შორენა ფხაკაძე აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი და ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორია, თან სკოლაშიც ასწავლის. ჩვენი მრავალწლიანი ფეისბუქმეგობრობის მანძილზე არც ვიცოდი, რომ ის ლექსებს წერდა. ერთხელაც რამდენიმე ლექსი გამომიგზავნა შესაფასებლად. ზოგადად, როცა საკუთარ ტექსტებს გიგზავნიან წასაკითხად (ძირითადად – ახალგაზრდა ავტორები), ე. ი. შენი აზრი მათთვის რაღაცას ნიშნავს და ეს სასიამოვნოა, მაგრამ მე კრიტიკული შენიშვნებისგან თავს ვიკავებ, რადგან მტკიცედ მწამს, რომ რჩევები ამ საქმეში არაფრის მომცემია, ლიტერატურა სპორტი არ არის, გამოცდილმა სპორტსმენმა გამოცდილება გაგიზიაროს. ავტორი თავისით უნდა მივიდეს რაღაცამდე, რჩევა და შენიშვნა შეიძლება, გულსატკენიც კი იყოს, ამიტომ მე მხოლოდ კარგს ვეუბნები ყველას. შორენას ლექსები კი ჩემთვის აღმოჩენა იყო, ძალიან აღვფრთოვანდი ამ მოულოდნელობით.
ვიცი, რომ ის ბავშვობიდან წერს და ძველი ლექსები გაანადგურა, მე კი ვგიჟდები ავტორებზე, რომლებსაც განადგურება შეუძლიათ, დოსტოევსკის თქმის არ იყოს, “ვისაც განადგურება შეუძლია, ბევრს მიაღწევს”, და შორენამ მიაღწია კიდეც – ის სრულიად უნიკალურ პოეტად ჩამოყალიბდა. ამ ბლოგის დაწერამდე, თავისი ყველა ლექსის გამოგზავნა ვთხოვე, კრებული არ აქვს გამოცემული, ამიტომ ვორდის ფაილით გამომიგზავნა. ვორდის ფაილის 41 გვერდი – აი, ეს არის მთელი მისი პოეტური შემოქმედება. ასე, ერთიანად წაკითხულმა ამ ლექსებმა დაუვიწყარი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე, ყველა ლექსი შესანიშნავია, მაგრამ რამდენიმე ლექსი ნამდვილი პოეტური მარგალიტია.
შორენა საერთოდ ცოტას წერს, წერს მხოლოდ შინაგანი აუცილებლობის შემთხვევაში, როცა სათქმელი წარმართავს შემოქმედებით პროცესს. ლექსის დაწერის მოთხოვნილება ერთია, მაგრამ ეს აღტკინება კოჰერენტულ თანხვედრაში თუ არ არის სათქმელთან, მკვდრადშობილ პოეტურ ბოდვას ვიღებთ, რომლისგანაც სრულიად ემისირებულია ემოციაც, ექსპრესიაც და კონცეპტიც. შორენა კი ელოდება ჭეშმარიტ სუგესტიურ ნაპერწკალს, რომელიც ლექსს დააწერინებს, სწორედ ამიტომაა მისი ყველა ლექსის სათქმელით და ემოციით სავსე. ამ მხრივ მე მას ბიშოპს და შიმბორსკას შევადარებდი, რომლებიც ასევე ცოტას წერდნენ. არა მხოლოდ – ამ მხრივ, ხსენებულ ორ კლასიკოსს შორენას პოეზია აზრის სინათლითაც და მხოლოდ და მხოლოდ სათქმელზე ორიენტირებითაც ენათესავება. შორენას პოეზია კონცეპტუალური პოეზიაა, ისეთი, როგორიც უნდა იყოს ოცდამეერთე საუკუნის პოეზია. მისი პოეტური მეტყველება მთლიანად ავტოლოგიურია, სრულიად ან თითქმის სრულიად გამორიცხავს ტროპულ აზროვნებას იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ამ ლექსებში ბიჟუტერიის ადგილი არ არის. პოეტური მეტყველების თვალსაზრისით, ოცდამეერთე საუკუნის პოეტს ორი გზა აქვს: ან მთლიანად ავტოლოგიურობას, უმეტაფორობას მიჰყვეს, ან შექმნას ორიგინალური პოეტიზმების თუ ტროპების სისტემა (ათასჯერ გადამღერებული სახე-მეტაფორების მუდმივი რეპრეზენტაცია და ორიგინალურობას მოკლებული ინტერპრეტაცია თანამედროვე პოეზიის პრობლემაა). შორენა პირველ გზას ირჩევს – მისი პოეტური ხედვა მთლიანად სათქმელზეა ზუმირებული და შედეგად ვიღებთ კომპოზიციურად უნაკლო ლექსებს, რომლებსაც დასაწყისი, ლოგიკური განვითარება და ლოგიკური კადენციურ-საფინალო აკორდი აქვთ, ეს განსაკუთრებული ნიჭია. ვერლიბრში (შორენა ვერლიბრებს წერს) ზოგიერთ პოეტს, რომელიც ლექსს კონცეპტუალური აუცილებლობით კი არა, უბრალოდ, ხელოვნურად წერს, უჭირს თავის მოთოკვა და შედეგად ვიღებთ უშველებელ, თავისუფალი ლექსის გრაფიკის მქონე, სრულიად უინტერესო ფსევდომედიტაციურ და ფსევდოინტროსპექციურ წუწუნს, რომელსაც არც თავი აქვს, არც – გაგძელება და არც – ბოლო. შორენას ლექსებში კი საგრძნობია ემოციურ-აზრობრივი დინამიკა და ამით მოტივირებული რეგლამენტურობა, მათში არც ერთი ზედმეტი სიტყვა და ფრაზა არ არის.
“… ხანდახან გჭირდება განმარტოება,
ყოველდღიური საქმეებისაგან თავის დაღწევა.
მერე იბადებიან ლექსები, რომლებიც,
როგორც ამბობენ,
„მშვენიერია“. – წერს ის ერთგან. დიახ, მისი ლექსები ნამდვილად მშვენიერია. ესაა რიტმული ვალდებულებებისგან თავისუფალი ვერლიბრები, რომლებსაც გასდევს ინტიმურ-მონოლოგური, უპრეტენზიო ინტონაციები და სწორედ ეს ქმნის მათ უნიკალურობას. ავტორს აშკარად ტკივილები და დისკომფორტი აწერინებს ლექსებს, ზოგიერთი ლექსიდან პირდაპირ – ადამიანური ტრაგედია, ზოგიერთიდან კი პატარა თუ დიდი ყოფითი ტკივილები ილანდება. ლამის ლექსიდან ლექსში გადადის გარდაცვლილი მამის აჩრდილი, ერთი ბრწყინვალე ლექსი კი მთლიანად მამის გასვენების დღის ტრაგიკულ-წარუშლელი ქრონოლოგიაა:
***
მამაჩემმა ვერ მოასწრო დაბერება,
გაჭაღარავდა, როგორ არა,
ცოტა მოიხარა კიდეც
მაგრამ ეს არ იყო ის სიბერე,
რომელიც ელოდა,
როგორიც ელოდა,
რომ მოეთმინა,
რომ მოეცადა
და არ ეჩქარა მეორე ნაპირზე გასვლა.
მეორე ნაპირი უფრო ახლოს აღმოჩნდა,
ვიდრე გვეგონა,
იოლად მიაგნო
და მარტივად გადაწყვიტა წასვლა.
ვზივარ, უჩვეულოდ მუქ კუბოს ვუყურებ
(არც კი ვიცი, რატომ წარმომედგინა ღია ფერის),
სუდარის მიღმა სახეწაშლილი მამაჩემია,
ძნელი წარმოსადგენია და კიდევ უფრო
ძნელი დასაჯერებელი.
„ვერ დავატევ ყვავილებს მანქანაზე“ – ამბობს კატაფალკის მძღოლი
და მე ახალი საზრუნავი მიჩნდება –
სხვა მანქანა უნდა მოიძებნოს.
„კიბეზე ჩაყვანისას სუდარა არ დაცურდეს“ – ღმერთო,
საიდან შემრჩა ამდენის ფიქრის თავი. . .
წავიდა მამაჩემი.
„სხვების მამებიც მიდიან.“
„ყველას მამა წავა.“
„მამები უნდა წავიდნენ.“
კიდევ რას მეტყვით, მეგობრებო,
მეზობლებო, ნათესავებო,
კოლეგებო?
ყველას მამა წავა,
ოღონდ,
მამაჩემმა ვერ მოასწრო დაბერება.
გარდაცვლილი მამის გარდა, სხვა ძვირფასი გარდაცვლილებიც შემოდიან ლექსებში, მიღმიერზე, ტრანსცენდენტურზე ფიქრი არ ასვენებს ავტორს. ამ და სხვა ონტოლოგიურ საფიქრალში თუ რუტინაში ზოგჯერ ასეთი ირონიულ-თვითირონიული მოტივიც გაკრთება (ამ შესანიშნავ ლექსსაც თავიდან ბოლომდე მოვიყვან):
***
ბატონებო და ქალბატონებო,
მინდა შეგახსენოთ, რომ
ყველა გოგოს აქვს
გოგოდ დარჩენის უფლება.
ნუ დაგვამძიმებთ
ისეთი სიტყვით, როგორიცაა
„ქალბატონო!“
ჩვენ, გოგოებად დარჩენილებს
გარკვეული შეღავათები უნდა გაგვიწიოთ ამ მხრივ.
უნდა გვაპატიოთ ასაკის შეუფერებელი სამოსი
და სამკაული.
რა ვუყოთ, რომ სამეგობროდაც უმცროსებს ვირჩევთ
და არა მხოლოდ სამეგობროდ.
რა ვუყოთ, რომ არ გვიყვარს ჩვენი დაბადების დღეები?
ყოველი განვლილი წელი ხომ კიდევ უფრო გვაშორებს გოგოობას.
ბატონებო და ქალბატონებო,
გთხოვთ, მოგვიტევოთ,
გვეპატიება ნამდვილად
გოგოობა.
არ გვინდა ეს შლეიფიანი „ქალბატონო“,
ადრეა ჯერ,
ძალიან ადრე.
ასეთია შორენა ფხაკაძის პოეზია, შეუძლებელია, წაკითხვის მერე გულგრილი დარჩეს მკითხველი-რეციპიენტი. ამ ბოლო დროს მისი ლექსები “ლიტერატურულ გაზეთში” დაიბეჭდა, ეჭვიც არ მეპარება, მალე სხვა ჟურნალ-გაზეთებიც დაბეჭდავენ, და, საერთოდაც, დროა, მისი ლექსები წიგნად გამოვიდეს, ეს ნამდვილად განსაკუთრებული მოვლენა იქნება თანამედროვე ქართული პოეზიისთვის.
