კლასტერების გამოყენება გაკვეთილზე

თანამედროვე განათლების სისტემა ორიენტირებულია მოსწავლის დამოუკიდებელი აზროვნების ფორმირებაზე. კრიტიკული აზროვნება სტიმულს აძლევს მოსწავლის ინტელექტუალურ განვითარებას.

მინდა, შემოგთავაზოთ მეთოდი კლასტერი, ერთი შეხედვით მარტივი, თუმცა მეთოდი, რომელიც ხელს უწყობს საგანმანათლებლო მასალის სისტემატიზაციასა და სინთეზს. სწორედ ამიტომ მომინდა საუბარი გეოგრაფიის გაკვეთილზე ამ მეთოდის გამოყენების მნიშვნელობაზე.

კლასტერი არის ორგანიზაციის გრაფიკული ფორმა, როდესაც ხდება ძირითადი სემანტიკური ერთეულების განსაზღვრა, რომლებიც დაფიქსირებულია დიაგრამის სახით, მათ შორის ყველა კავშირის აღნიშვნით.

გეოგრაფიის გაკვეთილზე ინდივიდუალურად ქვეყნების ან კონტინენტების გეოგრაფიის განხილვისას მოსწავლეები ხშირად იყენებენ “კლასტერებს”. მინდა, გაგიზიაროთ რამდენიმე მოსაზრება. პირველი – თუ არ ვზღუდავთ საგნის არსის არეალს, საიდანაც მოსწავლეები ინფორმაციას იღებენ, ისინი იწყებენ მონაცემების მოგროვებას ცოდნის სრულიად განსხვავებული სფეროდან. ქვეყნის შესწავლისას ეს “გარე ინფორმაცია” ძალზე მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ეხება საზოგადოების მახასიათებლებს, მაგრამ თუ მოსწავლეები, ძირითადად, გეოგრაფიულ ინფორმაციას კითხულობენ, ისინი იმედგაცრუებულიც  კი არიან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენი სავალდებულო თემები, ხშირად შორს არის იმ პრობლემებისგან, რომლებსაც ისინი საკვანძოდ მიიჩნევენ  და მათი ინტერესის სფეროს წარმოადგენს. საგნის საბაზისო ცოდნა კი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს გეოგრაფიული აზროვნების ჩამოყალიბებაში. ამიტომ საჭიროა ხშირად ვცვალოთ მეთოდები, რათა შევინარჩუნოთ მოსწავლეთა მოტივაცია და ინტერესი.

მეორე პრობლემა, რომელსაც ჩვენ ვხვდებით კლასტერების შექმნისას, არის ინფორმაციის გაგება და ანალიზი. ქვეყნის შესწავლა ჩვეულებრივ მოითხოვს გარკვეულ ლოგიკურ წესრიგს: ადგილმდებარეობა, ბუნებრივი რესურსების ანალიზი, მოსახლეობა და ტერიტორიული ერთეულები, შემდეგ კი – სახელმწიფოს ეკონომიკის მახასიათებლები. თუ პედაგოგებს საკმარისი გამოცდილება არ აქვთ, ისინი ხანდახან ჩამოთვლიან ყველა ინფორმაციას კლასტერული ფორმით – წესრიგითა და ფორმით, სადაც მოსწავლეები გამოხატავენ აზრებს გამოწვევის ფაზაში,  ანუ იდეების ნებისმიერი სისტემატიზაციის ან ორგანიზაციის გარეშე. თუმცა, გეოგრაფიის შესწავლა გულისხმობს გარკვეულ მეცნიერულ წესრიგს და კლასტერი იქმნება არა მხოლოდ მოსწავლეების მიერ უკვე მიღებული ცოდნის საფუძველზე, არამედ ამ მეცნიერების პრინციპების შესაბამისად.

პედაგოგმა პირველად შეიძლება ჩამოაყალიბოს კლასტერი იმ ფორმით, რომელსაც მოსწავლეები სთავაზობენ. სახელმძღვანელოს ტექსტის წაკითხვის ან პედაგოგის კომენტარების მოსმენის ანალიზის შედეგად ბევრად ადვილი იქნება მათთვის  ლოგიკური კლასტერის შესრულება. უნდა აღინიშნოს, რომ თემაზე მუშაობის დასაწყისში ეს მეთოდი – იდეების ორგანიზაცია კლასტერში – რთულია. მაგალითად, კონტინენტის, ქვეყნების, ცალკეული რეგიონების შესწავლისას, უკეთესია გეოგრაფიული ადგილმდებარეობით დაწყება. სწორედ გეოგრაფიული მდებარეობა განაპირობებს ყველა დანარჩენი კომპონენტის (მახასიათებლის) ხასიათს. თუმცა, თუ ჩვენ მაინც შევარჩიეთ კლასტერის ჩვეულებრივი, “არასისტემატური” ვარიანტი, შესაძლებელია მოსწავლეებს შემდეგ შევთავაზოთ  სისტემატიზება, როგორც შეთანხმებული მოდელი საკლასო სამუშაოდ ან საშინაო დავალებად.

რამდენად დიდი შეიძლება იყოს კლასტერი? ზოგიერთი ავტორი მიიჩნევს, რომ თუ მოსწავლეები ქმნიან კლასტერს, ის არ უნდა შეიცავდეს სამ ან ოთხ ელემენტზე მეტს. კლასტერის გადაჭარბებული გაფართოება ძალიან დიდ დროს მოითხოვს და შეიძლება თვითონ იყოს დეფორმირებული ან გაიჭიმოს ერთი მიმართულებით. როდესაც ჩვენ მივუახლოვდებით პრობლემას, სამეცნიერო თვალსაზრისით, ჩვენ რეალურად ვამზადებთ კლასტერის განვითარებას გარკვეულ მიმართულებებით და ვეხმარებით ჩვენს ახალგაზრდა მკვლევრებს მნიშვნელოვანი ფაქტების, პროცესების, მახასიათებლების გაგება-გაანალიზებაში. ზოგიერთი წინადადება კი მოსწავლეების ცნობიერების მიღმა რჩება უბრალოდ იმიტომ, რომ ჩვენ ვქმნით მყარ კლასტერულ ფორმას.

ერთი შეხედვით ყველაზე „მარტივი“  სტრატეგია ფაქტობრივად მოსწავლეებს შეუზღუდავ შესაძლებლობებს სთავაზობს. მთავარია, სწორად გამოვიყენოთ. მაგალითად, კლასეტერით მუშაობის პროცესში კარგი იქნება მითითება: “გამოხატეთ ეს ნათლად და მოკლედ”, “გამოიყენეთ ნაკლები სიტყვები”. თუ მოსწავლეები ინფორმაციის მხოლოდ პერეფრაზირებას ახდენენ, მაშინ მათ უნდა დავუსვათ კითხვები: “სად?”, “როდის?”, “რატომ?” იმისათვის, რომ მათ “გეოგრაფიულად” წარმოადგინონ მოცემული ტექსტი. ამ გზით მივდივართ აღწერითი მოდელიდან გეოგრაფიული აზროვნების ანალიტიკურ და სინთეზურ აზროვნებამდე. სისტემური კლასტერის ღირებულება, რომელშიც არის კომპონენტებს შორის დამყარებული ურთიერთკავშირი, აშკარად აღემატება კლასტერულ ღირებულებას, რომელიც შემთხვევით უსისტემოდ შეიქმნა.

არსებობს კიდევ ერთი აქტუალური საკითხი: რამდენად საფუძვლიანი და სრულყოფილია ცოდნა, რომელსაც მოსწავლეები იძენენ კლასტერის მეშვეობით და ჯგუფებში ინფორმაციის თავისუფალი გაზიარებით? კლასტერი შეიცავს კომპლექსურ არსებულ და შეუსაბამო ინფორმაციას, რომელიც მოსწავლეებმა ინდივიდუალურად შეკრიბეს ადრე – განზრახ ან შემთხვევით. შესაძლოა, ნაწილისთვის ეს ინფორმაცია აუთვისებელი დარჩა. ძალიან ხშირად, ვხედავთ, რომ მოსწავლე გაკვეთილს ტოვებს იმავე იდეებით, რომლითაც ის მოვიდა. რატომ ხდება ეს? გაკვეთილის მიმდინარეობისას – დროის ნაკლებობის ან ორგანიზაციული შეცდომების გამო – გააზრებისა და ანალიზისთვის არსებობს რამდენიმე წუთი, რის გამოც მოსწავლეებს არ აქვთ საკუთარი რიტმით მუშაობის, ცოდნის შევსების დრო.

კლასტერის მეთოდი შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა თემის შესწავლისას თითქმის ყველა გაკვეთილზე.

ამ მეთოდის გამოყენებისას სამუშაოს ფორმა შეიძლება იყოს როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური; განისაზღვრება სასწავლო მიზნებისა და ამოცანების, მასწავლებლისა და მოსწავლეთა შესაძლებლობების გათვალისწინებით. დასაშვებია ერთი ფორმიდან მეორეზე გადასვლა. მაგალითად, გამოწვევის ეტაპზე, ეს იქნება ინდივიდუალური სამუშაო, სადაც თითოეული მოსწავლე შექმნის საკუთარ კლასტერს. ახალი ცოდნის მიღების პროცესში, როდესაც ხდება ახალი მასალის ერთობლივი განხილვა, პირადი ნახაზების საფუძველზე და გაკვეთილში მიღებული ცოდნის გათვალისწინებით, იქმნება ზოგადი გრაფიკული სქემა. კლასტერების გამოყენება შეიძლება, როგორც საკლასო ოთახში მუშაობისას, ასევე საშინაო დავალებაშიც. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ მისი შედგენის გარკვეული გამოცდილება.

კლასტერების გამოყენებას აქვს შემდეგი უპირატესობები:

• ეს საშუალებას გაძლევთ, დაფაროთ დიდი რაოდენობით ინფორმაცია;
• სასწავლო პროცესში ჩართულია ყველა წევრი, ისინი დაინტერესებულნი არიან;
• მოსწავლეები აქტიური არიან, რადგან მათ არ აქვთ შეცდომის შიში.

კლასტერული მუშაობისას მოსწავლეს უყალიბდება შემდეგი უნარები:

• კითხვების დასმის უნარი;
• მნიშვნელოვანი ფაქტებისა და მოვლენების გამოყოფის უნარი;
• მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენისა და დასკვნების გამოტანის უნარი;
• პრობლემის მთლიანობაში აღქმის უნარი;
• შედარებისა და ანალიზის უნარი;
• ანალოგიების შექმნის უნარი.

რას აძლევს მოსწავლეს კლასტერული მეთოდის გამოყენება? იგი ავითარებს სისტემებურ აზროვნებას, ასწავლის ბავშვებს ორგანიზებას არა მხოლოდ სასწავლო მასალის, არამედ მისი მსჯელობის, ასწავლის მოსწავლეებს დაკვირვების საფუძველზე საკუთარი აზრის გამოხატვას, შემოქმედებითად ინფორმაციის გადამუშავებას.

კლასტერული მეთოდის გამოყენებით გაკვეთილები ბავშვებს აძლევს შემოქმედებითი საქმიანობის თავისუფლებას. ზოგადად, საგანმანათლებლო პროცესში გამოყენებული არატრადიციული ტექნოლოგიები ხელს უწყობს მოსწავლეების მოტივაციის ამაღლებას, ქმნის თანამშრომლობით გარემოს და მოსწავლეებს ეხმარება საკუთარი ღირსების განმტკიცებაში, ქმნის შემოქმედებითი თავისუფლების განცდას.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://mastsavlebeli.ge/?p=10921; https://lib.1september.ru/2003/16/1.htm .