“რაც არა გწადდეს, იგი ქმენ, ნუ სდევ წადილთა ნებასა”

’’შემოქმედება აზრს შეუზავა,

ვეფხის დაარქვა მან ტყაოსანი

და საუკუნე გააუკვდავა”.

გალაკტიონი

ილიას უნივერსიტეტში  სემიოტიკის სემინარზე ვიყავი… საინტერესო მომხსენებელი საინტერსო თემით“ვეფხისტყაოსნის” გარემოს რეკონსტრუქცია“. გიგი თევზაძემ ახლებურად წაკითხული “ვეფხისტყაოსანი” სრულიად უცნობი სოციალური რაკურსით წამოადგინა. ამიტომაა ამოუწურავი ეს წიგნი,  “თუ მივალთ “ვეფხისტყაოსანთან”, იქ დავინახავთ აკლდამას საუნჯეთა, იქ ინახება ჩვენი ეროვნული სული ამაყი; სიყვარულის, მიჯნურობის, მეგობრობის, სიმამაცის, ძლიერი ნებისყოფის, უმაღლესი ფორმების შემეცნება; ქართველთა მრავალსაუკუნოვანი კულტურისა და ცივილიზაციის დაწმენდილი და განსპეტაკებული სახე; ქართველი ერის ოპტიმისტური სული მისი, ესთეტიკა, მის მიერ ამქვეყნიური არსებობის და დანიშნულების უმშვენიერესი გაგება“…(ალ. მანველიშვილი). ნებისმიერ მკითველს ნებისმიერ დროს ათასმეერთედ      წაკითხვისასაც კი  შეუძლია პოემაში  ახალი,ჯერ კიდევ უცნობი შრე აღმოაჩინოს.

რაც გუშინ მოვისმინე და რაზეც იყო მსჯელობა, იქიდან რაღაც ახლი იყო ჩემთვის, რაღაცაზე უკვე ნაფიქრი მქონდა.იქ გამართულამ დისკუსიამ გამახარა, რადგან დავრწმუნდი, რომ საზოგადოება მზადაა და შეიძლება “ვეფხისტყაოსნის” შესახებ სტერეოტიპების დანგრევა. ამით არც “ქართველობას დავკარგავთ “ და არც “წინაპრებს შეურაცხვყოფთ”. ან კი რატომ უნდა დაგვაბრალონ  ჩვენ პოემის  შეურაცხყოფა, როცა  არქიეპისკოპოსმა ტიმოთე გაბაშვილმა(მისი ფრესკის აღმომჩენმა)  რუსთველს უწოდა  ’’მთქმელი ლექსთა ბოროტთა, რომელმაც ასწავა ბოროტი ბილწიერება და გარყვნა ქრისტიანობა, ხოლო უწინარეს ჩვენთა უმეცართა სამღვთოთ თარგმნეს ბოროტი ლექსი მისიო…’’

“ვეფხისტყაოსანი” მხოლოდ აფორიზმებისა და “გაუგებარი” მეტაფორების  კრებული რომ არ უნდა ეგონოს ახალგაზრდათა ნაწილს,  საჭირო რომ არის ამ პოემის ახლებურად, ამ გადმოსახედიდან წაკითხვა ჯემალ  ქარჩხაძის სიტყვებით  გავამყარებ:  “ ნამდვილი კლასიკა მუდმივად იძლევა დიალოგის საშუალებას, რადგან ყოველი თაობა მასში რაღაც ახალსა და თავისთვის მნიშვნელოვანს პოულობს. ჩვენ კი ჩვენი კლასიკა მუზეუმში მოვათავსეთ, მინის კედელი ჩამოვაფარეთ და მხოლოდ შორიდან ცქერის უფლება დავიტოვეთ”.

დროა, სამზითვო და სამაგიდო (მაგიდაზე გადაუშლელი) წიგნიდან  “ვეფხისტყაოსანი” სამუშაო წიგნად ვუქციოთ ახალგაზრდებს. მხოლოდ საზეპიროების დაზუთხვა კი არ უნდა მოვთხოვოთ და ამით შევაშინოთ, არამედ  მათთვის მისაღები, გასაგები რესურსებით  ეტაპობრივად ძვალსა და რბილში გავუჯინოთ, პერსონაჟებთან ერთად ვამოგზაუროთ, შევაგრძნობინოთ და  შევაყვაროთ. აი, მერე კი მათგან  წამოვა საინტერესო, უცნაური, მისაღები, მიუღებელი, მაგრამ მათი(მოსწავლეთა)  ხედვა,მოსაზრება, ვარაუდი..

მგონი, ცოტა გამექცა სიტყვა. ისევ მოხსენებას დავუბრუნდები. რით იყო საინტერესო?  მომხსენებელმა პოემა  სრულიად ახალი და უცნობი სოციალური რაკურსით წამოადგინა , “ვეფხისტყაოსანი” როგორც იმ ეპოქის “სოციალური პროექტი“… გაჩნდა უამრავი კითხვა, მოსაზრება, იყო კამათი, რაღაცაში შევთანხმდით, რაღაცაში ვერა.ვფიქრობ, სწორედ ეს არის ის, რაც მერე მოსვენებას არ გაძლევს, მოდის და მოდის ვარაუდები, ჩნდება ეჭვები და ჩადიხარ უფრო ღრმად და რომ გგონია, რაღაცას მიაგენი , სწორედ ამ დროს კიდევ ახალი ჩნდება და ხვდები, რომ “შენი იცი ის, რომ არაფერი არ იცი”. ეს არის სწორედ ტექსტის სიდიადე.

ის რომ, რუსთაველი წინ უსწრებს არა მარტო იმ ეპოქის, არამედ შემდეგი საუკუნეების  მოწინავე ადამიანებს, ჰუმანისტური  და პროგრესული იდეალების ქადაგებაში, სადავო არ არის. ’’ვეფხისტყაოსნის’’ დაწერით ახალი პერიოდი იწყება არა მარტო ქართული სალიტერატურო ენის განვითარებაში, არამედ ქართულ ცნობიერებაშიც…

 შოთამ გადატრიალება მოახდინა, რომ მან იმ დროისათვის აბსოლუტურად მიუღებელი და ახალი ადამიანის ტიპი შექმნა. მან თქვა, რომ სამყაროში მთავარი ადამიანია  და არა “რაღაც სხვა”… ჩემთვის  “ვეფხისტყაოსნის” პერსონაჟები ერთი პიროვნების სხვადასხვა წახნაგნი არიან, მათი ხასიათები, თვისებები ერთ ადამიანში იყრის თავს. ერთ ადამიანშია თავმოყრილი მოყვასისათვის თავის გამწირავი ავთანდილიცა და სიყვარულის გამო თავდაკარგული ტარიელიც, “ვეფხივით პირგამეხებული” და ატირებული ნესტანიცა და გაწონასწორებული, “მაცდური” თინათინიც, ფატმანიცა და დავარიც, როსტევანი, შერმადინი, ფარსადანი, დევიცა და ქაჯიც…რომ დავუკვირდეთ  თითოეულის ხასიათის რაღაც ნაწილს მეტ-ნაკლებად საკუთარ თავში აღმოვაჩენთ. ჰოდა, ვფიქრობ, სწორედ ეს იყო ამ პოემის შექმნისა ერთ-ერთი მოტივი –  ადამიანის , არა იდეალურის, არამედ ჩვეულებრივი ადამიანის, ჩვენება თავისი დადებითი და უარყოფითი თვისებებით, რა შეუძლია და რამდენად საინტერესოა ის…

და აი,  შეხვედრაზე მოსმენილმა ფრაზამ, რომ რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანი” იმ პერიოდის სოციალური პროექტი იყო, ამაში კიდევ ერთხელ დამარწმუნა. შეიძლება “პროექტი “ვეფხისტყაოსანი” სახელმწიფოს სტრუქტურების, მმართვლობის, ეკონომიკის შეცვალა-გაუმჯობესება-გაძლიერებას ისახავდა მიზნად, არ ვიცი, თუმცა დარწმუნებული ვარ  ერთ–ერთი თუ არა ერთადერთი მიზანი ამ პროექტისა საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება  იყო. სწავლება იმისა , რომ “რაც არა გწადდეს, იგი ქმენ, ნუ სდევ წადილთა ნებასა”, რომ თავისუფალი უნდა იყო , მიუხედავდ იმისა,სიყვარული შემოგიტევს, სასოწრკვეთა თუ შურისძიება. არასოდეს დაგავიწყდეს, რომ უმთავრესი ადამიანია, ჯერ კიდევ რუსთაველმა დააწყებინა ავთანდილს ამაზე საუბარი,  მე რად გავწირო მოყვარე, ძმა უმტკიცესი ძმობისაო?! დაიწყო  მოქმედება და პოემაში შეძლო კიდეც თხასა და მგელს ერთად “მოეძოვათ”. ჰოდა, ვფიქრობ სწორედ ამიტომ შეიქმნა  “ვეფხისტყაოსანი”, ამას, ადამიანის ცნობიერების ამაღლებას,  ემსახურებოდა როგორც პროექტი. რადგან მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება ქვეყანა წარმატებული იყოს.

რამდენად  და როგორ განხორციელდა  ეს “სოციალურ-ცნობიერებითი“  პროექტი მეტ-ნაკლებად ყველამ ვიცით… ავთანდილს მოჰყვა ალუდა, ალუდას მოყმის დედა, დედას იგი, იგის ცასწავალა და გრძელდება ასე… ნეტავ როდემდე?!