მასწავლებელი, მოსწავლეთა კოგნიტური და აკადემიური უნარების განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. ის არა მხოლოდ გადასცემს გარკვეულ ცოდნას მოსწავლეებს, არამედ სწორ მიმართილებას აძლევს.
ვიგოტსკის განვითარების სოციალურ-კულტურული თეორიის მიხედვით, სწავლების პროცესი თანამშრომლობაა მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის, მასწავლებელი ეხმარება მოსწავლეს ცოდნის კონსტრუირებაში. ის არ არის ცოდნის უბრალო გადამცემი, ხოლო მოსწავლე ცოდნის პასიური მიმღები.
მასლოუ ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნავი წარმომადგენელი, სასწავლო პროცესში განსაკუთრებულ ადგილს მასწავლებელს უთმობს. მასლოუს მიაჩნია, რომ მასწავლებელს უნდა შეეძლოს სასწავლო პროგრამასა და მეთოდოლოგიაში მოსწავლეთა ინტერესების შესაბამისად ჩარევა.
აქედან გამომდინარე მასწავლებლობა დიდ პასუხისმგებლობას, ენერგიასა და დაუღალავ შრომას მოითხოვს.
2019/2020 წელს, როცა საკლასო ოთახში ფეხი პირველად შევდგი, აქტიურად დავიწყე საგაკვეთილო პროცესში თანამედროვე მეთოდებისა და მიდგომების გამოყენება, მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარის განსავითარებლად. კლასთან მუშაობის პროცესში, მიღებული ინფორმაციის გაანალიზების შემდეგ გამოიკვეთა, რომ ჩემს მეორეკლასელებს ძალიან უჭირდათ წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრება და მიზნად დავისახე წიგნიერების დონის ამაღლება.
რა არის წიგნიერება და რატომ უნდა განვუვითაროთ ეს უნარი მოსწავლეებს?
ყველაზე მნიშვნელოვანი უნარი, რომელსაც ბავშვები სკოლაში სწავლებისას იძენენ, კითხვის უნარია, რაც უშუალო კავშირშია წიგნიერებასთან. წიგნიერების კვლევა PIRLS აფასებს მოზარდთა წაკითხულის გააზრების უნარს. ის ყოველ ხუთ წელიწადში ტარდება და მონაწილე ქვეყნებს განვითარების საშუალებას აძლევს. ბევრმა ქვეყანამ საერთაშორისო კვლევების საფუძველზე თავის საგანმანათლებლო სისტემაში სასწავლო სტრატეგიები შეცვალა.
გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია ( UNESCO) წიგნიერებას განმარტავს, როგორც განსაზღვრის, გაგების, ინტერპრეტაციის, შექმნის, კომუნიკაციის, გამოთვლის, ამა თუ იმ კონტექსტთან დაკავშირებული ნაბეჭდი და წერილობითი მასალის გამოყენების უნარ-ჩვევების ერთობლიობას. წიგნიერების ცნება გულისხმობს სწავლის პროცესის უწყვეტობასა და ინდივიდის პოტენციალს, მიაღწიოს მიზნებს, გაიღრმაოს ცოდნა, აიმაღლოს შესაძლებლობები და მოახერხოს საზოგადოებაში ინტეგრირება.
წიგნიერებას, როგორც სასწავლო პროცესის მნიშვნელოვან შემადგენელ ნაწილს, საგანგებო ყურადღება ეთმობა ეროვნულ სასწავლო გეგმაშიც.
„წიგნიერება, დღევანდელი გაგებით, მხოლოდ წერისა და კითხვის
უნარს არ გულისხმობს. წიგნიერ ადამიანს უნდა შეეძლოს სხვადასხვა წყაროდან,
მათ შორის ციფრული ტექნოლოგიებიდან მიღებული ინფორმაციის დამუშავება.
წიგნიერება გულისხმობს „ენის სიმბოლოების ამოცნობა-გამოყენების უნარს, ასევე
ზეპირი, ვიზუალური, ნაბეჭდი თუ ციფრული ტექსტების გააზრებასა და
ინტერპრეტაციას“ (ეროვნულის სასწავლო გეგმა).
ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანია სააზროვნო უნარ-ჩვევების განვითარება. ახალი სტანდარტების მიხედვით, მხოლოდ მასალის დაზეპირება არ არის საკმარისი. მოსწავლეს ცოდნის დაგროვებასთან ერთად უნდა შეეძლოს ამ ცოდნის გააზრება, გამოყენება, ანალიზი, სინთეზი და შეფასება. ყველა ამ უნარის განვითარებას საფუძველი დაწყებით საფეხურზე ეყრება, რომელიც ეფექტური სწავლის წინაპირობაა საშუალო განათლების მომდევნო საფეხურზე.
როგორც ცნობილია PIRLS-ის ფარგლებში მოსწავლის მიღწევების შეფასებასთან ერთად, სპეციალურად შემუშავებული კითხვარების საშუალებით, იკვლევენ იმ კონტექსტუალურ მახასიათებლებს, რომლებშიც მოსწავლეები კითხვას სწავლობენ. კონტექსტუალურ მახასიათებლებში იგულისხმება გარემოს მახასიათებლები, რომლებიც გავლენას ახდენს მოსწავლის წიგნიერებაზე. ერთ-ერთი მახასიათებელია საკლასო გარემო და იქ განხორციელებული აქტივობები. მოსწავლეებში წიგნიერების განვითარება დავიწყე საკლასო გარემოში განხორციელებული მრავალფეროვანი მეთოდების დახმარებით:
- მეთოდი „კუბები“;
- „სიტყვის პირამიდა“;
- „პერსონაჟის რუკა“;
- „მოთხრობის რუკა“;
- „მოდი ვწეროთ“;
- „კითხვა ხალისით“.
კუბები არის მეთოდი, რომელიც ავითარებს მოსწავლეში კრიტიკულ აზროვნებას და ხელს უწყობს ინფორმაციის არა მხოლოდ მიღებას, არამედ ცოდნის კონსტრუირებასაც.
მასალა: წინასწარ მზადდება მუყაოს ყუთები.
შევქმენი ოთხი ჯგუფი, თითოეული ჯგუფი ექვსი მოსწავლისგან შედგებოდა. ჯგუფის წევრებს დავურიგე განსხვავებული შეკითხვები, ნელი ოქროპირიძის მოთხრობიდან „ძველი კალოში“:
სად იპოვა თაგუნიამ კალოში?
ვის მისცა თაგუნიამ კალოში?
რა სთხოვა ზღარბმა ციყვს?
როგორ მოიქცა ზღარბი, როცა გირჩი და თხილი მიიღო?
რისთვის გამოიყენა ციყვმა კალოში?
რა მოისურვეს კალოშის ყოფილმა მფლობელებმა?
ჯგუფებისა და კითხვების განაწილების შემდეგ კითხვა, რომელიც მათ შეხვდათ გადაიტანეს თაბახის ფურცელზე. უპასუხეს, გააფორმეს შესაბამისი ილუსტრაციით (ნაწარმოებიდან გამომდინარე, კერძოდ იმ მონაკვეთიდან, რომელიც მათ შეხვდათ) და კუბის სხვადასხვა გვერდზე მიაწებეს. ჯგუფური მუშაობის დასრულების შემდეგ, ჯგუფის წევრებმა შეამოწმეს ერთმანეთის ნამუშევარი და აირჩიეს პრეზენტატორი. ჯგუფებს მათ მიერ მოფიქრებული პირობითი სახელებიც ჰქონდა. მაგალითად:
- ბეჯითები;
- ყოჩაღები;
- სხარტები;
- მეგობრები.
პრეზენტაციისას ჯგუფები შევაფასე სხვადასხვა კრიტერიუმით:
- რამდენად იცავდნენ ჯგუფური მუშაობის წესებს;
იყვნენ თუ არა მეგობრული;
ითვალისწინებდნენ თუ არა მეგობრის აზრს;
რამდენად შეთანხმებულად მოქმედებდნენ;
რამდენად იცავდნენ დროის ლიმიტს….
- რამდენად ადეკვატურად ჰქონდათ გაცემული კითხვაზე პასუხი.
აქტივობის გამოყენებამ, მოსწავლეებს აუმაღლა მოტივაცია, ასწავლა ტექსტზე მუშაობა და დაკვირვებულ მკითხველებად აქცია.
წიგნიერების უნარის განვითარებაზე მუშაობა მასწავლებლისგან მოითხოვს მრავალფეროვანი აქტივობებით სწავლებას და მრავალფეროვანი მიდგომის გამოყენებას. ამიტომ წიგნიერების უნარის განვითარებისთვის, გამოვიყენე მეთოდი „სიტყვის პირამიდა“. აღნიშნული მეთოდის გამოყენება მოსწავლეს უმდიდრებს ლექსიკურ მარაგს და უმარტივებს ტექსტის გაგება-გააზრების პროცესს.
კითხვის, გაგება-გააზრებისა და წიგნიერებისთვის აუცილებელი უნარების ჩამოყალიბება ადრეული ასაკიდან იწყება. ამიტომ აუცილებელია ამ ასაკში წიგნიერების გასავითარებლად მიზანმიმართული აქტივობების დაგეგმვა. კითხვა ყველას შეუძლია, წაკითხულის გაგება კი დიდ სიძნელეს წარმოადგენს. წაკითხულის გაგება-გააზრება რომ უფრო მარტივი, სახალისო და ამასთანავე შემეცნებითი პროცესი ყოფილიყო, გამოვიყენე მეთოდები „მოთხრობის რუკა“ და „პერსონაჟის რუკა“ .
წიგნიერება მხოლოდ წაკითხული ტექსტების გაგება-გაანალიზებას არ გულისხმობს. წიგნიერ ადამიანს უნდა შეეძლოს გრამატიკული ფორმების სწორად გამოყენება და სწორი მეტყველება. მეთოდი „ბრილიანტი“ კი მოსწავლეს ხალისითა და ინტერესით ასწავლის სხვადასხვა გრამატიკულ საკითხს.
(რა თქმა უნდა, სანამ მოსწავლეებს მსგავსი დავალების შესრულებას დავავალებდი, საკითხი კლასში მოსწავლეეებთან ერთად განვიხილე; ავუხსენი სად, რას და რატომ წერდნენ).
წიგნიერება, როგორც ვიცით, არის სხვადასხვა ტექსტის გაგება-გააზრება, თუმცა, ამავე დროს ის გულისხმობს, როგორც ადამიანის საზოგადოებაში ინტეგრაციას, ასევე პრეზენტაციის, მოსმენისა და აუდიტორიის წინ მეტყველების უნარს. თითოეული ამ უნარის გასავითარებლად კლასში ვაწყობდი მოსწავლეთა მიერ მოძიებული და გაფორმებული მასალების პრეზენტაციას. ისინი უსმენდნენ, აფასებდნენ და ეცნობოდნენ ერთმანეთის ნამუშევრებს. რაც მთავარია, ეუფლებოდნენ იმ უნარებს, რომელთა ფლობა აუცილებელია თანამედროვე მოქალაქისთვის.
იმისთვის, რომ სწავლა-სწავლების პროცესი უფრო შედეგიანი იყოს, აუცილებელია მშობელთა ჩართულობაც. მათი აქტიურობა ბავშვს უფრო მოტივირებულს, ყურადღებიანსა და მონდომებულს ხდის. ამიტომ წამოვიწყე პროექტი „წიგნი ჩვენი მეგობარია“. პროექტში ჩავრთე მშობლებიც.
პროექტის ფარგლებში მშობლები მოდიოდნენ კლასში და ქართულ ხალხურ ზღაპარს უკითხავდნენ ბავშვებს, თან სხვადასხვა აქტივობას სთავაზობდნენ:
- წაკითხულის ნახატით გადმოცემას;
- მთავარი პერსონაჟის ნახატის შექმნას;
- ზღაპრის გაგრძელების მოფიქრებას.
აქტივობა წიგნიერების ერთ-ერთი უნარის ტექსტის გაგება-გაანალიზებისა და ინტერპრეტაციის განვითარების საშუალებაა.
წიგნის კითხვის დღე განსაკუთრებული იყო, რადგან ბავშვები სტუმრის მისაღებად ემზადებოდნენ, ხოლო მშობლები მასწავლებლობისთვის.
21-ე საუკუნე ინფორმაციულად დატვირთული საუკუნეა. თანამედროვე საკომუნიკაციო საშუალებებმა მსოფლიო დაიპყრო. ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, წიგნიერება არ გულისხმობს მხოლოდ ნაბეჭდი ტექსტების გაგება-გააზრებას. თანამედროვე მოსწავლეს უნდა შეეძლოს სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიების გამოყენება. ამიტომ გადავწყვიტე, გამომეყენებინა სასწავლო-სახალისო პლატფორმა „მოდი დავწეროთ“. თავად გავეცანი და მივხდვდი, რომ ამ პლატფორმის გამოყენებით შევძლებდი მოსწავლეში შემოქმედებითობის უნარისა და ციფრული წიგნიერების განვითარებას. „მოდი დავწეროთ“ ეს კომპიუტერული პროგრამა შექმნილია განათლების სპეციალისტების მიერ. მასში შესვლა შესაძლებელია ვებგვერდიდან
https://kargiskola.ge/dawere/?fbclid=IwAR3xOgKAbTXaAviP7f7kVzgcGTEXMoslQIjLEN_EigLo7UB4ChjrXHZo-GA.
შემოგთავაზებთ ამ საიტზე მუშაობის ინსტრუქციასა და ბავშვების ნამუშევარს.
პირველ ეტაპზე უნდა გადავიკეთ ლინკზე:
ვებგვერდზე შესვლისთანავე მოსწავლე იწყებს თამაშით წერას. წერის დაწყებამდე აწკაპებს ჯადოსნურ ყუთებზე. სულ სამი ყუთია:
- პერსონაჟის ყუთი;
- თვისების ყუთი;
- პრობლემის ყუთი.
2 . 3.
ყუთებიდან პერსონაჟის, თვისებისა და პრობლემის არჩევის შემდეგ ხელს აჭერთ წითელ ისარს. გაიხსნება საწერი დაფა.
კითხვის პროცესი ორგვარია: ხელმძღვანელობითი და დამოუკიდებელი. დამოუკიდებელი კითხვის გასამრავალფეროვნებლად ერთ-ერთი ეფექტური მეთოდია „დაკარგული სიტყვები“ და „კითხვის მატარებელი“. ორივე აქტივობა მოსწავლეებში წაკითხულის გაგება-გააზრებას, გამართულ კითხვასა და ლოგიკურ აზროვნებას ავითარებს.
კითხვის პროცესი აუცილებლად გულისხმობს წაკითხულის გაგება-გააზრებას, კრიტიკულ აზროვნებასა და შემოქმედებითობას. მოსწავლეებში ამ უნარების გასავითარებლად გამოვიყენე მეთოდი „კითხვა ხალისით“. მოსწავლეებს უნდა გადმოეცათ წაკითხულის შინაარსი და გაეფორმებინათ შესაბამისი ნახატებით (ილუსტრაციით). გთავაზობთ მათ ნამუშევრებს. ჩანაწერები და ჩანახატები გაკეთებულია ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის ნაწარმოების, „პატარა პრინცის“ მიხედვით.
ზემოთ განხილული თითოეული მეთოდი და განხორციელებული აქტივობა ხელს უწყობს მოსწავლეს, გახდეს დაკვირვებული, მოაზროვნე, შემოქმედი, და, რაც მთავარია, წიგნიერი. თანამედროვე მეთოდების გააზრებული გამოყენება, საგაკვეთილო პროცესს უფრო საინტერესოს, სახალისოს, შემეცნებითსა და მოსწავლეზე ორიენტირებულს ხდის. მოსწავლეებში ავითარებს პრიორიტეტულ გამჭოლ კომპეტენციებს. განვითარებული კომპეტენციები კი დაეხმარება მათ თანამედროვე სამყაროში თვითრეალიზებისა და სათანადო ადგილის დამკვიდრებაში.
