„AI ტექნოლოგიები არ არის მხოლოდ ინსტრუმენტები; ისინი ცვლიან ჩვენს აზროვნებას, ურთიერთობებსა და საზოგადოებას. ჩვენი ამოცანაა, გამოვიყენოთ ეს ტექნოლოგიები ისე, რომ კი არ დავკარგოთ, არამედ გავაძლიეროთ ჩვენი ადამიანური თვისებები და ღირებულებები“.
ჰარარი
წარმოიდგინეთ, რამდენად მოსაწყენია თანამედროვე ციფრულ სამყაროში „ცოდნის მიღება“, როდესაც ის არის მონოლოგური დასწავლა. შემდეგ კი შეადარეთ ცოდნის მიღების ინტერაქციულ ფორმას. ხელოვნური ინტელექტის (AI) სწრაფმა განვითარებამ რევოლუციური ცვლილებები მოიტანა ინფორმაციასთან და ცოდნასთან ურთიერთობის თვალსაზრისით. ცოდნის მიღება სულ უფრო ინტერაქციული ხდება. ეს შეეხება არა მხოლოდ საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, არამედ თითოეულ ადამიანს, რომელიც სწავლობს დამოუკიდებლად გენერაციული ჩატბოტების დახმარებით.
აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ AI ჩატბოტებთან ინტერაქცია არ არის მხოლოდ ინფორმაციის გაცვლის პროცესი. ის ასევე გავლენას ახდენს ჩვენს კოგნიტიურ უნარებზე და აზროვნების სტილზე. დოქტორი ნიკოლას კარი, ცნობილი მეცნიერი და ავტორი, თავის წიგნში „The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains“ წერს: „ჩვენი გონება ადაპტირდება იმ ინსტრუმენტებთან, რომლებსაც ვიყენებთ ინფორმაციის მოძიებისა და დამუშავებისთვის. AI ჩატბოტებთან მუდმივი ინტერაქცია ცვლის ჩვენი აზროვნების პროცესს, ხელს უწყობს სწრაფ, მულტიდისციპლინარულ აზროვნებას, მაგრამ შესაძლოა, ამავდროულად ამცირებს ღრმა, ფოკუსირებული ანალიზის უნარს“ (Carr, 2020).
ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორი შოშანა ზუბოფი, გვაფრთხილებს: „AI ტექნოლოგიების გამოყენებისას უნდა ვიყოთ ფრთხილი. მათ შეუძლიათ გააფართოონ ჩვენი შესაძლებლობები, მაგრამ ასევე შექმნან ახალი ფორმის კონტროლისა და მანიპულაციის რისკები“ (Zuboff, 2021).
მოდი, დაწვრილებით განვიხილოთ, რით არის გამორჩეული ცოდნის მიღების ინტერაქციული ფორმა? ეს არის ინოვაციური სწავლის პროცესი, სადაც:
- ცოდნის მაძიებელი აქტიურად ურთიერთობს საგანმანათლებლო რესურსთან;
- AI სისტემა ხდება დინამიკური სასწავლო პარტნიორი;
- ტრადიციული, პასიური ინფორმაციის მიღების მოდელი იცვლება – იქმნება ცოცხალი, მოქნილი სასწავლო გარემო;
- ცოდნა იბადება დიალოგისა და ურთიერთქმედების გზით;
- ეს მიდგომა ქმნის უნიკალურ, პერსონალიზებულ სასწავლო გამოცდილებას, სადაც AI და ადამიანი ერთობლივად ქმნიან ცოდნას!
- ცოდნის მაძიებელი აქტიურად ურთიერთობს საგანმანათლებლო რესურსთან
წარმოიდგინეთ სტუდენტი, რომელიც სწავლობს ქართულ ლიტერატურას AI-ზე დაფუძნებული ინტერაქციული პლატფორმის გამოყენებით. ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ წაიკითხოს შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“ და პოემის ანალიზი, სტუდენტს შეუძლია:
- დასვას კითხვები პოემის კონკრეტული ეპიზოდების, პერსონაჟების მოტივაციების ან სიმბოლოების შესახებ და მიიღოს დეტალური, კონტექსტური პასუხები. მაგალითად, გაარკვიოს ტარიელის, ავთანდილის და ფრიდონის მეგობრობის სიმბოლური მნიშვნელობა.
- მოითხოვოს ვიზუალური რეპრეზენტაცია პოემის სტრუქტურის, პერსონაჟთა ურთიერთობების ან თემატური განვითარების შესახებ ინტერაქციული დიაგრამების სახით. მაგალითად, ნახოს ნესტან-დარეჯანის ძებნის პროცესის რუკა.
- ჩაატაროს „ვირტუალური ექსპერიმენტები“ – მაგალითად, შეცვალოს გარკვეული მოვლენები და ნახოს, როგორ შეიცვლებოდა პოემის მიმდინარეობა ან პერსონაჟების ბედი. ვთქვათ, რა მოხდებოდა, რომ ტარიელს არ შეხვედროდა ავთანდილი?
- მიიღოს მონაწილეობა ინტერაქციულ სიმულაციებში, სადაც შეძლებს „დიალოგში შესვლას“ პოემის პერსონაჟებთან, რაც დაეხმარება მათი მოტივაციებისა და ხასიათების უკეთ გაგებაში. მაგალითად, „ესაუბროს“ თინათინს მისი გადაწყვეტილებების შესახებ.
- გააანალიზოს პოემის ენა AI-ს დახმარებით, რომელიც გამოყოფს პოეტურ ხერხებს, არქაულ ქართულ გამოთქმებს და მათ მნიშვნელობებს, და აჩვენებს მათ გავლენას ნაწარმოების მთლიან სტრუქტურაზე. მაგალითად, გაარკვიოს შაირის სტრუქტურა და მისი გავლენა პოემის რიტმზე.
- შეისწავლოს „ვეფხისტყაოსნის“ ისტორიული და კულტურული კონტექსტი ინტერაქციული ქრონოლოგიის საშუალებით, რომელიც აკავშირებს პოემას XII საუკუნის საქართველოს რეალობასთან.
ეს მიდგომა საშუალებას აძლევს სტუდენტს, აქტიურად ჩაერთოს ტექსტის შესწავლაში, გამოიკვლიოს მისთვის საინტერესო ასპექტები და უფრო ღრმად, ინდივიდუალურად გააცნობიეროს და გაიგოს „ვეფხისტყაოსანი“.
ასეთ შემთხვევაში AI რესურსი ხდება არა მხოლოდ ინფორმაციის წყარო, არამედ ინტერაქციული გიდი ეპოსის სამყაროში, რაც ხელს უწყობს კულტურული მემკვიდრეობის უფრო ღრმა და საინტერესო შესწავლას.
- 2. AI სისტემა ხდება დინამიკური სასწავლო პარტნიორი:
მაგალითად, წარმოიდგინეთ ენის შემსწავლელი პლატფორმა, რომელიც იყენებს AI ჩატბოტს ფრანგულის (ან რომელიმე სხვა ენის) შესასწავლად: AI ადაპტირდება მოსწავლის დონესთან და პროგრესთან და თუ მოსწავლე შეცდომას დაუშვებს, AI აუხსნის შეცდომას და მისცემს გამოსწორების შესაძლებლობას; AI-მ შეიძლება შეუქმნას რეალური კონკრეტული სცენარები სასაუბრო პრაქტიკისთვის, მაგალითად, რესტორანში შეკვეთის მიცემა ან აეროპორტში სიტუაცია.
- ტრადიციული, პასიური ინფორმაციის მიღების მოდელი იცვლება – იქმნება ცოცხალი, მოქნილი სასწავლო გარემო.
წარმოიდგინეთ ისტორიის გაკვეთილი მეორე მსოფლიო ომის თემაზე: სტუდენტები მხოლოდ ტექსტს კი არ კითხულობენ, მათ შეუძლიათ: ნახონ ინტერაქციული რუკები, რომლებიც აჩვენებენ ბრძოლების მიმდინარეობას, მოისმინონ იმ პერიოდის აუდიო ჩანაწერები, დასვან კითხვები კონკრეტული მოვლენების ან პიროვნებების შესახებ და მიიღონ მყისიერი პასუხები.
- ცოდნა იბადება დიალოგისა და ურთიერთქმედების გზით
წარმოიდგინეთ სტუდენტი, რომელიც სწავლობს ფილოსოფიას: სტუდენტს შეუძლია ჩაერთოს დიალოგში AI-სთან სოკრატეს იდეების შესახებ; AI-მ შეიძლება დაუსვას შეკითხვები სტუდენტს, რომლებიც აიძულებს მას, კრიტიკულად გაიაზროს იდეები; სტუდენტს შეუძლია გამოთქვას საკუთარი მოსაზრებები და AI დაეხმარება მათ განვითარებაში.
- ეს მიდგომა ქმნის უნიკალურ, პერსონალიზებულ სასწავლო გამოცდილებას, სადაც AI და ადამიანი ერთობლივად ქმნიან ცოდნას!
წარმოიდგინეთ მუსიკის მიმართულების სტუდენტი, რომელიც სწავლობს კომპოზიციას: სტუდენტი იწყებს მელოდიის შექმნას, AI ანალიზს უკეთებს მელოდიას და სთავაზობს ჰარმონიულ ვარიაციებს, სტუდენტი ირჩევს და ცვლის AI-ს შეთავაზებებს. AI აძლევს უკუკავშირს მუსიკალური თეორიის საფუძველზე; საბოლოოდ, იქმნება უნიკალური ნაწარმოები, რომელიც არის სტუდენტისა და AI-ს თანამშრომლობის შედეგი.
ეს ნიმუშები აჩვენებს, თუ როგორ ქმნის ცოდნის მიღების ინტერაქციული ფორმა აქტიურ, დინამიკურ და პერსონალიზებულ სასწავლო გარემოს, სადაც მოსწავლე/სტუდენტი მხოლოდ ინფორმაციის მიმღები კი არ არის, არამედ აქტიური მონაწილეა ცოდნის შექმნის პროცესში.
ინტერაქციული სწავლების მთავარი მახასიათებელი ისაა, რომ იგი გულისხმობს მომხმარებლის აქტიურ ჩართულობას. ინდივიდს საშუალება ეძლევა, დასვას კითხვები, გაარედაქტიროს ტექსტები, გადაჭრას პრობლემები და სწავლების პროცესში ჰქონდეს საკუთარი ინტერესები. ეს მოცემულობა გარდაქმნის ცოდნის გადაცემის ტრადიციულ მექანიზმს, რომელიც მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემას გულისხმობდა.
ინტერაქციული სწავლება და მოტივაცია
ინტერაქციული სწავლების მეთოდები აძლიერებს მოტივაციას, რადგან ეს მოდელი სტუდენტებს უშუალო მონაწილეობას და აქტიურ ჩართულობას სთავაზობს. ტრადიციული სწავლების დროს სტუდენტებს ხშირად უჭირთ მოტივაციის შენარჩუნება, რადგან ისინი არიან პასიური მიმღებები – ინფორმაციას უბრალოდ იღებენ. ამის საპირისპიროდ, ინტერაქციული სწავლების დროს მოსწავლეები უფრო აქტიურები არიან.
ინტერაქციული სწავლების შედეგად მოტივაცია იზრდება არა მხოლოდ სტუდენტების ჩართულობისა და პასუხისმგებლობის გამო, არამედ იმიტომაც, რომ ისინი უფრო მარტივად აღიქვამენ ცოდნას და იყენებენ პრაქტიკულად. როცა მოსწავლეები ხედავენ, რომ მათი ძალისხმევა შედეგებს იძლევა, შიდა მოტივაცია (intrinsic motivation) იზრდება. ეს კი ნიშნავს, რომ ისინი არა მხოლოდ გარე სტიმულების გამო სწავლობენ, არამედ სწავლა თავად ხდება შინაგანად სასიამოვნო პროცესი – ეს არის ამ ფორმის სწავლების კიდევ ერთი უნიკალური მახასიათებელი. სწავლის ამ ფორმატზე ვერასდროს იტყვი: „ნუ გენაღვლების სწავლაზე ყრმის წკეპლის ცემით კივილიო“.
AI ჩატბოტები და მომავლის განათლება: ინტერაქციული სწავლის ახალი პერსპექტივები
ნილ სელვინი არის ცნობილი მკვლევარი განათლების ტექნოლოგიების სფეროში; სელვინი წიგნში „Should Robots Replace Teachers?: AI and the Future of Education“ (უნდა ჩაანაცვლონ თუ არა რობოტებმა მასწავლებლები?: ხელოვნური ინტელექტი და განათლების მომავალი, 2019) ის სიღრმისეულად იკვლევს ხელოვნური ინტელექტის (AI) გავლენას განათლებაზე და სვამს ძალიან მნიშვნელოვან კითხვებს მის როლზე სწავლების პროცესში. სელვინი აღიარებს AI-ს უდიდეს პოტენციალს განათლების სფეროში. ის განიხილავს, თუ როგორ შეუძლია AI-ს გააუმჯობესოს სწავლების პროცესი პერსონალიზებული სწავლების, ავტომატიზებული შეფასებებისა და ადაპტირებადი სასწავლო მასალების მეშვეობით. ავტორი არ მალავს იმასაც, თუ როგორ შეიძლება შეიცვალოს მასწავლებლის როლი AI-ს ინტეგრაციით. ის არ ფიქრობს, რომ მასწავლებლები მთლიანად ჩანაცვლდებიან, არამედ ვარაუდობს, რომ მომავალში მათი როლი იქნება ფასილიტატორობა და მენტორობა.
სელვინი გვთავაზობს კრიტიკულ ხედვას AI-ს „ჰაიპზე“ განათლებაში. ის გვაფრთხილებს, რომ ტექნოლოგია არის ინსტრუმენტი და მას არ შეუძლია ყველა საგანმანათლებლო პრობლემის გადაწყვეტა.
წიგნში წარმოდგენილია სხვადასხვა სცენარი იმის შესახებ, თუ როგორი შეიძლება იყოს AI-ს ინტეგრაცია განათლებაში. სელვინი განიხილავს როგორც ოპტიმისტურ, ისე პესიმისტურ ხედვებს.
ავტორი გვთავაზობს დაბალანსებულ და კრიტიკულ ანალიზს AI-ს როლზე მომავლის განათლებაში.
რა თქმა უნდა, მომავალი განათლება უკვე წარმოუდგენელია ხელოვნური ინტელექტის (AI) გარეშე, რაც სწავლების ფორმების სრულ ტრანსფორმაციას გვპირდება.
მომავალი განათლება AI ჩატბოტების მეშვეობით გახდება გაცილებით ინტერაქციული, პერსონალიზებული და დინამიკური. ეს ტექნოლოგიები არა მხოლოდ ხელს შეუწყობენ მოსწავლეების ცოდნის გამდიდრებას, არამედ დაეხმარებიან მათ, რომ გახდნენ უფრო კრეატიულები და დამოუკიდებლები. AI ჩატბოტები გახდებიან არა მხოლოდ მასწავლებლები, არამედ შემოქმედებითი პარტნიორები, რომლებიც ცოდნის მიღების პროცესს უფრო სასიამოვნოსა და ეფექტურს გახდიან.
ბიბლიოგრაფია:
- Carr, N. (2020). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W. W. Norton & Company.
- Harari, Y. N. (2023). 21 Lessons for the 21st Century. Random House.
- Koller, D. (2022). “AI-Powered Education: Opportunities and Challenges.” Journal of Artificial Intelligence in Education, 15(2), 45-62.
- Mollick, E. (2023). “Generative AI and the Future of Education.” Harvard Business Review, 101(4), 112-123.
- Zuboff, S. (2021). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.
- Anderson, T., & Dron, J. (2018). “Three generations of distance education pedagogy.” The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 12(3), 80-97.
- Bostrom, N. (2017). Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies. Oxford University Press.
- Chen, L., Chen, P., & Lin, Z. (2020). “Artificial Intelligence in Education: A Review.” IEEE Access, 8, 75264-75278.
- Luckin, R., Holmes, W., Griffiths, M., & Forcier, L. B. (2016). Intelligence Unleashed: An argument for AI in Education. Pearson.
- Roll, I., & Wylie, R. (2016). “Evolution and Revolution in Artificial Intelligence in Education.” International Journal of Artificial Intelligence in Education, 26(2), 582-599.
- Selwyn, N. (2019). Should Robots Replace Teachers?: AI and the Future of Education. Polity Press.
- Siemens, G. (2005). “Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age.” International Journal of Instructional Technology and Distance Learning, 2(1), 3-10.
- Tegmark, M. (2017). Life 3.0: Being Human in the Age of Artificial Intelligence. Knopf.
- Woolf, B. P. (2010). Building Intelligent Interactive Tutors: Student-centered Strategies for Revolutionizing E-learning. Morgan Kaufmann.
- Zhang, D., Zhao, J. L., Zhou, L., & Nunamaker Jr, J. F. (2004). “Can e-learning replace classroom learning?” Communications of the ACM, 47(5), 75-79.
