სკოლაში, ქართველ “რომანტიკოსებს” შორის, ყველაზე მეტად გრიგოლ ორბელიანის ლექსების დაზეპირება მესიკვდილებოდა. რუსული ვაჟური, ერთმარცვლიანი რითმის და სხვა პოეტური კომპონენტების უხეირო აკულტურაციული გავლენით ქართველ “რომანტიკოსებში” ტექნიკური მხარე ისედაც ვერ ბრწყინავს, რითმის სიზუსტე და ხარისხი მკვეთრად რედუცირებული და უკიდურესად ნომინალურია. გრიგოლ ორბელიანი, ამ საერთო კომპონენტების ფონზეც, ყველაზე “გაურანდავი” ქართველი “რომანტიკოსია”, მისთვის აზრის ფიქსაციაა მთავარი, ხოლო ის, თუ ამ აზრს როგორ გადმოსცემს, ნაკლებად მნიშვნელოვანია, თავს არ იწუხებს ტაეპის ოპტიმალური არქიტექტონიკური დალაგებით – უკეთესი რეზულტატისთვის ლექსიკურ ერთეულთა ინვერსიით და ა. შ. , ამიტომაც კითხვისას ხშირად ბორძიკებს მკითხველი, მეტიც, ზოგჯერ მკითხველი აწყდება ბიმეტრულ გაორებას, როცა კონკრეტული ტაეპიდან ორი პოეტური საზომი “ისმის” და ცეზურები ისეთ ადგილებში მოდის, რომ ის საზომი, რომლითაც ლექსია დაწერილი, ირღვევა სხვა საზომით. მკითხველს დიდი ძალისხმევა სჭირდება, რომ ასეთი ბიმეტრული ტაეპი ლექსის მეტრს “გაუსწოროს”. არადა, ამის პრევენციისთვის შეიძლება, სულ მცირე მანიპულაციაც იყოს საკმარისი, მაგრამ პოეტს ეს ნაკლებად ანაღვლებს.
ერთი სიტყვით, ქართველ “რომანტიკოსებს” შორის, ორბელიანთან ყველაზე მეტად საცნაურია აზრის, კონცეპტის პრიმატი, ამან იგი ქართული პოეზიისთვის უჩვეულო ფორმამდე – ვერბლანამდე მიიყვანა. მიუხედავად იმისა, რომ ორბელიანს აქვს პირობითი რითმა-კონვენციურობით გაწყობილი რამდენიმე შედევრი, მისმა პოეტურმა გაქანებამ სწორედ ვერბლანში მიაღწია უმაღლეს ხარისხს, თერთმეტმარცვლიანი ე. წ. “წყობილით” (4/4/3) დაწერილი მისი თეთრი ლექსები: “მუშა ბოქულაძე” და “დიმიტრი ონიკაშვილის დარდები” ის შედევრებია, რომლითაც გრიგოლ ორბელიანმა ინტერაქციული კავშირი გააბა კონვენციურობისგან თავისუფალ პოეტურ მომავალთან. შეიძლება, ითქვას, რომ ხსენებული ორი ლექსიდან უფრო ადრინდელი – “დიმიტრი ონიკაშვილის დარდები” – ფორმით ის ფუტურისტული ლექსია, რომელმაც შექმნა ნიადაგი მაჩაბლისეული და ილიასეული შექსპირისთვის და, ზოგადად, ქართულ პოეზიაში ვერბლანის კულტივაციისთვის. მართალია, ვერბლანი ქართულ პოეზიაში წამყვანი ფორმა ვერ გახდა, მაგრამ ტრანზიციული ფუნქცია უდავოდ შეასრულა კონვენციური ლექსიდან თავისუფალი ლექსისკენ გზაზე.
გრიგოლ ორბელიანი პიროვნულად მეტად კონტროვერსიული ფიგურა იყო – ორთოდოქსი ფეოდალი, რომელსაც შეუძლია, დაბალი სოციალური ფენების ხალხთან იქეიფოს, ლექსებიც უძღვნას, ემპათია გაითამაშოს (იქნებ, გულწრფელიცაა), მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, წამსვე სძალავს ფეოდალური აროგანტულობა და სამსახურებრივი ვალდებულებები და დაუფიქრებლად გასრესს მათ ჭიანჭველასავით. სწორედ ამ პიროვნული კონტროვერსიულობითაა ნაკვები ის ჰიპოთეზა, რომ ის ბარათაშვილის პოეტურ ტალანტს სპეციალურად “არ იმჩნევდა”, რაც მცდარია. მან, უბრალოდ, ბარათაშვილში ბარათაშვილი ვერ დაინახა და ის გულწრფელად საშუალო დონის მელექსე ეგონა, ესეც არ იყოს, პოეზია მისთვის მეორადი საქმიანობა იყო და, ალბათ, ამიტომაც დიდად არც მიუქცევია ყურადღება ბარათაშვილის პოეტური ვნებებისთვის. წერილებში ბარათაშვილი ორბელიანს ხან “ძიათი” მიმართავს, ხან კი – “ძმაოთი”, ხან მოწიწებით წერს, ხამ კი – ფამილიარულად, ისინი ახლოს იყვნენ ერთმანეთთან, ესეც არ იყოს, გრიგოლ ორბელიანმა თავის დას, ბარათაშვილის დედას, ეფემიას, ისეთი ლექსი უძღვნა, ამ ლექსის წამკითხველი ნაკლებად იფიქრებს, რომ ლექსის ადრესატის ღვიძლი შვილის გენიალურობაზე თვალს დახუჭავდა, რომ შეემჩნია.
*
გრიგოლ ორბელიანი შემდგომში არაერთი პოეტის შთაგონების წყარო ყოფილა, ოღონდ – როგორც იკონური პერსონა. არაერთი ლექსი მიუძღვნიათ მისთვის. მეტიც, ადრე დაღუპული შესანიშნავი კრიტიკოსი ფილიპე ბერიძე მუხრან მაჭავარიანზე დაწერილ გადასარევ წერილში წერს, რომ მუხრანთან, ალაგ-ალაგ, სხვა პოეტებთან ერთად, გრიგოლ ორბელიანიც “ისმის”. ოღონდ, კრიტიკოსი ამას ნეგატიურ კონტექსტში არ ამბობს. მართლაც საინტერესო იქნება გრიგოლ ორბელიანის ინტონაციური ვიბრაციების უფრო ღრმა კვლევა მუხრანთან და სხვა დიდ ქართველ პოეტებთან.
