ტურისტის ფეხი სად არ დადგმულა. ყველაზე მამაცები და ფულიანები კოსმოსშიც კი გაიჭრნენ, თუმცა ს. ბჰატიას ერთ-ერთი ნაშრომის (Industrial and Electronic Pollution) მიხედვით, არის ადგილი, სადაც ტურისტს ფეხი ჯერ არ დაუდგამს, რადგან ჯოჯოხეთში მოგზაურობა არავის სურს. აქ ნაგავია. რისი ნიშანია ნეტავ ნაგავი? სიკვდილის თუ სიცოცხლის? თუ ცოცხალი ხარ, ნაგავიც არის, მაგრამ იგივე ნაგავი გვკლავს. ერთი თეორიით, ნაგავი ჩვენს დეგრადაციას გამოიწვევს, მეორეთი კი გვიშველის და ევოლუციის ახალ საფეხურზე აგვიყვანს.
აფრიკა, განა, ქალაქ აკრას ცენტრი, თებერვალში აქ ჩრდილში +36 გრადუსია. გვერდით ატლანტის ოკეანეა და იქიდან მობერილმა ნიავმა წესით ოდნავ სიგრილე უნდა მოიტანოს. თუმცა, ამის სანაცვლოდ ნიავს რაღაც უსიამოვნო მეტალური სურნელი მოაქვს, რომელიც პირში ასევე მეტალის გემოს ტოვებს. ნიავთან ერთად ჭვარტლიც მოდის და გარშემო ყველაფერს ფარავს. ჩრდილო-დასავლეთის მხრიდან ქალაქს შავი სმოგი ეპარება. სწორედ იქ არის პლანეტის ერთ-ერთი საშიში ადგილი, რომელსაც ჯოჯოხეთის კარიბჭე უწოდეს. ის 21-ე საუკუნეში ჩამოყალიბდა. ეს ქალაქი – ნაგავსაყრელია. აქ არც ბალახია და არც არანაირი სულიერი. აქ არც „სხვებს“ უშვებენ, თითოეული ადგილი დაკავებულია. აქ მთელი მსოფლიოდან ელექტრონულ ნაგავს ეზიდებიან. გადაყრილი ტელევიზორები, კომპიუტერები, სარეცხი მანქანები… ყველაფერი აქ არის. აქაური მცხოვრების საშუალო ასაკი 12-30 წელია… მოხუცები არ არიან.
ნაგავი დედამიწაზე ყოველთვის იყო. ის კი არა, შუა საუკუნეების ევროპა ანტისანიტარიასა და ნარჩენებს მიჰქონდა. მეცამეტე საუკუნის პარიზში გამოიცა კანონი, რომელიც ქალაქის მცხოვრებლებს ავალდებულებდა, სამჯერ დაეყვირა – „ვისვრი, ვაგდებო“, სანამ საყოფაცხოვრებო ნარჩენებს ქუჩაში მოისროდა ან გადაღვრიდა. მეთოთხმეტე საუკუნის ლონდონში ჩამდინარე წყლები ტემზაში ათასობით საყოფაცხოვრებო ნარჩენს ეზიდებოდა. ქალაქის ყველა ჭა მოწამლული იყო. მეცამეტე საუკუნის ბერლინში ნაგვით სავსე ქუჩებში მხოლოდ სპეციალური ამაღლებული ფეხსაცმლის მსგავსი მოწყობილობით თუ გადაადგილდებოდნენ. დღეს იმ ნაგვის ადგილას უდიდესი მეგაპოლისებია. გამოდის, რომ ნაგავს გაუმკლავდნენ. თუმცა, 21-ე საუკუნემ „ჰაი-ტექ“ ნაგავი წარმოშვა.
ყველაფერი გასული საუკუნის 70-იან წლებში დაიწყო. განვითარებულმა ქვეყნებმა თავისი „ჰაი-ტექ“ ნაგავი ინდოეთში, ჩინეთსა და პაკისტანში გაამწესეს. ასევე ჩაზიდეს, ლათინური ამერიკის ქვეყნებში და ბოლოს ყველაზე დიდი ნაგავსაყრელი აფრიკაში მოეწყო. ასე დაიწყო ნაგავმა მიგრაცია და პლანეტის დაპყრობა. 1859 წელს პენსილვანიის ქალაქ ტაიტსმილში ნავთობის ჭაბურღილიდან ნავთობმა ამოხეთქა. ეს ახალი ეპოქის სიმბოლური დასაწყისია. თანდათანობით ნავთობიდან ფრაქციების გამოხდა ისწავლეს, რომლებიც საწვავისთვის არ იყო საჭირო. დადგა საკითხი, რა მოეხერხებინათ მათთვის. ყველაზე მსუბუქი ნახშირწყალბადებისგან ახალი საოცარი ნივთიერებები მიიღეს – ხელოვნური პოლიმერები. პოლივინილქლორიდი, პოლიეთილენი, პოლისტიროლი… მათ ყველგან შეხვდებით. ნავთობმა ჩვენი პლანეტა პლასტმასის სამყაროდ გადააქცია, რომელიც თითქოს უფრო მოხერხებული, მსუბუქი და სრულყოფილი უნდა ყოფილიყო. პლასტმასები გამოიყენება ტექნიკის შექმნაშიც. თუმცა, ნებისმიერი ტექნიკა ერთ მშვენიერ დღეს ნაგავი გახდება. აი, ახლა სტატიას კომპიუტერზე ვბეჭდავ. ეს კომპიუტერი მომწონს და მჭირდება, მაგრამ დრო მოვა, ავიღებ და შევცვლი. ის კი ნაგავი გახდება. იგივე ბედი ეწევა თქვენს კომპიუტერებსაც, ტელევიზორებსაც, ტელეფონებსაც და ყველაფერს, რაც დღეს გვემსახურება და გვახარებს. რაც უფრო ტექნიკურად სრულყოფილია ცივილიზაცია, მით უფრო საშიშად სრულყოფილია მისი ნარჩენი.
აკრას ნაგავსაყრელზე ადამიანები მუშაობენ. ნარჩენებში მეტალებს ეძებენ, რომ გაყიდონ. სპილენძი, ტყვია, კადმიუმი, კალა, ფრეონი მაცივრებიდან, ბენზინი, ნავთი, ანტიფრიზი, მოკლედ, ქიმიკატების წვნიანია. ნაგავს სულ 10 წელი დასჭირდა, რომ ეს ტერიტორია საშიშ ზონად გარდაექმნა. 2011 წელს კაცობრიობამ 41 000 000 ტონა ელექტრონული ნაგავი წარმოქმნა. 2014 წელს 50 000 000 ტონა აწარმოა. სულ იმიტომ, რომ დღეს ნივთებს განსაცვიფრებლად იოლად ყრიან. დღეს ასეთი ტელეფონი მინდა, ხვალ ისეთი, ზეგ კიდევ აიიიი, იმნაირი. ჰოდა, იქმნება „ჰაი-ტექ“ ნაგავი.
ფსიქოლოგიაში ტერმინიც კი გაჩნდა – „ერთჯერადი ნაგვის ფსიქოლოგია“. გამოიყენე – გადააგდე.
1908 წელს ამერიკაში ჰარვარდის სტუდენტმა ჰილ მურიმ საერთო მოხმარების ჭიქების გამოყენების საშიშროებაზე სტატია გამოაქვეყნა. წერდა, რომ ეს არაჰიგიენურია და საერთო მოხმარების ჭიქებით სარგებლობა ათასნაირ ინფექციას, ვირუსებს და დაავადებებს ავრცელებს. ჰილი ერთჯერადი ჭიქების საწარმოებელ ფირმას აარსებს. ჯერ ქაღალდისგან აკეთებენ, შემდეგ პლასტმასისგან. 1970 წელს ამერიკაში 50 000 000 დოლარის ერთჯერადი პლასტმასის ჭურჭელი გაიყიდა. ჰიგიენა მართლაც დიდი საქმეა, თუმცა წარმოიშვა, ე.წ. „ერჯერადი“ ფსიქოლოგია – გამოიყენე-გადააგდე. დღეს პლასტმასი ყველგანაა, ოკეანეში, ნიადაგში, ჰაერში, ჩვენს ორგანიზმშიც კი.
ერთ-ერთი გამოსავალი ნაგვის კვლავწარმოებაა, რომლისგანაც, მაგ. შეიძლება წარმოიქმნას ელექტროენერგია. მას სპეციალური მიკროორგანიზმები გამოიმუშავებენ, რომელთაც ნარჩენებით კვებავენ. პლასტმასისგან აკეთებენ სინთეზურ ბენზინს, ნავთობს და დიზელს. თუმცა, ძვირი ჯდება, ეკონომიკისთვის წამგებიანია.
ზემოთ დავწერე ნაგავსაყრელზე რომელ მეტალს აღარ შეხვდებით-მეთქი. ნიადაგში სხვადასხვა მეტალების (და არა მხოლოდ) აღმოჩენა მარტივი ქიმიური ცდებით გაკვეთილზეც შეგვიძლია. პირველ რიგში ნიადაგი გჭირდებათ. კარგი იქნება, თუ ორი განსხვავებული ადგილიდან მოიტანთ, შედარება გამოვა საინტერესო.
500 მლ.-იან ქიმიურ ჭიქაში 100 დანაყოფამდე ნიადაგი მოათავსეთ და გამოხდილი წყლით 200 მლ.-მდე შეავსეთ. მინის წკირით კარგად მოურიეთ და ასე ათიოდე წუთით გააჩერეთ. შემდეგ გაფილტრეთ, ფილტრატი თქვენი საკვლევი ხსნარი იქნება.
ზოგადი რკინის აღმოჩენა: ქიმიურ ჭიქაში ჩაასხით 10 მლ. საკვლევი ხსნარი, დაამატეთ 1-2 წვეთი კონცენტრირებული აზოტმჟავა, 50%-იანი წყალბადის პეროქსიდის ხსნარის რამდენიმე წვეთი და 2 მლ. კალიუმის როდანიდი. 0,1მგ/ლ-ზე რკინის არსებობის შემთხვევაში ვარდისფრად შეფერადდება. რკინის მეტი შემცველობის შემთხვევაში, ფერი წითლისკენ გამუქდება.
რკინა (II)-ის აღმოჩენა: 10 მლ საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 5 წვეთი კონცენტრირებული გოგირდმჟავა და 2-3 წვეთი კალიუმის ჰექსაციანო (III) ფერატის 2-3 წვეთი. ბერლინის ლაჟვარდის წარმოქმნის გამო შეიმჩნევა ლაჟვარდისფერი შეფერილობა.
რკინა (III)-ის აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 1-2 წვეთი კონცენტრირებული მარილმჟავა. შემდეგ კი, დაუმატეთ კალიუმის ჰექსაციანო (II) ფერატის 2-3 წვეთი. შეიმჩნევა ლაჟვარდისფერი შეფერილობა ბერლინის ლაჟვარდის წარმოქმნის გამო.
მანგანუმის იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ რამდენიმე წვეთ 25% აზოტმჟავას. წვეთობით უმატებენ 2%-იანი ვერცხლის ნიტრატის 5-6 წვეთს. შემდეგ, შეაქვთ 0,5გ. ამონიუმის პერსულფატი ან თუთიის დიოქსიდის რამდენიმე კრისტალი. ადუღებამდე აცხელებენ. მანგანუმის არსებობის შემთხვევაში ღია ვარდისფერ შეფერილობას იღებს.
სპილენძის იონების აღმოჩენა: ფაიფურის ჯამში საკვლევი ხსნარის 3-5 მლ.-ს ათავსებენ. სპირტქურის ალზე ფრთხილად ამოაშრობენ და კონცენტრირებული ამიაკის რამდენიმე წვეთს დააწვეთებენ. მუქი ლურჯი ან იისფერი შეფერილობის წარმოქმნა სპილენძის იონების არსებობაზე მიუთითებს.
სპილენძის იონების მეორენაირად აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ 10 მლ. ნატრიუმის სულფატის ნაჯერ ხსნარს. სპილენძის არსებობის შემთხვევაში სულფიდის წარმოქმნის გამო ხსნარი შავად შეიფერება სპილენძის.
ტყვიის იონების აღმოჩენა: 5 მლ საკვლევ ხსნარს ამატებენ 10 მლ. ნატრიუმის სულფატის ნაჯერ ხსნარს. ტყვიის არსებობის შემთხვევაში, ხსნარი შავად შეიფერება ტყვიის სულფიდის წარმოქმნის გამო.
ვერცხლის იონების აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ კალიუმის ბიქრომატის ნაჯერი ხსნარის 1-3 მლ-ს. ვერცხლის იონების არსებობის შემთხვევაში, წარმოიქმნება ვერცხლის ქრომატის აგურისფერი ნალექი. მიღებული ნაერთი არ იხსნება ძმარმჟავაში, მაგრამ კარგად იხსნება აზოტმჟავაში.
ბარიუმის იონების აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ კალიუმის ბიქრომატის ნაჯერი ხსნარის 1-3 მლ-ს. ბარიუმის იონებთან დიქრომატი ყვითელ ნაერთს წარმოქმნის.
ქლორიდ იონების აღმოჩენა: 10 მლ საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 10%-იანი აზოტმჟავას რამდენიმე წვეთი. შემდეგ, 0,1N-ის ვერცხლის ნიტრატის ხსნარის 1-2 წვეთი. თეთრი ფიფქისებრი ნალექის წარმოქმნა ქლორის იონების არსებობაზე მიუთითებს.
სულფატ იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ კონცენტრირებული მარილმჟავას რამდენიმე წვეთი. შემდეგ, 20%-იანი ბარიუმის ქლორიდის 3 მლ; თეთრი მიკროკრისტალური ნალექის წარმოქმნა სულფატ იონების არსებობაზე მიუთითებს.
ნიტრატ იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ დიფენილამინის სპირტხსნარის 5მლ. ლურჯი შეფერილობის განვითარება ნიტრატ იონების არსებობაზე მიუთითებს.
ამას წინათ ერთი რეკლამა ვნახე. კაცმა რაღაც დიდი ზომის ქაღალდი იპოვა, სადაც ცენტრში შავი ხვრელი ეხატა. თვალიერებისას აღმოაჩინა, რომ ამ ხვრელში ხელის შეყოფა შეიძლებოდა. უფრო მეტიც, თუ დაკეტილ კარადას მიადებდით და ხელს შეყოფდით, კარადიდან ნივთებსაც გამოიტანდით. გაუხარდა… გაიქცა ოფისში, ფულით სავსე ჩაკეტილ სეიფს ფურცელი სკოჩით მიაკრა, შეყო ხვრელში ხელი და ფულის გადმოლაგება დაიწო. ალაგა და ალაგა, მაგრამ სულ ეცოტავებოდა. ახლა უკვე ხვრელში წელამდე შეძვრა, რომ უფრო მეტი ფული გამოეღო. წონასწორობა ვერ შეიკავა და შავ ხვრელში ჩავარდა. სკოჩმა ფურცელი ვერ დაიკავა და სეიფის კედლიდან დაბლა ჩამოცურდა. ეკრანზე დარჩა „უპატრონო“ ფულის გროვა, დაგდებული ფურცელი და სიხარბეში გაუჩინარებული კაცი. ჰოდა, დღეს ასეთი ტექნიკა მინდა, ხვალ ისეთი, ზეგ კიდევ აიიიი, იმნაირი… საკუთარ სიხარბეს აყოლილმა ადამიანებმა პლანეტა არ გადააყოლონ „სიხარბის ხვრელს“…
