სარა მესას „ნაიარევი“, ახლახან გამოსცა „ინტელექტმა“. რომანი ესპანურიდან ლანა კალანდიამ თარგმნა, მე კი ძალიან გამიმართლა, რომ წიგნის პრეზენტაციაზე ვიყავი. თავად მთარგმნელმა და გამომსვლელებმა ისე საინტერესოდ ისაუბრეს, ეს ჩემი წერილი მათ მსჯელობასთან ახლოსაც ვერ მივა. მაინც გადავწყვიტე, ჩემი შთაბეჭდილებები გადმომეცა, რადგან „ნაიარევი“, უპირველესად, თემატურად მგონია ძალზე მნიშვნელოვანი წიგნი. აი, რატომ:

თანამედროვე სამყაროში ყველაფერი შეიძლება, კოშმარად იქცეს. ამ წიგნში კი კოშმარად ნივთები ქცეულა: ძვირადღირებული ნივთები, სუნამოები, ტანსაცმელი, თავის მოვლის საშუალებები და წიგნებიც კი.

ესაა რომანი, რომლის მთავარი თემაც მანიპულაციაა. მანიპულაციის მოხელთება რეალურ ცხოვრებაშია შეუძლებელი და წარმოიდგინეთ, რამხელა ოსტატობას მოითხოვს მისი ლიტერატურად ქცევა.

ყველაფერი თითქოს უწყინარი თამაშით იწყება: მთავარი პერსონაჟი, სონია, ლიტერატურულ ფორუმზე გაიცნობს კაცს ფსევდონიმით კნუტ ჰამსუნი. ისინი მიმოწერას გააბამენ. კნუტი თავიდან წიგნებს უგზავნის საჩუქრად, შთაბეჭდილებები გამიზიარეო. მერე კი უკვე ძვირადღირებული ტანსაცმლის, ფეხსაცმლის, სუნამოების გაგზავნაზე გადადის. აქ კიდევ ერთი, საგულისხმო დეტალია, რომელიც თავიდანვე ვიცით – კნუტი ამ ნივთებს არ ყიდულობს, ის მათ იპარავს.

ამასობაში, ჩვენ თვალწინ იშლება მანიპულაციის მთელი პათანატომია: მანიპულატორს არ ესმის შენი ნათქვამი „არა“, მანიპულატორი გიმსგავსებს და იძულებულს გხდის თავი მოიტყუო, თუმცა, რა თქმა უნდა, აქეთ გადანაშაულებს სიცრუესა და ღალატში. და სონიაც იჯერებს, რომ დამნაშავეა:

„სონია ეუბნება, რომ რცხვენია. მისთვის გულის ტკენა განზრახული არა ჰქონია, უნდა დაუჯეროს. არ უნდა, თავი შეურაცხყოფილად იგრძნოს, იძულებული შეიქნა, ასე მოქცეულიყო, ერთადერთი არჩევანი ჰქონდა, რომ ნაგვის კონტეინერში არ გადაეყარა. ყოველ ჯერზე, როდესაც სონია გადაკვრით ეუბნებოდა, რომ მეტი არაფერი სჭირდებოდა ან გამოგზავნილი ნივთები მის სტილს არ შეეფერებოდა, ან რომ უკვე საკმარისი ჰქონდა, ან მეტ ტანსაცმელს ვეღარ დააგროვებდა, კნუტი ყურს არ უგდებდა. ჯიუტად განაგრძობდა თავისას, ქანცის გაწყვეტამდე, ასე ეუბნება“ (გვ. 201).

ნიშანდობლივია ისიც, რომ კნუტთან ერთხელ შეწყვეტილ ურთიერთობაში სონია თავადვე ბრუნდება იმიტომ, რომ მოიწყინა: „იმ დროს ყველაფერი ახალი იყო. მაგრამ ახლა სიახლემ გაიარა. სულ ესაა. სიახლემ გაიარა, განმეორდა“ (გვ. 87) და ეს მოწყენილობა, ეს სიცარიელე, რომელსაც ვერც კნუტის მანიპულაციური თამაში ავსებს, თავიდან ბოლომდე მსჭვალავს წიგნს.

სადღაც შუისკენ იძულებული ვიყავი, კითხვა შემეწყვიტა – თითქოს აშკარა საშინელება არ ხდებოდა, არავინ მოუკლავთ, სისხლი არ დაღვრილა, მაგრამ მაინც ცუდად გავხდი. ერთი მკითხველის ემოციური დამოკიდებულება სრულიად არაფერს მეტყველებს თავად წიგნის მხატვრულ ღირებულებაზე, მაგრამ, აი, რა: თუ წლევანდელ „ბუკერს“ თვალს ადევნებთ, ჟიურის შეფასებებსაც წაიკითხავდით. ჰოდა, ჟიურის ერთ-ერთი წევრი ინტერვიუში ამბობს, ისეთი წიგნები შევარჩიეთ, ისეთი რომანები, რომელთა სამყაროშიც გადავსახლდითო. რომელთა გამოც მეგობრებს ვურეკავდით და საათობით ველაპარაკებოდით წაკითხულზეო. ალბათ, ხვდებით, რის თქმაც მინდა: ემოციურ ზემოქმედებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს რეცეფციისთვის.

როგორ ახერხებს ამას სარა მესა?

ჩვენ ვიცით, როგორც იქმნება ტექსტში დაძაბულობა. მგონი, ყველაზე კარგად დენ ბრაუნმა ახსნა: „It’s all about making promises to your reader”. შენს მკითხველს რაღაცას ჰპირდები. ის ამ დაპირების ხათრით კითხვას აგრძელებს და ბოლოს დაპირება სრულდება – საიდუმლოს უხსნი.

სარა მესა კი არც არაფერს გვპირდება და არც არაფერს გვისრულებს – მან სრულიად სხვა ფორმა აირჩია, ლაკონიური და ხისტი. და სწორედ ამის ხარჯზე ის, რაც ტექსტში ხდება, ორმაგად შემზარავია.

როგორ შეიძლება, დამთავრდეს ასეთი ამბავი? საერთოდ, შეიძლება კი, ოდესმე დამთავრდეს? – ეს ის კითხვებია, სარა მესა რომანის ფინალში რომ სვამს, რომანის, რომელშიც კაპიტალისტური სისტემის წინააღმდეგ ჯანყი ლიტერატურის სიყვარულს ერწყმის…

„…ქარმა კაბა ჩამოხსნა თოკიდან,

გაიფიქრა გოგომ, როცა დედის სხეული

ოკუპანტმა ფანჯრიდან გადმოფინა…” (სერიიდან – „ისმის ჩემი ხმა?“, ნ. ინგოროყვა)

„ეს ოხერი ჩვენი ისტორია, მარტო ომების და მეფეების ისტორიაა, ხალხი კი არსადა სჩანოსო“, – წერდა ილია.

არადა, მართალს წერდა, ომებით და ერთურთის ჟლეტითაა ისტორია სავსე. ამ ბრძოლებში ქიმიას ბოლო ადგილი სულაც არ უჭირავს და დღევანდელი წერილით სწორედ ეს მინდა დაგანახოთ.

ისტორიული ჩანაწერების მიხედვით, პირველი ქიმიური იარაღი საბერძნეთში მდებარე პატარა ქალაქ კირის მახლობლად გამართულ ბრძოლებში გამოიყენეს. სიმართლე გითხრათ, მანამდეც უეჭველად იქნებოდა რამე გამოყენებული. ცოდნა მცენარეული და ცხოველური შხამების შესახებ ჯერ კიდევ ძველი ეგვიპტის ქემეიას მიმდევარმა ქურუმებმა იცოდნენ და ადამიანებს სხვა ადამიანების მოწამვლა-შანტაჟში წარმატებით ეხმარებოდნენ. ამიტომ, ბრძოლებშიც იქნებოდა ეს ყველაფერი ნაცადი. კირის ბრძოლის აღწერა უბრალოდ ხელნაწერის სახით არის შემონახული და შავით თეთრზე წერენ, რომ მომწამლავი ნივთიერებები იქნა გამოყენებული.

ჩანაწერებიდან ირკვევა, რომ შხამის დასამზადებლად იყენებდნენ მცენარე „ცრუ ხარისძირას“ ფესვებს. ეს უკანასკნელი დიდი რაოდენობით შეიცავს სოლანიდინს, რომელიც სტეროიდული ალკალოიდია. ასეთი ალკალოიდები ბევრია და მათი ერთობლიობით შექმნილ ნაერთს ვერატრინი ეწოდება. ის ნატრიუმის არხების ანტაგონისტი, ანუ აქტივატორია. სწორედ ეს არხები ასრულებენ მნიშვნელოვან როლს ნერვული იმპულსების გატარებაში. პასუხისმგებელნი არიან კუნთოვანი მუსკულატურის კუმშვაზე. ჰოდა, ქალაქის მცველები, ისე, რომ თავადაც არ იცოდნენ, ვეროტრინით მოწამლულ წყალს სვამდნენ. ალკალოიდები ხვდებოდა მათ კუჭში. კუჭს აქვს კუნთოვანი გარსი, რომლის ნატრიუმის არხები აქტივირდებოდნენ ვერატრინის მოქმედებით. კუჭი ქაოსურად იწყებდა კუმშვას, შედეგი გულისრევა და საჭმლის მომნელებელი სისტემის სრული მოშლა გახლდათ. ასეთი ტიპის მოწამვლისას ბანალური გააქტიურებული ნახშირი, ყველაზე მარტივი და ეფექტური გამოსავალია. შეგიძლიათ ენტეროგელის დალევაც. ორივე ძლიერი ადსორბენტია და ვეროტრინს შეიწოვს, გამოიტანს ორგანიზმიდან. ოღონდ, ეს ახლა უშველის ადამიანს, მაშინ კი, კირის ბრძოლის დროს სორბენტებზე არც არაფერი სმენოდათ, ამიტომ ასეთი მოწამლული წყალი ყველას კლავდა.

424წ. ჩვ. ერამდე, ძველ საბერძნეთში პელოპონესის ომი 27 წელს გაგრძელდა. ეს ომი ათენსა და სპარტას გარშემო დელოსისა და პელოპონესის კავშირებს შორის გაჩაღდა. დაპირისპირება ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური ხასიათის მიზეზებით წარმოიქმნა. კიდევ, ათენსა და სპარტას შორის საბერძნეთში ლიდერობის გამო. სპარტელები ხმელეთზე იყვნენ ძლიერები, ათენელები ზღვაზე იბრძოდნენ კარგად.

თავიდან სპარტა იმარჯვებდა, 424 წელს კი ინიციატივა ათენელებისკენ გადავიდა. ერთ-ერთი ბრძოლა ბეოტიასთან გაიმართა. სწორედ აქ იქნა გამოყენებული საინტერესო ქიმიური ნარევი. ეს ნარევი ე.წ. „ბერძნული ცეცხლის“ პირველი ვარიანტი იყო და შეიცავდა, ნახშირს, გოგირდს და ცვილს. მოგვიანებით, ცვილის ნაცვლად იყენებდნენ ნედლ ნავთობს, კიდევ უფრო მოგვიანებით კი უფრო ეფექტური წვისთვის სელიტრას ამატებდნენ. სწორედ ამ ბრძოლის შემდეგ, ათენი საბოლოოდ დამარცხდა და ომიც ნელ-ნელა დასასრულისკენ წავიდა. გამოყენებული ქიმიური იარაღის იდეა კი მარტივია. თუ გოგირდს გავახურებთ 230 გრადუსამდე, ცეცხლი მოეკიდება და წვას დაიწყებს. გოგირდის წვის დროს განვითარებული ტემპერატურა 1800 გრადუსია. ამ ტემპერატურაზე იწყებს წვას ნახშირი, რომელიც ჰაერზე (სადაც ჟანგბადია) ძალიან აქტიურად და ხანგრძლივად იწვება. ბოლოს კი მაღალ ტემპერატურაზე ცეცხლი ეკიდება ცვილსაც, რომლის კონსისტენციაც ძალიან წებოვანია და გავარვარებული ცვილის რაიმე ადგილიდან მოცილება რთული საქმეა.

ზოგადად, „ბერძნული ცეცხლის“ ჩაქრობა რთულია. სხვათა შორის, იგივე ცეცხლი გამოიყენეს ეგვიპტელებმა მეშვიდე საუკუნეში არაბების წინააღმდეგ. გავიხსენოთ, რომ იმ პერიოდისთვის ეგვიპტე ბერძნებს ჰქონდა დაპყრობილი, და ქემეიას მიმდევარ ქურუმებსა და ბერძენ სწავლულებს შორის ერთგვარი თანამშრომლობაც კი იყო. შესაბამისად, „ბერძნული ცეცხლის“ დამზადებაც იცოდნენ. ამ იარაღის გამოყენებისას ცეცხლზე საშიში მისი ქიმიზმი იყო. გოგირდის ჟანგბადთან წვისას გამოიყოფა გაზი, გოგირდის დიოქსიდი:

S+O2=SO_2.

ეს უფერო, დამახასიათებელი სუნის მქონე გაზია. ფილტვებში მოხვედრისას, იქ წყალთან ურთიერთქმედებს. გვახსოვს, არა? მჟავა ოქსიდს წარმოადგენს და წყალთან ურთიერთქმედება მჟავა ოქსიდების დამახასიათებელი ქიმიური თვისებაა. შედეგად, წარმოიქმნება გოგირდოვანი მჟავა H₂SO₃, რომელიც არამდგრადია, მაგრამ ფილტვების შეჯანჯღარებას მოასწრებს. ასევე, არ დავივიწყოთ, რომ ფილტვებამდე ტრაქეაა, რომელიც ასევე წყალს შეიცავს, ცხვირ-ხახასა და თვალებშიც წყალი შედის და აქ წარმოქმნილი გოგირდოვანი მჟავა ყველაფერს გააღიზიანებს. შედეგად ადამიანი ვეღარ ისუნთქებს, განუვითარდება სპაზმი, მოეშლება მეტყველება, დაებინდება თვალები და ბოლოს შეუშუპდება ფილტვები. ასე რომ, თუ „ბერძნული ცეცხლი“ გესროლეს, თქვენ კი მარდად გვერდზე გახტით და ცეცხლის ალში არ გაეხვიეთ, ცოტა გამოყოფილი გაზი ხანში მაინც დაგეწევათ და ბოლოს მოგიღებთ. თუ ძველ საბერძნეთში ცხოვრობთ, ვერაფერი გიშველით. დაცვის ყველაზე ეფექტური საშუალება აირწინაღია, თუმცა პელოპონესის ომის დროს ეს სიტყვაც კი არავინ იცოდა. ამიტომ, ყველა, ვინც გაზი ჩაისუნთქა, გარდაიცვალა.

ამ ბრძოლიდან მრავალი ხნის განმავლობაში ქიმიურ იარაღს სრულყოფა არ განუცდია. თუმცა, ქიმიას, რა თქმა უნდა, აქტიურად იყენებდნენ. ძველი ჩინური და ინდური ალქიმიური ტრაქტატები სავსეა სხვადასხვა რეცეპტით. აქედან ზოგი ძალიან სასტიკია, ზოგი კი ისეთი, ერთდროულად თან რომ გაოცდები, თან გაგეცინება. საქმეში გადიოდა ყველაფერი, მცენარეები და ქვეწარმავლები. სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობა დაფქულ მწარე წიწაკას იყენებდა ისრების დასამუშავებლად. იყენებდნენ კურარეს (ამაზე ცალკე წერილი მაქვს დაწერილი და ალბათ წაკითხულიც გექნებათ). ჯვაროსნები ბრძოლების დროს გოგირდითა და დარიშხანით წყალს წამლავდნენ.

ასევე, მოიწამლა უთვალავი მეფე, დედოფალი, უფლისწული, სეფექალი. ალ. დიუმას „დედოფალი მარგო“ წაიკითხეთ და ნახეთ, რენე ფლორენციელი რას აღარ ამზადებს დედოფალ ეკატერინე მედიჩის დავალებით. ეს უკანასკნელი ისეთი გავეშებით ცდილობდა, სიძის ჰენრიხ ნავარელის მოწამვლას, რომ შემთხვევით, მის ნაცვლად საკუთარი ვაჟი მეფე კარლ მეცხრე შემოეწამლა და მოკლა.

თუმცა, მთელი ამ ქიმიური შხამების ორომტრიალში ერთი ლეგენდარული შხამია – კალიუმის ციანიდი, რომლის დასახელებაც ალბათ თქვენც გსმენიათ.

ჩემს ბავშვობაში ერთი შავი იუმორი ტრიალებდა:

კაცი შევიდა აფთიაქში და აფთიაქარს ჰკითხა, კალიუმის ქლორიდი თუ გაქვთო. არაო, უპასუხა აფთიაქარმა, კალიუმის ციანიდი გვაქვსო. და რა განსხვავებააო, ჩაეკითხა კაცი. არაფერიო, სულ სამი მანეთიო…

არადა, განსხვავება არის.

თავისუფალი სახით ეს მარილი 1762 წელს კარლ ვილჰელმ შეელემ მიიღო. სისხლის ყვითელი მარილი (კალიუმის ჰექსაციანო (II) ფერატი) თერმულად დაშალა და მიიღო კალიუმის ციანიდი:

3K₄[Fe(CN)₆]=Fe₃C+5C+3N₂+12KCN.

გარეგნულად მარილი თეთრი ფერის კრისტალების მქონე ფხვნილია. ორგანიზმში მოხვედრისას, მარილი დისოცირდება და ციანიდ ანიონი წარმოიქმნება:

KCN=K⁺+CN^–

ციანიდ ანიონი შეაღწევს უჯრედში და უკავშირდება სპეციფიკურ ფერმენტს – ცოტოქრომოქსიდაზას (დაიმახსოვრეთ, ფერმენტის სახელწოდება, რაც არ უნდა გრძელი იყოს ერთად იწერება. დაბოლოება „აზა“ კი მიგვითითებს, რომ ის ფერმენტია). ცოტოქრომოქსიდაზა უჯრედის მიტოქონდრიის სუნთქვითი ჯაჭვის უბანზე მდებარეობს და ATP სინთეზში მონაწილეობს. ჰოდა, როდესაც მას ციანიდის იონი დაუკავშირდება, ორგანიზმში სუნთქვითი და მეტაბოლური ფუნქციები ირღვევა. შედეგი არის ის, რომ კვდებიან უჯრედები, ქსოვილები, ორგანოები და ბოლოს თავად ადამიანიც. ამ პროცესს ძალიან სწრაფი ეფექტი აქვს.

მისი ანტიდოტი ჩვეულებრივი რძე არის, რადგან რძეში შემავალი ლაქტოზა ციანიდებს ბოჭავს და ორგანიზმიდან გამოჰყავს.

თუმცა…

თუ ციანიდი ორგანიზმში მოხვდება, შემდეგ რძის დალევას აზრი არ აქვს, გვიანია უკვე. აი, თუ ადამიანმა რძე ციანიდის მიღებამდე ცოტა ხნით ადრე დალია, მაშინ გადარჩენის მცირე შანსი არსებობს. უკვე მიღებული ციანიდისგან გადასარჩენად გლუკოზის ხსნარის გადასხმის მეთოდიც მოიაზრება, ოღონდ, გადასხმა ძალიან მალე უნდა მოხდეს. იმ ძველ დროს კი რომელ გადასხმებზე იყო საუბარი?

ზემოთ დავწერე, ქიმიური იარაღი მოგვიანებით უფრო დაიხვეწა-მეთქი. სწორედ ამაზე ვისაუბრებ მომდევნო წერილში.

(პირველი ნაწილი)

მარიამ გოდუაძე

კარგი ამბავი: დიმიტრი შევარდნაძის სახელობის ხელოვნების ეროვნულ მუზეუმს — ცისფერ გალერეას — უცნაური სტუმარი ეწვია. ეს როკო ირემაშვილის დავითია და მისი ხილვა მეორე სართულზე ჯერ კიდევ არის შესაძლებელი. ჩვენი წერილი სწორედ ამ ნაშრომის აუდიოაღწერას მიეძღვნება.

უცხოელი ექსპერტები გვირჩევენ, რომ აუდიოაღწერის შექმნამდე აუცილებელია ვეწვიოთ მუზეუმს, გავესაუბროთ ხელოვნებათმცოდნეს, გავეცნოთ ავტორისა თუ მისი ექსპონატის შესახებ ისტორიას და ასე ჩვენს ნამუშევარს ბევრი საინტერესო დეტალი შევმატოთ. ამ რჩევის კვალობაზე შემდეგ გაგიზიარებთ მონაცემებს ავტორის შესახებ:

როკო ირემაშვილი – მხატვარი, მოქანდაკე, ხელოვანი, შტუტგარტის ხელოვნების სახელმწიფო აკადემიის კურსდამთავრებული (2005-2009) და თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიის პედაგოგია (2010 – 2012). მისი ნამუშევრები, ფორმატისა და მასალისგან დამოუკიდებლად, იქნება ეს ფერწერა, ქანდაკება თუ ვიდეო, სოციალური პროტესტის, სარკაზმის, ამაოებისა და თანაგრძნობის ნაზავს წარმოადგენს. როკო ირემაშვილის ყოველი პროექტი მუდმივი ფიქრისკენ მოგვიწოდებს. მისი პროექტები გამორჩეულია არა მხოლოდ ინდივიდუალიზმითა და უჩვეულო შესრულებით, არამედ ხელოვანის მუდმივი სურვილითაც — იყოს ექსპერიმენტატორი სახვით ხელოვნებაში. ხელოვნება მისთვის დიდაქტიკური ფუნქციების მქონე იზოლირებული სფერო როდია; ხელოვნება როკო ირემაშვილისთვის ყოველდღიურობის ორგანული ნაწილია[1].

ჩვენი სტატიის პირველ ნაწილში როკო ირემაშვილის ზემოთ ხსენებული ქანდაკების აუდიოაღწერას გაგიზიარებთ და ჩვენეული ტექსტით თქვენს გონებაში წარმოსახული სურათი თუ ქმნილების რეალურ მოცემულობას ან სტატიის მეორე ნაწილში წარმოდგენილ ფოტოს დაემთხვევა, ბედნიერი ვიქნებით.

გამეორებასავით მაინც ვიტყვი, რომ სახვითი ხელოვნების აუდიოაღწერა იქმნება უსინათლო პირებისათვის, რათა მისი მეშვეობით უსინათლო პირს მიახლოებითი ან ზუსტი წარმოდგენა შეექმნას ამა თუ იმ სურათზე მოცემული პეიზაჟების, პორტრეტებისა თუ სცენების შესახებ; ასევე ­– ფონის, კონტრასტების, საგანთა განლაგების, კონკრეტული დეტალების აღქმის თვალსაზრისით[2]. აუდიოაღწერა თანამედროვე უნივერსალური დიზაინის და მასზე წვდომის უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია.

მაშ, ასე, აუდიოაღწერა:

„დავითი“ (ქანდაკება), როკო ირემაშვილი

ავტორი — როკო ირემაშვილი (დაიბადა 1979 წელს);

ქანდაკების სახელწოდება — „დავითი“;

მასალა — მინა-ბოჭკო, პოლიესტერი, ზეთოვანი საღებავები;

შექმნის თარიღი — 2024 წელი;

ზომა — 185 სმ x110 სმ x 110 სმ;

 ნამუშევარი შვეულია (ვერტიკალური), გამოსახულია, გამხდარი, საშუალოზე მაღალი, 185 სმ. ნატურალური სიმაღლის მამაკაცი, მოკლე, ხვეული, წაბლისფერი თმით. იგი წელს ზემოთ შიშველია; აცვია მუხლს ქვემოთ აკაპიწებული, მუხლს ზემოთ კი ჯიბეებიანი, ღია ფერის შარვალი, დგას ფეხშიშველი. ტერფებიდან დიაფრაგმამდე, ასევე მკლავებზეც, მტვრისაგან შეფერილია თეთრად. მკერდს ზემოთ აქვს კანის ბუნებრივი ფერი, ეტყობა მაისურის ნამზეური. პერსონაჟის თვალები დახუჭულია, წარბები — მომშვილდული, რუხი; ცხვირი — პატარა, სწორი, ზემოთ მცირედაზიდული, ოდნავ ფართო; პირი — ღია; ლოყები — მოვარდისფრო; წარბები შეერთებულია მათ ქვემოთ გამოკვეთილი კანის ნაწიბურით.

მამაკაცს მარჯვენა ხელი უდევს ელექტროხერხზე, რომელიც წვერით სიღრმეშია ჩაშვებული, მის გარშემო კი მიწა რამდენადმე ამობურღულია, თითქოს ბურღვა ახალი დაწყებული აქვს.

მამაკაცს მარცხენა ხელის ცერა თითი  შარვლის ჯიბეში უდევს. ამავე მხარეს, ფეხის წინ, ირიბად დევს ადამიანის გადაჭრილი თავი წვერით, ხვეული თმითა და დახუჭული თვალებით. მარჯვენა ფეხთან მიწის ნარჩენები მიმოფანტულა.

 პერსონა დგას მრგვალ, შემაღლებულ, თეთრი ქვის სადგამზე (პიედესტალზე).

ხელოვნებათმცოდნე რუსუდან მერაბიშვილის განმარტებით, როკო ირემაშვილის „დავითი“ ახალგაზრდაა, თანამედროვე შარმით, ე.წ. შევარდნაძის მაისურით, რომელიც მუშაობისას გაიხადა, რადგანაც დასცხა. მას ნამზეური აქვს სახეც და ხელებიც. როკოს დავითი მუშაა, რომელიც ტყეში ხეებს თანამედროვე, ბენზოელექტროხერხით ჭრის, რათა სამუშაო სწრაფად შესრულდეს. წარმოვიდგინოთ, მუშაობისას იგი მოულოდნელად გადაეყრება გოლიათს, რომელსაც თავს ბენზოხერხით კვეთს. მაშასადამე, როკოს ეს პერსონა ბიბლიური დავითის იკონოგრაფიული ტიპია. მოქანდაკემ გაცვეთილი თემა აიღო და ისე კი არ გააახლა, როგორც ამას სანდრო ბოტიჩელი, დონატელო ან ანდრია ბინოკიო აკეთებს, არამედ — ორიგინალურად, ისევე მარტივად და გენიალურად, როგორც მინა-ბოჭკოთი მარმარილოსა და რენესანსის ეფექტი შექმნა.

ლიტერატურულ ტექსტებთან კავშირებს, რომლებსაც როკო ირემაშვილის „დავითი“ ალუზიურად თუ რემისნისცენციულად მიემართება, ჩვენი სტატიის მეორე ნაწილში შემოგთავაზებთ.

[1]https://art.gov.ge/ge/event/%e1%83%a5%e1%83%90%e1%83%9c%e1%83%93%e1%83%90%e1%83%99%e1%83%94%e1%83%91%e1%83%98%e1%83%a1-%e1%83%99%e1%83%9d%e1%83%9a%e1%83%94%e1%83%a5%e1%83%aa%e1%83%98%e1%83%90/

[2] მარიამ გოდუაძე, აღწერა და აუდიოაღწერა, როგორც მულტიდისციპლინური საგანმანათლებლო მეთოდი, https://mastsavlebeli.ge/?p=37949.

ზუსტად ორი წლის წინ, თითქმის წელიწადნახევრიანი შეუსვენებელი წამების შემდეგ, დავტოვე ბოლო სარეაბილიტაციო ცენტრი, სადაც ყოფნა მომიხდა და ფრთხილად შევუდექი ახალ ცხოვრებას. კიდევ ერთხელ მოგიყვებით ამ ამბავს, ოღონ ახალსაც მოგიყვებით – ჩემი ამ წუთისოფელს გამოსალმების მეორე მცდელობის შედეგსაც – არსით, რიცხვით და გაქანებით ვიწრო წრეების მხრიდან და შესაბამისად ბარემ ცოტა იმასაც, რაც მგონი რომ, უახლოესი ხალხი გარდა, მცირემ თუ იცის.

ამჩნევთ, ამ თემაზე უკვე ნაკლებად ვსაუბრობ და რადგან ადამიანი კალენდარული არსებაა და თარიღები უყვარს, ამასაც დავეყრდნობი და გავბედავ.

მოკლედ, ორი წლის წინ, 20 სექტემბერს საბოლოოდ დავტოვე სარეაბილიტაციო სახლი. თუ მანამდე ძალად დავათრევდი უკვე ზედმეტ სხეულს ან დამათრევდნენ, სულ ბოლო ორი თვე, კედლისკენ გადაბრუნებული, უკვე ფეხზე თითქმის ვეღარ ვდგებოდი, 55 კილოგრამი ვიყავი – შეიძლება ნაკლებიც, დღეში ორ კოვზ მაწონს მაჭმევდნენ, მაკანკალებდა, გულისრევის მხოლოდ შეგრძნებაღა მქონდა – ღებინების ძალა გაქრა. საშინელი, მოუთვინიერებელი შიშები ტრიალებდნენ გონებაში, თითქმის არაფრის გამო დაუსრულებელი თვითგვემების სერიალი, სიხარულის სრულად გამაუქმებელი დეპრესია, მტანჯველი ობსესიები – აკვიატებული, მტანჯველი აზრების ალყა, საზარელი დერეალიზაცია, სამყაროსგან მოწყვეტის განცდა – მოკლედ, საჩუქრად სრული თაიგული მომართვა ცხოვრებამ – რაც რომ შეიძლება ყოფილიყო, ყველა სახის ,,ყვავილი” ჩაურთო. მეძინა ორი საათი, შეუჩერებლად მასლოკინებდა ამ ორსაათიანი ძილისას თურმე (მორიგე ექიმები მეუბნებოდნენ მერე), ფეხებში და გულმკერდთან ძლიერ ჟრუანტელს და ფხაჭნას ვგრძნობდი. ნელ-ნელა ბენზოდიაზეპინების დოზას მიკლებდნენ და მისი განდევნის სინდრომი ანუ ,,ლომკა” ცალკე ჯოჯოხეთია – ძვლები მეწვოდა, ხომ უცნაურად ჟღერს, მაგრამ მართლა მეწვოდა. დაკლებული დოზის მიღებიდან დაახლოებით ათ წუთში მოდიოდა გაბრუების სამი წამი, ყველაზე სასიამოვნო სამი წამი, რომელიც დავიმახსოვრე და ის ათი წუთი მაგ სამ წამს ველოდი. დანარჩენი დღე იყო ამ ტანჯვათა იუმედო ჯამი. ამ ქვეყნიდან წასვლა უკვე ერთხელ ნაცადი ხომ მქონდა – მაშინ გადარჩენა მინდოდა და საჯაროდ ამადაც დავწერე და მერე უკვე უფრო გარანტირებულ ფორმებზე ვფიქრობდი. ოთხ დღეში ერთხელ იკრებიბებოდა ფსიქიატრების და სხვა ექიმების კონსილიუმი და ბოლოს ბუნდოვნად ვამჩნევდი, რომ მოსული ნევროლოგები, ფსიქოთერაპევტები და ფსიქიატრები თითქმის დანებებული იქნევდნენ თავს. ვამჩნევდი და უკვე სულერთი იყო რომ ვამჩნევდი, ცოტა მიხაროდა კიდეც. მაგრამ არ დანებდნენ. არც მე მომცეს ამის უფლება. და მერე, ერთ მოულოდნელ დღეს ვიგრძენი მოულოდნელივე ნებელობა და ნელი ნაბიჯებით გავყევით გზას გამარჯვებისკენ. ეს გზა არაჩქარიანდა ფრთხილი. ოღროჩოღრო. მე კედელ-კედელ დავიწყე სიარული და მერე ორ ფეხზეც დავდექი. უდიდესი ძალა ვიგრძენი და ათასმაგი ენერგიით შევუდექი საქმეებს.

მერე იყო 2023 წლის ცნობილი ამბები, როცა უკვე ძალიან ძლიერი და მრავალ ამბავს შეჭიდებული, რუსეთუმე ტროლ-ბოტების სამეფოს ერთთვიან ნიაღვარს ვიგერიებდი, რადგან თურმე ჩემი პანიკური შიში ჰქონიათ მაგათ სამეფოში და იყო ამ ყველაფრის ჩვენებური დაგვირგვინება – ხელმეორე მცდელობა სრულიად სამარცხვინო წრის მხრიდან, თავს რომ ლიბერალებს ეძახიან, იქ შევებრუნებინე, სადაც ვიყავი. ჰოდა, ეს ტროლ-ბოტების სამეფო და ეგ ფსკერგამოცლილი წრე – ფარისეველი, ათსმაგი სტანდარტით აღსავსე და ა.შ. – მაშინ დიდი სიტუაციური მოკავშირეები გამოდგნენ და საკუთარი კრიმანჭულიც დაიმღერეს.

მე გავიმარჯვე. გავიმარჯვე – რადგან გვერდით მედგა ხსენებულ მცირერიცხოვან, უმორალო ხალხზე გაცილებით მასშტაბური და მნიშვნელოვანი – სიმართლე და კიდევ უზარმაზარი და უდიდესი სიყვარული უამრავი ადამიანის, უზომოდ მეტის და ამავდროულად გულწრფელის – რომელსაც დღესაც ყოველ ნაბიჯზე ვგრძნობ – ყველგან, სადაც კი კარს შევაღებ. ალბათ ამან მომაგებინა.

მაგრამ ჩემმა ექიმებმა და ახლობლებმა იციან, თუ როგორ დაბრუნდა ხელმეორედ ყველა განცდა უკან და ახალი ჯოჯოხეთისთვის ვემზადებოდი. არ ვიცი რამ გადამარჩინა – შეიძლება იმან, რომ გამოცდილის განმეორების შეუძლებლობის შიში ვიგრძენი და ამან ააცილა ეს ყველაფერი სხეულს და სულს. არ ვიცი. მას მერე, სამწუხაროდ, ჩავარდნებიც მოხშირდა, მაგრამ შედარებაც კი არ არის ძველთან – ვცხოვრობ, ვმოქმედებ, ვხუმრობ, ზოგჯერ სიხარულსაც გამოვკრავ ხელს. ეს საჯაროდ მაშინ არ მითქვამს. ძალიან ბევრი ადამიანის საყრდენი ვიყავი უკვე. ახლა ვამბობ, რადგან ამ შებრუნების დამარცხების გზებიც ვიცი.

პარალელურად ვსწავლობ, ვაკვირდები ამ ამბავს და უკვე ბევრი ცოდნაც შევიძინე. ვსწავლობ ფსიქიატრიას, ფსიქოლოგიას, გენეტიკას და საკუთარსაც ვსწავლობ – რთულ ბავშვობას, არეულ პირად წარსულს. და ვიცი, რომ გამარჯვება შესაძლებელია. ზოგიერთი ხდომილების დროს, ,,თრიგერებად” წოდებული ამბების შემთხვევისას, ობსესიები აღდგებიან ხოლმე, სხეული სრულიად დაჭიმულია, ფობიები იღვიძებენ – მაგრამ ცხოვრებას ვაგრძელებ და არ ვიმჩნევ: დროებით სურდოს ვარქმევ და ვიცი გადავძალავ – ჩემთვის და იმ უამრავი ადამიანისთვის, იმედის თვალით რომ შემომყურებს. არაერთ ფრონტზე ვცდილობ მოქმედებას და წინ დიდი, დიდი გამარჯვებების დროა – პრიმიტიული, პარალელური ყეფა თითქმის მიწყდა ან ყური გადაეჩვია ამ ხმას და აღარ ესმის. აღარ მნიშვნელობს.

P.S.

და ჰო, კიდევ ერთი და ეს დასასრულისთვის; თუ კარგად დაფიქრდებით და იმ ამბებს ფაზლად შეკრებთ, ფრაგმენტულად რომ მოგიყევით, ალბათ მიხვდებით, რატომ ვუყურებ სევდიანი ან ეგებ ირონიული ღიმილით ადამიანს, რომელიც მეკითხება:

“პოლიტიკაში არ მოდიხარ? შენ ხომ ყველას უყვარხარ! ამხელა ავტორიტეტი, შესაძლელობა და რესურსი გაქვს და ეს რომ პოლიტიკას მოახმარო?!”

ღიმილით ვუყურებ და ღიმილი კარგია. აუცილებელიც კი. გაიღიმეთ. თავს დააძალეთ და გაიღიმეთ. ადამიანი საკუთარი თავისთვის ღიმილის დაძალებაა – სხვა არაფერი.

ისე მოხდა, რომ ზოგ-ზოგიერთებისთვის ისეთ ადამიანად ჩამოვყალიბდი, როგორიც არასოდეს მინდოდა ვყოფილიყავი – ავტორიტეტად. რახან ამ ხელობაში (მელნის ხელობას და, ამ შემთხვევაში, კონკრეტულად პოეზიას ვგულისხმობ) სხვაზე მეტი გამეგება (ყოველ შემთხვევაში, ის ზოგ-ზოგიერთები ასე მიიჩნევენ), ხშირად მწერენ ხოლმე ავტორები, მაკითხებენ ტექსტებს, აინტერესებთ ჩემი აზრი მათ ლექსებზე თუ ზოგად ლიტერატურულ საკითხებზე. ვერ ვიტყვი, რომ ეს უსიამოვნო ამბავია, უბრალოდ, ასეთ ადამიანად ქცევა არასოდეს ყოფილა ჩემი მიზანი. თითქმის ყველა თაობის პოეტი მწერს, მაგრამ მე ახლა ახალგაზრდა ავტორებთან ონლაინინტერაქციისას დაგროვილი გამოცდილებიდან სამ პუნქტს გამოვყოფ და ამ სამ პუნქტზე ავაგებ ჩემს ოპუსს:

1. „- შენ ჩემთვის ავტორიტეტი ხარ“.

ამ საქმეში არ არსებობს ავტორიტეტი, მთავარი ავტორიტეტი საკუთარი თავია მაშინაც კი, როცა ცდები, მაგრამ ჯერ ამას ვერ ხვდები. ეს სპორტი არ არის, რომ ვეტერანმა სპორტსმენმა გამოცდილება გაგიზიაროს. ეს ის ხელობაა, რომელშიც სწავლება არა – რჩევის, არამედ მაგალითის მიცემით ხდება. საყვარელი ავტორის ერთი ძლიერი ლექსის დაკვირვებული წაკითხვა უფრო მეტს გასწავლის, ვიდრე – ამავე ავტორის რჩევა, რადგან რჩევას, თუნდაც სწორს, აზრი არ აქვს, თუ ის საკითხი, რომელსაც რჩევა მიემართება, გააზრებული არ გაქვს, ანუ აღნიშნული შეცდომის პრევენციამდე შინაგანი აუცილებლობით და გააზრებულად თუ არ მიხვედი, ისევ იმავე შეცდომას დაუშვებ. ამიტომ სჯობს, ინტუიციას (თუნდაც – მცდარს) მიჰყვე, შეცდომები დაუშვა (ეს არაა ხანმოკლე და უმტკივნეულო პროცესი), და თუ ბევრს იმუშავებ, აუცილებლად ისწავლი, როგორ არ უნდა დაუშვა შეცდომა. თუ პოეზია შენი ბედისწერაა, ამ სირთულეებს გაუმკლავდები, თუ არადა, თავს დაანებებ და სხვა, უფრო ხელსაყრელ საქმეს მოკიდებ ხელს. ჩემს თაობაში მე მახსოვს არაერთი ნიჭიერი დამწყები პოეტი, რომლებსაც არ აღმოაჩნდათ ნებისყოფა, ნიჭი განევითარებინათ და წერას თავი დაანებეს. ბევრი მათგანი არც ვიცი, სადაა ახლა, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ჩემზე უკეთ ცხოვრობენ.

2. „– გავლენებზე რას იტყვი?”

ნებისმიერ პოეტს ნებისმიერ ასაკში აქვს ვიღაცის გავლენა, თუ ის ამას უარყოფს, ჩათვალე, რომ იტყუება. ოღონდ მე გავლენაში ვგულისხმობ ინსპირაციას და არა – ეპიგონიზმს (ზოგიერთი ტვინნაღრძობი ამას არასწორად იგებს). ჩემი გამოცდილება ასეთია: არის ეტაპები, როცა, უბრალოდ, ვიფიტები, ვეღარ ვწერ, დაცლილი ვარ ენერგიისგან. ამ დროს ვკითხულობ საყვარელ ავტორებს (ძირითადად – კლასიკოსებს), ვიმუხტები ენერგიით, მიჩნდება წერის სურვილი და ვუბრუნდები მონიშნულ თემებს (ლექსის თემები, როგორც წესი, ყოველთვის მონიშნული მაქვს). ჩემს შემთხვევაში ესაა გავლენა – როცა სხვისი ტექსტებისგან მიღებული ემოციის უტილიზაციას ვახდენ საიმისოდ, რომ ჩემს გეგმას მივყვე. ბავშვობას თუ არ ჩავთვლით, სულ ასე ვიყავი, მაგრამ საქმე მარტო ის არაა, რომ შენსას წერ (ხელოვნებაში ხომ არსებობს ბინარული კითხვითი დებულება: „რა? როგორ?“), არანაკლებ მთავარია, როგორ წერ იმ შენსას. სანამ იმ ეტაპამდე არ მივედი, როცა ჩემს სათქმელს ტექნიკურად გამართულად და უფრო მაღალი ხარისხის ინტონაციურ-სინტაქსური ინდივიდუალიზმით ვაყალიბებდი, მანამდე პირველი კრებული არ გამომიცია, ეს კი ოცდაათი წლის ასაკში მოხდა (უფრო სწორად, პირველი კრებულის წერა ოცდაშვიდი წლის ასაკში დავიწყე, მანამდე დაწერილი თითქმის ყველა ლექსი გადავყარე. მართალია, ჩემს პირველ კრებულში ბევრ რამეს ახლა უკეთ დავწერდი, მაგრამ სირცხვილით ნამდვილად არ მრცხვენია). ეს ჩემი ემპირიული გამოცდილებაა, თუმცა არსებობს კონცეპტუალური ინსპირაციები, მაგალითად: ჩემი ერთ-ერთი უსაყვარლესი ლექსი, დიდი შედევრი, გალაკტიონის – „მზეო, თიბათვისა“, ლერმონტოვის ცნობილი შედევრის – „ლოცვის“ გავლენით არის დაწერილი. როგორც ჩანს, გალაკტიონს ისე უყვარდა ეს ლექსი, ქართული ეკვივალენტის დაწერა გადაწყვიტა და ინტერტექსტთან (ლერმონტოვის ლექსთან) არამარტო – კონცეპტუალურად, მეტრულადაც (თორმეტმარცვლედის 2/4/2/4 ვარიაციით – რამდენადაც ლინგვისტური და სალექსო სისტემის სხვადასხვაგვარობა აძლევდა საშუალებას) მაქსიმალურად მიახლოებული ლექსი – ახალი შედევრი დაწერა (გალაკტიონის ლექსის პრეპოემიც, ანუ პირვანდელი ვარიანტი, არა – თიბათვის მზისადმი, არამედ ღვთისმშობლისადმი მიმართვაა, მაგრამ მერე, როგორც ჩანს, ინტერტექსტთან მაქსიმალურად დასაშორებლად შეცვალა). ლერმონტოვის ლექსი ასეთია:

МОЛИТВА

Я, матерь божия, ныне с молитвою
Пред твоим образом, ярким сиянием,
Не о спасении, не перед битвою,
Не с благодарностью иль покаянием,

Не за свою молю душу пустынную,
За душу странника в свете безродного, —
Но я вручить хочу деву невинную
Теплой заступнице мира холодного.

Окружи счастием душу достойную,
Дай ей сопутников, полных внимания,
Молодость светлую, старость покойную,
Сердцу незлобному мир упования.

Срок ли приблизится часу прощальному
В утро ли шумное, в ночь ли безгласную —
Ты восприять пошли к ложу печальному
Лучшего ангела душу прекрасную.

Февраль 1837

გალაკტიონის ლექსი კი ყველამ ვიცით. სხვათა შორის, მერე შოთა ნიშნიანიძემ ეს ლექსი ისე თარგმნა, რომ გალაკტიონის ლექსს მიჰყვება კვალდაკვალ. ასე ჟღერს:

ლოცვა

დედა ღვთისაო, მუხლზე დაცემული,
შენი ხატების წინ ვიჩენ მოკრძალებას.
შველას როდი შეგთხოვ ომში მიმავალი,
ანდა როდი ვითხოვ ღვთიურ მოწყალებას.

დედავ, როდი მინდა, ვიყო კადნიერი,
ჩემი შეგავედრო სული ცარიელი.
დედავ, უსათნოეს ქალწულს შეგავედრებ.
მისი მწყალობელი იყავ ამიერით.

სული ღირსეული ჰყავი ბედნიერი,
მიეც ცხოვრებაში სათნო თანამგზავრი,
კალთით დაიფარე სული ლმობიერი
და მის მოხუცობას, ღმერთო, მომასწარი.

და თუ განსვენების ჟამი მოახლოვდა,
დილა იქნება თუ ღამე სავსე ლოცვით,
დედავ მწყალობელო, სულთა უმანკოთა,
მის სულს მიუვლინე სათნო ანგელოსი.

მოკლედ, იმის თქმა მინდა, რომ ნებისმიერი სახის გავლენაზე მითითება თანამედროვე ქართველი ავტორებისთვისაა დედის გინების ტოლფასი, თორემ სინამდვილეში სრულიად ჩვეულებრივი და არქეტიპული ამბავია. მეტსაც ვიტყვი: სტილი და ხელწერა გავლენების ოსტატურად შეფუთვის ევფემიზმია.

3. „- როგორ ვწერო კარგი ლექსები?“

კარგი ლექსების საწერად საჭიროა არა – ბევრი კარგი პოეზიის, არამედ ბევრი კარგი პროზის კითხვა, უფრო სწორად – ბევრ კარგ პოეზიასთან ერთად ბევრი კარგი პროზის კითხვა. პოეზიის კითხვა სიამოვნებაა, პროზის კითხვა კი, სიამოვნებასთან ერთად, ვალდებულებად უნდა იქცეს, რადგან კოგნიტიურ-ინტელექტუალური და იმაგინაციური უნარების განსავითარებლად პროზას ალტერნატივა არ აქვს. ასევე უნდა დაეუფლო ხელობას, წერის ტექნიკას, ეს კი ბევრი მუშაობით მიიღწევა. ნუ დაელოდები რაღაც პროვიდენციალურ-ზეციურ სიგნალებს და კარნახებს, უბრალოდ, დაჯექი და ივარჯიშე, სხვადასხვა ფორმები გამოცადე. ჩემს ცხოვრებაში იყო პერიოდი, როცა ყოველდღე ვვარჯიშობდი ლექსის წერაში – ზოგჯერ დღეში რამდენიმე ლექსსაც კი ვწერდი. ცხადია, ზოგჯერ, როცა სათქმელის, ემოციის და ფორმის თანხვედრა ხდებოდა, კარგი, ცოცხალი ლექსიც გამოდიოდა, მაგრამ ის ნაწერები, ძირითადად, პოეტური სავარჯიშოები იყო და ასეც ვუყურებდი, არსად გამომიქვეყნებია. მთავარი ისაა, რომ ვეუფლებოდი სხვადასხვა პოეტურ ფორმებსა და საზომებს, რაღაც სიახლეს ვეძებდი. მაშინ ლექსის თეორიაში სიღრმისეულად ვერ ვერკვეოდი და ის მცდელობები მხოლოდ ინტუიციით ნაკარნახევი მცდელობები იყო, რომლებიც ძველი, მიძინებული ფორმების გაცოცხლებას გულისხმობდა და არა – რეალურ სიახლეს, მაგრამ მე ვცდილობდი მაინც. ახალგაზრდა პოეტი აუცილებლად უნდა იყო მაძიებელი, ერთგვარი დევიანტი, რომელიც ვერ ჰგუობს დაკანონებულ ფორმობრივ-კონცეპტუალურ კონიუნქტურასა და სტანდარტებს.

ზაფხულის ერთ მშვენიერ საღამოს ჩემს შვილებთან ერთად ღია კაფეში ვატარებდი. მალე ჩვენ სიახლოვეს მდგარი მაგიდა ბებომ, შვილიშვილებმა და ბავშვების დედამ დაიკავა. ჩვენი მაგიდები ისე ახლოს იყო გვერდი-გვერდ, ერთმანეთის ყველა სიტყვა გარკვევით გვესმოდა. ძალიანაც რომ მოგვენდომებინა, ყურს ვერ ავარიდებდით. ბებო ცდილობდა, პატარა, აქტიურ, ცელქ შვილიშვილთან საუბარი გაება წიგნებზე, მაგრამ ბიჭი აშკარად ვერ ინტერესდებოდა ამ თემით ისეთ ადგილას, სადაც შორიახლოს უამრავი გასართობი ეგულებოდა. ბებო მაინც დაუცხრომლად ცდილობდა, მისთვის ლიტერატურული პერსონაჟები გაეხსენებინა, ეკითხებოდა ჰარი პოტერზე, ქართულ ხალხურ ზღაპრებზე და კერძოდ, ნაცარქექიაზე და კვლავ დაჟინებით მოითხოვდა პასუხს მისგან: „ბებო, აბა, როგორი ბიჭი იყო ნაცარქექია? როგორი პატიოსანი ბიჭი იყო, არა?! კარგი ბიჭი იყო, ხომ?!“ – მაგრამ ამაოდ, ბიჭი ოდნავადაც არ ინტერესდებოდა ჩვენი საყვარელი ზღაპრის პერსონაჟით. ცოტა ხანში ხელიც გაიქნია, „თავი დამანებეო“ – შეჰყვირა და გაიქცა, და მანამდე არ მოსულა მაგიდასთან, სანამ გემრიელი ფუნთუშები და ლიმონათი არ მოიტანეს.

ეს ამბავი რამდენიმე კუთხით გამოდგება იმის საილუსტრაციოდ, თუ როგორ ვცდებით დიდები ბავშვებთან ურთიერთობაში. ადგილი წიგნებზე, ზღაპრებზე და პერსონაჟებზე სასაუბროდ ნამდვილად შეუფერებელი იყო. პატარა ბიჭს, რომელიც პირველ- ან მეორეკლასელი იქნებოდა, ახალი გარემოს გამოკვლევა, სირბილი, ქალაქის ხედის ცქერა და თამაში უნდოდა. არც ზღაპრის პერსონაჟებზე საუბარი სურდა და არც მათი ქცევისა თუ პიროვნების შეფასება. შეიძლება ბებოს კეთილი სურვილი ამოძრავებდა, სურდა პატარა ბიჭში რიგ თვისებებზე გაემახვილებინა ყურადღება, თუმცა ამ ძალდატანებას ბავშვიც გრძნობდა, არ მიჰყვებოდა მსჯელობაში, ბოლოს გაღიზიანდა და გაიქცა კიდეც.

ბავშვებთან წაკითხულ ტექსტზე საუბარი მნიშვნელოვანია. ასე შეგვიძლია, შევამოწმოთ, რა გაიგო მან ტექსტიდან, რა აზრი გამოიტანა და რა შთაბეჭდილებით ისაზრდოვა კითხვის პროცესში. თუმცა, როდესაც ბავშვებთან ტექსტის განხილვას შევუდგებით, უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ძალდატანებითი მიდგომა მხოლოდ დააზიანებს ამ პროცესს, დააფრთხობს პატარა მსმენელს და კითხვასაც შეაძულებს და ზღაპრებსაც. ხოლო თუ სწორად წარვმართავთ ტექსტის გააზრების პროცესს, პატარა მსმენელი თავად აღმოაჩენს და გააკეთებს დასკვნებს, შეაფასებს პერსონაჟის ქცევას, გამიჯნავს რეალურსა და არარეალურს, გააკეთებს კრიტიკულ დასკვნას და თავად მიხვდება, რა არის კარგი და რა ცუდი რეალურ თუ არარეალურ სამყაროებში.

ზღაპრები კარგი მასწავლებელია ბავშვისთვის, იმაზე დასაფიქრებლად, როგორ გაარჩიოს კეთილი და ბოროტი, კარგი და ცუდი ქცევა ერთმანეთისგან და გამოიტანოს პირუთვნელი განაჩენი. თუმცა, უფროსი მკითხველის მეგზურობაც ძალიან სასარგებლოა ამ მხრივ, რომელიც პატარას დაეხმარება და დააკვალიანებს ტექსტის აღქმაში, მისცემს მაგალითს, როგორ შეიძლება გაიგოს და გაიაზროს წაკითხული მასალა, რომ არსებობს უამრავი გზა ინტერპრეტირების, რომ არსებობს სხვადასხვა შეფასება და შემდეგ პატარა მკითხველი თავად გადაწყვეტს, თანაუგრძნოს თუ არ თანაუგრძნოს ზღაპრის პერსონაჟებს, მოეწონოს ისინი თუ არა.

ქართული, ხალხური ზღაპარი „ნაცარქექია“ გვიამბობს ერთი ზარმაცი და მუქთამჭამელი კაცის ისტორიას. ეს კაცი დღენიადაგ, ყოველ ცისმარე დღეს ბუხართან იჯდა და ჩხირით ნაცარს ქექავდა. ყველას აღიზიანებდა თავისი უმოქმედობითა და უსაქმურობით, განსაკუთრებით კი რძალს, რომელსაც ერთ დღესაც ყელში ამოუვა მისი უსაქმურობა და სახლიდან გააგდებს სამუშაოს მოსაძებნად. სახლიდან წასული ნაცარქექია ერთ ნაცრით სავსე გუდას, სადგისსა და ჭყინტ ყველს წაიღებს. ნაცარქექიას გზად დევი შემოხვდება, რომელსაც თავისი საზრიანობით გააბრიყვებს, დაამარცხებს და ბოლოს მის ქონებასაც დაეპატრონება. ამის შემდეგ ნაცარქექია სახლში გამარჯვებული ბრუნდება, ქონებას ძმას და სიძეს გადასცემს და ისევ უბრუნდება ნაცრის ქექვის მისეულ ჩვევას, რომელსაც აღარავინ უშლის. ზღაპრის მიხედვით ის გონიერი, სხარტი, ცოტა ცბიერი აზროვნების კაცი ჩანს, რომელსაც რომ არა თავისი ჭკუა და მოხერხება, დევს ცოცხალი ვერ გადაურჩებოდა და სახლშიც ვეღარ დაბრუნდებოდა გამარჯვებული. ზღაპარი ბევრს არაფერს გვეუბნება მის პატიოსნებასა და კაი ბიჭობაზე, თუმცა შეიძლება ასეთიც ყოფილიყო და ალტერნატიულ შეფასებებსა და ინტერპრეტაციებს ყოველთვის აქვს არსებობის უფლება…

ბავშვს რომ ვაცადოთ, იქნებ ასეთი პასუხიც გაგვცეს: „არა, ნაცარქექია, სულაც არ იყო პატიოსანი ბიჭი, უფრო ზარმაცი და მოხერხებული კაცი იყო“. მაგრამ, თუ ნაცარქექიას „პატიოსან ბიჭს“ დავუძახებთ, მაშინ შეიძლება მგელიც პატიოსანი აღმოჩნდეს „წითელქუდაში“ და ვერავინ შევედავებით, რატომ უნდა მას ბებიასა და წითელქუდას გადასანსვლა. ასე ხომ მორალური კრიტერიუმებიც ირღვევა და ბავშვიც იბნევა, როდესაც მკვეთრი კონტრასტის დანახვის ნაცვლად, სხვა შეფასებას კარნახობენ. ზღაპარი კი მკაფიო, ცხად დაპირისპირებას გვაძლევს ცუდსა და კარგს შორის, კეთილსა და ბოროტს შორის და ამ კონტრასტების დანახვა ბავშვსაც არაჩვეულებრივად შეუძლია.

იმისთვის, რომ შევამოწმოთ, როგორ გაიგო და აღიქვა პატარა მსმენელმა ტექსტი, შეგვიძლია რამდენიმე შეკითხვა დავუსვათ და პასუხებიდან შევიტყობთ, როგორ გაიგო მან წაკითხული მასალა. შეგვიძლია, ვკითხოთ: როგორი პერსონაჟია ნაცარქექია? რა თვისებები აქვს? შენ როგორ დაახასიათებდი ასეთ ადამიანს? რა მოგეწონა და რა არ მოგეწონა ნაცარქექიას ქცევაში? შენ როგორ მოიქცეოდი მის ადგილას, დევს რომ შეხვედროდი? როგორ გადაჭრა ნაცარქექიამ თავისი პრობლემები? რა შეიძლება ვისწავლოთ ამ ზღაპრიდან, როგორია ზღაპრის მორალი? და ა.შ. და ა.შ. სანამ ბავშვი გვისმენს და არ მოჰბეზრებია ჩვენი შეკითხვები წაკითხულის გასააზრებლად.

ზღაპრები ნამდვილად საოცრად შთამაგონებელი ამბებია პატარებისთვის, რომლებიც უმეტესწილად გვეუბნება იმას, რომ, თუ დავმარცხდით ყოველთვის უნდა წამოვდგეთ ფეხზე და გონიერების მოხმობა აუცილებლად გვიშველის განსაცდელში მყოფებს. ცხოვრებაც ზღაპარივითაა, ან, პირიქით, ორივეგან მძაფრი დრამა ტრიალებს მთავარი გმირის ირგვლივ და ჩვენც ვიცით, რომ ეს სამოქმედო სქემაა, ამბავი ხიფათიანია, მაგრამ აუცილებლად ბედნიერად და მშვიდობიანად დასრულდება.

ზღაპრები შეუძლებლის გაბედვაზეა, დიად ოცნებებზე, სახლიდან გასვლასა და თავგადასავლებში გადაშვებაზე, წარმატებების მიღწევაზე, გველეშაპების, დევებისა და ავსულების დამარცხებაზე, ცხრა მთის გადავლაზე და შინ მშვიდობით და გამარჯვებით დაბრუნებაზე. ზღაპრები სრულად ჰგავს ჩვენს ცხოვრებას და ალბათ, ამიტომაც გვიყვარს ისინი ძალიან. ამიტომაც უყვართ ბავშვებს ისინი და ამიტომაც აპროტესტებენ მის გარეშე დასაძინებლად წასვლას. რას ჯობია ამბავს, რომელიც კარგად სრულდება.

„ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა, ფქვილი აქა“.