თუ თქვენ ლექსიკონებში ჩაიხედავთ, ანაგრამის შესახებ ამოიკითხავთ შემდეგს: ანაგრამა (ბერძ. Αναγραμμα) — სიტყვა ან შესიტყვება, რომელიც წარმოიქმნება სხვა სიტყვის ან შესიტყვების ასოების გადაადგილებით; გამოიყენება გამოცანებში, თამაშებში. ასევე არის ლექსების შექმნის ხერხი, რომელშიც ლექსის საწყისი სიტყვის ცალკეული ფონემები მეორდება სხვა სიტყვებში. ანაგრამის მაგალითებია: მხალი – ხმალი, ტახი – ხატი, თავი – თივა და ა.შ.
მიზანშეწონილი იქნება, ეს თემა სოსიურიდან დავიწყოთ. სოსიურმა აღმოაჩინა ლექსის წყობის უნივერსალური, განსაკუთრებული, ანაგრამული პრინციპი, რომელიც გულისხმობს, რომ „ყოველი პოეტური ტექსტის აგება დამოკიდებულია საკვანძო სიტყვის ბგერით შემადგენლობაზე. ტექსტის დანარჩენი სიტყვები შეირჩევა ისე, რომ მათში გარკვეული კანონზომიერებით განმეორდეს საკვანძო სიტყვის ბგერები“.
სოსიურმა ამ გამოკვლევებით გაკვალა გზა პოეტურ ტექსტში ბგერისა და მნიშვნელობის ურთიერთკავშირის ახლებური გაგებისათვის. მისი აზრით, ბგერის გამეორება და ბგერწერა არა მხოლოდ ბგერადობის სიმეტრიის მიღწევის საშუალებაა, არამედ, პირველ რიგში, ასოცირდება ლექსის თემასთან. ნიშნის ორმხრივობის პრობლემა, რომელიც ღრმად არის განხილული „ზოგადი ენათმეცნიერების კურსში“, თავისებურად გრძელდება და აისახება სოსიურის ჩანაწერებში ანაგრამებზე.
ტექსტის ამგვარი წაკითხვა ახალი სემიოტიკური განზომილებაა, რომელშიც ნიშნის ორპლანიანობა იკარგება და ჩვეულებრივი სამეცნიერო ლოგიკით აღარაფერი იხსნება. სწორედ ეს იყო მიზეზი, რომ ანაგრამების შესახებ კვლევებს სოსიური არ აქვეყნებდა. ეს არის ის, რაც შეიძლება კიდეც დაადასტურო და, ამავე დროს, არ იყოს მუდამ კანონზომიერი. ამიტომ სოსიური წერდა: „არავითარი საშუალება არ არსებობს იმისა, რომ საბოლოოდ გაეცეს პასუხი იმას, აქვს თუ არა ანაგრამას შემთხვევითი ხასიათი. ნებისმიერ სამ სტროფში შეიძლება მოიძებნოს მარცვლები, რომელთაგან ანაგრამების შედგენა იქნებოდა შესაძლებელი“. „ტექსტის ყოველი ელემენტი ფუნქციონირებს, როგორც მოძრავი „გრამა“, რომელიც კი არ გამოხატავს, არამედ ბადებს, აღძრავს აზრებს (ტოდოროვი).
ამ გაგებით, ანაგრამა წარმოადგენს რაღაც შეფარულს (ავტორის მიერ, ან ავტორისგან დამოუკიდებლად, არაცნობიერად), რომლის (გ)ახსნა დამოკიდებულია მკითხველის ინტუიციურ წვდომაზე.
თანამედროვე გაგებით, ანაგრამები, მაგალითად, პოეზიაში, გამოიყენება, როგორც აზრის გამოხატვის განსაკუთრებული ალგორითმები, რომლებსაც ახლავს ენობრივი თამაშის სიმსუბუქე და აზრის გამოხატვის სიღრმე და დახვეწილობა.
ამ მხრივ თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ძალიან საინტერესოა პაატა ნაცვლიშვილის ანაგრამები. ღრმა ენობრივი ინტუიცია და გამოთქმის ორიგინალურობა არის საფუძველი ამგვარი პოეზიისა.
„ბანს ნუ მეტყვი, განს ნუ მეტყვი, მითხარ ა!
ჩუმად მითხარ, უხმოდ მითხარ, ხმით არა.
ისიც მარქვი, გიგომ რაო, თხამ რაი,
ქვიშამ რაო, მიწამ რაო, თიხამ რა!
მთავ, გადმიშვი, თუ ნამდვილი მთაი ხარ,
ჩანს, ამინდმა დამინდო და მიხათრა,
და გადამკრა ცისატრყელის მათრახი…
რითმა ხარობს, რითმა ხარობს, რითმა ხა…[1]“.
ან ეს:
„არ თქვა ცოდვის, არცა მოდის,
ცხადს არჩიე სიზმარი:
მზე არც ჩადის, არც ამოდის,
ზღვის ნაპირას მარი ზის…“.
ლევან ბრეგაძე პაატა ნაცვლიშვილის ანაგრამების შესახებ წერს:
„დაბოლოს სუპერ-შიუთელრაიმი – თანხმოვანთა ორი წყვილის გადაადგილება ერთი სიტყვის ფარგლებში:
მახინჯაური
კონდუქტორო, მაგ სასტვენში იქნებ ერთიც ჩაგებერა,
რაღა დარჩა! გავიარეთ ბოლოსწინა გაჩერება!
ჩვენი აზრით, ამგვარი რითმის ეფექტი, მიმზიდველობა იმითაც უნდა იყოს გამოწვეული, რომ იგი თითქოს ომონიმური, ანუ უზუსტესი რითმისა და არაზუსტი კონსონანსური რითმის ერთ-ერთი სახეობის ნაჯვარია: ომონიმთან მას ის ანათესავებს, რომ სარითმო სიტყვები ზუსტად ერთი და იმავე ბგერებისგან შედგება, ხოლო კონსონანსური რითმისა კი ის გამოჰყოლია, რომ თანხმოვანთა რაოდენობა არ არის დაცული“.
ანაგრამების სხვადასხვა სახე არსებობს: დაშალო ცნობილი სიტყვა სხვა სიტყვებად, ან – შეაერთო დაშლილი ასოები და აღმოაჩინო დამალული სიტყვა.
სავარჯიშო: მოდი, უბრალოდ, ავიღოთ რომელიმე ორ-სამ ან მეტმარცვლიანი სიტყვა და ასოები ავურიოთ ნებისმიერად, ხოლო შემდეგ შევთავაზოთ მოსწავლეებს, სტუდენტებს, შვილებს, ახლობლებს, რომ, რაც შეიძლება, სწრაფად ააწყონ მნიშვნელობის მქონე სიტყვა. ეს უბრალო სავარჯიშო ახალისებს მონაწილეებს, ავარჯიშებს ტვინს და აიძულებს, პრობლემის გადაჭრის სწრაფი გზა იპოვოს. თამაში სახალისოა და ამ გზით ახალი სიტყვების შესწავლა ძალიან ეფექტური.
მგზავრი – ვრამზიგ
კოსმოსი – მისოკოს
მინდორი – დიმნირო
ხომალდი – მალიდოხ
ყვავილი – ვილაყივ
ხალიჩა – ლიახაჩ
ანგელოზი – გნაზიოლე
აკადემია – აიმაკაედ
რობოტი – იტობორ
[1] https://newsaunje.ge/index.php?do=full&id=41
