ჩვენი ორგანიზმის კარკასი

ერთხელ სკოლიდან დაბრუნებული, ისე, რომ ჩანთაც კი არ დავდე თავის ადგილას, ბებიას მივეხალისე და მოვახსენე:

-ბებია, ბებია („იმერული ექსკიზების“ ტონზე), ანეგდოტი ვისწავლე და უნდა მოგიყვე თქო.

ბებო არც კი დაინტერესებულა ანეგდოტის შინაარსით, მაშინვე გამკიცხა:

-რას მეუბნები, ბებო, ასეთი ხუთოსანი გოგო ხარ, თან ჩემი შვილიშვილი, შენთვის ანეგდოტები არ შეიძლებაო.

დავიმორცხვე… არადა, თანაკლასელებისგან მოსმენისას და შემდეგ გამეორების მცდელობისას, არც კი დავფიქრებულვარ, ჩემთვის რა შეიძლებოდა და რა არა.

ბებია, ორმოცი წლის სტაჟის მქონე დამსახურებული პედაგოგი გახლდათ და „ჩემი შვილიშვილისთვის არ შეიძლებაო“, ეგ თუ იგულისხმა, ალბათ.

ახლა, სავარაუდოდ, ჩემვის ანეგდოტების მოყოლა „უფრო არ შეიძლება“, თანაც აქ, ამ გაზეთში, მაგრამ ერთი უნდა მოგახსენოთ და მომიტევეთ.

სამი ოსტატი სახლს აშენებს. ერთი რკინის არმატურაზეა პასუხისმგებელი, მეორე  ბლოკებზე, მესამე კიდევ ბეტონზე. ააშენებენ და ერთი-ორ დღეში ჩამოინგრევა.  აფსუს, ჩემო ბლოკებო, ამბობს ერთი, რამდენი ბეტონი ტყუილად წავიდა, წუხს მეორე. მესამე კიდევ გახარებულია, ვაჰ, კაცო, კიდევ კარგი რკინის არმატურა არ ჩავდე, ისიც ხომ ტყულად დაიხარჯებოდაო.

მიხვდით ხომ?

ჰოდა, დღეს იმ არმატურაზე მინდა დავწერო, ჩვენს ორგანიზმს, რომ ამაგრებს.

პირველი თავად რკინაა და მასზე ადრე უამრავჯერ დავწერე. შესადარებლად გალას სახუმარო ლექსიც კი გამოვიყენე, „მომკლავს მე უშენობა“-თქო. რადგან, დიახ რკინის დეფიციტით ანემია განვითარდება და თუ ყურადღებას არ მივაქცევთ, ბოლოს უეჭველად  სიკვდილი იქნება.

რკინის უმეტესი ნაწილი ერითროციტებშია კონცენტრირებული. პლაზმაში მისი რაოდენობა უმნიშვნელოა, სულ 0,02მმოლ/ლ. ყოველდღიურად ერითროციტების დაშლის შედეგად 25მგ რკინა გამონთავისუფლდება. საკვებთან ერთად ამდენივე რკინა უნდა მიიღოს ადამიანმა დღე-ღამის განმავლობაში.  სისხლმბად ორგანოებში, როგორიცაა, ღვიძლი, ელენთა, ძვლის ტვინი, ყოველთვის გვხვდება რკინის მარაგი ადვილად მობილიზებადი კომპლექსის-ფერიტინის სახით.ორგანიზმიდან რკინა ნაღველით, განავლით და სისხლდენების დროს გამოიყოფა.

ჰემოგლობინის გარდა, რკინა შედის მიოგლობინის და ჟანგვა-აღდგენით პროცესებში მონაწილე ფერმენტების შემადგენლობაში. რკინით მდიდარი პროდუქტებია ღვიძლი, ელენთა, კვერცხის ყვითრი, თევზი, ისპანახი, სატაცური და ა.შ.

სინამდვილეში ჩვენი ორგანიზმის კარკასს რკინის გარდა, უამრავი ნივთიერება წარმოადგენს.

დავიწყოთ ნათელი გონებით.

სხარტი აზროვნების გარეშე ცხოვრება მართლაც წარმოუდგენლად მძიმე გახდება. მიკროელემენტი იოდი გონების სისხარტეს არა მხოლოდ დახვეწს, მოხუცობაშიც შეგვინარჩუნებს. უფრო მეტიც, ბავშვობის ასაკის  იოდის დეფიციტმა შესაძლოა მოაგვიანებით შეგვახსენოს თავი და გონების სისხარტე მთელი 13 პუნქტით დაწიოს.

გარდა ამისა, იოდის უკმარისობისას შენიშნავთ:

თმის ცვენას და ფერმრკრთალ კანს;

წონის მკვეთრ მატებას და სხეულში სითხის დაგროვებას;

მეხსიერების დაქვეითებას;

იმუნიტეტის დაქვეითებას;

ქრონიკულ დაღლილობას;

იოდი ჰიპოკამპის ფორმირებაში ღებულობს მონაწილეობას.  ეს უკანასკნელი  თავის ტვინის იმ სტრუქტურის ნაწილია, რომელიც აკონტროლებს მოტივირებულ ქცევას, ემოციურ მდგომარეობას და მეხსიერებას და მას ლიმბურ ნაწილის სტრუქტურას უწოდებენ.

გარდა ამისა, ორგანიზმში არსებული იოდის დიდი ნაწილი ფარისებრ ჯირკვალშია კონცენტრირებული. იოდზე სადღეღამისო მოთხოვნა 0,2მგ-ს შეადგენს. მასზე მოთხოვნილება მოზარდებში, ორსულებსა და ჩიყვის არსებობისას ძლიერდება.

შემდეგი მიკროელემენტი თუთიაა. ის მეტალდამოკიდებული ფერმენტების შემადგენლობაშია და უამრავ ბიოქიმიურ პროცესში მონაწილეობს. მათ შორის ნეირომედიატორების სიგნალების გადაცემასა და იმავე ჰიპოკამპის აქტიური ფორმის შენარჩუნებაში.  თუთიის ნაკლებობა ასევე მეხსიერების დაკლებას გამოიწვევს.

მისი რაოდენობა დღე-ღამურ საკვებში უნდა შეადგენდეს 15მგ-ს. ჰორმონი ინსულინი პანკრეასის უჯრედებში გროვდება თუთიასთან წარმოქმნილი კომპლექსის სახით.

თუთიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფუნქციას წარმოადგენს მისი მონაწილეობა ენისა და ცხვირის ღრუს რეცეპტორების მიერ გემოსა და სუნის შეგრძნების აღქმაში.

ვინ იცის, შესაძლოა კოვიდის დროს გამოწვეული ყნოსვის და გემოს დაკარგვა თუთიის შეწოვის შეფერხების და მისი დეფიციტის გამო ხდება?

თუთია სპილენძთან ერთად წყვილად მოქმედებს. ამიტომ, აუცილებელია მათი სწორი პროპორცია. აღმოჩნდა, რომ ალცჰეიმერის დიაგნოზის  მქონე ადამიანებს თითქმის ყოველთვის ან თუთიის, ან სპილენძის, ან ორივეს ნაკლებობა აღენიშნებათ.

სპილენძი მნიშვნელოვანი მიკროელემენტია. მონაწილეობს ჰემოგლობინის, მიოგლობინის, ციტოქრომების და რკინის შემცველი სხვა ორგანული ნაერთების სინთეზში.

არა, უშუალოდ კი არ არის ჩართული, რკინის ჩართვას  უწყობს ხელს ორგანულ ნივთიერებათა შემადგენლობაში. გარდა ამისა, სპილენძი თავადაც შედის ზოგიერთი ორგანული ნივთიერების შემადგენლობაში. მაგ. სისხლის პლაზმაში სპილენძის იონი ძირითადად დაკავშირებულია ცილა ცერულეოპლაზმინთან. ამ უკანასკნელს სუსტად გამოხატული ფერმენტული თვისება გააჩნია. ეს იმაში გამოიხატება, რომ ხელს უწყობს ასკორბინის მჟავას, ადრენალინის და სხვა ნივთიერებათა დაჟანგვას.  სპილენძის იონი მონაწილეობს ფოტოსინთეზის რეაქციებში, როგორც ელექტრონების გადამტანი. ამ შემთხვევაში ის შედის მცენარეული ცილის პლასტოციანინის შემადგენლობაში. ამ ცილას „ლურჯ ცილასაც“ უწოდებენ.

სპილენძი ასევე შედის ფერმენტ ლიზინოქსიდაზას აქტიურ ცენტრში, რომელიც კოლაგენის და ელასტინის პოლიპეპტიდური ჯაჭვების ბიოსინთეზში მონაწილეობს.

სპილენძის უკმარისობა ანემიას იწვევს, რომელიც რკინადეფიციტურ ანემიაზე გაცილებით რთულად მიმდინარებს. სპილენძის დეფიციტით გამოწვეული ანემიის დროს ციტოქრომული სისტემის ფუნქცია ირღვევა.

კიდევ ერთი აუცილებელი ნაწილი, ჩვენი ორგანიზმის კარკასისთვის მაგნიუმია. მისი გარკვეული რაოდენობა დაკავშირებულია კალციუმთან და ფოსფორთან. ქმნის კომპლექსურ ნაერთებს ძვლებში. გვხვდება ექსტრაცელულარულ სითხეშიც. მაგნიუმის იონი მონაწილეობს კუნთის შეკუმშვაში და იმ მრავალი  ფერმენტის აქტივატორია, რომლებიც ჩვენი ენერგიის, ანუ  ATP-ის სინთეზში ღებულობს მონაწილეობას. არ არის მაგნიუმი, არ არის ენერგია.

და ფოსფორი? ნაკლებად მნიშვნელოვანი გგონიათ?

მისი უდიდესი რაოდენობა ძვლებშია ლოკალიზებული მარილების სახით. ორგანიზმში არსებული ფოსფორის 10% ისეთ ორგანულ ნივთიერებებთანაა დაკავშირებული, როგორიცაა ცილები, ცხიმები, ნახშირწყლები. ორგანიზმში ფოსფორის ცვლაზე გარკვეულ წარმოდგენას გვაძლევს არაორგანული ფოსფორი.ამიტომ, კლინიკაში სისხლის შრატში არაორგანულ ფოსფორს საზღვრავენ.

მოზრდილებისათვის საკვებ რაციონში ფოსფორისა და კალციუმის ოპტიმალური შეფარდება არის 1:1, ბავშვებისთვის 1:2 (სწორედ ასეთი შეფარდებაა დედის რძეში).

სხვადასხვა პათოლოგიური პროცესების დროს ფოსფორის რაოდენობა სისხლში კლებულობს.

სისხლის პლაზმაში კალციუმის შემცველობა 2,5-2,8 მმოლ/ლ-ია ()9-11მგ%. ერითროციტებში კვალის სახით შედის. ყველაზე მეტი რაოდენობით კალციუმი შედის ძვლებში და კბილებში. ორგანიზმში გვხვდება, როგორც იონიზირებული, ასევე არაიონიზირებული სახით.

კალციუმი მართლაც შეუცვლელია ჩვენი კარკასისთვის. მონაწილეობას ღებულობს კუნთის შეკუმშვაში, როგორც კალიუმის ანტაგონისტი. ასევე, სისხლის შედედებაში, ძვლების შენებაში, უჯრედის მემბრანის განვლადობის პროცესებში, ფერმენტების აქტივობის რეგულაციაში.

კარკასის კიდევ ერთი რგოლი მინერალური მარილებია, რომლებიც ისეთ მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებენ, როგორიცაა ოსმოსური წნევის შექმნა და მისი რეგულაცია; მჟავა-ტუტოვანი ბალანსის შენარჩუნება და ა.შ.

გუშინ ქალაქის ერთი ბოლოდან მეორეში მივდიოდი. ტაქსი გავაჩერე, ფასზე მოვურიგდი და ჩავჯექი. მძღოლი საუბრის მოყვარული აღმოჩნდა და მაშინვე პროფესიით ვინ ხარო, მკითხა. ჩემს ქიმიკოსობაზე გაიხარა და ორი წლის წინანდელი სიზმარი გამანდო…

დიდ და ტრიალ მინდორში ვიყავიო. უცებ ზემოთ ავიხედე და მთელი ცა ქიმიური ფორმულებით იყო სავსეო. მინდოდა მეკითხა, ორგანულით თუ არაორგანულით თქო, მაგრამ ისეთი გატაცებით ყვებოდა, ხელი აღარ შევუშალე.

ჰოდაო, გააგრძელა, ამ სიზმრიდან ერთ თვეში პანდემია გამოაცხადესო.

აი, მითხარით, ქალბატონო, რას ნიშნავდა ჩემი სიზმარიო?

რა ვიცი, რას უნდა ნიშნავდეს?

ალბათ იმას, რომ პანდემიის შემდეგ უეჭველი ჩვენი ორგანიზმის კარკასის გამაგრებაა საჭირო!