროა, ისინიც მიმოვიხილოთ:
თუ თქვენ სიუჟეტზე ორიენტირებული წიგნები გიყვართ, „Blutbuch“ თქვენთვის არაა. წიგნს საერთოდ არ აქვს სიუჟეტი. იქ არის ამბები, მაგრამ ისინი არსაიდან იწყება და არსაით მიდის. თემები, ზემოთ რომ ჩამოვთვალე, ტექსტში გაშლილი და გავრცობილი კი არაა, არამედ დაუსრულებლად მეორდება. ეს წიგნის წაკითხვას საკმაოდ დამღლელს ხდის, განსაკუთრებით – იმ ნაწილს, რომელშიც კიმი წითელი წიფლის წარმომავლობას იკვლევს. აქ შეხვდებით დეტალურ და ვრცელ აღწერებს, რომელი ჯიშის ხე როგორ და საიდან გაჩნდა შვეიცარიაში. ვფიქრობ, შეიძლებოდა, ამ ნაწილის უფრო მოკლედ დაწერაც – ამგვარი დეტალიზება ტექსტს სრულიად არაფერს მატებს.
მაგრამ საქმე ისაა, რომ ავტორის განზრახვაა ასეთი სტრუქტურა: „The circle I wanted to draw is more of a spiral. The ending misses the starting line“. – „წრე, რომლის დახატვაც მე მინდოდა, უფრო სპირალივითაა. დასასრული დასაწყისს ასცდა“. სხვაგან კი ტექსტის სტრუქტურის აღსაწერად მოხდენილ მუსიკალურ ეპითეტს იყენებს: „Es stellte sich allerdings heraus, dass Menschen wie wir keine `Geschichte` haben; nichts, was sich zu einem wohltemperierten Familienroman zusammenhämmern liesse“. – კიმისნაირ ადამიანებზე ვერ დაიწერება „კარგად ტემპერირებული“ საოჯახო საგა. „კარგად ტემპერირებული“ მუსიკალური ტერმინია და გულისხმობს ნაწარმოების იმგვარ წყობაში დაწერას, რომელშიც ყველა ტონალობა იკვრება, რადგან ბგერებს შორის მანძილი თანაბარია. თანაბარი მანძილები ბგერებს შორის კი იმიტომაა, რომ ისინი ხელოვნურად არის შემცირებული (თუ ყველა ნოტს თავის ნამდვილ სიხშირეზე ავიღებთ, ამაში დავრწმუნდებით). ამ წყობაში დაწერა ბახმა თავისი „კარგად ტემპერირებული კლავირის“ ორი ტომი – სტრუქტურის თვალსაზრისით, მათემატიკურად ზუსტი მუსიკა. ამგვარი სიზუსტე კი, ცხადია, ლ’ორიცონის რომანს არ ახასიათებს.
რომანის მეორე ნაკლი პლაკატურად ჩართული ფრაზებია კლასობრივ და რასობრივ განსხვავებებზე – ის, რასაც თანამედროვე სამყაროში აღვნიშნავდით სიტყვით „Woke“. მართალია, ზოგან მთხრობელი რადიკალური მემარცხენეობის ირონიზებასაც ცდილობს, მაგრამ მიუხედავად ეკლექტურობისა, ტექსტს ძალიან ცხადი იდეოლოგიური პოზიცია აქვს. და ეს არ არის ერთ-ერთი პოზიცია მრავალთა შორის – ეს ტექსტის მორალია, რომელსაც მკითხველებს თავზე გვახვევს.
ვფიქრობ, საკმარისი იცით საიმისოდ, რომ გადაწყვიტოთ, ამ წიგნის წაკითხვა გინდათ თუ არა. მე კი წერილს ისევე უჩვეულოდ დავამთავრებ, როგორც დავიწყე – წიგნის უკანასკნელი ფრაზით:
„My mother tongue is talking. My father tongue is silence. And my own tongue are tongues, and my tongues are dripping, dropping, blurring, streaming, rooting, flowing“ („ლაპარაკი ჩემი დედაენაა. დუმილი ჩემი მამაენაა. ჩემი საკუთარი ენა კი ენებია და ჩემი ენები იღვენთებიან, წვეთავენ, ბუნდოვანდებიან, მოჩქეფენ, ფესვს გაიდგამენ, მოედინებიან“).
