ნათქვამია, არ არსებობს იოლი და ხელსაყრელი სიმართლე, სიმართლისათვის თვალის გასწორება გვიჭირს, მით უფრო მაშინ, როდესაც ამ სიმართლეში გარკვეულწილად ჩვენი პასუხისმგებლობისა და გაწეული შრომის ანარეკლიც ჩანს.
ყველა დროის სირთულეს წარმოადგენდა წერა-კითხვის, ზეპირი და წერითი მეტყველების განვითარება. არასოდეს ყოფილა იოლი მისი სწავლება და სწავლა. მითუმეტეს დღეს, როდესაც წიგნს, საწერ მასალასა და ცოცხალ მეტყველებას უალტერნატივო კონკურენტი — ისტტექნოლოგია — გამოუჩნდა.
დასამალი არ არის, რომ ჩვენს მოსწავლეებს ძალიან უჭირთ წერაც, კითხვაც და ზეპირი მეტყველებაც. ამჯერად წერითი მეტყველების პრობლემას მინდა შევეხო, თუმცა სამივე მათგანი იმდენად მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან, შეუძლებელია მიზნის მიღწევა კომპლექსური მიდგომის გარეშე. მშობლიური ენა სწავლა-სწავლების საშუალებაც არის და უცხო ენების შესწავლის საძირკველიც. ეს ფენომენი კი უფრო აფართოებს მისი საფუძვლიანი შესწავლის მნიშვნელობას.
მოსწავლეებისათვის ადვილი გასააზრებელია ანალოგიები რეალურ სიტუაციებთან. როცა ვამბობთ, რომ წინადადება სინტაქსური კონსტრუქციაა, თვალსაჩინოებისათვის შეიძლება ჩვეულებრივი კონსტრუქტორიც ვაჩვენოთ, რომლის დეტალებითაც ნაირგვარი ფიგურები მიიღება. სიტყვა ჩვეულებრივი საშენი მასალაა. წინადადების ,,აშენება”, ფრაზის გამართვა იოლი არ არის. მოსწავლეები აღიარებენ, რომ იციან, რაც უნდა დაწერონ, მაგრამ ვერ წერენ… ისინი გულახდილად საუბრობენ ამის შესახებ : —
— თავში ათასი აზრი მიტრიალებს, მაგრამ ვერ ვალაგებ…
— ერთ სიტყვას რომ დავწერ, ვცდილობ, შემდეგი აზრი მასზე ავაწყო და არ გამომდის…
— რაც მახსენდება, ვწერ… წავიკითხავ და აღარ მომწონს…
ფაქტია, რომ ჩვენი მოსწავლეები თეორიულად ნასწავლ კრიტერიუმებს პრაქტიკაში სათანადოდ ვერ იყენებენ.
კარგად მოფიქრებული და დაგეგმილი გრამატიკული თამაშები წერითი და ზეპირი მეტყველების განვითარების სწორი და მიზანმიმართული სტრატეგიაა. იგი სწავლების ნებისმიერ საფეხურზე შეიძლება გამოვიყენოთ. ამ დროს ავთენტური და სახალისო ხდება მეცნიერების ნორმათა სწავლისა და გამოყენების პროცესი.
ლოტო მეტყველების ნაწილებით
არსებითი სახელი ზედსართავი სახელირიცხვითი სახელინაცვალსახელიზმნა
ზმნიზედათანდებულინაწილაკიკავშირიშორისდებული
მუყაოს ფირფიტებზე დაწერილია მეტყველების ნაწილები (მზე, ბავშვი, სამი, ირგვლივ, ვაკეთებ…) ერთი მოსწავლე ლოტოს პრინციპით ყუთიდან იღებს სიტყვებს, რა თქმა უნდა, რომელიც ამოჰყვება. მონაწილეებს წინასწარ აქვთ დარიგებული ფირფიტები მეტყველების ნაწილთა წარწერებით. გამარჯვებულია ის მოსწავლე, რომელიც პირველი სწორად შეავსებს ფირფიტებს. ე. ი. თუ ამოიკითხა მზე, უნდა მოათავსონ იმ უჯრაში, რომელსაც აწერია — არს. სახელი და ა.შ.
აირჩიე და ისაუბრე
წინასწარ შერჩეული ნახატებსა და ილუსტრაციებს ვათავსებთ მაგიდაზე. მოსწავლეთა ჯგუფი შეარჩევს ერთ მათგანს. მის მიხედვით წერენ ამბავს, მოთხრობასა თუ ნოველას. ავლენენ საუკეთესო ნაშრომს.
მოკარნახე ნახატები
დაფაზე ვაკრავთ ნახატებს, რომელთა მიხედვითაც ადგენენ კომპოზიტებს. გამარჯვებულია ის, ვინც მეტს შეადგენს. გათვალისწინებულია ერთცნებიანი და ორცნებიანი სიტყვების მართლწერის წესი.
სინტაქსური დემოკრატია და ავტოკტატია
რთული თანწყობილი და ქვეწყობილი წინადადების ანალოგიები ამ სახით ადვილად გასაგები და დასამახსოვრებელია. დემოკრატები (თანწყობა) და ავტოკრატები (ქვეწყობა) კითხულობენ ტექსტს და ინიშნავენ შესაბამის წინადადებებს. შემდეგ საპირისპირო თანმიმდევრობით გადააკეთებენ წინადადებას და ისე წერენ.
სიტუაციური ამოცანები
ნინომ ბიბლიოთეკიდან წიგნი გამოიტანა, მაგრამ არ მოეწონა. გოგონა დაბრუნდა ბიბლიოთეკაში და მუშაკს უთხრა: — მომეცით სხვა, საინტერესო წიგნი. ბიბლიოთეკარმა სწორად ვერ გაიგო ნინოს ნათქვამი და იმავე ჟანრის ლიტერატურა გაატანა. ნინო უკმაყოფილო დარჩა. დაეხმარეთ გოგონას და გაარკვიეთ, ნინოს ბრალია ეს გაუგებრობა თუ ბიბლიოთეკის თანამშრომლის?
კოლექტიური თხრობა
პირადად მე ძალიან მეხმარება აქტივობა — კოლექტიური თხრობა (ზეპირმეტყველება წერის სამსახურში). მოსწავლეები თითო წინადადებას ამბობენ მოცემული თემის შესახებ, ამ დროს მნიშვნელოვანია მოუსმინონ, რათა იგივე არ გაიმეორონ, იფიქრონ იმაზე, რომ შემდეგი წინადადება ლოგიკურად დააშენონ წინაზე. კლასი მობილიზებულია, ჩართულობა მაქსიმალური. აგრძელებს ის მოსწავლე, რომელსაც მასწავლებელი ან თვითონ მოსწავლე მიანიშნებს. ,,ვაშენებთ ერთად” — ასე ვუწოდეთ ამ პროცესს.
წერითი და ზეპირი მეტყველების ტიპები სწავლების სამივე საფეხურზეა წარმოდგენილი. სხვადასხვა აქტივობის განხორციელებისას თითოეული მათგანი მნიშვნელოვანია. მოსწავლეს უნდა შეეძლოს თხრობის, აღწერისა თუ მსჯელობის გამიჯვნა, ერთი ტიპის მეტყველებიდან მეორეზე ლოგიკური გადასვლა.
მოსწავლე კომენტატორი
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი აქტივობა მოსწავლეების მიერ კომენტარების გაკეთებაა. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, შეაფასონ თანაკლასელის მიერ შესრულებილი წერითი თუ სხვა სახის დავალება. ბუნებრივია, თავდაპირველად შესაძლებელია ამხანაგის გულისწყრომაც კი გამოიწვიოს თუნდაც სამართლიანად მიცემულმა რეკომენდაციამ. მოსწავლეები სულ რამდენიმე ცდის შემდეგ ეჩვევიან და მოსწონთ ეს პროცესი. ამ ფორმით მასწავლებელი ახერხებს პროცესში მოსწავლეთა მაქსიმალურ ჩართვას, რადგან ვინც არ ისმენს, კომენტარსაც ვერ გააკეთებს. მასწავლებელმა არ უნდა დაიშუროს პოზიტიური სტიმულები მოსწავლეთა მიერ კომპეტენტურად გაკეთებულ კომენტარზე. ვისაც ეს მეთოდი გამოუყენებია, დამიდასტურებს, რომ მოსწავლეები არაჩვეულებრივ განმავითარებელ შეფასებებს აძლევენ ერთმანეთს.
დაწერე კლასში
მნიშვნელოვანია, რომ კლასში ხშირად შეასრულონ თუნდაც ძალიან მცირე წერითი დავალება. დროის დაზოგვის, მოსწავლის წახალისებისა და პასუხისმგებლობის აღების მიზნით შესწორებისათვის რამდენიმე მოსწავლე მეხმარება.
სულ 2 წუთია საჭირო მოკლე და სხარტი კომენტარის გასაკეთებლად. ეს მეთოდი გამართლებულია მრავალრიცხოვან კლასშიც, როცა მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეთა ორგანიზება და კლასის მართვა. კლასში ერთობლივად შევიმუშაოთ საშინაო დავალების შესრულების სტრატეგიები, ზოგადი ინსტრუქციები და რჩევები. სწავლის სწავლა მრავალმხრივ ასპექტებს გულისხმობს და მათ შორის უმნიშვნელოვანესია წერის სწავლა. წერითი დავალების ტიპსა და სახეზეა დამოკიდებული, როგორ უნდა დაიგეგმოს შესრულების პროცესი. ამ მიზნით დროდადრო კლასში საშინაო დავალებას ვაწერინებ. გამოითქმება მოსაზრებები, დავალების შესრულების გზები და ვარიანტები.
ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მოსწავლის შეფასებისას მნიშვნელოვანია შემაჯამებელი დავალება. ხშირად ხდება, რომ მოსწავლე მხოლოდ ნიშანზეა ორიენტირებული ან, პირიქით, მას ნიშანი არც აინტერესებს. შეცდომების გასწორება და მათზე დაკვირვება ამ შემთხვევაში ზედაპირულია. მოსწავლის მოტივირების მიზნით დროდადრო მათ ფანქრით ვასწორებინებ ნაწერებს. პირობა ასეთია, თუ ნაშრომში შეცდომას აღმოაჩენენ, შეუძლიათ გაასწორონ და ეს ნიშანზე არ იმოქმედებს… თუ ერთი და იმავე ტიპის შეცდომა რამდენჯერმე განმეორდა, ეს ნიშანზე აისახება. პროცესის დასრულების შემდეგ ვახდენთ შეცდომების კლასიფიცირებას — მორფოლოგიურ, სინტაქსურ, სტილისტურ თუ პუნქტუაციურ შეცდომებს აჯგუფებენ და მოსახერხებელი ფორმით წინასწარ გამზადებულ დიაგრამაში წერენ (სასურველია ფორმატზე მარკერით, რადგან ეს უკვე სასწავლო რესურსია და შეიძლება კლასში გამოიკრას).
ისტტექნოლოგია წერითი მეტყველების სამსახურში
წერითი და ზეპირი მეტყველების უალტერნატივო კონკურენტი თანამედროვე ელექტრონული ტექნოლოგიებია. მიუხედავად ამისა, შესაძლებელია, ამ მიმართულებით სასწავლო პროცესში მათი მიზანდასახული გამოყენება. პრეზენტაციებისა და სხვადასხვა დანიშნულების ტექსტების მომზადების, ინფორმაციების მოძიების თუ პროექტებზე მუშაობის პროცესი მოსწავლემ წერილობითი ფორმით უნდა წარმოადგინოს. მასწავლებელი უნდა ეცადოს, რომ ასეთი დავალებები კომპენსირებული იყოს ხელით ნაწერი დავალებებით. ელექტრონული ვერსიით წერა მნიშვნელოვანი აქტივობაა, როცა მოსწავლე თვითონ ფიქრობს, ქმნის, აანალიზებს და მსჯელობს. (გარდა ციტირებისა იკრძალება მასალის გადმოწერა და კოპირება). ორიგინალური ნაშრომისა და კოპირების ამოცნობა კი სირთულეს არ წარმოადგენს.
არ არსებობს იდეალური ფორმა, მეთოდი თუ აქტივობა წერითი და ზეპირი მეტყველების შესასწავლად. მისაღწევი თუ მიღწეული შედეგები დამოკიდებულია როგორც მასწავლებლის მონდომებასა და პასუხისმგებლობაზე, ასევე მოსწავლის მოტივაციასა და ძალისხმევაზე. კარგი მასწავლებლის მოსწავლეები კარგად წერენ და მეტყველებენ… კარგი მასწავლებლობა კი სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ პედაგოგმა თვითონ იცის საგანი… რა იციან ჩვენმა მოსწავლეებმა? – ამ კითხვაზე პასუხით განისაზღვრება მასწავლებლის კვალიფიკაცია.
