როგორ იქმნება ცოდნა?

სამყაროში, სადაც ბაზრები, პროდუქტები, ტექნოლოგიები, კონკურენტები, რეგულაციები და თვით საზოგადოებებიც კი სწრაფად იცვლება, ინოვაცია და ცოდნა, რომელიც შესაძლებელს ხდის ამგვარ ინოვაციას, მდგრადი კონკურენტული უპირატესობის მნიშვნელოვანი წყარო ხდება. მართვის სპეციალისტები ცოდნას და ცოდნის შექმნისა და გამოყენების უნარს კომპანიის მდგრადი კონკურენტული უპირატესობის უმნიშვნელოვანეს წყაროდ მიიჩნევენ. ფირმის არსებობის მიზანი თანდათან ცოდნის მუდმივი შექმნა ხდება. 

ორგანიზაცია უბრალოდ ინფორმაციის გადამამუშავებელი მანქანა არ არის, ის ქმედებისა და ინტერაქციის საშუალებით ცოდნის შემქმნელია. ის ურთიერთქმედებს საკუთარ გარემოსთან და ცოდნის შექმნით ფორმას უცვლის გარემოსაც და საკუთარ თავსაც. შესაბამისად, ცოდნასთან დაკავშირებით ფირმის შესაძლებლობების უმნიშვნელოვანესი ასპექტი ახალი ცოდნის მუდმივად შექმნის დინამიკური უნარია და არა ცოდნის ფონდის არსებობა.

 

სქემა 1. ცოდნის შექმნის სპირალისებური პროცესი

ცოდნა იქმნება სპირალისებურად და, ერთი შეხედვით, ისეთი წინააღმდეგობრივი კონცეფციებისაგან, როგორიც არის წესრიგი და ქაოსი, მიკრო და მაკრო, ნაწილი და მთელი, გონება და სხეული, იმპლიციტური და ექსპლიციტური, “მე” და “სხვები”, დედუქცია და ინდუქცია, შემოქმედებითობა და კონტროლი და სხვ. ცოდნის შექმნის პროცესის მასტიმულირებელი დიალექტიკური აზროვნებაა, რომელიც ამგვარ წინააღმდეგობებს გადალახავს და მათ სინთეზს ახდენს (სქემა 1).

ცოდნა დინამიკურია, რადგან ის ინდივიდებსა და ორგანიზაციებს შორის სოციალური ინტერაქციის შედეგად იქმნება. ცოდნა კონტექსტურია, რადგან ის დამოკიდებულია კონკრეტულ დროსა და სივრცეზე. კონტექსტის გარეშე ის უბრალოდ ინფორმაციაა და არა ცოდნა. მაგალითად, “ყაზბეგის გამზირი 29” უბრალოდ ინფორმაციაა, კონტექსტის გარეშე ის არაფერს ნიშნავს. გარკვეულ კონტექსტში ის ცოდნად იქცევა, მაგალითად, “ჩემი მეგობარი ყაზბეგის გამზირზე #29–ში ცხოვრობს, რომელიც „დელისის” მეტროსთან ახლოს მდებარეობს”. ცოდნა ადამიანურიც არის, რადგან ის ადამიანის ქმედებას უკავშირდება. ცოდნას აქტიური და სუბიექტური ბუნება აქვს და ღრმად არის ფესვგადგმული ინდივიდის ფასეულობათა სისტემაში. ინფორმაცია ცოდნად იქცევა, როცა ხდება მისი ინტერპრეტაცია გარკვეულ კონტექსტში ინდივიდების მიერ და განმტკიცდება მათივე შეხედულებებითა და რწმენებით. რაკი ცოდნა შეფარდებითია, ისეთი ცნებები, როგორიცაა “ჭეშმარიტება”, “სიკეთე” ან “მშვენიერება” მხოლოდ ინდივიდისეული შეფასებაა. 

ვიცით, რომ არსებობს ცოდნის ორი ტიპი: ექსპლიციტური და იმპლიციტური. ექსპლიციტური ცოდნა შეიძლება გამოიხატოს ფორმალური და სისტემატიზებული ენით და გაზიარდეს მონაცემების, მეცნიერული ფორმულის, სპეციფიკაციის, გზამკვლევის და სხვათა ფორმით. შედარებით ადვილია მისი დამუშავება, გადაცემა და შენახვა. ამის საპირისპიროდ იმპლიციტური ცოდნა ძალზე პერსონალურია და ძნელია მისი ფორმალიზება. სუბიექტური ხედვა, ინტუიცია, წინათგრძნობა ამგვარი ცოდნის კატეგორიაში შედის. იმპლიციტური ცოდნა ღრმად არის ფესვმოკიდებული ქმედებაში, პროცედურებში, რუტინებში, შეხედულებებში, იდეებში, ღირებულებებსა და ემოციებში. ის მყოფობს ადამიანის გონებისა და სხეულის სიღრმისეულ კომპეტენციებში. ძნელია ასეთი ცოდნის კომუნიკაცია სხვებისათვის, რადგან ის ანალოგური პროცესია, რომელიც ერთგვარ “ერთდროულ გადამუშავებას” მოითხოვს. 

ცოდნის შექმნა უწყვეტი, საზღვრების გადალახვის პროცესია – ადამიანი გადალახავს თავისი ძველი “მეს” საზღვრებს და ახალ “მეში” იდებს ბინას ახალი კონტექსტის შეცნობის, სამყაროს ახალი ხედვის და ახალი ცოდნის საშუალებით. ადამიანი ასევე გადალახავს საზღვრებს “მესა” და “სხვებს” შორის, რადგან ცოდნა იქმნება ინდივიდებს შორის და ინდივიდებსა და გარემოს შორის ინტერაქციით. ცოდნის შექმნისას მიკრო და მაკრო ერთმანეთთან ურთიერთქმედებს და ცვლილებები ხდება როგორც მიკრო, ისე მაკრო დონეზე: ინდივიდი (მიკრო) გავლენასაც ახდენს და იმ გარემოს (მაკრო) ზეგავლენის ქვეშაცაა, რომელშიც ინტერაქცია უხდება. 

იმის გასაგებად, თუ როგორ ქმნის ორგანიზაცია დინამიკურად ცოდნას სასარგებლო იქნება ცოდნის შექმნის მოდელი, რომელიც სამი ელემენტისაგან შედგება: 1) SECI  პროცესი, ცოდნის შექმნის პროცესი ექსპლიციტური და იმპლიციტური ცოდნის ერთმანეთში ურთიერთგადასვლით; 2) ba ცოდნის შექმნის ერთიანი კონტექსტი; 3) ცოდნის აქტივები – ხარჯები, შედეგები და ცოდნის შექმნის პროცესის მარეგულირებელი. 

ორგანიზაცია ცოდნას იმპლიციტური და ექსპლიციტური ცოდნის ურთიერთქმედებით ქმნის. ამ ორი ტიპის ცოდნას შორის ინტერაქციას „ცოდნის გარდაქმნა” ეწოდება. გარდაქმნის პროცესში იმპლიციტური და ექსპლიციტური ცოდნა ფართოვდება როგორც ხარისხობრივად, ისე რაოდენობრივად. 

იკუჯირო ნონაკასა და ჰიროტაკა ტაკეუკის დინამიკური ცოდნის შექმნის სპირალისებური პროცესი ემყარება იმპლიციტურ და ექსპლიციტურ ცოდნას შორის სპირალისებურ მოძრაობას. მათი აზრით, ცოდნის შექმნა ოთხი ინტეგრირებული პროცესის უწყვეტი ციკლის შედეგია, ესენია: (1) სოციალიზაცია (იმპლიციტური ცოდნის იმპლიციტურ ცოდნად გარდაქმნა);  (2) დაკონკრეტება/ხელშესახები ფორმის მიცემა (იმპლიციტური ცოდნის ექსპლიციტურ ცოდნად გარდაქმნა); (3) კომბინაცია (ექსპლიციტური ცოდნის ექსპლიციტურ ცოდნად გარდაქმნა); (4) გათავისება (ექსპლიციტური ცოდნის იმპლიციტურ ცოდნად გარდაქმნა) (სქემა 2).

ცოდნის გარდაქმნის ეს ოთხი მექანიზმი ურთიერთშემავსებელი და ურთიერთდამოკიდებულია და იცვლება კონტექსტის მოთხოვნების შესაბამისად. 

სოციალიზაცია ახალი იმპლიციტური ცოდნის გარდაქმნის პროცესია საერთო გამოცდილების საშუალებით. რაკი რთულია იმპლიციტური ცოდნის ფორმალიზება და ის დროსა და კონტექსტზეა მიბმული, მისი დაუფლება მხოლოდ ერთობლივად შეიძლება, მაგალითად, დროის ერთად გატარებით, ან ერთსა და იმავე გარემოში ცხოვრებით. ის უფრო მეტად “ხელიდან ხელში” გადაეცემა, ვიდრე ინსტრუქციებით ან სახელმძღვანელოებით ისწავლება. ცოდნის სოციალიზაცია შესაძლებელია მოხდეს არაფორმალური შეხვედრების დროს, ორგანიზაციული საზღვრების მიღმა. ფირმა ხშირად სარგებლობს იმ იმპლიციტური ცოდნით, რომელიც აქვთ მის მომხმარებლებსა და მიმწოდებლებს ამ უკანასკნელებთან ურთიერთობის საშუალებით.

დაკონკრეტება – იმპლიციტური ცოდნისათვის კონკრეტული ხელშესახები ფორმის მიცემაა. ამ დროს ცოდნა თითქოს კრისტალიზდება და სხვებისათვის გაზიარების ფორმას იძენს. ის ახალი ცოდნის საფუძველი ხდება. იმპლიციტური ცოდნის ექსპლიციტურად გარდაქმნა დამოკიდებულია მეტაფორის, ანალოგიისა და მოდელის თანმიმდევრულ გამოყენებაზე. 

კომბინაცია ექსპლიციტური ცოდნის გარდაქმნაა ექსპლიციტური ცოდნის უფრო რთულ და სისტემურ ნაკრებებად. ექსპლიციტური ცოდნა თავმოყრილია ორგანიზაციის შიგნით და მის გარეთ, მხოლოდ შემდეგ გაერთიანებული, რედაქტირებული და დამუშავებულია ახალი ცოდნის შესაქმნელად. ახალი ექსპლიციტური ცოდნა ვრცელდება ორგანიზაციის წევრებს შორის. კომპიუტერიზებული საკომუნიკაციო ქსელებისა და მონაცემთა ფართომასშტაბიანი ბაზის შემოქმედებითი გამოყენება ხელს უწყობს ცოდნის ამ ფორმის ტრანსფორმირებას.   

გათავისების საშუალებით შექმნილი და მთელ ორგანიზაციაში გაზიარებული ექსპლიციტური ცოდნა ინდივიდების მიერ იმპლიციტურ ცოდნად გადაიქცევა. გათავისება მჭიდროდ უკავშირდება “კეთებით სწავლას”. როცა გათავისებული ცოდნა ინდივიდების იმპლიციტური ცოდნის ბაზის ნაწილი ხდება ერთობლივი მენტალური მოდელების ან ტექნიკური “ნოუ ჰაუს” ფორმით, ის ორგანიზაციის ფასეულ აქტივად იქცევა. ინდივიდის დონეზე აკუმულირებული ასეთი იმპლიციტური ცოდნა ცოდნის ახალი სპირალის შექმნის სათავეა, თუკი სოციალიზაციის გზით ხდება მისი გაზიარება.   

ინტერაქტიული სპირალისებური პროცესი მიმდინარეობს როგორც ორგანიზაციის შიგნით, ისე მის გარეთ. ხდება ცოდნის ტრანსფერი ორგანიზაციის  საზღვრებს მიღმა. სხვადასხვა ორგანიზაციების ცოდნის ინტერაქციის შედეგად იქმნება ახალი ცოდნა. ასეთი დინამიკური ინტერაქციის საშუალებით ერთი ორგანიზაციის მიერ შექმნილი ცოდნა, შესაძლებელია ორგანიზაციის ფარგლებს მიღმა ისეთი აგენტების ცოდნის მობილიზაციის სტიმული გახდეს, როგორებიც არიან: მომხმარებლები, სხვა კომპანიები, უნივერსიტეტები ან დისტრიბუტორები. მაგალითად, წარმოების ინოვაციურმა პროცესმა შესაძლებელია შეცვალოს მიმწოდებელთა წარმოების პროცესი, რომელიც, თავის მხრივ, ორგანიზაციაში საქონლისა და პროცესების ინოვაციის სტიმული გახდეს. სქემა 3 გვიჩვენებს როგორ ურთიერთქმედებს ორგანიზაცია ცოდნის შესაქმნელად გარე აგენტებთან. 

 

სქემა 3. ცოდნის შექმნა გარე აგენტებთან ერთად

ცოდნის შესაქმნელად საჭიროა კონტექსტი. კონცეფციაზე დაყრდნობით, რომელიც თავდაპირველად იაპონელმა ფილოსოფოსმა კიტარო ნიშიდამ შემოგვთავაზა, Ba შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ერთობლივი კონტექსტი, რომელშიც ხდება ცოდნის გაზიარება, შექმნა და გამოყენება. სოციალური, კულტურული და ისტორიული კონტექსტები მნიშვნელოვანია ინდივიდებისათვის, რადგან ასეთი კონტექსტი ქმნის ინფორმაციის ინტერპრეტაციისა და მისთვის მნიშვნელობის მინიჭების საფუძველს. ფრიდრიხ ნიცშე აღნიშნავდა, რომ “არ არსებობს ფაქტები, არსებობს მხოლოდ ინტერპრეტაციები”. Ba ის ადგილია, სადაც ხდება ინფორმაციის ინტერპრეტაცია და ცოდნად გადაქცევა (იხ. სქემა 4).

იაპონური სიტყვა Ba მხოლოდ ფიზიკურ სივრცეს არ მიანიშნებს, ის სპეციფიკური დრო და ადგილია. ეს კონცეფცია აერთიანებს ფიზიკურ სივრცეს (ოფისის სივრცე), ვირტუალური სივრცე (ელ.ფოსტა) და მენტალური სივრცე (საერთო იდეები). 

როგორც აღვნიშნეთ, ცოდნის შექმნა დინამიკური ადამიანური პროცესია, რომელიც არსებულ საზღვრებს სცილდება. ცოდნა ინდივიდთა ან ინდივიდთა და გარემოს ინტერაქციის შედეგია. Ba კონტექსტია, რომელიც საერთოა იმ ადამიანებისათვის, რომელთაც ინტერაქცია აქვთ და საკუთარი “მეს” ფარგლების მიღმა მოგზაურობით ცოდნას ქმნიან. 

 

Ba ბუნებით რთული და ცვალებადია. ის საზღვრებს უწესებს ინდივიდებს ინტერაქციისათვის და იმავდროულად მისი საზღვრები ღიაა. ის ინდივიდებს დროსა და სივრცეს აძლევს და, იმავდროულად, დროისა და სივრცის საზღვრებს არღვევს. მონაწილეთა კონტექსტის ან მისი წევრების ცვლილებასთან ერთად Ba მუდამ იცვლება. 

არსებობს Ba–ს ოთხი ტიპი: საწყისი Ba, დიალოგური Ba, სისტემატიზების Ba, და ვარჯიშის Ba.  

საწყისი Ba ის ადგილია, სადაც ინდივიდები უზიარებენ გამოცდილებას, გრძნობებს, ემოციებსა და მენტალურ მოდელებს. ის გვთავაზობს კონტექსტს სოციალიზაციისათვის, მის ბაზაზე ჩნდება ზრუნვა, სიყვარული, ნდობა და ერთგულება, რომელიც ინდივიდებს შორის ცოდნის გარდაქმნის საფუძველია. დიალოგური Ba განისაზღვრება კოლექტიური და ინდივიდუალური ინტერაქციებით. ეს ის ადგილია, სადაც ინდივიდები ერთმანეთს უზიარებენ მენტალურ მოდელებსა და უნარ-ჩვევებს, ხდება მათი საერთო ტერმინებით  სახელდება და კონცეფციებად ჩამოყალიბება. შესაბამისად, დიალოგური Ba, გვთავაზობს კონტექსტს დაკონკრეტებისთვის.

სისტემატიზების Ba განისაზღვრება, როგორც კოლექტიური და ვირტუალური ინტერაქცია. ის ძირითადად არსებული ექსპლიციტური ცოდნის კომბინაციისათვის გვთავაზობს კონტექსტს, რადგან ექსპლიციტური ცოდნა შედარებით იოლად შეიძლება გადაეცეს მრავალ ადამიანს წერილობითი ფორმით.

ვარჯიშის Ba განისაზღვრება, როგორც ინდივიდუალური და ვირტუალური ინტერაქცია. ის გვთავაზობს კონტექსტს გათავისებისათვის. ინდივიდები ითავისებენ ცოდნას, რომლის კომუნიკაცია ხდება ვირტუალური მედიის (წერილობითი ინსტრუქციები ან მოდელირების პროგრამები) საშუალებით. 

 

სქემა 5.  Ba–ს ოთხი ტიპი

ცოდნის შექმნის პროცესის საფუძველია ცოდნის აქტივები. აქტივები შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ფირმისთვის დამახასიათებელი რესურსები, რომელთა გარეშე შეუძლებელია ფირმის მიერ რაიმე ღირებულების შექმნა. ცოდნის აქტივები არის ხარჯები, შედეგები და ცოდნის შექმნის პროცესის მარეგულირებელი ფაქტორები. მიუხედავად იმისა, რომ საზომთა მრავალი სისტემა შეიქმნა, არსებული სისტემები ცოდნის აქტივების ზუსტ გაზომვას ვერ უზრუნველყოფს ცოდნის იმპლიციტური ბუნებიდან გამომდინარე. 

იმის გასაგებად, როგორ ვქმნით, ვითვისებთ და ვიყენებთ ცოდნის აქტივებს, სასარგებლო იქნება ცოდნის დაჯგუგფება ხუთ ტიპად: ექსპერიმენტული ცოდნის აქტივები, კონცეპტუალური ცოდნის აქტივები, სისტემური ცოდნის აქტივები და რუტინული ცოდნის აქტივები (იხ. სქემა 6).

 

ექსპერიმენტული ცოდნის აქტივები საერთ. გამოცდილებით გაზიარებული იმპლიციტური ცოდნა ინდივიდების უნარ–ჩვევები და ნოუ ჰაუ ზრუნვა, სიყვარული, ნდობა და უსაფრთხოება ენერგია, გატაცება და ზეწოლა	კონცეპტუალური ცოდნის აქტივები იმიჯის, სიმბოლოებისა და ენის საშუალებით გამოხატული ექსპლიციტური ცოდნა პროდუქტის კონცეფცია დიზაინი ბრენდი
რუტინული ცოდნის აქტივები ქმედებებსა და პრაქტიკაში გამოვლენილი რუტინად ქცეული იმპლიციტური ცოდნა ნოუ ჰაუ ყოველდღიურ ოპერაციებში ორგანიზაციული რუტინა ორგანიზაციული კულტურა	სისტემური ცოდნის აქტივები სისტემატიზებული და დანაწევრებული ექსპლიციტური ცოდნა დოკუმენტები, სპეციფიკაციები, ინსტრუქციები მონაცემთა ბაზა პატენტები და ლიცენზიები

ექსპერიმენტული ცოდნის აქტივები

ექსპერიმენტული ცოდნის აქტივები შედგება გაზიარებული იმპლიციტური ცოდნისაგან, რომელიც იქმნება „ხელიდან ხელში” გამოცდილების საფუძველზე ორგანიზაციის წევრებს, ორგანიზაციის წევრებსა და მომხმარებლებს, მიმწოდებლებს და ფილიალებს შორის. უნარ–ჩვევები და ნოუ ჰაუ, რომელსაც ინდივიდები სამუშაო გამოცდილებით ითვისებენ და აგროვებენ ასეთი აქტივების მაგალითია. 

კონცეპტუალური ცოდნის აქტივები შედგება ექსპლიციტური ცოდნისაგან, რომელიც გამოხატულია იმიჯების, სიმბოლოებისა და ენის საშუალებით. ბრენდი, რომელსაც ენდობა მომხმარებელი, კონცეფციები ან დიზაინი, რომელიც აღიქმება ორგანიზაციის წევრების მიერ ამგვარი აქტივების მაგალითებია. 

სისტემური ცოდნის აქტივები შედგება სისტემატიზებული და დანაწევრებული ექსპლიციტური ცოდნისაგან. მაგალითად, ზუსტი ტექნოლოგიები, პროდუქტის სპეციფიკაციები, ინსტრუქციები, დოკუმენტაცია, ინფორმაცია მომხმარებლებზე და მიმწოდებლებზე. კანონით დაცული ინტელექტუალური საკუთრება – ლიცენზიები და პატენტებიც ამ კატეგორიაში შედის. ეს ცოდნის აქტივების ყველაზე „ხილული” ფორმაა. თანამედროვე ცოდნის მენეჯმენტი სწორედ სისტემური ცოდნის აქტივებზეა ორიენტირებული. 

რუტინული ცოდნის აქტივები შედგება იმპლიციტური ცოდნისაგან, რომელიც რუტინული ხასიათის არის და ვლინდება ორგანიზაციის ქმედებებსა და პრაქტიკაში. ნოუ ჰაუ, ორგანიზაციული კულტურა და ყოველდღიური საქმიანობის ორგანიზაციული რუტინა ამგვარი პრაქტიკული ბუნების აქტივების მაგალითებია.