მსოფლიო მეურნეობის ერთიანობის მიუხედევად, მის შემადგენელ ნაწილებს შორის მაინც არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები. ამ ნაწილებს შორის არსებული პროპორციები, თავის მხრივ, მსოფლიო მეურნეობის სივრცობრივ მოდელს განსაზღვრავენ. საზოგადოებრივ გეოგრაფიაში ამ პრობლემის გადასაჭრელად რამდენიმე მიდგომა არსებობს, მაგალითად, მსოფლიო მეურნეობის ორწევრიანი, მსოფლიო მეურნეობის სამწევრიანი და მსოფლიო მეურნეობის ათწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი. დეტალურად განვიხილოთ ეს მოდელები.
მსოფლიო მეურნეობის ორწევრიანი გეოგრაფიული მოდელის მიხედვით მსოფლიოს ქვეყნები ორ ჯგუფად იყოფა და მოდელი ასე გამოიყურება: ეკონომიკურად განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნები. განვითარებული ქვეყნები ესაა ჩრდილოეთის ქვეყნები, სადაც ცხოვრების მაღალი დონეა და განვითარებადი ქვეყნები, ანუ სამხრეთის ქვეყნები.
მსოფლიო მეურნეობის ორწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი
მსოფლიო მეურნეობის სამწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი ცენტრს, ნახევრად პერიფერიასა და პერიფერიას მოიცავს. ცენტრს – ჩრდილოეთის 25 ქვეყანა წარმოადგენს, რომლებიც მსოფლიოს მეცნიერულ-ტექნიკურ პროგრესსა და მსოფლიო ეკონომიკის პოსტინდუსტრიულ სტადიაში გადასვლას განსაზღვრავენ. მთავარი ბირთვია – „დიდი რვიანის ქვეყნები“, რომლებიც პოსტინდუსტრიულ სტადიაში იმყოფებიან.
ნახევრად პერიფერია – აზიის ახალი ინდუსტრიული ქვეყნებს, ნავთობექსპორტიორ ქვეყნებს (ოპეკი), აზიის, ლათინური ამერიკისა და აფრიკის შედარებით დაწინაურებულ ქვეყნებს, გარადმავალი ეკონომიკის მქონე ზოგიერთ ქვეყანას მოიცავს, რომლებიც ინდუსტრიალურ სტადიაში არიან.
პერიფერიაში სამხრეთის ის 100 ქვეყანა შედის, რომლებშიც ჭარბობს აგრარული ეკონომიკა, ხასიათდება სასურსათო-სანედლეულო საერთაშორისო სპეციალიზაციით, მცირედ აისახება მეცნიერულ-ტექნიკურ პროგრესი და ძირითადად, განვითარების ინდუსტრიამდელ სტადიაში იმყოფებიან.
მსოფლიო მეურნეობის სამწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი
მსოფლიო მეურნეობის ათწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი ათი მთავარი ცენტრისგან შედგება. პროპორციები ამ ცენტრებს შორის მათი ეკონომიკის ზრდის ტემპების შესაბამისად იცვლება. მე-19 ს.-ის ბოლომდე ყველა მაჩვენებლით მხოლოდ ერთი ცენტრი – ევროპა ლიდერობდა. ამიტომაც ამ პერიოდს „ევროცენტრულ“ პერიოდს უწოდებენ. შემდეგ წარმოიშვა მსოფლიოს მეორე ცენტრი – აშშ, რომელმაც მალევე დაიკავა წამყვანი პოზიცია და მთავარ ცენტრად გადაიქცა. მსოფლიო ორ ომს შორის პერიოდში მსოფლიო მნიშვნელობის ორი ახალი ცენტრი – სსრკ და იაპონია გაჩნდა. მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ კი კიდევ ახალი ცენტრების ფორმირება იწყება. ესენია: ჩინეთი, ინდოეთი, სამხრეთ-დასავლეთი აზიის ნავთობმომპოვებელი ქვეყნები, კანადა, მექსიკა და ბრაზილია. 21-საუკუნის დასაწყისში მსოფლიო არენაზე გამოჩნდა აზიის ახალი ინდსუტრიული ქვეყნები „ოთხი აზიური ვეფხვის“ – სამხრეთ კორეის, ტაივანის, ჰონკონგისა და სინგაპურის მეთაურობით.
ბოლო პერიოდში მსოფლიო მეურნეობაში მუდმივად იზრდება აზია-წყნაროკეანური რეგიონის როლი, რომელიც მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე განვითარებად და დინამიკურ რეგიონად ითვლება. ამ რეგიონის ქვეყნების მოსახლეობა 3.5 მლრდ. კაცია და მათზე მსოფლიოს მშპ-ის 60-% და მსოფლიო ვაჭრობის 40 % მოდის. სწორედ აზია-წყნაროკეანური რეგიონი განსაზღვრავს მნიშვნელოვანწილად მსოფლიოს მეურნეობის განვითარების პერსპექტივებს. ამიტომაც შემთხვევითი არაა, რომ 21-ე საუკუნეს პროგნოზებში ყველაზე ხშირად „წყნაროკეანურ ასწლეულს“ უწოდებენ.
მსოფლიო მეურნეობის ათწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი
მსოფლიო მეურნეობის ათწევრიანი გეოგრაფიული მოდელის წევრები 2015 წლის მონაცემებით
მსოფლიო მეურნეობის ათწევრიანი გეოგრაფიული მოდელი ყველაზე კარგად ასახავს მსოფლიოში არსებულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სიტუაციას. სავსებით შესაძლებელია, რომ ძალიან მალე სიტუაცია შეიცვალოს და ეს განსაკუთრებით ეხება სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებს, რომელთა შორის გამოირჩევა სამხრეთი კორეა, სინგაპური და ჩინეთი, რომლებიც ექსპორტის მოცულობით თითქმის უკვე დაეწივნენ აშშ-ს. აზია-წყნაროკეანური რეგიონის განვითარებადი ქვეყნები ბოლო 30-40 წლის განმავლობაში ყველაზე დინამიკურად განვითარებადი ქვეყნებია.
