„დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში“ (2018) მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარების განვითარებას. აღნიშნული ჩარჩო, თავის მხრივ, ეფუძნება დემოკრატიული საზოგადოებებისთვის საერთო ღირებულებით პრინციპებს. მასში მოცემულია ის ინსტრუმენტები, რომლებსაც უნდა ფლობდნენ ადამიანები განათლების ნებისმიერ დონეზე, რათა მათ განუვითარდეთ საზოგადოებისადმი კუთვნილების გრძნობა და შეძლონ, თავიანთი წვლილი შეიტანონ საზოგადოებებში, რომლებშიც ვცხოვრობთ. მოცემული სარეკომენდაციო ჩარჩო განათლების სისტემებს სთავაზობს მათი მოქმედების საერთო ხედვებს და, ამავე დროს, ითვალისწინებს პედაგოგიური მიდგომების სიმრავლესა და მრავალფეროვნებას[1].
ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის, ტორბიონ იაგლანდის თქმით, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოს შექმნის მიზანს წარმოადგენს წევრი სახელმწიფოების დახმარება, რათა მათ შეძლონ განათლების საშუალებით ღია, ტოლერანტული და მრავალფეროვანი საზოგადოებების ჩამოყალიბება.
დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში, ტერმინი „ენა“ აღნიშნავს ყველა ლინგვისტურ სისტემას, რომელიც ან აღიარებულია როგორც ენა, ან წარმოადგენს აღიარებული ენის სახესხვაობას, მათი მოდალურობის მიუხედავად. იგი მოიცავს სამეტყველო და ჟესტების ენას და სხვა არავერბალური კომუნიკაციის საშუალებებს. შესაბამისად, მოცემულ კონტექსტში, ტერმინი „ვერბალური“ და „არავერბალური“ კომუნიკაცია განმარტებულია, როგორც „ენობრივი საშუალებებით განხორციელებულ კომუნიკაცია“ და „არაენობრივი საშუალებებით განხორციელებულ კომუნიკაცია“.
ჩარჩოს თანახმად, ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარები განმარტებულია, როგორც სხვა ადამიანებთან ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციისთვის საჭირო უნარი.
ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციის მახასიათებლად მიჩნეულია:
- ენობრივი უნარები;
- სოციო-ლინგვისტურ უნარები;
- გადმოცემის უნარი.
ენობრივი უნარები განსაზღვრულია, როგორც სამეტყველო და წერილობით ფორმაში წინადადებებისა და ფრაზების ჩამოსაყალიბებლად და აღსაქმელად საჭირო უნარები.
სოციო-ლინგვისტური უნარები განსაზღვრულია, როგორც საუბრის პროცესში აქცენტის, დიალექტის, რეგისტრისა და სოციალური ურთიერთობების ლინგვისტური მარკერების გასარჩევად გამოყენებული უნარები.
გადმოცემის უნარი განსაზღვრულია, როგორც უნარი, შესაბამისი საკომუნიკაციო წესების გამოყენებით, საჭირო მოცულობითი, თანმიმდევრული და გამართული მეტყველების წარმოებისთვის, ასევე დისკურსისა და წერილობითი ტექსტების კონკრეტულ საკომუნიკაციო მიზნებზე მორგებისთვის.
ევროპის საბჭოს რეკომენდაციაში CM/Rec(2014)5 ხაზგასმულია სასკოლო განათლებაში ენის (ენების) მნიშვნელობა. კონკრეტულად, მასში (მუხლი 6, პუნქტი ბ) ნათქვამია, რომ: განსაკუთრებული ყურადღება სასკოლო განათლების საწყის ეტაპზევე უნდა დაეთმოს ენის ათვისებას, რომელიც, როგორც თავად კონკრეტული სასკოლო საგანი, ასევე სხვა სასკოლო საგნებში მოსწავლეებისათვის ცოდნის გადაცემის საშუალება, უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს როგორც ცოდნის მისაწვდომობის თვალსაზრისით, ასევე მოსწავლეების შემეცნებითი განვითარების თვალსაზრისით.
მოსწავლეებს, რომლებსაც ენობრივი ბარიერი აქვთ, პრობლემები ექმნებათ სწავლისა და განათლების კუთხით წინსვლის მხრივ.
უკლებლივ ყველა სასწავლო საგანში, აქტივობები, რომლებიც ენობრივ კომპეტენციას საჭიროებს, მოიცავს შემდეგს:
- განმარტებითი ტექსტების კითხვა და გაგება, რომლებიც ხშირად სასწავლო საგნის კონტექსტის მიხედვით ერთმანეთისაგან განსხვავებულია;
- მასწავლებლის მიერ რთული საკითხების ახსნის მოსმენა და გაგება;
- კითხვებზე ზეპირი და წერილობითი პასუხების გაცემა;
- კვლევისა და სწავლის შედეგების წარმოჩენა;
- კონკრეტულ თემაზე მსჯელობაში მონაწილეობა.
რადგან ნებისმიერი საგნის შესწავლა ენის შესწავლას და კონკრეტულ საგანთან დაკავშირებული ცოდნის შეძენა წარმოუდგენელია ენობრივი საშუალების გარეშე, რადგან ენობრივი კომპეტენცია საგნობრივი კომპეტენციის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რადგან შესაბამისი ენობრივი კომპეტენციის გარეშე შეუძლებელია, მოსწავლემ სათანადოდ აითვისოს სასწავლო მასალა ან შეძლოს ამ მასალაზე საუბარი, – ამ და სხვა საფუძვლებზე დაყრდნობით ევროპის საბჭომ დაამუშავა და მოამზადა მასალა, რომლითაც შეუძლიათ ისარგებლონ განათლების სფეროს სპეციალისტებმა, რათა უზრუნველყონ მოსწავლეთა ენობრივი კომპეტენციების სათანადო დონეზე განვითარება, რაც თავის მხრივ, სწავლაში მიღწევების გარანტი იქნება; აღნიშნული მასალა მოწოდებულია ევროპის საბჭოს მრავალენოვანი და ინტერკულტურული განათლებისათვის რესურსებისა და ლიტერატურის პლატფორმის საშუალებით[2].
ენობრივ კომპეტენციებზეა დამოკიდებული დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციის ათვისება. ენობრივი კომპეტენცია უმნიშვნელოვანესია და საჭიროებს მასწავლებლების მხრიდან ყურადღების გამახვილებას[3].
ენისა და კომუნიკაციის ცოდნა-შემეცნება და კრიტიკული გააზრება გულისხმობს, კონკრეტულ ენობრივ ჯგუფში, სოციალურად მისაღები ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის საყოველთაოდ აღიარებული პირობების ცოდნასა და კრიტიკულ გააზრებას; იმის გააზრებას, თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს სხვა ადამიანებზე კომუნიკაციის სხვადასხვა სტილმა და, ასევე, როგორ გამოიხატება საერთო კულტურული ღირებულებები სხვადასხვა ენაზე[4].
დესკრიპტორები
ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარებისთვის
დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში პედაგოგებისა და განათლების პროცესში მონაწილე პირებისთვის შექმნილია თითოეულ კომპეტენციასთან დაკავშირებული სწავლის მიზნები და შედეგები – ე. წ. დესკრიპტორები (აღმწერები), რათა შექმნან სასწავლო სიტუაციები, რომლებიც საშუალებას მისცემს მათ, დააკვირდნენ მოსწავლეების მიერ გამოვლენილ და მოცემულ კომპეტენციებთან დაკავშირებულ ქცევას[5]. დესკრიპტორები გამოცდილია ევროპის 16 წევრ სახელმწიფოში.
თითოეულ აღმწერს მინიჭებული აქვს საიდენტიფიკაციო კოდი, ძირითადი კომპეტენციის ნომერი და ენიჭება კლასიფიკაცია (მაგალითად: ელემენტარული, საშუალო ან მაღალი).
| საიდენტიფიკაციო კოდი | ძირითადი კომპეტენცია № | დესკრიპტორი
|
კლასიფიკაცია
|
| 1501 | 88 | შეუძლია, გამოთქვას საკუთარი აზრი არსებულ პრობლემასთან დაკავშირებით. | ელემენტარული |
| 1502 | 89 | სთხოვს მოსაუბრეს, გაიმეოროს ნათქვამი, თუ იგი მისთვის ნაკლებად გასაგებია. |
ელემენტარული |
| 1503 | საუბრისას ცდილობს, შეინარჩუნოს თვალით კონტაქტი მოსაუბრე მხარესთან. | ელემენტარული | |
| 1504 | იყენებს ჟესტიკულაციას, რათა უკეთ გააგებინოს საუბარში მონაწილე სხვა მხარეს, თუ რას გულისხმობს იგი. |
ელემენტარული |
|
| 1505 | შეუძლია, გადმოსცეს და გააგებინოს სხვებს საკუთარი მოსაზრება თუ პოზიცია. | ელემენტარული | |
| 1506 | სვამს იმგვარ კითხვებს და იმგვარად, რომ უზრუნველყოს საკუთარი ჩართულობა საუბარში. | ე/ს
|
|
| 1507 | იყენებს სხეულის ენას, რათა უკეთ გააგებინოს საუბარში მონაწილე პირებს, თუ რის თქმა სურს მას. | ე/ს
|
|
| 1508 | ეუბნება ან აგრძნობინებს მოსაუბრე მხარეს, რომ მისთვის მისაღებია მისი მოსაზრებები. | ე/ს
|
|
| 1509 | კარგ ურთიერთობასა და წარმატებული კომუნიკაციას ამყარებს სხვებთან, საუბრის, საკუთარი, გასაგები მანერის წყალობით. | ე/ს
|
|
| 1510 | შეუძლია ამოიცნოს, როდესაც ორი ადამიანი ცდილობს ერთი და იგივე აზრი ჩამოაყალიბოს, ოღონდ განსხვავებული გზებით. | ე/ს
|
|
| 1511 | კომუნიკაციის პროცესში პრობლემის წარმოქმნის შემთხვევაში, იგი საკმაოდ ხშირად პოულობს გზებსა და საშუალებებს, რათა მომენტალურად იქნას განეიტრალებული გაჩენილი პრობლემა (მაგალითად, სხეულის ენის გამოყენებით, ახსნა-განმარტებების მიწოდებით, ნათქვამის გამარტივებით და ა. შ.). | ე/ს
|
|
| 1512 | იყენებს ჟესტიკულაციას, რათა უკეთ გააგებინოს საუბარში მონაწილე პირებს, თუ რის თქმა სურს მას. | ე/ს
|
|
| 1513 | 90 | სვამს კითხვებს, რომლებიც ადასტურებს, რომ მისთვის გასაგებია სხვა მოსაუბრის მიერ გამოთქმული პოზიცია. | საშუალო
|
| 1514 | 91 | ფლობს თავაზიანობის გამოხატვის ფრაზებს მისი მშობლიური ენისაგან განსხვავებულ ენაზე. | საშუალო
|
| 1515 | შეუძლია, დაარწმუნოს სხვა ადამიანები, მოლაპარაკება აწარმოონ მასთან. | საშუალო
|
|
| 1516 | რწმუნდება, რომ მის მიერ გამოთქმული აზრი სწორად იქნა გაგებული საუბარში მონაწილე ყველა მხარის მიერ. | საშუალო | |
| 1517 | შეუძლია მიხვდეს, თუ როდის უსმენს მას საუბარში მონაწილე პირი, მაგრამ ვერ ხვდება, თუ რაზე საუბრობს იგი. | საშუალო | |
| 1518 | კომუნიკაციის დროს, ნაკლებად გასაგები ან ბუნდოვანი მომენტების წარმოშობის შემთხვევაში, იგი ცდილობს და ახერხებს, ახსნას გაუგებარი მომენტების წარმოშობის მიზეზები, ან სხვაგვარად გაართვას თავი შექმნილ ვითარებას. | საშუალო
|
|
| 1519 | შეუძლია შეცვალოს და სიტუაციას მოარგოს საკუთარი ენობრივი კომუნიკაციური ქცევა, მოსაუბრისათვის ხელსაყრელი და მისაღები კომუნიკაციის წესების გამოყენებით. | ს/მ
|
|
| 1520 | შეუძლია სწორად და ეფექტურად ჩამოაყალიბოს საკუთარი სათქმელი ინტერკულტურულ გარემოში და დაამყაროს კომუნიკაცია სხვებთან. | ს/მ | |
| 1521 | მოსაუბრე მხარის პასუხის გაცემამდე, შეუძლია დარწმუნდეს, რომ კარგად ესმის მის მიერ გამოთქმული აზრი. | ს/მ
|
|
| 1522 | საკუთარი სიტყვებით იმეორებს მოსაუბრის მიერ გამოთქმულ აზრს, რათა დარწმუნდეს, რომ სწორად გაიგოს მისი მნიშვნელობა | ს/მ | |
| 1523 | შეუძლია კომუნიკაციის ჩავარდნის თავიდან აცილება, სხვების მიერ არასწორად გაგებული მისი ნათქვამის გამეორების, სხვა სიტყვებით გადმოცემისა თუ სხვაგვარად ჩამოყალიბების საშუალებით. | ს/მ
|
|
| 1524 | შეუძლია ამოიცნოს საუბრის განსხვავებული მანერა, რომელსაც იყენებს მისი სოციალური ჯგუფისაგან განსხვავებული, სულ მცირე, ერთი კულტურის წარმომადგენელი. | ს/მ | |
| 1525 | შეუძლია თავაზიანად და შესაბამისი ფორმით მიმართოს მოსაუბრეს და სთხოვოს მას განმარტებები, იმ შემთხვევაში, თუ მოსაუბრის ვერბალური და არავერბალური გამოხატვის საშუალებებით გამოთქმული აზრი ერთმანეთის შეუსაბამოა. | ს/მ
|
|
| 1526 | 92 | ინტერკულტურული ურთიერთობების დროს შეუძლია, შეასრულოს ენობრივი შუამავლის როლი, შეუძლია, თარგმნოს, თარჯიმნობა გასწიოს ან ახსნა-განმარტებები მიაწოდოს მხარეებს. | მაღალი |
| 1527 | 93 | წარმატებით შეუძლია, თავიდან აიცილოს მოსალოდნელი გაუგებრობები ინტერკულტურული ურთიერთობის დროს. | მაღალი
|
| 1528 | ინტერკულტურული ურთიერთობების დროს აკმაყოფილებს საკომუნიკაციო მოთხოვნებს, საუბრობს რა იმ ენაზე, რომელიც გასაგებია კომუნიკაციაში მონაწილე ყველა მხარისთვის. | მაღალი | |
| 1529 | შეუძლია, ამოიცნოს კომუნიკაციის განსხვავებული წესები, რომლებსაც იყენებენ მისი სოციალური ჯგუფისაგან განსხვავებული, სულ მცირე, ერთი კულტურის წარმომადგენლები. | მაღალი
|
|
| 1530 | ფლობს, სულ მცირე, ერთ უცხო ენას და კარგად იცნობს საკუთარი კულტურისგან განსხვავებულ, სულ მცირე, ერთ კულტურას მაინც. | მაღალი |
აღნიშნული დესკრიპტორების გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა გზით, როგორც ფორმალურ, ასე არაფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოში. ისინი პირდაპირ შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა დონეზე ეროვნული თუ სასკოლო კურიკულუმის შედგენისას, ასევე სასწავლო აქტივობების შედგენის, განხორციელებისა და შეფასების პროცესში.
დესკრიპტორები ადგენს კომპეტენციის დონეს და არ გამოიყენება ერთ კონკრეტულ სიტუაციაში ქცევის შესაფასებლად. ერთი კონკრეტული ქცევით ვერ განისაზღვრება მოსწავლის კომპეტენციის ფლობის/არფლობის დონე.
დესკრიპტორები პოზიტიურადაა ფორმირებული. მათი გამოყენება იძლევა იმის განსაზღვრის საშუალებას, თუ რის კეთება შეუძლია მოსწავლეს.
იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლე არ/ვერ ავლენს სათანადო ქცევას, უნდა დაიგეგმოს შემდგომი ინტერვენცია, ნაცვლად იმისა, რომ მოსწავლის მოსწრება არადამაკმაყოფილებლად შეფასდეს.
დესკრიპტორები თანაბრად მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტებია როგორც პედაგოგების, ასევე მოსწავლეებისთვისაც[6], რომლებსაც მათი გამოყენება ასევე შეუძლიათ სხვადასხვა გზით ფორმალურ თუ არაფორმალურ სასწავლო გარემოში.
[1]ამონარიდი ტორბიორნ იაგლანდის წინათქმიდან, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, ტ.1, გვ.6.
[2] www.coe.int/EN/web/platform-plurilingual-intercultural-language-education/.
[3] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო (2018), ტომი I, გვ.27.
[4] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები, 2018, გვ. 20.
[5] ამონარიდი ევროპის საბჭოს დემოკრატიის დირექტორატის ხელმძღვანელის, სნეჟანა სამარძიჩ-მარკოვიჩის წინასიტყვაობიდან, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, ტ.1, გვ.8.
[6] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, 2018, ტ.1, გვ.-გვ.105-107.
