საუკუნეების განმავლობაში ადამიანთა საზოგადოებები ჭაობებს უყურებდნენ როგორც უკაცრიელ მიწებს, რომლებიც უნდა „გარდაექმნათ და აღედგინათ“ უფრო დიდი მიზნებისთვის. ჩინეთმა მდინარეებისა და ჭაობების ფართომასშტაბიანი ცვლილება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 486 წელს დაიწყო დიდი არხის მშენებლობით, რომელიც ჯერ კიდევ ყველაზე გრძელი არხია მსოფლიოში. ჰოლანდიელებმა ჭარბტენიანი ტერიტორიების ამოშრობა დაახლოებით 1000 წლის წინ დაიწეს ფართომასშტაბიანი დრენაჟით, თუმცა შემდეგ მრავალი მათგანი ისევ აღადგინეს. ჯორჯ ვაშინგტონი, როგორც ამზომველი და მიწის დეველოპერი, ხელმძღვანელობდა ვირჯინიასა და ჩრდილოეთ კაროლინას შორის მდებარე დიდი ჭაობის დაშრობის წარუმატებელ მცდელობებს.
ჭაობები ყველაზე მრავალფეროვანი და პროდუქტიული ეკოსისტემებია დედამიწაზე. ისინი ასევე დაუფასებელი, მაგრამ შეუცვლელი ინსტრუმენტებია კლიმატის ცვლილების ტემპის შესანელებლად, ქარიშხლებისა და წყალდიდობისგან დასაცავად.
მეცნიერები აღიარებენ, რომ ჭაობები ძალზე ეფექტურია ატმოსფეროდან ნახშირორჟანგის გამოდევნასა და ცოცხალ მცენარეებად და ნახშირბადით მდიდარ ნიადაგად გარდაქმნაში.
დღეს მსოფლიოს მრავალი თანამედროვე ქალაქი ჭაობებზეა გაშენებული. ფართომასშტაბიანი დრენაჟი გრძელდება განსაკუთრებით აზიის ნაწილებში. არსებული მონაცემების საფუძველზე, ბუნებრივი ჭაობების მთლიანი კუმულაციური დანაკარგი 54%-დან 57% -მდეა.
ათასობით წლის განმავლობაში ჭაობებში ნახშირბადის უზარმაზარი მარაგი დაგროვდა, რამაც ატმოსფეროში ორი ძირითადი სათბურის აირის – ნახშირორჟანგისა და მეთანის დონე შეამცირა. რომ არა ეკოსისტემები, განსაკუთრებით ტყეები და ჭარბტენიანი ტერიტორიები, ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია ადამიანის საქმიანობის შედგეად ყოველწლიურად 28%-ით გაიზრდებოდა.
ჭაობები ინახავენ ნახშირბადს. მცენარეები იღებენ მას ატმოსფეროდან და გარდაქმნიან მცენარეულ ქსოვილად, საბოლოოდ კი ნიადაგად, როდესაც იხოცებიან და იშლებიან. იმავდროულად, ჭარბტენიან ნიადაგში არსებული მიკრობები ატმოსფეროში გამოყოფენ სათბურის აირებს, რადგან ისინი მოიხმარენ ორგანულ ნივთიერებებს.
ბუნებრივი ჭაობები, ჩვეულებრივ, უფრო მეტ ნახშირბადს შთანთქავს, ვიდრე გამოყოფს. მაგრამ როდესაც კლიმატი ათბობს ჭარბტენიან ნიადაგებს, მიკრობული მეტაბოლიზმი იზრდება, რაც დამატებით სათბურის აირებს ათავისუფლებს. გარდა ამისა, ჭარბტენიანი ტერიტორიების დაშრობა ან დარღვევა იწვევს ნახშირბადის გამოყოფის დაჩქარებას.
ამ მიზეზების გამო აუცილებელია ბუნებრივი, ხელუხლებელი ჭაობების დაცვა. ჭარბტენიანი ნიადაგის ნახშირბადი, რომელიც გროვდება ათასწლეულების განმავლობაში და ახლა ატმოსფეროში აჩქარებული ტემპით გამოიყოფა, მომდევნო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ვერ აღდგება, რაც უარყოფითად აისახება კლიმატის ცვლილებაზე. ზოგიერთი ტიპის ჭაობში ასწლეულები და ათასწლეულები სჭირდება ნიადაგის განვითარებას, რაც ხელს უწყობს ნახშირბადის დაგროვებას.
არქტიკული ჭარბტენიანი ნიადაგი, რომელიც ზედიზედ ორი წლის განმავლობაში გაყინული რჩება, თითქმის ორჯერ მეტ ნახშირბადს ინახავს. იმის გამო, რომ ნიადაგი გაყინულია, მიკრობები მას ვერ მოიხმარენ. მაგრამ დღეს მუდმივი ყინული სწრაფად დნება და არქტიკული რეგიონები, რომლებმაც 40 წლის წინ ატმოსფეროდან დიდი რაოდენობით ნახშირბადი „ამოიღეს“, ახლა მნიშვნელოვანი რაოდენობის სათბურის აირებს გამოყოფენ. თუ მიმდინარე ტენდენციები გაგრძელდა, 2100 წლისთვის მყინვარების დადნობის შედეგად გამოიყოფა იმდენი ნახშირბადი, რამდენსაც გამოყოფს აშშ-ს ყველა ელექტროსადგური, მრეწველობის ობიექტი და ტრანსპორტი.
ჩრდილოეთი კანადის ჭაობები
გარდა სათბურის აირების დაგროვებისა, ჭაობები ეკოსისტემებსა და ადამიანთა თემებს უფრო გამძლეს ხდის კლიმატის ცვლილების მიმართ. ისინი, შეიწოვენ რა დიდი რაოდენობის წყალს, ამცირებენ ძლიერი წყალმოვარდნის საშიშროებას. ჭაობები გვალვის დროს მტკნარი სუფთა წყლით ასაზრდოებენ მდინარეებს, ტბებს, მიწისქვეშა წყლებს და ხელს უწყობენ მიმდებარე ტერიტორიების გაგრილებას მაღალი ტემპერატურის დროს. ჭაობები და მანგროს ტყეები სანაპიროებს ქარიშხლებისა და შტორმებისგან იცავს. ზღვის დონის მატებასთან ერთად სანაპირო ჭარბტენიანი ადგილების სიმაღლემაც კი შეიძლება მოიმატოს.
მანგროს ტყე ბიოსფერული ნაკრძალის სანაპიროზე მექსიკაში, სიან კაანში
კლიმატოლოგები და პოლიტიკოსები ჭაობებს ყურადღებას ნაკლებად აქცევენ. უფრო მეტიც – კლიმატის საკითხები ხშირად ჭარბტენიანი ტერიტორიების მართვაში არ არის ინტეგრირებული.
ჭაობების დაცვის ყველაზე მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ხელშეკრულება რამსარის კონვენციაა, რომელიც არ შეიცავს ჭაობების შენარჩუნების შესახებ დებულებებს როგორც კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ მიმართულ სტრატეგიას. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ადგილობრივი მთავრობა ეფექტურად იცავს ჭაობებს, კლიმატის ცვლილების კონტექსტში მათ მაინც არ განიხილავენ. მხოლოდ 2016 წელს შემოვიდა გაეროს კლიმატის აღრიცხვის სისტემაში ნებაყოფლობითი დებულება ჭაობებიდან ემისიების შესახებ.
კანადამ მიიღო კანონი, რომელიც იცავს აუთვისებელ მიწებს. პროვინციის ჩრდილოეთის ტორფიანი მიწები, რომლებიც შეიცავს მინერალებსა და პოტენციურ ჰიდროელექტრორესურსებს, დაფარულია მუდმივი ყინვით, რომელსაც დეგრადაციის შემთხვევაში სათბურის აირების გამოყოფა შეუძლია, ამიტომ ონტარიოს შორეული ჩრდილოეთის აქტი კონკრეტულად აცხადებს, რომ მიწის 50%-ზე მეტი 51°-იანი გრძედის ჩრდილოეთით დაცული უნდა იყოს, ხოლო დანარჩენი შეიძლება ათვისებულ იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კულტურული, ეკოლოგიური და სოციალური ღირებულებები არ იქნება დარღვეული და დეგრადირებული.
კანადაში, ფანდის, აულაკის მახლობლად, ბოლოდროინდელმა კვლევამ აჩვენა, როგორ გაიზარდა ნახშირბადის კონცენტრაცია, რომელიც დაფიქსირდა ჭაობების აღდგენის შემდეგ. 300 წლის განმავლობაში ჭაობის დრენაჟი ხდებოდა დამბებით, რამაც გამოიწვია ნიადაგის და ნახშირბადის დაკარგვა. მაგრამ დამბების დარღვევიდან სულ რაღაც ექვსი წლის შემდეგ აღდგენილ ჭაობში ნახშირბადის დაგროვების ტემპი საშუალოდ ხუთჯერ აღემატებოდა ახლომდებარე ჭაობში მოხსენიებულ სიჩქარეს.
ჭაობების დაშრობისა და დაცვის შესუსტების ნაცვლად, ყველა დონის მთავრობებმა დაუყოვნებლივ უნდა მიიღონ ზომები მათი როგორც კლიმატის ცვლილების შეჩერების სტრატეგიის შენარჩუნებისა და აღდგენისთვის. კლიმატის დაცვა და ქარიშხლების, წყალდიდობისა და გვალვისგან კლიმატთან დაკავშირებული ზიანის თავიდან აცილება ჭარბტენიანი ტერიტორიებისთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე მათი შეცვლა მოკლევადიანი ეკონომიკური სარგებლისთვის.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:
- https://theconversation.com/what-the-world-needs-now-to-fight-climate-change-more-swamps-99198
- მ. ბლიაძე – ჭაობების გეოგრაფია – https://mastsavlebeli.ge/?p=17284
