განწყობის სკოლა (II ნაწილი)

აფექტური მიზნის გაზომვა კოგნიტურზე რთულია, რადგან, თუ ტაქსონომიას გადავხედავთ, უნდა გავზომოთ არა მხოლოდ ცოდნის ან უნარ-ჩვევის დაუფლების დონე, არამედ მოსმენის, გაგებისა და მოქმედების სურვილი, მოტივაციის, ღირებულების გააზრებისა და გათავისების დონე. ღირებულებათა სისტემის შექმნა კი საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია.

კოგნიტური მიზნის დასახვისას ხშირად ვხვდებით, რომ მოსწავლეს არ აქვს მიზნის მიღწევის შესაბამისი ემოციური მზაობა. ამ შემთხვევაში შეგვიძლია გამოვიყენოთ დიაგნოსტიკური ტიპის კითხვარი, რომელთა დახმარებითაც შესაძლებელი გახდება მოსწავლეთა საჭიროებების დადგენა. მოსწავლეთა პასუხების შესწავლის შემდეგ მასწავლებელი აანალიზებს მიზნის მიღწევის ხელის შემშლელ ფაქტორებს, რომლებიც კოგნიტურთან ერთად აფექტურ სფეროსაც შეიძლება მიესადაგებოდეს.  შედეგების ანალიზი კი დაძლევის დონის განსაზღვრის შესაძლებლობას მოგვცემს.

დიაგნოსტიკურ კითხვართან ერთად, მასწავლებლის პრაქტიკაში საკმაოდ გავრცელებულია ე.წ. შემოწმების ფაზა, რომელიც თითოეული მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების, ინდივიდუალური საჭიროებების შესწავლას ეთმობა. იგი შეიძლება მოიცავდეს, როგორც მოსწავლის პირადი საქმის გაცნობას, ასევე დაკვირვების ფაზას, რაც საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია. ბუნებრივია, ამ შეფასების ინსტრუმენტსაც სჭირდება კრიტერიუმები. თუ წინასწარ არ ჩამოვაყალიბებთ, რისი გაგება გვსურს, ინფორმაციის შეგროვების პროცესი ზედმეტად გაიწელება და მონაცემების გაანალიზებაც გართულდება. შემოწმებასა და დაკვირვებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებად მოიაზრებენ, როგორც  სოციო-ეკონომიკურ ფაქტორებს, ასევე – კოგნიტურ, აფექტურ და ფსიქომოტორულ სფეროს, სწავლის სტილს და ინდივიდუალურ საჭიროებებს.

მიუხედავად იმისა, რომ შეფასების ინსტრუმენტის შექმნა საკმაოდ რთულია და დიდ დროსა და გამოცდილებას მოითხოვს, მასწავლებელთა დიდი ნაწილი ხშირად ადგენს ამა თუ იმ სასწავლო მიზანზე მორგებულ რუბრიკას  და საკუთარ ბლოგებსა თუ ვებგვერდებზე განათავსებს. ამ სტატიის დაწერის სურვილი სწორედ ზემოაღნიშნული ,,დავალებების“ ნახვისას გამიჩნდა, რადგან შეფასების ინსტრუმენტების უმეტესობა, სამწუხაროდ, სტრუქტურულად და შინაარსობრივად მიზანს მნიშვნელოვნად იყო აცდენილი.

შეფასების რუბრიკა (როგორც განმავითარებელი, ასევე განმსაზღვრელი) ყველაზე გავრცელებულ სტრუქტურირებულ, მოქნილ და მკაფიო შეფასების ინსტრუმენტს წარმოადგენს. მასში თავმოყრილია აქტივობის მიზნის შესაბამისი ინდიკატორები, რომლებიც მიესადაგება სასწავლო საფეხურის შესაბამისი ცოდნებისა და უნარების დაძლევის დონეებს. უმეტესად რუბრიკას მოსწავლის მიღწევის დონის შესაფასებლად იყენებენ, მაგრამ მისი დახმარებით სასწავლო პროცესის შეფასებაც შესაძლებელია.

ცხადია, დავალების ტიპიდან გამომდინარეობს რუბრიკის შინაარსიც. მისი კატეგორიიზაციისთვის მნიშვნელოვანია  კრიტერიუმების წარმოდგენის ფორმისა და რუბრიკის შინაარსის განსაზღვრა. აქედან გამომდინარე, გამოყოფენ კომპონენტებს (შეფასების კრიტერიუმებს), მიღწევის დონეებს (ე.წ. შეფასების სკალა) და მათ აღწერილობებს. რუბრიკის ეფექტურობას კი განსაზღვრავს ის, თუ რამდენად შეესაბამება მასში წარმოდგენილი კრიტერიუმები და მიღწევის დონეები სასწავლო მიზანს.

შეფასების რუბრიკები ერთმანეთისგან კრიტერიუმების წარმოდგენის ფორმით განსხვავდებიან. გამოყოფენ ანალიტიკურ და ჰოლისტურ რუბრიკებს. მათ შორის განსხვავება ის გახლავთ, რომ ანალიტიკური რუბრიკა კრიტერიუმების ჩამონათვალს და თითოეული მათგანის მიღწევის დონის აღწერას მოიცავს. ჰოლისტურში კი შეფასების კრიტერიუმები გაერთიანებულია და ყველა კრიტერიუმს, შეფასების დონეების მიხედვით, ერთად აფასებს. ასევე გავრცელებულია ,,კი, ნაწილობრივ, არა“ ჩამონათვალთან დაკავშირებული შეფასების რუბრიკა, რომელიც კარგად აფასებს სამუშაო პროცესს. ჰოლისტური შეფასება მხოლოდ ზოგადად აფასებს პროდუქტს, ამიტომაც ნაკლებად სანდო შეფასების მოდელად აღიქმება. ანალიტიკური რუბრიკა კი შეფასების საკმაოდ ეფექტურ ინსტრუმენტს წარმოადგენს. მისი მთავარი ღირსება დიაგნოსტიკური ინფორმაციის მოპოვების შესაძლებლობაა.

რუბრიკის ტიპის სწორად შერჩევასთან ერთად, მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, ზოგად დავალებას ვაფასებთ, თუ კონკრეტულს.  ზოგადი დავალების რუბრიკა მოიცავს ისეთ კრიტერიუმებს, რომლებიც ეყრდნობა სტანდარტს და ერთი კატეგორიის დავალებებს ერთნაირად ზომავს. მასში მიღწევის დონეების აღწერაც განზოგადებულია. მასწავლებლები ზოგადი დავალების რუბრიკებს ყველაზე ხშირად იყენებენ. თუმცა ზოგიერთი დავალება არ ერგება სტანდატრულ ინსტურმენტებს და დავალების მიზანს მისადაგებული რუბრიკის შექმნას მოითხოვს. დავალებას მორგებული შეფასების რუბრიკის მთავარი მინუსი მისი შედგენის სირთულე (სჭირდება დიდ დრო და გამოცდილება) და ერთჯერადად გამოყენების პერსპექტივაა, მის მთავარ უპირატესობას კი მიზანს მაქსიმალურად მორგებული ინდიკატორები და შეფასების პროცესის მოქნილობა წარმოადგენს.

ხარისხიანი შეფასების ინსტრუმენტის შექმნას ბევრი დრო და პროფესიონალი კადრი სჭირდება. ცუდად შედგენილი რუბრიკის გამოყენება მოსწავლესაც და მასწავლებელსაც ერთნაირად აზარალებს, რადგან ორივე მათგანს არარეალურ შედეგებზე დაყრდნობით გამოაქვს დასკვნა საკუთარი მიღწევების შესახებ. იმისათვის, რომ ეფექტური საზომი ინსტრუმენტი შევადგინოთ, ჯერ სასწავლო მიზნები უნდა განვსაზღროთ, შემდეგ – რუბრიკის ტიპი და კრიტერიუმები. შეფასების კრიტერიუმები უნდა იყოს: სასწავლო მიზნის შესაბამისი, მკაფიოდ ჩამოყალიბებული, დაკვირვებადი ქცევის ამსახველი, ერთმანეთისგან განსხვავებული და მრავალდონიანი. კრიტერიუმების ერთობლიობა სასწავლო მიზანს მთლიანად უნდა მოიცავდეს. ამას გარდა, უნდა განვსაზღვროთ და  აღვწეროთ მიღწევის დონეები. ბოლოს რუბრიკა უნდა გამოვცადოთ (რამდენიმე დავალების შეფასება), შედეგების გაანალიზებისა და ინსტრუმენტის კორექტირების შემდეგ კი შეგვიძლია დავიწყოთ მისი მიზანმიმართულად გამოყენება.

ანალიტიკური და ჰოლისტური რუბრიკის შედგენის სპეციფიკას აუცილებლად მივუბრუნდები. ამ წერილს კი  მის პირველ ნაწილში ნიმუშის სახით მოცემულ აფექტურ მიზანზე შედგენილი  ,,კი, ნაწილობრივ, არა“ ჩამონათვალთან დაკავშირებული შეფასების რუბრიკით დავასრულებ.

აფექტური მიზანი: მოსწავლეები დამოუკიდებლად შეარჩევენ და წაიკითხავენ მხატვრულ ლიტერატურას; გაითავისებენ რჩეული წიგნის ღირებულებებს და გამოავლენენ საკუთარ დამოკიდებულებას სლაიდ–შოუს, პოსტერის, კომიქსის ან სარეკლამო ბუკლეტის პრეზენტირების გზით.

მიზანი მიღწეულად ჩაითვლება, თუ მოსწავლე აღიქვამს კითხვის და მასთან დაკავშირებული ესთეტიური ფაქტორის მნიშვნელობას, საკუთარი სურვილით შეარჩევს მხატვრულ ტექსტს,  დამოუკიდებლად წაიკითხავს, გაიზიარებს მასში ჩადებულ იდეას/ღირებულებას და გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას წაკითხულ მასალაზე დაყრდნობით შესრულებულ დავალებაში.

#შეფასების რუბრიკა