გაგა ნახუცრიშვილის პოემა „ძველი მიქარვები“
ცხოვრება ხშირად მოვლენათა განლაგებას გთავაზობს და შენც ვიღაცის „ხელით“, ფაზლის ფიგურასავით, გსვამენ ამ კონტექსტში ანუ შენი „შინაარსით“ უნდა ჩაეწერო მასში (ან ვერ ჩაეწერო). შემოქმედი ცალკე ქმნის წუთისოფლის კონფიგურაციას, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი შეგრძნებებითა და აღქმებით. ხშირად თვითგამოხატვის ფორმა შინაარსთან მისადაგებულია. სწორედ ამიტომ გაგა ნახუცრიშვილის ლექსწყობა ზუსტად ისე გადმოვიტანე, როგორც წიგნშია, რადგან ვფიქრობ, რომ ის პოეტის სათქმელსაც (მინიმალისტური ფორმით მაქსიმალისტურის გადმოცემას) შეეფერება, იდეურ კონტექსტსაც უხდება („მარტოსული“, ცალკე დასმული სიტყვა თითქოს საკუთარ სათქმელს ამბობს) და სამყაროს ადამიანური აღქმის ამორფულობასაც ზუსტად გადმოსცემს, რაც შემდეგ მკითხველის სულში გაყოლილ მკვეთრ გამოძახილად თუ დაუვიწყარ „ნაკვალევად“ მიიწევს სიღრმეებისკენ…
აი, გზასაც მივადექით. გაგა ნახუცრიშვილის ეს პოემაც გზაზეა.
- „გზა ნაბიჯებით იზომება“
გზა, როგორც მარადი დინამიკა ანუ როგორც პარადიგმა, საწყისიც და თავმოყრაც ყველაფრისა, როგორც ბორხესი იტყოდა. არ სრულდება ის, რაც არ იწყება, ამბობს გაგა ნახუცრიშვილი – ესაა გზა, დრო (მარადისობაში გარდამავალი და არა დასაზღვრული), სიცოცხლე. მათ ხან დაეძებ, ხანაც გაურბიხარ რეალობასავით. ყველაფერი ხდება: ხშირად სიზმარ–ცხადი გერევა კაცს, ზოგჯერ პარალელური წრფეების გადაკვეთის რეალობაშიც ხვდები, როცა დრო თან დგას, თან სწრაფად გადის, რეალობა კი მაჭარივით მოთუხთუხეა და გარდამავალი – „სულ დაკარგული სიზმრებია/ სულ ბუნდოვანი ცხადი“. რეალობა, რომელიც გაქცევისკენ გიბიძგებს; ადამიანები, მაგრამ უცხონი („უცხო ხალხს ვხვდები და იმათსას ვერაფერს ვხვდები“) ანუ „დეჟავუს“ საწინააღმდეგო განცდა…მაგრამ საკუთარ თავს ვინ გაჰქცევია?! უნდა ჩაიძირო ცხოვრების ჭაობში? („გავიპარსო – არ გავიპარსო“; „აღარ გავსვრი ფურცელს,/ რადგან ვერაფერს ვცვლი ამით“) როგორ უნდა გადაიჭრას ყოფის, რუტინის დილემა? მაგრამ, განა, სიცოცხლე წყალობა არაა, ღვთისა თუ ადამიანისა?
„ის მათხოვრობდა სიცოცხლეს მხოლოდ,
ასე შემჩივლა სიცოცხლის ბოლოს,
რომ ვერ იცხოვრა,
სულ იყო მკვდარი,
ბევრი გვეძახა
და გვიკაკუნა,
მაგრამ არავინ გაუღო კარი,
ხმას დამჩნეოდა
წყენა და ბრაზი.
მან თურმე ჩვენი ჯვარი ატარა,
მაგრამ ემძიმა თავისი ჯვარი.“
წამსვე მახსენდება ტატო ბარათაშვილი, „კოჭლი ღმერთი“, როგორც მას გიორგი ლობჟანიძე უწოდებს თავის ლექსში. გაგას ლექსში „მკვდარი“ ნიშნავს „გაუშლელ“, ოცნებებდამსხვრეულ ცხოვრებას. თუმცა „მკვდარი კაცობა“ ამ მოცემულობასთან დანებებაა, ცხოვრების მატერიალიზმში ჩახრჩობა, საკუთარი იდეალური თავის უარყოფა, ღალატი…მაგრამ თუ „ჯვარი იტვირთე“, როგორც ბარათაშვილმა, უკვე შეგიძლია ბედისწერის ჩარჩოებიც გაარღვიო, დამარცხებით გაიმარჯვო…გაგა ნახუცრიშვილის ლექსის მინიმალიზმში თითქმის წუთისოფელია ჩატეული, მასში გაურკვევლობისა და ამ უკანასკნელის გაუმხელელობის, სხვათაგან გაუგებრობის ნაღველი. როცა გინდა განდობა და ვერავის ენდობი, შესაფერისი ადრესატი ვერ გიპოვია. გინდა ცხოვრების ღვინის თასივით ბოლომდე გამოცლა, მაგრამ „სადღეგრძელოს“ კარგი გამგონე არსადაა, რომელიც სიცოცხლის ფერხულში შეგიძღვება. ამ მოლოდინში კი შეიძლება ცხოვრებამ გვერდზე ჩაგიქროლოს, როგორც ღამის ტრასაზე მდგარს გაჩახჩახებულმა ავტობუსმა, რომელსაც ჩამორჩი.
გაგას ეს პოემაც სულის ხეტიალია, მოგზაურობა, გასკონელები ვიქნებით, უკანასკნელი მოჰიკანები, პირობითობების ქსელიდან თავდახსნილი დერვიშები თუ ქარის წისქვილებთან მებრძოლი, მარად ომებში ჩართული დონ–კიხოტები („ისევ გვინდა ბრძოლა, თან ისევ ვეძებთ ომს“)…გზაზე მზესთან დამგზავრების მოლოდინიცაა („მე ოდესმე წავალ, ოღონდ მზესთან ერთად“). არადა, „მზე“ სულ ჩვენთანაა, გვერდით, ჩვენ გარშემო…
„სადაც ჩემი სახლი, ჩემი ვენახია“, „მზე ჩადის, როგორც ძველი სიზმარი“ – იქნებ სამყაროც „მზის“ სიზმარია?! და ამ „სიზმარში“ იქნებ დრომაც და გზამაც თვითონ ამოგირჩიეს გამყოლად. ამიტომაა მათი დუმილი მრავლისმეტყველი, მაგრამ ის ყოველთვის როდია „ოქრო“.
საინტერესოა გაგა ნახუცრიშვილის ფარდობითობის ანუ ყველაფერ–არაფრის ფილოსოფია – „თოვლმა გააქრო ყველა ფერი და სულ ყველაფერი გამოჩნდა თეთრი“. თეთრი მიწა და თეთრი დუმილი, თითქოს ყველაფრის დამტევი „არაფერი“. საბოლოოდ ხომ ყველაფერი, მთელს გამოყოფილი და დასაზღვრული, ისევ საწყისს, ერთიანობას, მთლიანობას უბრუნდება, როგორც მისი შემავსებელი.
ყველა ნამდვილმა პოეტმა იცის ადამიანობის საკრალური აზრი; სიცოცხლით თრობის საიდუმლო, რომელზეც თუნდაც ბოდლერი ოქსიმორონებით წერდა. ცხოვრებაც ხომ გზაა, „უკან ვიტოვებ და წინ არის“ და რაც მეტად განურჩეველია ის შენთვის, მით ეჯაჭვები ამაოებას, ნებსით თუ უნებლიეთ.
- „წითელი კაბა“
ევა, ქალი, მიზეზი თუ წინაპირობა წუთისოფლისა და როგორც დაკარგული სამშობლო („პატარა გოგო დამეკარგა, წითელპერანგა“).
ქვეყნად ყველაფერი უკვე ითქვაო, გვეუბნება პოეტი, მაგრამ ასე მსუბუქი დარდიმანდობით მხოლოდ გაგა ნახუცრიშვილმა თქვა:
„დღეს მუზა მოვიდა,
გავერთეთ,
მნახა.“
ან:
„ყურეზე ნისლი
ჩამოყრის ყურებს.“
ვინ არ მისტირის რაინდების ეპოქას? გახუნებულ იდეალებს? გარდასულ, შემაწუხებელ ზღაპრად ქცეულ დიდებას? ეს ზღაპარია ჩვენი თანამგზავრი, თუ ჩვენ მისი მგზავრები? წუთისოფელი როგორი ზღაპარია: კეთილი თუ ბოროტი, გასარკვევია. წამების მოხელთება პოეტის საპატიო ხელობაა ამ „ზღაპრის ბილიკებზე“, რომლებზეც შემოქმედისთვის ყველანაირი შეგრძნება საინტერესოა: ნიავს აყოლილ „წუთები ჭრიჭინი“ თუ მოცინარი სიცარიელე, მონატრებას რომ მიათრევს „მტვრიანი წარსულის“ გზებზე.
აი, ეს კი ყველას დაგვმართვია:
„საკუთარი თავის შეცოდება,
როცა არ განაღვლებს
დანარჩენი,
საკუთარი თავის სიბრალული
ასე სასაცილოდ ამაზრზენი.
სიყვარულიც მალე დამთავრდება,
შენ თუ შენთვის გინდა
სიყვარული.“
რა მარტივი და გენიალური კონსტატაციაა! ნამდვილი სიყვარული სხვისთვისაა. მარტივი არ გეგონოთ, – ესეც ბრძოლაა: საკუთარ თავთანაც, სამყაროსა და ყოფასთანაც, რადგან სიყვარულით იწყება და მთავრდება ყველაფერი. რატომააო ცხოვრება ბრძოლა, ერთხელ მკითხეს. „რომ ჩემ შემდგომად მოძმესა ჩემსა სიძნელე გზისა გაუადვილდეს“ – ამიტომ! ეს უდიდესი სიყვარულია და ზრუნვა, მაღალადამიანური პასუხისმგებლობები. ყველა ვერ იქნება მოწოდების სიმაღლეზე, მაგრამ პოეტი ვალდებულია. ეს გაგამაც იცის: „ვეღარავინ, ვეღარავინ მნახავს დაღლილს“. წარმავლის მძაფრი მონატრება ძალიან დამღლელია, მაგრამ ყველას არ უნდა აჩვენო ეს, მითუმეტეს, როცა ძლიერ სქესს გეძახიან ან შემოქმედს, რომელსაც საქართველოში დიდ ტვირთს აჰკიდებს ხოლმე წუთისოფელიცა და ასე განებივრებული მკითხველიც…
- „სადღაც მეგობრები ქეიფობენ“
მოყვრობა, როგორც ძალიან ქართული მომენტი, ჩვენი სინამდვილის უცვეთელი სამკაული, – რა პირობებშიც გინდა ჩაგვაყენოს ცხოვრებამ, „ვინ მოყვარესა არ ეძებს…“ ყოველთვის აქტუალურია. მაგრამ ყველას განგვიცდია მეგობრის დაკარგვის უმტკივნეულესი განცდაც: ფიზიკურად წავა იგი სახვა სამყოფელში თუ სულიერად გშორდება, „გიკვდება“ („მე ვცდილობ ლექსებში დაგტოვოთ ცოცხლები“).. ეს არ გვიკვირს საბჭოთა ეპოქა გამოვლილებს, როცა პირდაპირ ადამიანურ სულიერებას ცდიდა სისტემა, იდეოლოგია და ნათელ მხარეებს ახშობდა („ზოგს სწამდა მარქსის/ზოგს სწამდა ღმერთის“). არც შემდგომ განვითარებულა დალხინებული, „სასათბურე“ პირობები ჩვენს ქვეყანაში მცხოვრებთათვის. ყველაზე მეტად კი ასეთი „ქარტეხილები“ ზნე და სულფაქიზ ადამიანებს ატყდებათ ხოლმე. პოეტის სული კი არა მარტო ზემგრძნობიარეა, ის ძლიერიც უნდა იყოს, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდით. ამ ორი რამის შეთავსება ურთულესია და ყველა როდი ახერხებს, მითუმეტეს, როცა ხშირად აღმოგიჩენია:
„ცხოვრება თურმე უღრანია…ქვეყნიდან წასვლა უხარიათ“.
უამრავ ქიმერას შორის, სიკვდილისა ყველაზე მტანჯველია. არც მისი დამარცხებაა პატარა საქმე:
„ხმამაღლა მეძახდა,
მაგრამ არ ავიღე,
მაგრამ დავუძვერი,
იდო მაუზერი.“
ჩვენი საბრალო ქვეყანა კი არა მარტო შინმოუსვლელების (ცოცხლებისა და გარდაცვლილების) მარადი ჭირისუფალია, თვითონაცაა „შინმოუსვლელი“ – საქართველოში ვერ გვიპოვია საქართველო. ასე იცის ყალბად ნამღერმა მრავალჟამიერმაო, გვეუბნება პოეტი. ბრჭყალებს არ იყენებდა, – ვხვდებით, რომ მეტაფორულად ცხოვრებაცაა მოაზრებული („ცხოვრება განა სიმართლეა“), რომელიც ეფემერულიცაა და სასტიკიც, ერთდროულად…
„მომენატრა ძველი მიქარვები
და თავიც ჯიუტად მელოტდება,
ჩუმად ბავშვობისკენ ვიპარები,
გაქცეულა, აღარ მელოდება.“
ბავშვობა ხომ მარადი ნავსაყუდელია, თავშესაფარი დამაშვრალი სულებისთვის. თუმცა ცხოვრებას მოსწრებაც უნდა, რადგან ის შეიძლება ჩემოგეცრას ხელში დროის „ქვიშასავით“ და ბოლოსკენ მიგახვედროს, რომ არ გიცხოვრია ისე, როგორც გინდოდა შენ, როგორც უნდოდა სხვას ან ღმერთს („გახსოვთ, მეგობრებო,/ცხოვრებას ვიწყებდით,/ ცხოვრებას ვიწყებდით/და ვერ მოვასწარით“).
- „სიცოცხლის მერე“
წუთიაო სოფელი, ქართველმა და ყველას მოგვიწევს იმ სამანის გადალახვა, რომლის „იქით“ გადასვლა ურთულესია, საშიში და იდუმალად შემზარავი. ფასეულობათა გადაფასებები, თავის ძიება–მიგნება–დავიწყება–თავიდან ძიება, მარადცვალებადი და უცვლელი ცხოვრებისეული მოცემულობების გააზრება, „შეცდომების გასწორება“ და თავიდან დაწყება ანუ „სუფთა წერა“, მოწყენა იმისა, რაც გიყვარდა და მონატრების სურვილი იმისი, ვინ ან რაც მოგბეზრდა, მაგრამ მერე ისევ უნდა გაგახსენდეს:
„თურმე სადაც შევცდი,
ის სწორია
და სადაც არ შევმცდარვარ,
შევცდი
და თურმე მაჟორი – მინორია…“
სადაა ასე ნანატრი „შინ“? („გზა შინისაკენ მოჭრილია“). უძღები შვილებიც აღარ (თუ ვეღარ?) ბრუნდებიან. სიმარტოვეში იხლართები, როგორც ძნელად მოსაშორებელ ბლონდებში („მოლანდებამ იცის მონატრება/მონატრებამ იცის მოლანდება“). ასე და ამგვარად, იღლები, იცლები ხანდახან, გინდა დროის შეჩერება, მოხელთება. პოეზია, განა, სხვა რამაა? – ავტოგრაფით „გაკაწრული“ დრო, – გაგა ნახუცრიშვილის ასეთი „კოხტა“ მეტაფორა…არც მარადაკვიატებული (ჩემსავით ხანდახან ბავშვობიდანაც) კითხვა: „იქ“ პოეზია არის?!
„სიცოცხლის მერე მზე
თუა ცაზე?
შეხვედრის სიტკბო
და გაყრის ბრაზი
არსებობს ვითომ?…
სიცოცხლის მერე
თუ ჩანან მთები?
თუ გადის წლები?
მეძახის გზები?
ვინც გენატრება,
გზაზე თუ ხვდები?…
სიცოცხლის მერე
ლექსებს თუ წერენ?“
„გზის“ პარადიგმა მარადიულია ორთავ სოფელსა შინაო, პოეტმა…
- „ლურჯი ღამის პერანგი“
პოემის ეს ნაწილიც გზაზეა, როგორც იოანე საბანისძე იტყოდა, „ჩვეულებისაებრ მამულისა სლვაზე“, სამშობლოში გაუსაძლის დილემებთან ბრძოლაზე, საშიშ გათენებებზე თუ ისევ დაღამებებზე, „ვარსკვლავების სასაფლაოთი“.
„გამგზავრება განა წამალია,
მაგრამ რომ იცოცხლო, მაგრამ რომ გადარჩე,
რაღაც ხომ უნდა შეიცვალოს.“
ეს ილიას მოძრაობის, დინამიკის (შინაგანიცა და გარეგანიც) ფილოსოფიაა, „მოძრაობა და მხოლოდ მოძრაობა“. აქ კი გვერდს ვერ აუვლი თავგანწირვას, ყველაზე მაღალ ზღვარს ადამიანურობისა – იქ ასვლა ღვთის სიბრტყეზე, ველში, მოხვედრაა.
„ბაღი, შადრევანი, ჯვარცმა,
წყალზე არეკლილი მზე,
დღეს თავი მოიკლა კაცმა
და იდგა მზიანი დღე.
თურმე ჩვვეთვის ჰქნა,
რაც ჰქნა,
უკეთ რომ გვეცხოვრა ჩვენ.“
კაცის თავგანწირვა, როგორც ღმერთის თვითმკვლელობა, ზავარაკობა ადამიანური ცოდვების სამსხვერპლოზე…
უძნელესია სოცოცხლე რწმენის გარეშე („რაღაცის უნდა იწამო კაცმა“). მთლად უარესი, როცა საკუთარი ქვეყნის რწმენას კარგავ. სამშობლო საკრალიზებულია ჩვენს რეალობაში. ის „ლურჯი ქვეყანაა“, როგორც თუნდაც ინგა მილორავა ამბობს; ან ლურჯი ღამის პერანგი, რომელსაც სულ გიქსოვს ეს „დაბინდულქლიავისფერმთებიანი“ ქვეყანა და სულ დაუმთავრებელია მიზეზთა გამო ეს ნაქსოვი, – ლურჯი ძაფის (თუ ჯაჭვის?) გორგალს მისდევ, როგორც ზღაპარში, რომ „მქსოველს“ მიაგნო და სათანადო პატივი მიაგო; შედიხარ უღრანში, ეძებ, ეძებ, ეძებ, რომ სთხოვო, დაგიმთავროს პერანგი, შეგმოსოს ჯადოსნურად და შენც იყო დაცული, როგორც სამოსელ პირველში…და ასე ძიებების ტკივილებში გადის ცხოვრება („დაკარგული წლები მტკიოდა, როგორც ხეებსაც შემოდგომის სტკივათ ფოთლები“).
სულ გვინდა „სხვანაირი გზები“, სულ გვიდა ფრენის სწავლა, მაგრამ სულ ექოდ მოგვყვება „ფრენა ვერაფრით ვისწავლე…“
თუმცა არის მყარი ცოდნაც, წონასწორობას რომ გინარჩუნებს. თუ გმირი ვერ გახდი, ნაძირალაც ხომ არასდროს ყოფილხარ? წონასწორობა კი იმ ნისლოვანებაში, რომელსაც „ცხოვრება“ ჰქვია, უდიდესი ნიჭია. მიწაზე მყარად უნდა იდგე, რომ საკუთარი თავი ეძებო, მეორე ადამიანი ეძებო, გ ზ ა ეძებო ისეთი სისადავისკენ, როგორიც გაგა ნახუცრიშვილის პოეზიაშია – ისევე, როგორც ყველა დანარჩენი სათქმელი……..
ციტატები გაგა ნახუცრიშვილის წიგნიდან „ძველი მიქარვები“, „ინტელექტი“, 2022
